5020057370

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

Sofiści

Powstanie, natura i cele ruchu sofistyeznego

W pierwotnym znaczeniu termin „sofista" oznaczał po prostu „mędrca", daleko było mu, więc, do pejoratywnego wydźwięku, którego z czasem nabył za sprawą Sokratesa bądź jego uczniów - Platona i Ksenofonta, Stawiają oni sofistyce dwa główne zarzuty: to, źe jest tylko mądrością pozorną, a nie rzeczywistą i to, że jest uprawiana dla zysku, a nie dla bezinteresownej miłości do prawdy. Dalej: opinia publiczna widziała w sofistach zagrożenie dla religii i dla obyczajów moralnych. Pomimo to, bez istnienia sofistów nie mogliby się pojawić ani Sokrates, ani Platon.

Filozofia physis doszła przez półtora wieku do wszelkich możliwych wniosków, bardzo często ze sobą sprzecznych. Wydała monistów i pluralistów, eleatów i heraklitejczyków - wszystkie możliwe stanowiska zdawały się już „obsadzone". Dlatego właśnie filozofowie odłożyli na bok physis i przenieśli swoje zainteresowanie na inny przedmiot - człowieka i wszystko w nim, co jest typowo ludzkie. Dziedzinami dominującymi w ich spekulacjach stały się: etyka, polityka, retoryka, sztuka, język, religia, wychowanie, czyli, ogólnie rzecz biorąc, kultura humanistyczna. Na jej zapoczątkowanie wpłynęło nie tylko wyczerpanie się zasobów filozofii przyrody, ale i uwarunkowania historyczne, fermenty społeczne (kryzys arystokracji i tradycyjnych, cenionych przez nią wartości), kulturalne (podróże) i ekonomiczne (rozszerzenie się handlu).

Sofiści zmienili w stosunku do fizyków, nie tylko przedmiot, ale i metodę badań - z dedukcyjnej na empiryczno - indukcyjną.

Sofiści uznali cel mocno praktyczny, mniej teoretyczny; wielu ludzi uznało to za spekulatywnąi moralną degradację. Sofiści uczynili swoją wiedzę prawdziwym zawodem - w przeciwieństwie do fizyków. I to było powszechnie krytykowane - nie do końca słusznie, jako że chcieli być oni wychowawcami, rozdawcami wiedzy. Wiedza miała zaś być, ich zdaniem, jedyną drogą do cnoty, arete (cnota nie miała wcale zależeć od czystości lewi, jak to podkreślali arystokraci).

Platon i inni napiętnowali interesowność sofistów, którzy pobierali opłaty za swoje nauki. Nie wzięli jednak pod uwagę faktu, że sofiści byli wędrownymi filozofami i tylko w ten sposób mogli zarabiać nażycie. Platon padł, więc, ofiarą arystokratycznego uprzedzenia. Sofiści byli nie tylko przekaźnikami informacji i kształtowania opinii, ale także ich twórcami.

Zarzucano sofistom także to, że nie byli przywiązani do swoich miast, prezentowali ducha panhelleńskiego. Z historycznego punktu widzenia ta postawa zasługuje na pochwałę - Grecy potrzebowali oparcia w ideale panhelleriskim.

Wszystkim sofistom właściwa byłą cecha wolności ducha; obalali stare koncepcje physis, które groziły zastojem, krytykowali tradycyjną religię i założenia arystokratyczne. Przylgną) do nich epitet „greckich oświeceniowców". Mieli nieograniczone zaufanie do rozumu i inteligencji; zanegowali możliwość osiągnięcia bezwzględnej prawdy - na tym polega nowatorstwo ich myśli, która nie wierzy, ale bada i krytykuje, w ten sposób konstruując pojęcie twórczości ducha.

Sofistyka stanowi zespół niezależnych wysiłków zmierzających do tego, aby podobnymi środkami zaspokoić identyczne potrzeby, implikujące szereg identycznych problemów. Należy,