1862543988

278 ROCZNIKI ADMINISTRACJI I PRAWA. TEORIA I PRAKTYKA. ROK XII

dobnie jak w antycznym Rzymie pracodawca jest obowiązany do wypłaty wynagrodzenia za pracę także w sytuacji, gdy pracownik nie świadczył pracy nie ze swojej winy¹⁹. Warto zauważyć, iż polski ustawodawca wprost stanowi, że pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia²⁰ (art. 13 Kodeksu pracy²¹). Podobnej regulacji nie odnajdziemy w źródłach dotyczących antycznej locatio conductio operarum. F. Zoll, charakteryzując rzymską umowę, pisze: „(...) zamawiający pracę ma zapłacić tylko merces za faktycznie świadczone usługi, a zresztą kierować się może najegoistyczniej szymi względami”²². W zamierzchłej przeszłości istniał obowiązek zapłaty za pracę niewykorzystaną oraz czas gotowości do pracy²³. Istnieje on również dzisiaj. Starożytni Rzymianie nie wypłacali merces w sytuacji, gdy przerwy w pracy zależne były od pracownika (np. z powodu jego choroby)²⁴. Sytuacje takie są dziś ściśle uregulowane w Kodeksie pracy i opłacane przez pracodawcę lub instytucje ubezpieczeniowe (por. art. 80 i następne Kodeksu pracy²⁵). Zatem status osoby wykonującej pracę jest obecnie dużo bardziej korzystny.

Niewątpliwie wspólną cechą locatio conductio operarum i umowy o pracę są silne pierwiastki podporządkowania osoby ją wykonującej podmiotowi zlecającemu. Locator wywiązywał się tylko wtedy z postanowień kontraktu, gdy wykonywał pracę według wskazań conductora. W swej istocie analogiczne mechanizmy występują we współczesnych stosunkach pracy, w których pracodawca posiada szerokie uprawnienia do kierowania procesem pracy skooperowanej poprzez wydawanie zindywidualizowanych poleceń. Jego uprawnienia w tej materii wprost zapisano w art. 100 KR Podlegają one jednak ustawowym ograniczeniom, gdyż polecenia muszą zawsze dotyczyć pracy i zarazem nie mogą być sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami, nie tylko prawa pracy, ale także zapisami poczynionymi w umowie o pracę. Jako istotną różnicę w tej materii dostrzegam w konieczności określenia w umowie o pracę rodzaju pracy, którą będzie wykonywał pracownik. Na mocy art. 29 KP²⁶ jest to konieczny element treści każdej umowy. Bez jego uzgodnienia nie może dojść do zawarcia skutecznie stosunku pracy. Tego rodzaju wymogów odnoszących się do wykonywanych czynności nie wymagały natomiast przepisy prawa rzymskiego w odniesieniu do locatio conductio operarum.

Kontynuując porównanie rzymskiej umowy najmu usług i umowy o pracę, warto zwrócić uwagę na kwestie dotyczące ryzyka wynikającego ze świadczenia pracy. Punktem wyjścia będzie stwierdzenie, że w prawie rzymskim spoczywało ono co do zasady na con-ductorze. We współczesnych umowach o pracę w zasadniczym wymiarze obciąża ono pracodawcę. Odnosi się to zwłaszcza do ryzyka socjalnego. Mam tu na myśli fakt, iż pracodawca w znacznym zakresie ponosi ciężary finansowe związane z niemożnością świadczenia przez pracownika pracy (np. w związku z chorobą lub rodzicielstwem).

Nieco inaczej zagadnienie wygląda w przypadku rozkładu ryzyka osobowego. W tym zakresie można dopatrzyć się pewnych wspólnych cech regulacji rzymskich i pol-

¹⁹ K.W. Baran, B.M. Ćwiertniak, D. Dorre-Nowak, K. Walczak, Prawo pracy..., s. 355.

²⁰ Z. Góral, Zarys systemu prawa pracy..., s. 640 i nast.; E. Maniewska, Wynagrodzenie „niegodziwe” na gruncie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, PiZS 2005, nr 9, s. 38 i nast.

²¹ Kodeks pracy wprowadzony ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Dz. Ustaw.

²² F. Zoll, Prawo pracy..., s. 253.

²³ K. Kolańczyk, Prawo rzymskie..., s. 399.

²⁴ Ibidem.

²⁵ M. Skąpski, Kodeks pracy. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2012, s. 573 i nast.

²⁶ M. bajeczko, Umowa o pracę i jej warunki, „Prawo Pracy” 1999, nr 11, s. 3 i nast.