1299076234

Organizacja życia społecznego 39

talog norm i wzorców zachowania się, rytuałów i obrzędów. Rom, który przestrzega zasady romanipen, nazywany jest dacio Rom {dacie Roma), a ten, który ich nie przestrzega — phuj Rom³⁵.

Utrzymanie zatem granicy pomiędzy światem Romów (Cyganów) a światem zewnętrznym jest możliwe. Główną funkcją idei rozdzielania, oczyszczania, wytyczania granic i narzucania kar jest uporządkowanie doświadczenia przez wyolbrzymienie różnic pomiędzy męskim a żeńskim, wewnętrznym a zewnętrznym, „nad” a „pod”, „czystym” a „brudnym”³⁴, i w konsekwencji „swoim” a „obcym”. W tym sensie wszystko, co obce, jest nieczyste, ale również wszystko, co nieczyste, jest obce. Dlatego wszystko, co nieczyste, musi być trzymane w wyraźnej odległości od czystego. W przypadku ciała granica przebiega w talii {mashkar) i bardzo często jest ona przekraczana, ręce bowiem stykają się zarówno z ciałem „wyższym”, jak i „niższym”, co sprawia, że ich status może się zmieniać. Na przykład ręce, które dotknęły genitaliów, są „zanieczyszczone” i zanim dotkną czegoś innego („czystego”), muszą zostać umyte wodą i mydłem. Dół ciała natomiast związany jest z pojęciem wielkiego wstydu {baro lazav), toteż musi być starannie ukrywany. A. Sutherland podaje, że kobieta może pokazać np. pierś, a mężczyźnie wolno sięgnąć do stanika kobiety po pieniądze lub papierosy³⁵, ale nie może pokazywać nóg. Wydzieliny ciała „wyższego” są również „czyste” (łzy, ślina). Można zatem stwierdzić, że symbolika ciała determinuje zachowania społeczne i ma wpływ na ich jakość³⁶.

Oczywiście nie są to zalecenia wspólne dla wszystkich Romów. Każda grupa ma odmienne zasady kategoryzowania „nieczystości”. Wśród Polska Roma osią wyznaczającą granicę pomiędzy „czystym” a „nieczystym” są: romanipen oraz opisany wcześniej kodeks małych i dużych skalań. Zasadność nałożenia na winowajcę skalania zależy od okoliczności dokonania się jego „zanieczyszczenia”.

Są sytuacje, kiedy status „czyste” lub „nieczyste” budzi wątpliwości. W przypadku Romów amerykańskich coś, co jest brudne fizycznie, nie musi być „brudne” moralnie, a „inne” nie musi być „obce”. Kategorią znajdującą się pomiędzy „czystym” a „nieczystym” jest mełalo (melalo). Słowo to oznacza brud fizyczny, niemniej jednak pochodzenie brudu (brud kobiecy, np. menstruacyjny, brud samochodowy, brud pochodzenia roślinnego itp.) może mieć znaczenie dla określenia czy mełalo jest wartościowany jako bardziej „czysty”, czy „nieczysty”. Melalo odnosi się również do „odmienności”. Na przykład grupy pokrewne Romom mogą zostać uznane za melalo i dlatego nie zaleca się małżeństw pomiędzy nimi, aczkolwiek dochodzi do nich. Wynika z tego, że mimo opinii melalo grupy pokrewne należą do świata „czystego”. Ważniejsza jest zatem czystość moralna, a nie fizyczna —

³³ A. Mirga, op. cit., s. 95-98.

³⁴ Por. M. Douglas, Purity and Danger, London 1966.

³⁵ Badania wśród Polska Roma nie potwierdziły możliwości takiego zachowania mężczyzny, ponadto respondenci zaprzeczali twierdzeniom, jakoby dotyczyły one przeszłości Polska Roma. Dolną granicę „przeszłości” Romowie określali pojęciem „przed wojną”.

³⁶ A. Sutherland, op. cit., s. 264-266 oraz szerzej w: A. Sutherland, The Body as a Social Symbol among che Rom. w: The Anthropology ofthe Body. London 1977.