1299076230

36 Organizacja życia społecznego

kazy te można zaliczyć do wiedzy tradycyjnej, wyrosłej z wielowiekowych doświadczeń społecznych. Określają one wzorce postępowania, normy i zasady współżycia. Zestaw działań, których podjęcie lub niepodjęcie grozi skalaniem odnosi się jedynie do zachowań wewnątrz grupy (np. w obrębie Polska Roma). Zakazy te zazwyczaj mają swoje racjonalne wytłumaczenie, jednak przez Romów są postrzegane jako reguły niewymagające uzasadnienia. Zachowują je i szczerze obawiają się skalania za ich niewypełnienie. Trzeba jednak nadmienić, że skalanie staje się faktem wtedy, kiedy wyjście poza dozwolony obszar postępowania obserwuje inny Rom, ponieważ to obserwator ogłasza skalanie tej osoby, która jego zdaniem postąpiła niezgodnie z zasadami. Zdarza się zatem, że na gruncie prywatnym, w rodzinie nuklearnej, w samotności, zakazy nie są przestrzegane lub są naginane zgodnie z potrzebami poszczególnych osób. Bycie w stanie skalania (bycie „trefnym”) nie jest prywatną sprawą jednej osoby, ponieważ każdy kontakt z nią jest dla innych „zanieczyszczający”. Może to być dosłowny kontakt fizyczny — przez dotyk, dotknięcie tego samego przedmiotu lub niefizyczny — wspólny posiłek, a nawet przebywanie w tym samym pomieszczeniu. Status „zanieczyszczenia” rozprzestrzenia się przez kontakt, ale również współuczestnictwo w sytuacji zanieczyszczającej lub takiej, którą można odnieść znaczeniowo do statusu „zanieczyszczenia”. C. Miller stwierdziła np., że nawet ziewanie, czy wyglądanie na śpiącego może w konsekwencji przynieść „zanieczyszczenie”, ponieważ sugeruje, że ziewający myśli o pójściu do łóżka²⁴. Natomiast J. Okeley opisała przypadek Roma, który przestał jeść posiłek w restauracji, ponieważ padł na niego cień²⁵. W przypadku Polska Roma szczególnie kalające są dotyk, wymiana przedmiotów i spożywanie posiłków lub picie alkoholu (tzw. przepijanie). Dlatego osoba, na którą zostało nałożone skalanie, nie może ukrywać tego, że została skalana, co więcej — musi o tym fakcie poinformować każdego Roma, którego spotyka (np. w związku z prowadzonymi interesami) lub odwiedza²⁵.

Skalania można podzielić na duże i małe²'. Za przewinienie zwańcBareMage-ńpene (czyli duże skalanie) osobie winnej — zwanej przez społecznośćfamuso, czyli „okryty hańbą” — grozi kara dożywotniego wydalenia poza społeczność romską. Kara ta nie podlega amnestii. Skalania te zagrożone są klątwą rzucaną na „przestępcę" przez Szero Roma. Ponadto samą decyzję o wielkim skalaniu winowajcy (przez spoliczkowanie go), a także o zawieszeniu skalania lub kary, podejmuje wyłącznie Szero Rom. Sytuacja nałożenia skalania jest porównywana przez respondentów do obrad sądu, gdzie trzeba udowodnić swoje racje. Aby oczyścić się ze skalania, winny musi zadośćuczynić pokrzywdzonemu w sposób wskazany przez Szero Roma, odbyć karę lub dowieść swojej niewinności stosowną przysięgą.

²⁴ C. Miller, American Rom and the Ideology o/Defilement, w: Gypsies, Tinkers and other Trave/lers, ed. by F. Rehfisch, New York 1975, s. 42.

²³ J. Okeley, The Traveller-Gipsies, New York 1983, s. 80.

²⁶ Z wypowiedzi Pachowiaków'.

²⁷ Zestawienie dużych i małych skalań podaję za: J. Ficow^rski, op. cit., s. 175-198; por. też idem,5w/?-plemencary Notes CheMageripen Codę among Polish Gypsies, „Journal of the Gypsy Lorę Society”, Li-verpool 1951, nr 3-4, s. 34-41.