plik


MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ El\bieta Gajowiak Przetwarzanie produktw pasiecznych 321[04].Z4.07 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr in\. Urszula Malinowska mgr in\. Beata Wawryn-[muda Opracowanie redakcyjne: mgr Edyta KozieB Konsultacja: dr in\. Jacek Przepirka Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 321[04].Z4.07,  Przetwarzanie produktw pasiecznych , zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu technik pszczelarz. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Typy i odmiany miodw, badanie produktw pasiecznych 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 18 4.1.3. wiczenia 18 4.1.4. Sprawdzian postpw 21 4.2. Konfekcja produktw pasiecznych i kremowanie miodu 22 4.2.1. MateriaB nauczania 22 4.2.2. Pytania sprawdzajce 29 4.2.3. wiczenia 29 4.2.4. Sprawdzian postpw 30 4.3. Miody pitne, wyrb wzy i [wiec woskowych 31 4.3.1. MateriaB nauczania 31 4.3.2. Pytania sprawdzajce 37 4.3.3. wiczenia 38 4.3.4. Sprawdzian postpw 40 5. Sprawdzian osigni 41 6. Literatura 46  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o produktach pszczelich, ich wBa[ciwo[ciach, przechowywaniu i przetwarzaniu. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstpne, czyli wykaz niezbdnych umiejtno[ci i wiedzy, ktre powiniene[ mie opanowane, aby przystpi do realizacji tej jednostki moduBowej, - cele ksztaBcenia, wykaz umiejtno[ci, jakie ksztaBtujesz podczas pracy z poradnikiem, - materiaB nauczania zawierajcy niezbdne wiadomo[ci teoretyczne, umo\liwiajcy samodzielne przygotowanie si do wykonania wiczeD i zaliczenia sprawdzianu, - pytania sprawdzajce wiedz potrzebn do wykonania wiczeD, - wiczenia, ktre pomog Ci zweryfikowa wiadomo[ci teoretyczne oraz uksztaBtowa umiejtno[ci praktyczne, - sprawdzian postpw, - zestaw pytaD sprawdzajcych Twoje opanowanie wiedzy i umiejtno[ci z zakresu caBej jednostki moduBowej, - literatur. W materiale nauczania zostaBy omwione: - typy i odmiany miodw, badanie produktw pasiecznych, - konfekcjonowanie produktw pasiecznych, kremowanie miodu i przechowywanie produktw pasiecznych, - miody pitne, wyrb wzy i [wiec woskowych. Przed przystpieniem do wykonywania wiczeD zapoznaj si z pytaniami sprawdzajcymi, ktre pozwol Ci oceni stan Twojej wiedzy, potrzebnej do wykonania wiczeD. Kolejnym etapem poznawania zagadnieD przetwarzania produktw pasiecznych bdzie realizacja wiczeD, ktrych celem jest nabycie praktycznych umiejtno[ci rozpoznawania i badania miodw odmianowych, ich konfekcjonowania i przetwarzania oraz badania, przechowywania i przetwarzania innych produktw pasiecznych Po wykonaniu wiczeD sprawdz poziom swoich postpw rozwizujc test, zamieszczony po wiczeniach. W tym celu: - przeczytaj pytania i odpowiedz na nie, - podaj odpowiedz wstawiajc X w odpowiednie miejsce: - wpisz TAK, je[li Twoja odpowiedz na pytanie jest prawidBowa - wpisz NIE, je[li Twoja odpowiedz na pytanie jest niepoprawna. Odpowiedzi NIE wskazuj na luki w Twojej wiedzy. Oznacza to konieczno[ powrotu do tre[ci, ktre nie zostaBy jeszcze dostatecznie opanowane. Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomo[ci o produktach pszczelich ich badaniu, przechowywaniu i przetwarzaniu bdzie stanowiBo dla nauczyciela podstaw do przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomo[ci i nabytych umiejtno[ci. W tym celu nauczyciel posBu\y si zestawem pytaD zawierajcych r\nego rodzaju zadania. Sprawdzian osigni zawiera: - instrukcj, w ktrej omwiono tok postpowania podczas prowadzenia sprawdzianu, - zestaw pytaD testowych - przykBadow kart odpowiedzi, w ktrej, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi na pytania. Bdzie to dla Ciebie stanowi trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 321[04].Z4 Gospodarka pasieczna 321[04].Z4.01 ZakBadanie pasieki 321[04].Z4.02 Organizowanie prac zwizanych z wiosenn obsBug pasieki 321[04].Z4.03 Zapobieganie nastrojowi rojowemu i rjce 321[04].Z4.04 321[04].Z4.05 321[04].Z4.06 Planowanie Przygotowanie pasieki Prowadzenie r\nych i prowadzenie wdrownej do zimowania kierunkw produkcji gospodarki pasiecznej pasiecznej 321[04].Z4.07 Przetwarzanie produktw pasiecznych Schemat ukBadu jednostek moduBowych BezpieczeDstwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni technologii produktw pszczelich zobowizany jeste[ przestrzega regulaminw, przepisw bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\arowych, wynikajcych z rodzaju wykonywanych wiczeD.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - korzysta z r\nych zrdeB informacji, - przestrzega przepisw bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej oraz ochrony [rodowiska, - pozyskiwa produkty pszczele, - charakteryzowa rol poszczeglnych produktw w rodzinie pszczelej, - sporzdza roztwory o okre[lonym st\eniu, - posBugiwa si poprawnie nomenklatur chemiczn odczynnikw, - opracowywa i interpretowa wyniki pomiarw.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - okre[li skBad chemiczny soku ro[linnego, nektaru i spadzi, - okre[li cechy fizykochemiczne dojrzaBego miodu, - okre[li warunki krystalizacji miodu, - rozr\ni rodzaje krupca, - okre[li warunki przechowywania miodu, - okre[li cechy organoleptyczne miodw, - pobra prbki miodu do analizy organoleptycznej, - rozpozna i oceni mid na podstawie cech organoleptycznych, - pobra prbki miodu do analizy chemicznej, - zinterpretowa wyniki analizy chemicznej i pyBkowej miodu, - okre[li potrzeb konfekcjonowania produktw pasiecznych, - okre[li proces kremowania miodu, - scharakteryzowa etapy wyrobu miodu pitnego, - rozpozna wady i choroby win oraz miodw pitnych, - scharakteryzowa wBa[ciwo[ci od\ywcze i lecznicze miodu, - zastosowa przepisy i receptury do sporzdzania napojw i ciast miodowych, - okre[li cechy fizykochemiczne wosku, - zastosowa metody przetwarzania wosku - zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Typy i odmiany miodw, badanie produktw pasiecznych 4.1.1. MateriaB nauczania Surowce, z ktrych powstaje mid Mid produkuj pszczoBy gBwnie z nektaru lub spadzi. Zbieraj one rwnie\ pojawiajc si na mBodych kBosach traw, a zwBaszcza \yta, tzw. ros miodow, wydzielan w postaci kropli przez ziarniaki pora\one grzybem  buBawink czerwon, powodujc powstawanie sporyszu. Czasem jako surowiec miodowy pszczoBy wykorzystuj tak\e soki z dojrzaBych owocw, zwBaszcza takich jak malina, [liwa oraz soki wypBywajce z uszkodzonych cz[ci ro[lin, jak np. [ciernisko po skoszonej na zielono kukurydzy. Chocia\ w[rd miodw pszczelich rozr\nia si wielk ilo[ gatunkw, jednak pochodzenie i proces tworzenia wyj[ciowego materiaBu do ich produkcji, czyli surowca pierwotnego jest dla wszystkich miodw pszczelich zawsze jednakowy. [ywe organizmy ro[linne s wytwrcami prasurowca miodu, ktrym jest sok komrkowy ro[lin, czyli sok ro[linny. W soku ro[linnym znajduj si: - cukry proste (glukoza i fruktoza) i zBo\one (sacharoza i maltoza oraz szereg innych bardziej zBo\onych), - sole mineralne, - kwasy organiczne, - enzymy, - witaminy, - hormony ro[linne - w znikomych ilo[ciach zwizki biaBkowe. Wyprowadzanie soku przez ro[liny odbywa si za po[rednictwem ro[linnych gruczoBw wydzielniczych  nektarnikw. Nektarniki mog by: kwiatowe  floralne i pozakwiatowe  ekstrafloralne (na blaszkach li[ciowych: bo\odrzew, czeremcha, rcznik; na przylistkach  wyka; na ogonkach li[ciowych  czere[nie, na okrywach kwiatostanowych  chabry ruskie). Niektre ro[liny posiadaj oba rodzaje nektarnikw np. baweBna, wyka, czere[nia. W nektarach ro[lin o nektarnikach odkrytych np. rzepaku przewa\aj cukry proste, a cukry zBo\one w nektarach ro[lin o nektarnikach zakrytych. SkBad chemiczny nektaru: - woda, - cukry: glukoza, fruktoza, sacharoza, czasami galaktoza, ramnoza, mannoza, - zwizki azotowe: w ilo[ciach minimalnych, tylko nektar wrzosu i zagorzaBka pznego jest w nie bogatszy, - sole mineralne: sole potasu, sodu, wapnia i inne (ale oglnie jest ich maBo), - kwasy organiczne: m.in. jabBkowy, cytrynowy, winowy, szczawiowy, bursztynowy , - barwniki: w nektarze wikszo[ci ro[lin jest ich niewiele, - substancje aromatyczne, enzymy, witaminy, hormony ro[linne i substancje lecznicze, a niekiedy trujce (przewa\nie alkaloidy i glikozydy). Oprcz nektaru istnieje drugi, niemniej wa\ny surowiec, z ktrego pszczoBy wytwarzaj mid, jest nim spadz. Tym razem sok ro[linny wydostaje si na zewntrz za po[rednictwem bardzo maBych owadw \yjcych na r\nych ro[linach, a mianowicie mszyc, czerwcw  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 i miodwek. [eruj na [wierku, jodle, modrzewiu, so[nie, kasztanie jadalnym, lipie, leszczynie, klonie, dbie, buku, wierzbie. Sok pobierany przez mszyce lub czerwce omija \oBdek, przechodzi przez specjaln komor filtracyjn, w ktrej odbywa si odbieranie biaBka i zwizkw biaBkowych (5% suchej masy soku), a caBa nie trawiona reszta zostaje wydalona na zewntrz w postaci spadzi. Sok przechodzi w tym czasie przemiany: jest wzbogacany w kwasy organiczne, enzymy, w niektrych latach w cukier zBo\ony melecytoz (w zale\no[ci od enzymw przewodu pokarmowego owadw korzystajcych z sokw ro[lin) i rafinoz. Do spadzi w wikszym stopniu ni\ do nektaru przedostaj si pyBki kwiatowe, dro\d\aki, zarodniki grzybw, bakterie, sadza, kurz,itp. Mikroskopowy osad miodu spadziowego wskazuje na obecno[ glonw, zarodnikw, grzybw, czstek porostw i pyBkw kwiatowych ro[lin co wpBywa na kolor miodu . SkBad chemiczny spadzi: - cukry proste: glukoza, fruktoza, - dwucukry: sacharoza, terahaloza, maltoza, - trjcukry: melecytoza, rafinoza, - wielocukier: dekstryny, - sole mineralne: 5 0 razy wicej ni\ w nektarze, - zwizki azotowe bdce produktami przemiany biaBkowej owadw produkujcych spadz. Tabela 1. SkBad chemiczny (w %) soku komrkowego, spadzi i miodu z jodBy [wg Geintza] SkBadniki Sok komrkowy Spadz Mid Woda 98,63 48,34 18,89 Cukier inwertowany 0,72 18,80 65,10 Sacharoza 0,06 13,09 3,51 Dekstryny 0,01 7,38 9,7 BiaBko 0,06  2,46 Dojrzewanie miodu PszczoBa zbieraczka przynosi w wolu do ula przecitnie po 15 mg nektaru zawierajcego okoBo 50% wody, zatem zagszczenie go do 20% wymaga ok. 100 tysicy wylotw pszczB na 1 kg miodu. W wolu pszczoBy zachodz ju\ przemiany biochemiczne. Nektar lub spadz pobrana przez pszczoBy do wola jest w chwili przybycia do ula nieco rzadszy o 1 do 2,5% wskutek dodawania wydzielin gruczoBw bogatych w enzymy i kwasy organiczne. Po powrocie do ula zbieraczka oddaje go do pyszczka pszczoBom mBodszym, ktre przez ok. 20 minut, w zale\no[ci od obfito[ci wzitku, stale przesuwaj go z wola do rynienki pokarmowej, jaka wytwarza si po zBo\eniu jzyczka w pobli\u przeByku. PszczoBy ka\d odrobin zebranego surowca zaprawiaj i gruntownie mieszaj z wydzielinami wewntrznych [cian pcherzyka miodowego oraz gruczoBw [linowych i gruczoBu \uwaczkowego. W celu odparowania wody pszczoBy rozlewaj surowce miodowe do du\ej ilo[ci komrek zwikszajc powierzchni parowania. Wytwarzajc staBy ruch powietrza i cigB wentylacj, potrafi w dowolnych cz[ciach ula podnosi miejscowo temperatur niekiedy do 40oC. O dojrzaBo[ci miodu decyduje: - procentowa zawarto[ wody, - przemiana cukrw zBo\onych na cukry proste, - ilo[ i jako[ kwasw organicznych, - zespB czynnikw o wBa[ciwo[ciach inhibinowych, - zawarto[ enzymw: diastazy, inwertazy, katalazy, maltazy, oksydazy glukozowej i inne.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 Tabela 2. SkBad chemiczny dojrzewajcego miodu [wg Moreaux i Marcha] SkBadniki i ci\ar Badane substancje w % L.p. wBa[ciwy nektar pobrany z wola mid pobrany z komrek nie mid dojrzaBy miodowego zasklepionych pobrany podczas po po 6 dniach od na 2 dni przed z omrek zbierania na powrocie przyniesienia zasklepieniem zasklepionych kwiatach do ula 1 Woda 74,50 74,37 33,45 25,25 22,10 2 Cukry proste 9,27 9,43 53,20 63,40 69,95 3 Cukry zBo\one 12,33 12,27 9,25 6,80 5,25 4 Substancje nieokre[lone 3,90 3,93 4,10 4,55 2,68 5 Kwasy organiczne 0 [lady 0,005 0,005 0,02 SkBad chemiczny miodu: - woda, - dwucukry: sacharoza, maltoza, - cukry proste: fruktoza, glukoza, - trjcukry: maltotrioza, melecytoza, rafinoza, - dekstryny miodowe, - biaBko: albuminy, globuliny, enzymy i wolne aminokwasy, - kwasy organiczne: glukonowy, cytrynowy, mlekowy, jabBkowy, bursztynowy, masBowy, propionowy i inne, - biopierwiastki: K, P, Ca, Na, Fe, Mn, Ag, Co, - olejki eteryczne, - barwniki: karotenoidy, antocyjany, flawony, chlorofil, - witaminy: C, z grupy B, K oraz inne substancje. PodziaB miodw Rozr\nia si nastpujce typy miodu: a) mid nektarowy (N)  bdcy miodem wytwarzanym przez pszczoBy z nektaru ro[lin, wydzielanego z nektarnikw kwiatowych lub pozakwiatowych, b) mid spadziowy (S)  bdcy miodem wytwarzanym przez pszczoBy gBwnie z wydalin owadw sscych soki \ywych cz[ci ro[lin lub wydzielin \ywych cz[ci ro[lin, c) mid nektarowo-spadziowy (NS)  bdcy miodem wytwarzanym przez pszczoBy z nektaru ro[lin i z wydalin owadw sscych soki \ywych cz[ci ro[lin lub wydzielin \ywych cz[ci ro[lin; Rozr\nia si nastpujce odmiany miodu: 1) nektarowego: a) pochodzcy z okre[lonej ro[liny, okre[lany nazw tej ro[liny, b) wielokwiatowy  pochodzcy z wielu ro[lin, 2) spadziowego: a) ze spadzi li[ciastej, b) ze spadzi iglastej. Mid powinien speBnia nastpujce wymagania organoleptyczne: 1) barwa  od prawie bezbarwnej do ciemnobrzowej, 2) konsystencja  pBynna, lepka, cz[ciowo lub caBkowicie skrystalizowana, 3) smak  zmienny, w zale\no[ci od odmiany, 4) zapach  zmienny, w zale\no[ci od odmiany.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Charakterystyka miodw odmianowych Mid rzepakowy: - w stanie pBynnym jest prawie bezbarwny lub lekko sBomkowy, - po skrystalizowaniu przyjmuje barw biaB lub szarokremow, - ze wzgldu na przewag cukru prostego glukozy nad fruktoz, a tak\e nisk zawarto[ wody ulega szybkiej krystalizacji, - zapach, zarwno miodu pBynnego jak i skrystalizowanego, jest sBaby, zbli\ony do zapachu kwiatw rzepaku, - smak tego miodu jest bardzo Bagodny, nieco mdBy i lekko gorzkawy, - charakteryzuje si szczeglnie nisk zawarto[ci zwizkw mineralnych, lecz o znacznej przyswajalno[ci przez organizm. Mid akacjowy: - w stanie pBynnym mid ma barw jasnosBomkow do zielonkawej, czasami bywa nawet bezbarwny, - po skrystalizowaniu przyjmuje zabarwienie od biaBego do sBomkowego, - z uwagi na wysok zawarto[ fruktozy bardzo wolno krystalizuje, - w smaku jest bardzo sBodki, lekko mdBy, - odznacza si delikatnym, lekko mdBym aromatem kwiatw akacji, - dojrzaBy mid akacjowy charakteryzuje si wy\sz zawarto[ci sacharozy ni\ inne miody nektarowe, - typowa dla miodu akacjowego jest bardzo niska zawarto[ zwizkw mineralnych. Mid wrzosowy: - mid wrzosowy w stanie pBynnym ma barw bursztynowo-herbacian i konsystencj galaretowat, - jego przechodzenie ze stanu roztworu koloidalnego do stanu galaretowatego, zwanego \elem zachodzi dziki du\ej zawarto[ci dekstryn, ktre w poBczeniu z biaBkami przyczyniaj si do powstania \elu, - ma silny zapach kwiatu wrzosu, - w smaku jest maBo sBodki, ostry, gorzkawy, - krystalizuje przewa\nie do[ szybko, przybierajc konsystencj drobnokrystaliczn i barw \BtopomaraDczow lub \Btobrunatn, - w miodzie wrzosowym wysoka jest zawarto[ biopierwiastkw. Mid gryczany: - mid gryczany jest typowym ciemnym miodem letnim, patoka ma barw ciemnoherbacian do brunatnej, - po skrystalizowaniu przyjmuje barw brzow, - przy dostpie [wiatBa w trakcie przechowywania mid staje si ciemnobrunatny, prawie czarny, - krystalizuje powoli, przyjmujc posta gruboziarnist, niejednolit, wg normy dopuszczona jest na powierzchni cienka warstwa pBynna, - ma bardzo intensywny zapach kwiatw gryki, - smak charakterystyczny: ostry, sBodki i lekko  drapicy , - zawiera znaczne ilo[ci magnezu, \elaza i innych biopierwiastkw, co jest charakterystyczne dla ciemnych miodw, - mid gryczany odznacza si znaczn kwasowo[ci.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Mid lipowy: - mid lipowy w stanie pBynnym ma barw od zielonkawo\Btej do jasnobursztynowej, - po skrystalizowaniu od biaBo\Btej do zBocisto\Btej, - pod wzgldem konsystencji i barwy mid lipowy w stanie patoki przypomina olej rycynowy, - w wyniku krystalizacji przyjmuje posta drobnoziarnist, niekiedy krupkowat, - w smaku jest sBodki, do[ ostry, czsto z gorzkawym lekko mitowym posmakiem. Mid koniczynowy: - mid koniczynowy ma w stanie pBynnym barw sBomkowo\Bt, - zapach kwiatw koniczyny, nikBy, - po skrystalizowaniu barw jasno\Bt, - smak bardzo sBodki, Bagodny, ale nieco mdBy, - mid z koniczyny czerwonej jest ja[niejszy i dBugo pozostaje w stanie pBynnym, po skrystalizowaniu jest prawie biaBy, ma wyrazny, kwaskowaty posmak. Mid malinowy: - mid malinowy charakteryzuje si kolorem zBocistym, - po skrystalizowaniu ja[nieje, jest prawie [nie\nobiaBy, - zapach miodu jest miBy przypomina zapach kwiatw malin, - szybko krystalizuje, - w smaku Bagodny, lekko kwaskowaty. Mid mniszkowy: - mid mniszkowy jest miodem o barwie jasno\Btej, - ma smak sBodkomdBy , lekko zioBowy, - zapach kwiatw mniszka pospolitego, - szybko krystalizuje. Mid wielokwiatowy: - mid wielokwiatowy mo\e mie r\n barw, od jasnokremowej do herbacianej, - po skrystalizowaniu ma zabarwienie od jasno\Btego lub jasnoszarego do jasnobrzowego, - zapach miodu wielokwiatowego jest raczej silny, podobny do zapachu wosku pszczelego, - w smaku jest bardzo zr\nicowany, zale\nie od skBadu nektaru; sBodki, Bagodny do ostrego z posmakiem gorzkawym, - mid z wiosennych ro[lin w stanie pBynnym jest jasny, ma przyjemny delikatny zapach kwiatowy i Bagodny smak, - mid pochodzcy z nektaru kwiatw letnich jest znacznie ciemniejszy oraz odznacza si zdecydowanym smakiem i zapachem, - mid wielokwiatowy pod wzgldem skBadu chemicznego cechuje du\a r\norodno[, - szczeglnie du\ zawarto[ci cukrw prostych odznacza si mid wielokwiatowy z wiatw wiosennych, - miody pochodzce z peBni lata i pzniejsze s bogatsze w enzymy, biopierwiastki i wizki o dziaBaniu przeciwdrobnoustrojowym. Mid nektarowo-spadziowy: - mid nektarowo-spadziowy charakteryzuje si barw od zielonkawej do brunatnozielonkawej, - po skrystalizowaniu od jasno- do ciemnobrunatnej, - krystalizacja zachodzi w tym miodzie w cigu kilku tygodni dajc krupiec drobno- lub [rednioziarnisty,  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 - ma bardzo sBabo wyczuwalny, lekko korzenny zapach, - maBo sBodki smak, czasem z Bagodnym gorzkawym posmakiem, - mid ten Bczy w sobie delikatny smak miodw nektarowych i zwikszon aktywno[ antybiotyczn spadziowych. Miody spadziowe: - mid spadziowy jest najcz[ciej ciemny z odcieniem zielonkawym lub szarym, czasem prawie czarnym w stanie pBynnym, - po skrystalizowaniu barwa rozja[nia si, bywa od szarobrzowej poprzez brzow do ciemnobrzowej z odcieniem szarym lub zielonkawym, - miody spadziowe z drzew li[ciastych maj smak Bagodny z posmakiem cierpkawym, czasami maBo przyjemny, - z drzew iglastych maj smak Bagodny, maBo sBodki, lekko \ywiczny, - zapach sBaby, lekko korzenny lub \ywiczny, - w miodach spadziowych znajduje si znaczny procent cukru zBo\onego-melecytozy, ktrego nie ma, bdz jest w nieznacznej ilo[ci w miodzie nektarowym, - jego du\a ilo[ mo\e by niekiedy przyczyn bardzo szybkiej krystalizacji miodu spadziowego. Krystalizacja miodu W zale\no[ci od gatunku miodu, stopnia zagszczenia, dojrzaBo[ci, warunkw przechowywania, temperatury, itp. jedne miody krystalizuj wcze[niej inne pzniej. Z tych powodw w obrocie handlowym spotyka si mid w dwch postaciach: - jako patok, czyli mid bdcy jeszcze w stanie ciekBym, - jako krupiec, to jest mid ju\ zestalony wskutek krystalizacji. Krystalizacja nie jest procesem chemicznym, lecz wyBcznie fizycznym, ktry w niczym nie zmienia skBadu chemicznego miodw pszczelich, a tym samym nie obni\a ich warto[ci od\ywczych i leczniczych. Czas, w ktrym mid pozostaje w fazie pBynnej zale\y od wielu czynnikw zarwno zewntrznych jak i zwizanych ze skBadem miodu, a wic od: - zawarto[ci wody, czyli stopnia przesycenia, - stosunku glukozy do fruktozy, - zawarto[ci melecytozy, - zawarto[ci dekstryn, A mianowicie im wiksza zawarto[ cukrw, im wiksza przewaga glukozy nad fruktoz oraz mniej dekstryn a wicej melecytozy, tym szybciej mid krystalizuje. Warunki zewntrzne, ktre maj wpByw na krystalizacj to przede wszystkim temperatura. Optymalna temperatura krystalizacji przebiega w granicach 10 18oC. Poni\ej 10oC krystalizacja nastpuje znacznie wolniej. Powy\ej 16 18oC szybko[ krystalizacji rwnie\ spada poniewa\ rozpuszczalno[ cukrw ro[nie z temperatur. W temperaturze powy\ej 25oC nastpuje wstrzymanie krystalizacji, ale zale\y to te\ od ilo[ci wody i glukozy w miodzie. Powstawaniu zarodkw krystalizacji , sprzyja ni\sza temperatura: 5 8oC. Wzrost krysztaBkw najszybciej przebiega jednak w temperaturze wy\szej 13 17oC. Rodzaje krupca: - smalcowaty lub masBowaty: z rzepaku, ognichy, rozmarynu, bo\odrzewu, - drobnoziarnisty: z mniszka, lipy, koniczyny, esparcety, lucerny, kopru, wrzosu, - gruboziarnisty: z czere[ni, kasztanw, jodeB, modrzewi i gryki, - pBatkowaty: w miodach ze spadzi li[ciastej np. dbowej.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 Od temperatury przechowywania zale\y nie tylko okres pozostawania miodu w postaci pBynnej, ale i sam sposb krystalizacji, czyli wygld krupca. Mid rzepakowy w niskiej temperaturze (2 5oC) twardnieje w bardzo trudn do rozsmarowania drobnokrystaliczn mas; w temperaturach wy\szych (14 18oC) masa jest smalcowata i Batwa do rozsmarowania. Miody o du\ej lepko[ci (gryczany, spadziowy) tworzc mniej zarodkw krystalicznych, krystalizuj wolniej i daj wiksze krysztaBki z tendencj do ich opadania na dno i rozwarstwiania si. W temperaturze ni\szej, 10 15oC, krystalizuj w miar rwnomiernie poniewa\ wzrasta wtedy lepko[ i krysztaBki wolniej opadaj na dno opakowania. Proces dekrystalizacji powinien by przeprowadzany w temperaturze do 45oC, najlepiej 42oC, aby mid nie straciB swoich warto[ci enzymatycznych. Ponowna krystalizacja upBynnionego miodu zale\y od temperatury i czasu dekrystalizacji. Zwykle taki mid w opakowaniu krystalizuje nierwnomiernie, z du\ymi krysztaBkami, tworz si te\ jakby gniazda krysztaBkw, stopniowo zagszczajce si w caBym opakowaniu z du\ymi przestrzeniami fazy pBynnej. Sprzyja to midzy innymi rwnie\ szkodliwej i niepo\danej fermentacji. WBa[ciwo[ci od\ywcze i lecznicze miodu Mid jest jednym z najwy\ej cenionych produktw spo\ywczych z powodu sBodkiego smaku i wysokiej warto[ci energetycznej. Mid zawiera okoBo 80% cukrowcw, co decyduje o jego wysokiej warto[ci energetycznej: 3 200 3 300 kcal/kg. S to gBwnie cukry proste, ktre zostaj od razu wchBonite do krwi z pominiciem szeregu procesw po[rednich. Przecitna zawarto[ glukozy w miodzie wynosi 30%, a fruktozy 38%. W wyniku spalania egzogennej glukozy na poziomie komrki powstaje dwutlenek wgla i woda oraz wyzwala si energia niezbdna do pracy serca. Poza tym znajduj si w miodzie rwnie\: a) kwasy organiczne  pobudzaj wydzielanie sokw trawiennych, znaczco wpBywaj na warto[ i smak miodu, b) sole mineralne  maj istotny wpByw na procesy kr\enia krwi i oddychania komrkowego, wicej jest ich w miodach ciemnych, gBwnie w spadziowych, c) Fe, Mn, Cu, Co i witaminy z grupy B  przyspieszaj tworzenie si czerwonych ciaBek krwi, d) potas  wpBywa na prawidBowy rytm serca zmniejszajc jego napicie i czsto[ skurczw, e) potas i acetocholina  reguluj czynno[ mi[niwki jelit, pobudzaj perystaltyk jelit, f) acetocholina  reguluje czynno[ci komrek nerwowych, dziaBa te\ na ukBad nerwowy powodujc uspokojenie i odpr\enie, oszczdniejsz prac serca, wywoBuje rozszerzenie ttnic wieDcowych, co poprawia zaopatrzenie serca w tlen, wpBywa na normalizacj ci[nienia krwi, g) cholina  przyczynia si do lepszego wykorzystania przez organizm spo\ywanego cukru oraz uBatwia przemian fruktozy w glikogen, reguluje przemian tBuszczw w wtrobie, h) pyBek kwiatowy  poprawia ukrwienie bBony [luzowej jelit i pobudza dziaBanie ukBadu odporno[ciowego, i) enzymy  uBatwiaj procesy trawienne w organizmie czBowieka, niektre maj te\ charakter antybiotyczny. Wsplne oddziaBywanie wszystkich skBadnikw miodu skutecznie poprawia sprawno[ procesw fizjologicznych organizmu czBowieka, odbudowuje jego siBy fizyczne. Aktywno[ antybiotyczna miodu zale\y od czynnikw fizykochemicznych i chemicznych. Podstawowymi mechanizmami zabezpieczajcymi mid przed rozwojem drobnoustrojw s czynniki fizykochemiczne. Nale\y tu wymieni wysokie ci[nienie  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 osmotyczne, spowodowane du\ym st\eniem cukrw, oraz kwa[ny odczyn [rodowiska, wywoBany obecno[ci kwasw organicznych. W tych warunkach rozwj bakterii i dro\d\y osmofilnych jest caBkowicie zahamowany. Do substancji chemicznych odpowiedzialnych za antybiotyczne dziaBanie miodu nale\y zaliczy przede wszystkim oksydaz glukozy. Enzym ten wprowadzany jest do miodu przez pszczoBy wraz z wydzielin gruczoBw gardzielowych. Powoduje on powstawanie z glukozy nadtlenku wodoru. Zwizek ten, zwany potocznie wod utlenion, odznacza si silnym dziaBaniem antybiotycznym. W naturalnym miodzie reakcja powstawania nadtlenku wodoru zachodzi bardzo wolno. Aktywno[ antybiotyczna [wie\ego, nie rozcieDczonego miodu jest z tego wzgldu niska. Natomiast po rozcieDczeniu miodu wod powstawanie nadtlenku wodoru zachodzi z du\ szybko[ci. Aktywno[ antybiotyczna rozcieDczonego miodu jest od 6 do 220 razy wy\sza w porwnaniu z miodem nie rozcieDczonym. Mid dojrzaBy zawiera substancje o dziaBaniu antybakteryjnym, np.: lizozym, flawonoidy, kwasy aromatyczne, garbniki katechinowe, kwas benzoesowy oraz inne, jeszcze niezidentyfikowane skBadniki. W wielu miodach odmianowych wystpuj tak\e substancje antybiotyczne pochodzce z nektaru ro[lin olejkowych i spadzi drzew iglastych, takich jak tymol, eukaliptol, mentol, pinen i kamfen. Nazwano je umownie inhibinami nienadtlenkowymi. Cz[ inhibin nienadtlenkowych w miodzie pochodzi z ro[lin po\ytkowych, ale mid w znacznym stopniu zawdzicza swoje wBa[ciwo[ci antybakteryjne pszczoBom. Np. lizozym wytwarzany jest przez gruczoBy gardzielowe i [linowe pszczB robotnic i wraz z wydzielin tych gruczoBw dodawany jest do nektaru. W[rd polskich miodw odmianowych wzrost aktywno[ci antybakteryjnej obserwuje si od najmniej aktywnego miodu rzepakowego poprzez akacjowy, NK wiosenny, spadziowy, nektarowo-spadziowy, wrzosowy, NK z lata, lipowy do najbardziej aktywnego miodu gryczanego. Badanie produktw pasiecznych. Mid jako, produkt spo\ywczy, ktry znajduje si w obrocie musi odpowiada [ci[le ustalonym cechom. Wymagania jako[ciowe w zakresie podstawowego skBadu chemicznego oraz wBa[ciwo[ci fizycznych i organoleptycznych, sprecyzowane zostaBy w standardach dla tego produktu. Normy te obejmuj wymagania dotyczce podstawowych parametrw jako[ciowych oraz czysto[ci omawianego produktu. Z dniem 1 stycznia 2003 roku przestaBa obowizywa Polska Norma na mid pszczeli PN-88/A-77626. Dnia 3 pazdziernika 2003 roku wyszBo Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegBowych wymagaD w zakresie jako[ci handlowej miodu (Dz. U. z 2003 r. Nr 181, poz. 1773). Oba akty zawieraj parametry jako[ciowe miodu, ale r\ne jego definicje. Rozporzdzenie definiuje mid, jako: naturalny sBodki produkt wytwarzany przez pszczoBy Apis mellifera przez Bczenie z wBasnymi specyficznymi substancjami nektaru ro[lin lub wydzielin \ywych cz[ci ro[lin, lub wydalin owadw sscych soki \ywych cz[ci ro[lin skBadowanych, odparowywanych i pozostawionych do dojrzewania w plastrach. Natomiast Norma Polska definiuje mid jako: mid pszczeli wytwarzany przez pszczoBy z nektaru ro[lin, spadzi lub nektaru ro[lin i spadzi, przeznaczony do obrotu krajowego i na eksport. Rozporzdzenie jest aktem wi\cym, poniewa\ za nim stoj sankcje prawne. Natomiast Norma ma tylko charakter pomocniczy. Jest modelem jako[ci miodu pod wzgldem fizykochemicznym i organoleptycznym, w ktrym wymagania w wielu punktach s bardziej restrykcyjne ni\ w Rozporzdzeniu.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Porwnanie niektrych wymagaD szczegBowych w zakresie jako[ci handlowej miodu: 1. wg Rozporzdzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi: a) zawarto[ wody, nie wicej ni\ 20%, b) zawarto[ fruktozy i glukozy (suma fruktozy i glukozy), nie mniej ni\: 60 g/100 g  w miodzie nektarowym, 45 g/100 g  w miodzie spadziowym i spadziowo- nektarowym, c) zawarto[ sacharozy, nie wicej ni\ 5 g/100 g, d) zawarto[ substancji nierozpuszczalnych w wodzie, nie wicej ni\: 0,1 g/100 g, e) przewodno[ wBa[ciwa, nie wicej ni\ 0,8 mS/cm, z tym, \e nie mniej ni\: 0,8 mS/cm  w miodzie spadziowym, miodzie kasztanowym i ich mieszkankach z innymi odmianami miodu, f) wolne kwasy, nie wicej ni\ 50 myal/kg, g) liczba diastazowa (wg skali Schade), nie mniej ni\ 8, h) zawarto[ 5  hydroksymetylofurfuralu (HMF), nie wicej ni\ 40 mg/kg, 2. wg polskiej normy PN-88/A-77626: a) zawarto[ wody, nie wicej ni 20%, b) zawarto[ cukrw redukujcych, nie mniej ni\ 70% N, 65%NS, 60%S, c) zawarto[ sacharozy Bcznie z melecytoz, nie wicej ni\ 5%N, 10%S, d) kwasowo[ oglna (ml 1 mol/l r-ru NaOH na 100 g miodu) od 1 do 5, e) liczba diastazowa, nie mniej ni\ 8,3, f) zawarto[ 5-hydroksymetylofurfuralu (HMF), nie wicej ni\ 3,0 mg/100 g miodu, g) zawarto[ proliny, nie mniej ni\ 25 mg/100 g miodu, h) przewodno[ wBa[ciwa w10-4S.cm-1, nie mniej ni\ 2-N, 6-NS, 8-SL i 9,5-SI. Norma zawiera ponadto dokBadny opis wymagaD organoleptycznych dla miodw odmianowych oraz udziaB pyBku przewodniego w osadzie miodowym. Oba dokumenty podaj rwnie\ tolerancje dla miodw przemysBowych tzw. piekarniczych oraz cechy dyskwalifikujce. Do najcz[ciej przeprowadzanych badaD, oprcz pomiaru zawarto[ci wody w miodzie, nale\y okre[lenie zawarto[ci HMF i badanie przewodno[ci elektrycznej wBa[ciwej dla miodw spadziowych. Zawarto[ wody w miodzie [wiadczy o jego dojrzaBo[ci i powinna by okre[lona ju\ w momencie podejmowania decyzji o odbieraniu miodu z ula. U\ywa si w tym celu refraktometrw rcznych, ktre pozwalaj na szybkie oznaczenie w minimalnej wielko[ci prbki (kilka kropel) pBynnego miodu. W u\yciu s refraktometry bezpo[rednio wskazujce na skali zawarto[ wody lub zawarto[ ekstraktu w %. W tym drugim przypadku nale\y odczyta zawarto[ wody z odpowiedniej tabeli, gdy\ ekstraktu nie mo\na uto\samia z such mas. Rys. 1. Refraktometr rczny lunetkowy [opracowanie wBasne]  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Rys. 2. Refraktometr elektroniczny [opracowanie wBasne Refraktometry laboratoryjne zasadniczo sBu\ do okre[lania wspBczynnika zaBamania [wiatBa (refrakcji), a otrzymanie wspBczynnika refrakcji badanego miodu pozwala z kolei na odczytanie z tablic przeliczeniowych procentowej zawarto[ci wody w miodzie. Rys. 3. Refraktometr laboratoryjny [opracowanie wBasne HMF (5-hydroksymetylofurfurol) to aktywny aldehyd powstajcy z cukrw prostych (glukozy i fruktozy). Reakcja zachodzi tym szybciej, im bardziej kwa[ne jest [rodowisko i wy\sza temperatura. Dlatego du\a zawarto[ HMF w miodzie [wiadczy o jego przegrzaniu lub bardzo dBugim magazynowaniu. W trakcie przechowywania w temperaturze 12 14oC roczny przyrost zawarto[ci HMF wynosi w miodach spadziowych okoBo 3 mg/kg, a w miodach nektarowych 5 6 mg/kg. Bardzo du\e ilo[ci HMF powstaj te\ przy hydrolizie kwasowej sacharozy do cukrw prostych. Mid stary lub podgrzewany zawiera HMF do 20 mg/100 g, a inwert kwasowy nawet 170 650 mg/100 g. Jest wic rwnie\ wskaznikiem pozwalajcym wykry zafaBszowanie miodu. Je\eli badania za pomoc spektrofotometru wskazuj, \e jest wysoka zawarto[ HMF, to obni\ona jest rwnie\ znacznie aktywno[ enzymatyczna miodu.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Rys. 4. Spektrofotometr [opracowanie wBasne Przewodno[ elektryczna wBa[ciwa jest parametrem zale\nym od zawarto[ci substancji mineralnych w miodzie, poniewa\ to zwizki o budowie polarnej ulegaj dysocjacji w roztworach wodnych, a powstajce tak jony przewodz prd elektryczny. Du\ zawarto[ci soli mineralnych charakteryzuj si oglnie miody ciemne, a najwy\sz miody ze spadzi iglastej. Warto[ tego parametru obok oceny organoleptycznej bywa podstaw do zakwalifikowania badanego miody do najwy\ej cenionych miodw spadziowych. Rys. 5. Urzdzenie dwufunkcyjne  konduktometr i pH-metr [opracowanie wBasne Metodyka badaD poszczeglnych parametrw miodu zawarta jest w normie PN-88/A- 77626. Prbka miodu przeznaczona do analizy laboratoryjnej powinna wiernie reprezentowa caB mas miodu i dlatego mid pBynny lub pBpBynny przed pobraniem prbek nale\y dokBadnie wymiesza mieszadBem ze stali nierdzewnej lub drewna. Prbki miodu skrystalizowanego nale\y pobra przeznaczonym do tego specjalistycznym przyrzdem tzw. zgBbnikiem z r\nych poziomw lub z pionowego przekroju opakowania. Z prbki oglnej wydziela si prbk [redni wielko[ci 500 g, dzieli na dwie porcje po 250 g, skBada do dwch czystych, suchych sBoikw i szczelnie zamyka. Zawarto[ jednego sBoika nale\y stabilizowa (dezaktywacja enzymw) przez ogrzanie sBoika we wrzcej wodzie w cigu 15 minut. Mid stabilizowany przeznaczony jest do oznaczenia cukrw redukujcych oraz sacharozy Bcznie z melecytoz.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 DokBadn charakterystyk innych produktw pszczelich, wymagania w stosunku do ich jako[ci oraz metodyk badaD okre[laj odpowiednio normy: 1) PN-R-78890 Wosk pszczeli. 2) PN-R-78891 Propolis  kit pszczeli. 3) PN-R-78892 Zwie\e mleczko pszczele. 4) PN-R-78893 Obn\a pyBkowe. 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie znasz surowce miodowe? 2. Jakie s r\nice w skBadzie chemicznym nektaru i spadzi? 3. W jakich postaciach mo\e wystpowa mid? 4. Jakie znasz postaci krupca? 5. Na jakie typy i odmiany dzieli si mid? 6. Jakie cechy miodu bada si w ocenie organoleptycznej? 7. W jaki sposb i czym pobiera si prbki miodu do badaD laboratoryjnych? 8. Jaka jest dopuszczalna zawarto[ HMF w miodzie? 9. O czym [wiadczy przekroczona zawarto[ HMF w miodzie? 10. Ile powinna wynosi przewodno[ wBa[ciwa miodw spadziowych? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Przeprowadz ocen organoleptyczn przedstawionych prbek miodw odmianowych, rozpoznaj rodzaj krupca prbek skrystalizowanych. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) sprawdzi konsystencj miodu pBynnego przez obserwacj [ciekania miodu z drewnianego lub metalowego mieszadeBka oraz krupca na podstawie wygldu krysztaBw w rozmazie miodu na szkieBku przedmiotowym, 2) okre[li barw przez obserwacj pBynnego miodu w probwce [rednicy 10 mm ze szkBa bezbarwnego ogldajc prbk przy [wietle dziennym pod [wiatBo, barw miodu skrystalizowanego okre[li przez ogldziny przy [wietle dziennym powierzchni przekroju bryBki miodu, wyjtej z opakowania, 3) okre[li zapach przez wchanie miodu lekko ogrzanego i roztartego na szkieBku przedmiotowym, 4) okre[li smak przez degustacj pBynnego miodu o temperaturze pokojowej, 5) zestawi wyniki badaD organoleptycznych w postaci tabeli oraz stwierdzi, czy wykryto oznaki wskazujce na odchylenie od wymagaD.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Nr badanej Uwagi: typ prbki barwa konsystencja zapach smak i odmiana miodu, miodu posta krupca Wyposa\enie stanowiska pracy: - foliogramy, - rzutnik pisma, - norma PN-88/A-77626 Mid pszczeli, - kolekcja miodw odmianowych, - szkieBka przedmiotowe, - bagietki szklane i mieszadeBka metalowe lub drewniane, - probwki o [rednicy 10 mm, - Baznia wodna, - zlewki. wiczenie 2 Rozpoznaj przyrzdy do pobierania prbek miodu do badaD laboratoryjnych. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wybra z przedstawionego zbioru r\nych przyrzdw laboratoryjnych te, ktre sBu\ do pobierania prbek miodu, 2) zaprezentowa je i opisa zasad dziaBania. Wyposa\enie stanowiska pracy: - mieszadBa, - zgBbniki, - By\eczki. wiczenie 3 OceD zawarto[ HMF w miodzie za pomoc spektrofotometru. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy, 2) zapozna si z norm PN-88/A-77626 Mid pszczeli. Oznaczanie zawarto[ci 5-hydroksymetylofurfurolu (HMF), 3) odwa\y 10 g dobrze wymieszanego miodu z dokBadno[ci do 0,1 g i rozpu[ci go w 15 ml wody,  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 4) przela ilo[ciowo do kolby pomiarowej 50 ml i uzupeBni wod do kreski, 5) wla po 2 ml roztworu miodu i po 5 ml roztworu p-toluidyny do 2 probwek, 6) wla 1 ml wody (roztwr porwnawczy) do jednej probwki, a bezpo[rednio potem do drugiej probwki wla 1 ml roztworu kwasu barbiturowego, obie probwki wstrzsn i odstawi na 3 4 minuty, 7) zmierzy ekstynkcj na spektrofotometrze przy dBugo[ci fali 550 nm, w cigu 1 minuty wykona kilka pomiarw i obliczy [redni arytmetyczn, 8) obliczy wynik  ilo[ HMF w mg/100 g miodu wg wzoru: G = 19,2x E/d w ktrym: E  [rednia arytmetyczna wynikw pomiarw ekstynkcji, d  grubo[ warstwy pBynu w kuwecie, cm, 19,2  wspBczynnik przeliczeniowy, 9) porwna wynik z wymaganiami wg normy i rozporzdzenia, oceni badany mid. Wyposa\enie stanowiska pracy: - prbki miodu do badaD, - waga laboratoryjna, - spektrofotometr, - norma PN-88/A-77626 Mid pszczeli, - roztwr p-toluidyny, - roztwr kwasu barbiturowego, - kolbki pomiarowe 50 ml, - pipety 5 ml, 2 ml, 1 ml, - zlewki 50 ml, - bagietki, - lejki szklane, - probwki, - stoper. wiczenie 4 Okre[l przewodnictwo elektryczne wBa[ciwe miodu spadziowego. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy, 2) zapozna si z norm PN-88/A-77626 Mid pszczeli. Oznaczanie przewodno[ci elektrycznej wBa[ciwej, 3) zmierzy zawarto[ wody w miodzie za pomoc refraktometru, 4) obliczy zawarto[ suchej masy, 5) odwa\y 5 g miodu w przeliczeniu na such mas wg wzoru: M = 5 g x 100/ MS w ktrym: M  potrzebna odwa\ka miodu w g, MS  zawarto[ suchej masy, ktra jest rwna: 100%  zawarto[ wody, 6) odwa\ony mid rozpu[ci w niewielkiej ilo[ci wody i przenie[ ilo[ciowo do kolbki pomiarowej pojemno[ci 25 ml, uzupeBni do kreski, 7) przela przygotowany roztwr do zlewki,  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 8) zanurzy czujnik konduktometru i odczyta wynik w temperaturze 20C, 9) obliczy przewodno[ elektryczn wBa[ciw w 10-4 Simens x cm-1, 10) porwna wynik z wymaganiami wg normy i rozporzdzenia, oceni badany mid. Wyposa\enie stanowiska pracy: - prbki miodw, - norm PN-88/A-77626 Mid pszczeli, - refraktometr, - Baznia wodna, - probwki z korkiem, - waga analityczna, - konduktometr, - kolba pomiarowa o pojemno[ci 50 ml, - zlewki pojemno[ci 25 ml i 50 ml. 4.1.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa surowce miodowe? 1 1 2) wykaza jakie s r\nice w skBadzie chemicznym nektaru i spadzi? 1 1 3) rozpozna postaci krupca? 1 1 4) poda na jakie typy i odmiany dzieli si mid? 1 1 5) przeprowadzi ocen organoleptyczn miodu? 1 1 6) rozpozna po przeprowadzeniu badaD organoleptycznych miody odmianowe? 1 1 7) rozpozna przyrzdy do pobierania prbek miodu do badaD laboratoryjnych? 1 1 8) zbada zawarto[ HMF w miodzie? 1 1 9) zbada przewodno[ elektryczn wBa[ciw miodw spadziowych? 1 1 10) oceni jako[ miodu po przeprowadzeniu tych badaD? 1 1  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 4.2. Konfekcja produktw pasiecznych i kremowanie miodu 4.2.1. MateriaB nauczania Konfekcjonowanie miodu Mid jest konfekcjonowany do szklanych sBoi o r\nej pojemno[ci lub opakowaD z tworzyw sztucznych majcych atest na kontakt z \ywno[ci. Polipropylen (PP) i teflon s tworzywami dopuszczonym do peBnego kontaktu z miodem. Cz[ciowo dopuszczony jest polietylen (PE), ale nie mo\na w nim przechowywa miodu dBu\ej ni\ jeden dzieD oraz polistyren (PS) i poliuretan (PU). Poniewa\ pszczelarz mo\e wprowadza do sprzeda\y jedynie mid speBniajcy okre[lone wymagania jako[ciowe , warto wskaza, \e oferowanie konsumentom miodu w opakowaniach detalicznych z reguBy wi\e si z konieczno[ci upBynniania skrystalizowanego wcze[niej produktu. Proces dekrystalizacji miodu wymaga [cisBego utrzymania poziomu temperatury jak mo\e mie podgrzewany mid (nie powinna przekracza 42o C). Zdekrystalizowany mid przed rozlaniem do opakowaD detalicznych podlega obowizkowo procesowi cedzenia, ktry ma zapobiec obecno[ci w produkcie handlowym wtrnych zanieczyszczeD fizycznych. Nale\y podkre[li, \e do sprzeda\y bezpo[redniej dokonywanej przez pszczelarza dopuszczone s produkty pszczele nie przetworzone: mid, mid sekcyjny, mid w kawaBkach plastra zalany miodem, obn\a pyBkowe, propolis, wosk i jego wyroby, pierzga w plastrach, mleczko pszczele w miodzie, obn\a pyBkowe w miodzie w opakowaniach szczelnie zamknitych, nie wikszych ni\ 10 litrw. Mid przeznaczony do sprzeda\y powinien by oznakowany zgodnie z wymogiem Rozporzdzenia MR i RW z dn. 03.10.2003 r., a wic etykieta powinna zawiera: 1) peBn nazw rodzaju i odmiany miodu. PrawidBowa nazwa miodu na etykiecie powinna przykBadowo brzmie: mid pszczeli nektarowy wielokwiatowy, mid pszczeli nektarowy lipowy, mid pszczeli spadziowy ze spadzi iglastej, 2) dat minimalnej trwaBo[ci. Data ta powinna by poprzedzona okre[leniem najlepiej spo\y przed koDcem. Podajemy tylko rok, 3) warunki przechowania: temperatura przechowania 4 20C, chroni przed bezpo[rednim dziaBaniem promieni sBonecznych, 4) zawarto[ netto, 5) oznaczenie partii produkcyjnej. W przypadku miodu jest to ilo[ przetworzona lub zapakowana w takich samych warunkach. Jednocze[nie data produkcji mo\e by numerem partii, 6) data rozlewu umo\liwia dokBadniejsz identyfikacj partii produkcyjnej, 7) w przypadku paczkowania i rozlewania miodu przez wynajty podmiot gospodarczy podaje si dokBadny adres i nazw podmiotu, 8) dane identyfikujce pszczelarza  nazwa (nazwisko) i adres, 9) weterynaryjny numer identyfikacyjny nadany pszczelarzowi jako podmiotowi produkujcemu produkty pochodzenia zwierzcego, 10) miejsce pochodzenia, np.: z zielonych pBuc Polski, produkt polski, mid z polskiej pasieki, 11) Rozporzdzenie MR i RW (Dz. U. 2003.181.1773) lub zamiennie: Norma Polska PN-88/A-77626. W przypadku braku tych napisw, gwarantem jest aktualne rozporzdzenie o jako[ci handlowej miodu. Nale\y pamita, aby na etykiecie nie byBo:  okre[leD: zdrowy, bezpieczny lub innych, wprowadzajcych w bBd konsumenta, sugerowania, \e ten rodzaj miodu ma specjalne  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 wBa[ciwo[ci, ktre w rzeczywisto[ci maj wszystkie miody dobrej jako[ci, tekstu lub rysunku przypisujcego mu wBa[ciwo[ci lub dziaBania, ktrego mid nie ma. Kremowanie miodu Kremowanie polega tylko na fizycznym oddziaBywaniu na mid w formie patoki. Odwirowany mid nale\y miesza kilka razy dziennie. Proces ten uniemo\liwia powstanie krysztaBw o r\nej wielko[ci i doprowadza do ujednorodnienia ich postaci do jednolitych i niewielkich rozmiarw. PrawidBowo wykonany proces daje w efekcie puszysty mid o konsystencji gstego majonezu bez wyczuwalnych krysztaBkw cukrw. Miody w tej postaci utrzymuj bardzo dBugo swj [wie\y zapach, a posta kremu przez okoBo rok od ich wytworzenia. Optymalna temperatura przechowywania wynosi 19 23o C. Je\eli temperatura jest ni\sza mid t\eje, natomiast w wy\szej (40oC) rzednie i przechodzi w patok. Po przej[ciu w stan pBynny nie wraca ju\ do formy kremu, lecz krystalizuje na twardo. Kremowanie miodu przeprowadza si w sposb nastpujcy: do pBynnego miodu przygotowanego do kremowania nale\y doda 3% ju\ skrystalizowanego miodu, czyli zaszczepi patok, a caBo[ bardzo starannie wymiesza urzdzeniem do mieszania. Nastpnie t mieszank nale\y w pomieszczeniu o temperaturze 20o C starannie miesza 2 razy co 12 godzin po okoBo 5 minut, zwracajc uwag, by nie tworzyBy si pcherzyki powietrza. Po pewnym czasie (rzepakowy po 3 dniach, a wielokwiatowy po 7 dniach) mid zgstnieje. Wtedy mo\na go nalewa do sBoikw, mid jest stosunkowo gsty, ale ciekBy. Proces ten zachowuje naturalne dla danego miodu: aromat, smak i aktywno[ zwizkw biologicznie czynnych. Dodatkowo mid nie rozwarstwia si i Batwo rozsmarowuje si po pieczywie. Rys. 6. Urzdzenie do kremowania miodu [katalog firmy AysoD] Produkcja miodu kremowanego wymaga specjalnych urzdzeD. Najprostszym rozwizaniem jest umocowana na pojemniku wiertarka o mocy powy\ej 1kW napdzajca proste mieszadBo do kremowania miodu. MieszadBem mo\e by wiertBo ze stali kwasoodpornej, w ktrym wykonano naprzemiennie otwory, co 5 cm i umieszczono w nich prty tej dBugo[ci. W handlu s do nabycia profesjonalne maszyny do kremowania miodu o regulowanej czstotliwo[ci mieszania (200 300 obr./min.) z regulacj temperatury miodu.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 Przechowywanie miodu Magazyny do przechowywania miodu powinny by suche (wilgotno[ wzgldna powietrza 65 75%), czyste, przewiewne, wolne od obcych zapachw, szkodnikw, zabezpieczone przed dostpem owadw. Temperatura przechowywania nie mo\e przekracza 18oC. Mid w opakowaniach szklanych nale\y chroni przed dziaBaniem promieni sBonecznych. Okres przechowywania nie mo\e by dBu\szy ni\ 3 lata. Przechowywanie wosku Pomieszczenie sBu\ce do przechowywania wosku powinno by czyste, wolne od obcych zapachw. Niedopuszczalne jest przechowywanie wosku razem z suszem lub zboinami ze wzgldu na mo\liwo[ pora\enia przez szkodniki. BryBy wosku mog le\e luzem w stosach, lub skrzyniach, na podBodze, lub na pBkach. Wosk nie wysycha, nie wchBania wody i nie jest atakowany przez szkodniki, z wyjtkiem barciakw w przypadkach, gdy jest znacznie zanieczyszczony pierzg lub jest magazynowany razem z woszczyn opanowan przez te szkodniki. Przechowywanie propolisu W miejscu zaciemnionym, szczelnie zamknity, w temperaturze nie wy\szej ni\ 18C mo\na propolis przechowywa przez 24 miesice. W Oddziale Pszczelnictwa w PuBawach prowadzono badania, ktre pozwoliBy ustali, \e w roztworach etanolowych prbki traciBy cz[ciowo silne dziaBanie bakteriobjcze po okoBo 1,5-rocznym okresie przechowywania. Natomiast surowy propolis utrzymaB w tym czasie wysok aktywno[. Procesy technologiczne odparowywania rozpuszczalnikw wg badaD dr. T.Meresta z ZakBadu Higieny Weterynaryjnej w Lublinie nawet w temperaturze do 105oC nie obni\aj aktywno[ci bakteriostatycznej , ani bakteriobjczej ekstraktw propolisu. Kit pszczeli (inaczej propolis) jest substancj staB o charakterystycznym, intensywnym zapachu, gorzkim, piekcym i cierpkim smaku, r\norodnym zabarwieniu (brzowy, szary, brunatny, zielony, czarny). WoD okre[lono jako korzenn, cynamonow, pczkw topoli, bukietu kwiatw, kadzidBa. W temperaturze poni\ej 15C jest twardy i kruchy; w temperaturze 36C miknie, w temperaturze 70 80C staje si pBynny. Gsto[ propolisu wynosi 1,29 1,27 g/cm3. Rozpuszcza si dobrze w etanolu, acetonie, eterze etylowym i naftowym, chloroformie, metanolu. yle rozpuszcza si w wodzie. Ze wzgldu na zr\nicowane zrdBo pochodzenia, skBad chemiczny propolisu jest zmienny: - \ywice  50 85%, - olejki eteryczne  4 15%, - woski ro[linne  12 40%, - garbniki  4 10%, - pyBki kwiatowe  5 11%, - zanieczyszczenia mechaniczne  5 20%, - kwasy i alkohole organiczne, flawonoidy i terpeny (zwizki biologicznie czynne) 5 30%.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 Zastosowanie propolisu Propolis dziaBa regenerujco na tkank kostn, chrzstk, nabBonki i inne. DziaBa przy[pieszajco na metabolizm komrkowy, wpBywa na wzrost siB odporno[ciowych organizmu. Preparaty propolisowe maj silne dziaBanie przeciwblowe. Wykazuje dziaBanie bakteriobjcze i bakteriostatyczne. Najbardziej wra\liwe na dziaBanie preparatw propolisowych s bakterie Gram-dodatnie, wirusy grypy i \Btaczki, jest aktywny w stosunku do niektrych grzybw i pierwotniakw. Propolis stosujemy w postaci ma[ci lub nalewki, przy gorczce, w okresie poprzedzajcym klimakterium, przy nadci[nieniu, gruzlicy, przy zapaleniu gruczoBu krokowego, przy zapaleniu wtroby i nerek, przy blach brzucha, w chorobie wrzodowej \oBdka, przy schorzeniach skry tj.: grzybica, rany, oparzenia, mo\na rwnie\ stosowa przy schorzeniach dziseB, zapaleniu miazgi zbowej, odle\ynach. Utrwalanie i przechowywanie pyBku Zaleca si suszenie obn\y pyBkowych w temperaturze okoBo 40C do poziomu 6% wody. Powinny by przechowywane w temperaturze ok. 5oC nie dBu\ej ni\ 2 lata. Najbardziej korzystne jest jednak zamra\anie, ktre nie powoduje praktycznie \adnych zmian w skBadzie chemicznym obn\y. Mniej korzystna jest liofilizacja. Do krtkotrwaBego przechowywania (do 6 miesicy) wystarczy zamro\enie bez suszenia i przechowywanie w temperaturze -20oC w atmosferze czystego azotu. PyBek mo\na przechowywa w mieszaninie z cukrem. W tym celu [wie\y pyBek miesza si w jednakowych cz[ciach wagowych z cukrem krystalicznym. Nastpnie ubija si w hermetycznie zamykanym naczyniu, a na wierzchu dodatkowo posypuje 2 cm warstw cukru. Tak przygotowany pyBek pozostaje [wie\y i wilgotny, nawet po upBywie dwu lat przechowywania w pomieszczeniu o temperaturze pokojowej i doskonale nadaje si dla pszczB. Miodu do tego celu nie u\ywa si, poniewa\ mieszanina pyBkowo-miodowa fermentuje z powodu du\ej zawarto[ci wody. Przy u\yciu miodu mo\na bez strat substancji biologicznie czynnych konserwowa pierzg. Mieszanie pierzgi z miodem w dowolnej proporcji znacznie uBatwia przechowywanie i pzniejsze zu\ycie jej jako po\ywki pyBkowo- miodowej rwnie\ dla pszczB. Wydobywanie czystej pierzgi z komrek plastra jest zajciem bardzo czasochBonnym, a ponadto wymaga du\ej cierpliwo[ci. PosBugiwanie si r\nego rodzaju  sztancami , czy innymi w tym celu stosowanymi sposobami i urzdzeniami nieco uBatwia prac. Rys. 7. Sztance do pozyskiwania pierzgi z plastrw [opracowanie wBasne Mechaniczne pozyskiwanie du\ych ilo[ci pierzgi z plastrw mo\liwe jest do zrealizowania za pomoc specjalnie skonstruowanego do tego celu mBynka.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 Rys. 9. MBynek do pozyskiwania pierzgi [projekt firmy Socha] Pierzga powstaje z obn\y pyBkowych skBadanych przez pszczoBy-zbieraczki w komrkach plastra. PszczoBy ulowe rozdrabniaj i ubijaj obn\a do momentu, a\ wypeBni si ok. 3/4 objto[ci pojedynczej komrki plastra, po czym zapeBniaj tak komrk miodem, odcinajc dostp powietrza. PyBek podlega dalszym przemianom w warunkach beztlenowych. Z powodu braku tlenu mikroorganizmy obecne w pyBku kwiatowym korzystaj z glukozy, ktra na drodze przemiany beztlenowej przechodzi w kwas mlekowy. Kwas mlekowy dziaBa konserwujco oraz hamuje dalsz fermentacj. DziaBanie, wBa[ciwo[ci i zastosowanie pierzgi w profilaktyce jest zbli\one do pyBku kwiatowego. W prosty sposb proponowany przez J. Makowicza mo\na pozyskiwa pierzg i j konserwowa. Polega on na wydrapaniu pierzgi z plastrw za pomoc widelca i zwil\eniu uzyskanego surowca miodem. Na 1kg mieszaniny u\ywa si 0,25 do 0,3 kg miodu pBynnego i miele w maszynce do misa. Rozdrobnion mas rozrzedza si ponownie ciepBym, pBynnym miodem, tak aby zawarto[ pierzgi wynosiBa okoBo 20 25%. Jednolit, dobrze roztart mas wlewa si do wysokiego naczynia w celu sklarowania. Lekkie cz[ci woskowe wypBywaj na powierzchni, a ci\ka pierzga opada na dno tworzc zwart mas pyBkow. Po sklarowaniu wierzchni warstw zbiera si dla pszczB, ktre wybior dokBadnie mid i pierzg. PozostaB za[ reszt, nie zawierajc ju\ zanieczyszczeD rozlewa si do hermetycznie zamykanych sBoikw stanowicych najporczniejsze porcje do przeprowadzania kuracji pyBkowej. SBoiki nale\y przechowywa w chBodnym, ciemnym miejscu. SkBad chemiczny pyBku kwiatowego (obn\y pyBkowych): - woda  12 25%, - wglowodany (cukry proste, dwucukry, wielocukry)  25 48%, - tBuszcze (kwas linolowy, linolenowy i arachidowy, palmitynowy, fosfolipidy)  2 20%, - biaBko (aminy biogenne, aminokwasy, peptydy)  7 47%, - mikroelementy (np. kadm, wolfram, selen, wanad, miedz)  3-5%, - witaminy B1, B2, B6, E, K, C, H, kwas foliowy, kwas pantotenowy, kwas nikotynowy, prowitamina A, - rutyna, olejki eteryczne, hormony (acetylocholina), - enzymy(inwertaza, amylaza, fosfataza, katalaza), - kwasy organiczne (fumarowy, bursztynowy).  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 DziaBanie lecznicze 1) okresy zdrowienia, stany wyczerpania i zmczenia, niedobory witaminowe oraz osBaniajco przy leczeniu antybiotykami, 2) choroby przewlekBe i wyniszczajce, ostre i przewlekBe choroby zakazne, 3) dzieci: niedostateczne od\ywianie z braku Baknienia, niedobr witamin i pierwiastkw [ladowych, 4) niedokrwisto[, wywoBana np. niedoborem \elaza lub zaka\eniem i polekow biegunk, 5) wypadanie wBosw, zwikszona Bamliwo[ i nadmierna mikko[ paznokci, pknicia w ktach ust, 6) hiperlipidemia i mia\d\yca, pyBek pszczeli obni\a poziom lipidw we krwi, 7) chroni wtrob przed szkodliwym dziaBaniem toksyn bakteryjnych i wirusowych oraz trucizn np. alkoholu. Konserwacja i przechowywanie mleczka Mleczko pszczele jest produktem nietrwaBym: - w temperaturze pokojowej mo\e by przechowywane przez 3 dni, - w temp. -1oC mo\e by przechowywane przez 2 miesice, - od -2C do -10oC przez 6 miesicy, - od -15C do -20oC przez 18 miesicy, - zamro\one do -20o C przez 3 lata, - w lodwce w temp. 0-5o C tylko przez dwa tygodnie. Najlepszym sposobem konserwacji mleczka jest liofilizacja. Proces ten polega na usuniciu wody w wysokiej pr\ni i niskiej temperaturze  40oC. TrwaBo[ mleczka liofilizowanego wynosi okoBo 3 lata. WBa[ciwo[ci fizykochemiczne mleczka Zwie\e mleczko pszczele ma barw kremowo-\Bt, konsystencj pBpBynn, mazist, gst, cierpki, lekko gorzki i kwaskowaty smak, ostry swoisty zapach. Ci\ar wBa[ciwy wynosi okoBo 1,1 g/cm3, wspBczynnik zaBamania [wiatBa mie[ci si w granicach 1,3793 1,3997. yle rozpuszcza si w wodzie, w st\eniu 0,25 0,30%, tworzc roztwr opalizujcy. Alkalizacja roztworu polepsza jego rozpuszczalno[. Mleczko dobrze rozpuszcza si w 0,1 mol/dm3 roztworze NaCl. Dobrze rozpuszcza si w etanolu, eterze i acetonie. Rozpuszczalno[ w miodzie dochodzi do 80%. SkBad chemiczny mleczka pszczelego: - woda  66 69%, - tBuszcze (kw. tBuszczowe, sterole, glicerydy, fosfolipidy, woski)  12 15% s.m., - cukry (glukoza, fruktoza, sacharoza, ryboza, maltoza, trehaloza)  36-42% s.m., - biaBka:  24 30% s.m., - proste: albuminy, globuliny, - zBo\one: glikoproteidy, lipoproteidy, nukleoproteidy, - hormony: estradiol, testosteron i progesteron, acetocholina, cholina, - enzymy: fosfataza, proteinaza, amylaza, katalaza, inwertaza, oksydaza glukozowa, - biopierwiastki (Na, K, Mn, Al, As, Hg i inne),  2 3% s.m., - witaminy (z grupy B, kwas pantotenowy, kwas foliowy, H, PP).  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 WBa[ciwo[ci i warto[ od\ywcza Ze wzgldu na liczne zwizki biologicznie aktywne (witaminy, enzymy, hormony) oraz bogactwo aminokwasw i skBadnikw mineralnych preparaty z mleczka s doskonaB od\ywk dla osb, ktre czeka du\y wysiBek fizyczny lub psychiczny, kobiet ci\arnych, dorastajcej mBodzie\y, kobiet w okresie klimakterium, starcw, rekonwalescentw, a tak\e dla dzieci opznionych w rozwoju fizycznym. Przechowywanie jadu pszczelego W stanie suchym bez dostpu [wiatBa i wilgoci, w temperaturze nie przekraczajcej 18oC mo\e by przechowywany przez kilka miesicy  nie dBu\ej ni\ 5 miesicy. Wg badaD OddziaBu Pszczelnictwa w PuBawach poziom aktywno[ci bakteriostatycznej po 6 miesicach przechowywania bez dostpu [wiatBa obni\yB si prawie dwukrotnie i to zarwno w temperaturze pokojowej jak i w temperaturze ok. 2o C. Optymaln temperatur przechowywania jest -15C do 2oC. Najwiksz trwaBo[ ma w postaci liofilizowanej. WBa[ciwo[ci fizykochemiczne jadu Jad pszczeli jest bezbarwnym, szybko schncym pBynem o charakterystycznym zapachu i piekco-gorzkim smaku. Na powietrzu szybko wysycha, twardnieje i staje si przezroczysty. Jego pH wynosi 5,0 5,5, ci\ar wBa[ciwy rwna si 1,1313 g/cm3. Dobrze rozpuszcza si w wodzie i kwasach natomiast nie rozpuszcza si w alkoholu. Po odparowaniu wody pozostaje 30% suchej masy. SkBad chemiczny jadu pszczelego: 1) melittyna  ma silne wBa[ciwo[ci hemolityczne: powoduje zwikszenie przepuszczalno[ci bBony czerwonych ciaBek krwi i utrat przez krwinki hemoglobiny, raptowne kurczenie i marszczenie si krwinek, zwikszenie ci[nienia krwi, 2) apamina  zwierzta do[wiadczalne pod jej dziaBaniem wykazywaBy nieskoordynowane ruchy mi[ni, przechodzce w skurcze, a nastpnie w drgawki, 3) peptyd MCD  rozbija granulki komrek tBuszczowych, 4) histamina  rozszerza naczynia wBosowate, obni\a ci[nienie krwi i wzmaga wydzielanie soku \oBdkowego, 5) serotonina  podnosi ci[nienie krwi, bierze udziaB w procesach jej krzepnicia, pobudza perystaltyk jelit, 6) fosfolipaza A  rozbija wizania midzy kwasem tBuszczowym a gliceryn w fosfolipidach. Hamuje krzepnicie krwi, wstrzymuje [cinanie si \Btka jaja kurzego pod wpBywem ciepBa, 7) hialuronidaza  enzym, ktry katalizuje rozkBad kwasu hialuronowego bdcego podstawowym skBadnikiem tkanki Bcznej skry i bBon komrkowych. Hialuronidaza uBatwia przenikanie obcych, toksycznych dla organizmu skBadnikw jadu. Apitoksynoterapia  leczenie przy u\yciu jadu pszczelego Podstawowym przeciwwskazaniem do stosowania jadu pszczelego jest indywidualna nadwra\liwo[ na ten produkt. Leczenie przy u\yciu jadu nale\y prowadzi wedBug zaleceD lekarza i pod jego nadzorem. Jadu pszczelego nie stosuje si u dzieci poni\ej 5 lat, u osb powy\ej 70 roku \ycia, u kobiet w ci\y i w okresach osBabienia organizmu. Nale\y zachowa ostro\no[ w stosowaniu jadu pszczelego u pacjentw z zaawansowanymi chorobami ukBadu kr\enia, nerek i wtroby, anemii i obni\onej ilo[ci pBytek krwi ze skBonno[ci do krwotokw, w ostrych chorobach infekcyjnych i \Btaczce zakaznej oraz w okresie miesiczki u kobiet.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 Reakcja organizmu na u\dlenia U\dlenie pszczoBy przewa\nie wywoBuje mniejszy lub wikszy obrzk z bolesno[ci i swdzeniem. Miejsce u\dlenia nale\y zdezynfekowa wod utlenion, zrobi okBad z lodu, sody oczyszczonej lub amoniaku, natrze pokrojon cebul, korzeniem pietruszki, rabarbarem, roztworem mydBa. U ludzi uczulonych na jad pszczeli reakcja ma charakter oglny. Mo\e wystpi pokrzywka na caBym ciele (w cigu 15 20 minut po u\dleniu), silne pieczenie i swdzenie ciaBa, zaburzenia w oddychaniu, omdlenia, a nawet wstrzs anafilaktyczny i [mier w cigu kilkunastu minut. Konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarska i podanie hydrokortizonu, wapna, lekw przeciwhistaminowych, adrenaliny. W czasie u\dlenia pszczoBa wprowadza do ciaBa czBowieka okoBo 0,012 mg jadu. Dawka [miertelna jadu wynosi 6,25 mg (ok. 500 u\dleD). Alkohol wykazuje dziaBanie antagonistyczne w stosunku do dziaBania jadu pszczelego 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Jakie materiaBy s dopuszczone do produkcji opakowaD na mid? 2. Jakie dane musz znalez si na etykiecie opakowania z miodem? 3. Jakich informacji nie wolno umieszcza na etykiecie? 4. Na czym polega kremowanie miodu? 5. Jakie zalety ma mid kremowany? 6. W jakich warunkach musi by prowadzona dekrystalizacja miodu? 7. W jakich warunkach nale\y przechowywa mid i inne produkty pasieczne? 8. Jakie s metody pozyskiwania pierzgi i jej utrwalania? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Przeprowadz konfekcjonowanie partii miodu do opakowaD jednostkowych. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) dokona wyboru opakowaD jednostkowych, 2) przygotowa wybrane opakowania do rozlewu, 3) napeBni opakowania miodem, sprawdzi mas miodu, 4) skontrolowa i wypeBni etykietk, umie[ci j na opakowaniach. Wyposa\enie stanowiska pracy: - kolekcja opakowaD do miodu, - foliogram  Co powinna zawiera etykieta?, - rzutnik pisma, - kolekcja etykietek dla miodu, - partia miodu do rozlewu, - ewentualnie zastaw do dekrystalizacji, - pompa do rozlewu miodu, - waga techniczna.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 wiczenie 2 Sporzdz mieszanin pierzgi z miodem wg metody J. Makowicza. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) pozyska pierzg z plastra, 2) zwa\y pierzg, 3) wyliczy i odwa\y ilo[ pBynnego miodu potrzebn do zwil\enia pierzgi, 4) zmieli mieszanin w maszynce do misa, 5) wyliczy i odwa\y ilo[ miodu do uzupeBnienia mieszaniny, aby pierzga stanowiBa w niej 25%, 6) rozetrze mieszanin i nastawi do sklarowania. Wyposa\enie stanowiska pracy: - plastry z pierzg lub wysuszone obn\a pyBkowe, - mid pBynny lub zestaw do dekrystalizacji miodu, - foliogramy, - rzutnik pisma, - lodwka lub zamra\arka, - widelce do odsklepiania lub sztance do pozyskiwania pierzgi, - waga techniczna, - maszynka do misa, - makutra i waBek, - termos do klarowania. 4.2.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymieni jakie materiaBy s dopuszczone do produkcji opakowaD na mid? 1 1 2) przedstawi jakie dane musz znalez si na etykiecie opakowania z miodem? 1 1 3) okre[li jakich informacji nie wolno umieszcza na etykiecie? 1 1 4) wyja[ni na czym polega kremowanie miodu? 1 1 5) opisa jakie zalety ma mid kremowany? 1 1 6) wyja[ni w jakich warunkach musi by prowadzona dekrystalizacja miodu i dlaczego? 1 1 7) scharakteryzowa warunki przechowywania miodu i innych produktw pasiecznych? 1 1 8) przedstawi metody pozyskiwania pierzgi i jej utrwalania? 1 1  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 4.3. Miody pitne, wyrb wzy i [wiec woskowych 4.3.1. MateriaB nauczania Miody pitne s to napoje alkoholowe z miodu pszczelego i wody. Proporcja miodu i wody decyduje o ilo[ci alkoholu w napoju. Mieszanina wody z miodem nazywa si brzeczk. Naczynia i sprzt do wyrobu win i miodw pitnych Przy wyrobie miodu pitnego niezbdne s: - kocioBek emaliowany lub ze stali do gotowania brzeczki, - balony szklane, w ktrych przeprowadza si fermentacj brzeczki, - rurki fermentacyjne i korek do zamknicia balonu. Najlepsze s korki gumowe, gdy\ nie wymagaj uszczelniania parafin niezbdnego przy stosowaniu korkw zwykBych. Do [cigania miodu pitnego potrzebny jest w\ gumowy dBugo[ci okoBo 2 m i [rednicy okoBo 1 cm. Najlepszy jest w\ gumowy nacignity na rurk szklan. Do rozlewania dojrzaBego miodu potrzebne bd butelki, korki i korkownica. Etapy produkcji miodu pitnego: 1) przygotowanie matki dro\d\owej, 2) przygotowanie brzeczki miodowej do fermentacji, 3) fermentacja i dojrzewanie napoju, 4) rozlewanie do butelek i przechowywanie. PodziaB miodw pitnych PodziaB miodw pitnych mo\na przeprowadzi stosujc rozmaite kryteria. Poni\ej podany jest podziaB miodw pitnych w zale\no[ci od: 1. sposobu sporzdzania brzeczki: a) miody niesycone, b) miody sycone, czyli warzone, 2. sposobu doprawienia brzeczki: a) miody naturalne  brzeczka skBadajca si tylko z miodu i wody zostaBa uzupeBniona dodatkiem kwasu cytrynowego i poddana fermentacji po dodaniu po\ywki dla dro\d\y oraz odpowiedniej matki dro\d\owej, b) miody chmielowe  brzeczka zostaBa zaprawiona chmielem, albo chmielem oraz innymi substancjami aromatycznymi, stosowanymi jako dodatek przy wyrobie miodw korzenno-zioBowych, c) miody korzenno-zioBowe  brzeczka zaprawiana jest podczas warzenia rozmaitymi korzeniami, zioBami, przyprawami, jak np.: cynamonem, gozdzikami, imbirem, pieprzem, wanili, jaBowcem, korzeniem fioBkowym, korzeniem walerianowym, pBatkami r\y, li[mi mity, migdaBami, skrk pomaraDczow lub cytrynow, itp., d) miody owocowe  po uwarzeniu brzeczki dodaje si soku wi[niowego, malinowego, agrestowego, dereniowego, jarzbinowego itp. otrzymujc miody o odpowiednich smakach, 3. stopnia rozcieDczenia brzeczki wod: a) pBtorak  1 objto[ miodu + 0.5 objto[ci wody, b) dwjniak  1 objto[ miodu + 1 objto[ wody, c) trjniak  1 objto[ miodu + 2 objto[ci wody, d) czwrniak  1 objto[ miodu + 3 objto[ci wody, e) pitak  1 objto[ miodu + 4 objto[ci wody.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Do wyrobu miodw pitnych najlepsze s miody ciemne jak gryczany, czy wrzosowy. Do sporzdzania miodw pitnych nadaje si rwnie\ mid odzyskany z zasklepw. W warunkach domowych korzystniej jest przygotowa brzeczk miodow przez jej gotowanie, czyli warzenie, zabija si wtedy drobnoustroje mogce wywoBa niekorzystn fermentacj. Brzeczk nale\y warzy w naczyniu emaliowanym lub ze stali o pojemno[ci okoBo 25% wikszej ni\ objto[ przygotowanego roztworu. Powstajc pian nale\y usuwa i gotowa a\ do otrzymania klarownego roztworu. Po zakoDczeniu warzenia trzeba uzupeBni pByn do poprzedniej objto[ci. Do przestudzonej brzeczki dodajemy na 1 litr brzeczki: 1 3 g kwasku cytrynowego oraz 0,3 g po\ywki dla dro\d\y. Aby przyrzdzi miody korzenne lub zioBowe, trzeba do warzonej brzeczki doda zioBa lub korzenie najlepiej w pBciennym woreczku, ktry po uwarzeniu brzeczki usuwamy. Przy sporzdzaniu miodw owocowych dodajemy uprzednio pasteryzowane soki owocowe, w ilo[ciach podanych w szczegBowych przepisach. Do fermentacji brzeczki u\ywa si dro\d\y winiarskich rasy : Tokaj, Madera lub Malaga lub aktywnych dro\d\y winiarskich. Przygotowan do fermentacji brzeczk przelewamy do czystego balonu i dodajemy wcze[niej przygotowan kultur dro\d\y winiarskich (matk dro\d\ow) w ilo[ci ok. 5% caBo[ci nastawu. Butl po zamkniciu czopem fermentacyjnym nale\y odstawi do pomieszczenia o temperaturze okoBo 20oC. Pierwszy etap fermentacji (fermentacja burzliwa), zale\nie od gsto[ci brzeczki i temperatury, trwa od 5 do 10 dni i objawia si obfit pian na powierzchni napoju oraz intensywnym wydzielaniem si CO2 przez rurk fermentacyjn. Stopniowy zanik piany i rwnomierne wydzielanie si dwutlenku wgla oznacza przej[cie w drugi etap fermentacji tzw. fermentacj cich, ktra trwa od 4 do 6 tygodni. Pod koniec tego okresu nale\y [cign brzeczk znad osadu i przenie[ balon z tak oczyszczonym napojem do pomieszczenia o temperaturze 10 15oC na okres kilku do kilkunastu miesicy. Niewielkie ilo[ci niektrych napojw alkoholowych, np.: wina, piwa, nalewek czy miodw pitnych ze wzgldu na zawarto[ substancji leczniczych, mog korzystnie dziaBa na ludzki organizm. Przepisy: Mid naturalny  trjniak 3,3 l miodu 6,7 l wody 2 dag kwasku cytrynowego Mid korzenny 2,5 l miodu 7,5 l wody 6 g chmielu 1 g imbiru 1 g kwiatu muszkatoBowego 1 g cynamonu 3 gozdziki 2 ziarenka czarnego pieprzu 3,5 dag kwasku cytrynowego Mid litewski 2,5 l miodu 7,5 l wody 10 g suszonych jagd jaBowca 5 g kwiatu czarnego bzy 3,5 dag kwasku cytrynowego  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 Mid kapucyDski 5,0 l miodu 5,0 l wody 5 g chmielu 1 g imbiru 1 g cynamonu laski wanilii 4 dag kwasku cytrynowego Mid malinowy  maliniak 3,3 l miodu 4,7 l wody 2,0 l moszczu malinowego 2 dag kwasku cytrynowego Mid wi[niowy  wi[niak 3,3 l miodu 4,2 l wody 2,5 l moszczu wi[niowego 2 dag kwasku cytrynowego Zciganie i klarowanie wina i miodu pitnego Pierwsze [ciganie wina czy miodu nale\y wykona po zakoDczeniu fermentacji. Oznakami wBa[ciwej pory pierwszego [cigania s: zanik piany na powierzchni mBodego miodu, sklarowanie si i wyrazne wydzielenie si osadu na dnie naczynia, ustanie wydzielania si banieczek gazu z balonu. W osadzie zachodzi rozkBad komrek dro\d\owych, a produkty rozkBadu przenikaj do napoju i pogarszaj jego smak i aromat. Mid pitny [ciga si za pomoc rurki gumowej, w ktrej koniec wBo\ono krtk rurk szklan do dobrze wymytej i wyparzonej butli lub balonu. Przy miodach sBabych i [redniej mocy naczynia nale\y napeBnia napojem prawie pod korek, aby pozostawi jak najmniej powietrza sprzyjajcego kwa[nieniu. To niekorzystne zjawisko powoduj bakterie fermentacji octowej, majce zdolno[ wytwarzania kwasu octowego z alkoholu. Naczynie ze [cignitym winem zamyka si korkiem z rurk fermentacyjn i umieszcza w pomieszczeniu o temperaturze 5 12C. W tych warunkach mid dojrzewa. Przy wyrobie miodw syconych na szlachetnych dro\d\ach winiarskich oraz przy prawidBowym przebiegu fermentacji mid zwykle klaruje si samoczynnie i staje si przejrzysty. Czasem jednak po fermentacji jest mtny. Wtedy to zalecane jest jego klarowanie. Do klarowania stosuje si [rodki dodawane do miodu i wina w postaci roztworw: \elatyna, biaBko jaja kurzego, kazeina, tanina, mleko lub [rodki klarujce dodawane w postaci ciaB staBych: wgiel kostny, wgiel drzewny aktywowany i inne. Dojrzewanie, rozlewanie do butelek i przechowywanie Podczas dojrzewania miodu pitnego zachodzi w nim szereg zmian, w ktrych powa\n rol odgrywa tlen. Mid nabiera stopniowo przyjemnego aromatu tzw. bukietu i smaku zharmonizowanego wskutek reakcji chemicznych zachodzcych bardzo powoli midzy skBadnikami napoju. Dojrzewanie trwa kilka lat i dBu\ej. Miody sBabe, ubogie w cukier, dojrzewaj szybciej i ju\ po roku maj poprawny smak i aromat. Tabela 3. Zale\no[ zawarto[ci alkoholu i okresu dojrzewania od typu miodu pitnego [opracowanie wBasne] Typ miodu Zawarto[ alkoholu (%) Dojrzewanie (lat) pBtorak 15 18 5 10 dwjniak 15 18 2 4 trjniak 12 15 1,3 3 czwrniak 9 12 0,5 DojrzaBe miody pitne charakteryzuje dobry smak, czysto[, barwa, klarowno[ oraz przyjemny aromat. Je\eli wlany do butelki nie zmtnieje w cigu dwu dni w temperaturze  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 pokojowej (18 20oC), mo\na go rozla do butelek. Po dBu\szym przechowywaniu na dnie butelek zbiera si jednak niewielka ilo[ osadu. Aby tego unikn, napj nale\y pasteryzowa poprzez ogrzewanie butelek z miodem do temperatury 70oC i przetrzymaniu ich w tej temperaturze przez 30 minut. Butelki przeznaczone do pasteryzacji napeBnia si tylko do szyjki i zabezpiecza korki przed wysadzeniem przez rozszerzajcy si pByn poprzez zaBo\enie specjalnych zaciskw. Do zamykania butelek u\ywa si korkw o [rednicy wikszej o 2 3 mm od [rednicy otworu butelki. Korki nale\y zala na 5 minut wrzc wod, mikki korek wciska si za pomoc korkownicy i uszczelnia za pomoc specjalnego laku lub wosku pszczelego. Ka\da butelka napeBniona napojem powinna by zaopatrzona w etykietk, pozwoli to w przyszBo[ci na Batwiejsze zorientowanie si w zawarto[ci butelek i roku produkcji. Wady i choroby win i miodw pitnych Wady s to braki obni\ajce jego wygld lub smak, ktre daj si Batwo usun. 1) brak klarowno[ci, 2) opalescencja  spowodowana jest du\ zawarto[ci substancji pektynowych lub biaBek i garbnikw (usuwa si tanin, \elatyn), 3) czernienie  spowodowane nadmiarem \elaza i garbnikw przy niskiej zawarto[ci kwasw (zapobieganie kontaktu ze stal i korygowanie kwasowo[ci dodatkiem kwasu cytrynowego), 4) brunatnienie  na skutek kontaktu z powietrzem, 5) zbyt niska moc  poni\ej 8%. Choroby win i miodw pitnych s to zmiany wywoBane dziaBaniem i rozwojem szkodliwych drobnoustrojw, ktre powoduj znaczne pogorszenie si wygldu i trwaBo[ci oraz obni\enie wBa[ciwo[ci zapachowo-smakowych: 1) tworzenie si ko\ucha  najcz[ciej spotykane, spowodowane zaka\eniem przez dro\d\e, 2) zaoctowanie  wywoBane przez drobnoustroje, 3) fermentacja mlekowa  objawia si zapachem kiszonej kapusty lub zsiadBego mleka oraz utrat klarowno[ci, 4) posmak mysi, a przy silnym rozwoju choroby zapach mysich ekskrementw wraz z utrat klarowno[ci  zaka\enie bakteryjne lub ple[niowe, 5) [luzowacenie wina  zaka\enie bakteryjne, ple[nie, a tak\e dro\d\e, Ciasta i napoje miodowe Pieczywo miodowe znane byBo w staro\ytno[ci. Herodot podaje wzmiank o spo\ywaniu ciast miodowych w czasie [wit boga Odyna. Na ziemiach sBowiaDskich wypiekano koBacze miodowe zwizane z kultem sBoDca i obrzdowy miodownik zwany  chlebem godowym . W dawnej Polsce ciasta z mki i miodu nazywane byBy miodownikami, a ich pzniejsza nazwa  pierniki wywodzi si od staropolskiego sBowa pierny, czyli pieprzny od pikantno[ci dodawanych do nich przypraw. Do smaku oprcz przyprawy korzennej dodawano rwnie\ okowit, a wypiekano je z mki tylko \ytniej, zrumienionej i rozczynionej gorc patok. Pierniki byBy przer\ne i stosownie do tego miaBy rozmaite nazwy, np.:  katarzynki ,  brukowce ,  krlewskie ,  gdaDskie ,  toruDskie i in. Pocztkowo mid pszczeli stosowano do wyrobu sBodkich ciast z tej prostej przyczyny, \e byBa to jedyna znana wwczas substancja sBodzca. Odkrycie trzciny cukrowej, a nastpnie buraka cukrowego jako surowca do wyrobu cukru stanowiBo moment, od ktrego rozpoczBo si stopniowe rozpowszechnienie cukru spo\ywczego i wypieranie miodu. Mid w odr\nieniu od cukru, posiada wiele walorw dietetyczno-smakowych, ktre ujawniaj si w wypiekach miodowych i nadaj ciastu szczegln trwaBo[ i charakterystyczny smak.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 Podstawowymi skBadnikami ciasta piernikowego s mid, mka (pszenna, \ytnia, owsiana lub mieszana), cukier, jaja, tBuszcz i [rodek spulchniajcy (soda lub proszek do pieczenia), zmielone przyprawy korzenne (cynamon, gozdziki, pieprz, gaBka muszkatoBowa, imbir, itp.) i bakalie. Przepisy CaBuski 2 jajka utrze ze szklank cukru. Wla szklank miodu, doda 1 By\eczk przyprawy do piernikw i 1 By\eczk sody rozpuszczonej w maBej ilo[ci wody. Wsypa cz[ mki i wymiesza By\k. Dosypa reszt mki (w sumie ok. 60 65 dag) i zagnie[ rk. Formowa kulki wielko[ci orzecha laskowego, ukBada na blaszce posmarowanej woskiem i piec w temp. 180C do uzyskania jasnobrzowego koloru. Ciastka owsiane Zmiksowa pi By\ek miodu z szklanki oleju i szklanki wody. Doda cztery szklanki pBatkw owsianych, jedn szklank bakalii: rodzynek, sezamu, rozdrobnionych orzechw, wirkw kokosowych. PrzeBo\y na nasmarowan tBuszczem blach maBe porcje ciasta. Uformowa ciastka i piec w temperaturze 200C przez 25 minut. Makaroniki 1 100g masBa, 250g pBatkw owsianych, 50g cukru, 1 By\k miodu, 2 jaja, /2 szklanki mki, 1 By\eczk proszku do pieczenia, szczypt soli. Na patelni rozpu[ci masBo, doda pBatki owsiane i lekko je podpra\y. Pod koniec wsypa cukier, nastpnie ostudzi i przeBo\y do donicy, doda mid, roztrzepane jaja i mk wymieszan z proszkiem do pieczenia. CaBo[ dobrze wyrobi. NakBada maBymi porcjami na lekko wysmarowan woskiem blach i piec w [rednio gorcym piekarniku do lekkiego zbrzowienia. Napj mitowo-cytrynowy 40 dag miodu, 3 litry wody przegotowanej lub mineralnej, 2 cytryny, 2 torebki mity ekspresowej (lub odpowiednio mita [wie\a). Mit zaparzy w szklance wrzc wod. Po przestudzeniu u\y wywar do rozpuszczenia miodu. Wcisn sok z cytryn i uzupeBni wod lub traktowa jako koncentrat przechowujc w lodwce i rozcieDczajc w miar potrzeb. Napj rozgrzewajcy 1 szklanka wody, 1 li[ laurowy, cynamon, imbir, zmielony czarny pieprz, zmielone gozdziki, 2,5 dag miodu. Do wrzcej wody doda korzenie, podgotowa 2-3 minuty, zdj z ognia, przykry i naparza 5 10 minut. Przecedzi doda mid, wymiesza i podawa gorcy. Wyrb wzy i [wiec woskowych WBa[ciwo[ci fizyczne wosku Wosk pszczeli w temperaturze pokojowej jest ciaBem staBym, barwy od jasno\Btej, zielono\Btej, pomaraDczowej do ciemnobrzowej, zale\nie od barwnikw pochodzcych z propolisu i pyBku. Zapach wosku jest podobny do aromatu miodu. Wosk pszczeli jest plastyczny, ale przy ni\szych temperaturach staje si kruchy. Temperatura topnienia wynosi 62 72C. Gsto[ wosku 0,954 0,969 g/cm3. Wosk nie rozpuszcza si w wodzie i glicerynie, sBabo w etanolu i eterze, dobrze w benzynie, benzenie, acetonie, trjchloroetylenie, chloroformie, czterochlorku wgla, w terpentynie na ciepBo. W temperaturze ok. 120oC wosk traci wod i staje si klarowny. W 300oC zaczyna dymi i spala si.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 SkBad chemiczny wosku Wosk, to mieszanina kwasw, hydroksykwasw, alkoholi jedno- i dwuhydroksylowych, estrw i wglowodorw. Poza tym zawiera substancje zapachowe i \Bty barwnik  chryzyn. W[rd alkoholi jakie otrzymuje si w wyniku hydrolizy woskw znajduj si nastpujce: - alkohol cetylowy CH3-(CH2)14-CH2OH, - alkohol cerylowy CH3-(CH2)24-CH2OH, - alkohol mirycylowy CH3-(CH2)28-CH2OH (t.t.86,5C) i inne. Z kwasw spotykamy w woskach zwizane estrowo kwasy: - palmitynowy CH3-(CH2)14-COOH, - stearynowy CH3-(CH2)16-COOH, - oleinowy C17 H33-COOH, - cerotynowy CH3-(CH2)24-COOH, - melisowy CH3-(CH2)28-COOH i inne. Zastosowanie wosku poza pszczelarstwem Wosk pszczeli znalazB zastosowanie w kosmetyce, przemy[le spo\ywczym, odlewnictwie, przemy[le wBkienniczym i sztukach piknych. Wosk nie wywoBuje uczuleD I nie podra\nia skry, a nadaje jej elastyczno[. Wosk chroni skr przed promieniowaniem sBonecznym. Posiada zdolno[ci lecznicze dziki karotenoidom i nienasyconym kwasom tBuszczowym. Za pomoc wosku pszczelego leczy si schorzenia skry, zaka\one rany, stany zapalne grnych drg oddechowych. [ucie plastra miodowego wzmacnia dzisBa i zby, co jest pomocne w leczeniu paradontozy. Wyrb wzy Wyrb wzy za pomoc praski Najprostszym, a jednocze[nie najprymitywniejszym sposobem przygotowania wzy jest jej wyrb przy u\yciu praski zbudowanej z dwu dokBadnie dopasowanych do siebie pBytek cementowych lub metalowych, na ktrych znajduj si wypukBo[ci odpowiadajce zacztkom komrek pszczelich. PBytki smaruje si miodem, aby zastygajcy wosk dobrze od nich odstawaB. Na doln pBytk wlewa si gorcy wosk i nakrywa grn pBytk, przy czym jego nadmiar spBywa specjalnym rowkiem. Zrobiona w ten sposb wza jest stosunkowo gruba, krucha i niejednolita. O wiele nowszym i Batwiejszym rozwizaniem jest wykonanie wzy za pomoc prasek, w ktrych zacztki komrek wykonane s z silikonu. Wyrb wzy za pomoc grawerowanych walcw rcznych Lepsz wz otrzymuje si przy u\yciu walcw gBadkich i grawerowanych. Najpierw wosk nale\y przetopi na gBadkie arkusze wylewajc go do specjalnych wanienek o wymiarach odpowiadajcych szeroko[ci wzy. Wosk ogrzewa si w Bazni wodnej do temperatury ok. 75oC i wylewa do kilku ustawionych obok siebie na dokBadnie spoziomowanym stole tacek metalowych, emaliowanych, drewnianych lub plastikowych. Tace smaruje si rozgrzanym miodem, po czym wlewa do nich wosk, tak aby pokryB caBkowicie dno tacy. Wosk powinien zastyga wolno i rwnomiernie. Gotowe pBytki wkBada si do wody o temperaturze 40 50oC i trzyma w niej do czasu, a\ caBe zmikn. Nastpnie przepuszcza si je przez walce gBadkie smarowane wodnym roztworem mydBa i otrzymuje kawaBki ta[my woskowej o grubo[ci 5 6 mm. Ponownie umieszcza si kawaBki ta[my woskowej zwinitej w rulony w ciepBej wodzie o temperaturze 35oC a\ do zmiknicia. Z kolei przepuszcza si ta[m przez namydlone walce grawerowane. Przy umiejtnym przepuszczaniu ta[my przez walce grawerowane mo\na poszczeglne kawaBki ta[my gBadkiej  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 Bczy ze sob tak, aby otrzyma jeden dBugi pas wzy, ktry nale\y nawija na przygotowany specjalnie bben. Gotow wz kroi si na arkusze wg wymaganych wymiarw. PrzemysBowy wyrb wzy PrzemysBowa produkcja wzy odbywa si na specjalnych agregatach. Sklarowany, gorcy wosk spBywa do wanny, w ktrej obraca si wolno bben chBodzony od wewntrz zimn wod. Na chBodnym bbnie zastyga warstwa wosku, ktr zbiera specjalny n\ i podaje dalej do chBodzonej wod komory, z ktrej zostaje wypchnity przez szczelin w postaci zastygBej gBadkiej ta[my nawijanej na bben. Zmikczon w ciepBej wodzie ta[m woskow podaje si na walce grawerowane, ktre odciskaj na niej ksztaBty odpowiadajce zacztkom komrek pszczelich. DokBadn charakterystyk wzy i wymagania w stosunku do jej jako[ci okre[la Norma Polska  PN-R-78894 Wyrb [wiec woskowych Zwiece i r\ne ozdobne detale woskowe stanowi doskonaBy dodatek do sprzeda\y miodu. Pikne wyroby wzbogacaj stoisko i przycigaj kupujcych. Wykonywane s metod rczn z czystego, naturalnego wosku pszczelego i knota zrobionego z czystej baweBny. Zwiece z wosku pszczelego charakteryzuj si Badnym i oryginalnym wygldem. Spalaj si bezdymowo, wydzielaj przyjemny, woskowy aromat, ujemnie jonizuj powietrze, eliminuj promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane przez urzdzenia elektryczne oraz neutralizuj dym papierosowy. Jest wiele technik wyrobu [wiec woskowych, ale najprostsz jest zwijanie [wiec z wzy. Majc do dyspozycji kilka plastrw wzy mo\na wedle wBasnej fantazji wykona [wiece r\nej wielko[ci i ksztaBtu. Lekko ogrzane plastry wzy przycina si ostrym no\em np.: do tapet i zawija wokB knota o odpowiedniej grubo[ci Rwnie proste jest odlewanie [wiec w formach silikonowych. Do wykonania [wiec potrzebny jest dobry gatunkowo wosk pszczeli i knot baweBniany odpowiednio dobrany do grubo[ci [wiecy. Przyjmuje si, \e na 1 cm [rednicy [wiecy nale\y uwzgldni 1 mm grubo[ci knota. Formy wykonane z syntetycznego silikonu s elastyczne i odporne na uszkodzenia oraz przy odpowiednim u\ytkowaniu s praktycznie niezniszczalne. Odtwarzaj bardzo dokBadnie wszystkie szczegBy modelu oraz charakteryzuj si du\ Batwo[ci wyjmowania odleww. 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Co to s miody pitne i jak je dzielimy? 2. Jaki sprzt jest niezbdny do wyrobu miodu pitnego? 3. Jakie s etapy produkcji miodu pitnego? 4. Na czym polega sycenie miodu pitnego? 5. Czym i jak doprawiamy brzeczk miodu pitnego naturalnego? 6. Co to jest  matka dro\d\owa ? 7. Na czym polega szczepienie brzeczki? 8. Jakie zalety miodu wykorzystuje si przy sporzdzaniu napojw bezalkoholowych i ciast miodowych? 9. Jakie s metody wyrobu [wiec woskowych? 10. Jakie s zalety form silikonowych do wyrobu [wiec woskowych i wzy?  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Rozpoznaj sprzt do wyrobu miodu pitnego i przygotuj do fermentacji parti trjniaka. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wybra sprzt niezbdny do przygotowania i nastawienie brzeczki do fermentacji, 2) przygotowa brzeczk i okre[li jej st\enie, 3) przeprowadzi sycenie brzeczki, 4) przygotowa  matk dro\d\ow z dro\d\y aktywnych, 5) schBodzi brzeczk, 6) przygotowa odpowiednie do danej partii brzeczki ilo[ci kwasku cytrynowego i po\ywki, 7) doprawi brzeczk, przela do balonu i zaszczepi, zamkn czopem fermentacyjnym, 8) wypisa metryczk dla tego balonu z brzeczk i odstawi do fermentacji, 9) zaplanowa dalsze zabiegi pielgnacyjne w czasie dojrzewania i le\akowania miodu pitnego. Wyposa\enie stanowiska pracy: - kolekcja sprztu do wyrobu miodu pitnego: kocioBki, By\ki cedzakowe, balony, rurki fermentacyjne, korki gumowe z otworem, - foliogramy, - rzutnik pisma, - mid, winiarskie dro\d\e aktywne, kwas cytrynowy, fosforan dwuamonowy, - kuchnia gazowa lub elektryczna, - refraktometr lub cukromierz, - waga techniczna, - termometr, - zlewki o pojemno[ci 100 ml, bagietki szklane lub By\eczki, - gruby karton, dziurkacz i sznureczek do zrobienia  metryczki . wiczenie 2 Przygotuj bezalkoholowy napj z miodem wg wybranej receptury. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przygotowa produkty wg wybranego przepisu, 2) sporzdzi napj, 3) zaproponowa sposb podania, 4) przeprowadzi degustacj w grupie wiczeniowej, 5) okre[li zalety i ewentualne wady napoju, 6) zaproponowa mo\liwe modyfikacje przepisu.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 Wyposa\enie stanowiska pracy: - mid i inne produkty wg przepisu, - kuchenka gazowa lub elektryczna, - czajnik elektryczny, - mikser, - wyciskarka do owocw cytrusowych, - lodwka, - waga, - dzbanki szklane, - szklanki do napojw. wiczenie 3 Wykonaj [wiece z wzy wg wBasnego projektu i [wiece odlewane w formach silikonowych dostpnych w pracowni. Sposb wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przygotowa projekt [wiecy wykonanej z wzy, 2) uplastyczni wz, 3) wybra odpowiedni knot, 4) wykona [wiec przycinajc kawaBki wzy i nawijajc je na przygotowany knot, 5) upBynni wosk w Bazni wodnej, 6) przygotowa form do odlewu: zaBo\y knot, ustabilizowa go, zaBo\y gumki opaskowe na form, ustawi form w pionie, 7) zala form woskiem, 8) po zastygniciu wyj [wiec, 9) wykona obrbk koDcow: odci nadmiar knota, wyrwna dB [wiecy, zaimpregnowa koDcwk knota woskiem, 10) przeprowadzi prb spalania [wiecy, aby oceni poprawno[ doboru grubo[ci knota. Wyposa\enie stanowiska pracy: - foliogram, - rzutnik pisma, - wzory [wiec i ozdb woskowych, - wza, wosk, knoty, - Baznia wodna do topienia wosku, - piekarnik lub lampa nagrzewajca, - linijki, no\yki do tapet, - formy silikonowe, - naczynie do nalewania wosku do form.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 4.3.4. Sprawdzian postpw Czy potrafisz: Tak Nie 1) okre[li co to s miody pitne i jak je dzielimy? 1 1 2) rozpozna sprzt do wyrobu miodu pitnego? 1 1 3) wymieni i scharakteryzowa etapy produkcji miodu pitnego? 1 1 4) wyja[ni na czym polega sycenie miodu pitnego? 1 1 5) omwi czym i jak doprawia si brzeczk miodu pitnego naturalnego oraz wyja[ni, co to jest  matka dro\d\owa i na czym polega szczepienie brzeczki? 1 1 6) omwi zalety miodu wykorzystywane przy sporzdzaniu napojw bezalkoholowych i ciast miodowych? 1 1 7) wymieni i omwi metody wyrobu [wiec woskowych? 1 1 8) omwi jakie s zalety form silikonowych do wyrobu [wiec woskowych i wzy? 1 1  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa\nie instrukcje. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD, w tym: - 12 zadaD poziomu podstawowego, - 8 zadaD poziomu ponadpodstawowego. 5. Do ka\dego pytania doBczone s 4 mo\liwo[ci odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi wstawiajc w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyBki nale\y bBdn odpowiedz zaznaczy kBkiem, a nastpnie ponownie zaznaczy odpowiedz prawidBow. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielanie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odB\ rozwizywanie zadaD na pzniej i wr do niego kiedy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwizanie testu masz 40 minut. Powodzenia! ZESTAW PYTAC TESTOWYCH 1. Surowcem miodowym jest a) spadz i sok ro[linny. b) nektar. c) spadz, nektar i rosa miodowa. d) nektar, spadz i inwert. 2. GBwnymi skBadnikami wszystkich surowcw miodowych s a) woda i biaBko. b) sole mineralne i witaminy. c) kwasy organiczne i cukry zBo\one. d) woda i cukry proste oraz zBo\one. 3. Dojrzewanie miodu polega na a) odparowaniu wody, dodaniu wydzielin organizmu pszczB i hydrolizie cukrw. b) zmniejszeniu zawarto[ci cukrw prostych, a zwikszeniu zawarto[ci cukrw zBo\onych. c) zmniejszeniu kwasowo[ci. d) zmniejszeniu przewodno[ci elektrycznej. 4. Krupcem nazywamy a) mid pBynny. b) mid skrystalizowany. c) roztwr wody z miodem. d) mid po dekrystalizacji.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 5. Na wBa[ciwo[ci antybakteryjne miodu wpByw ma a) ci[nienie osmotyczne, kwasowo[ miodu i zawarto[ inhibin. b) zawarto[ cukrw prostych w miodzie. c) zawarto[ soli mineralnych. d) zawarto[ witamin. 6. Do zakresu badaD organoleptycznych miodu nale\y. a) okre[lanie zawarto[ci wody w miodzie. b) badanie smaku, zapachu, barwy i konsystencji. c) sprawdzanie zawarto[ci opakowania z tre[ci etykietki. d) pobieranie prbek. 7. Je\eli zawarto[ HMF w miodzie jest wysoka, to [wiadczy o a) przegrzaniu miodu. b) zbyt dBugim przechowywaniu. c) szkodliwym dziaBaniu tego miodu na ludzki organizm. d) przegrzaniu, za dBugim okresie przechowywania i zafaBszowaniu miodu. 8. Wska\ poprawny wg normy podziaB miodw a) rozr\nia si trzy typy miodu: N  nektarowy, S  spadziowy i NS  nektarowo- spadziowy. a) rozr\nia si nastpujce odmiany miodu: nektarowy, spadziowy i nektarowo- spadziowy. b) miody dzieli si tylko na nektarowe i spadziowe. c) miody dzieli si na ciemne i jasne. 9. Kremowanie miodu przeprowadza si poprzez a) gwaBtowne ochBodzenie miodu pBynnego. b) cigBe mieszanie miodu krystalizujcego. c) zaszczepienie patoki i bardzo starannym cyklicznym mieszaniu przez kilka dni, a nastpnie pozostawieniu w okre[lonej temperaturze. d) roztarciu du\ych krysztaBw na maBe w odpowiednim urzdzeniu. 10. Mid pitny pBtorak powstaje z brzeczki, w ktrej mid zmieszano z wod w proporcji a) 2:1. b) 1,5:1. c) 1:2. d) 1:1,5. 11. Wosk ma gsto[ a) wiksz od wody. b) od 0,956 do 0,969 g/dm3. c) mniejsz od alkoholu. d) od 0,956 do 0,969 g/cm3.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 12. Liofilizacja pyBku jest to a) proces polegajcy na usuniciu wody w wysokiej pr\ni i temp. -40o C. b) suszeniu pyBku w temperaturze 35oC. c) mieszaniu wysuszonego pyBku z cukrem pudrem. d) zamro\enie pyBku bez suszenia i przechowywanie w temp. -20oC w atmosferze czystego azotu. 13. Mid nale\y przechowywa w nastpujcych warunkach a) temperatura przechowywania nie wiksza ni\ 18oC i wilgotno[ wzgldna powietrza 65 75%). b) okres przechowywania w temp. < 18oC wynosi 5 lat. c) magazyny do przechowywania miodu powinny by suche i nasBonecznione. d) temperatura przechowywania powinna by wy\sza ni\ 18oC, aby opzni krystalizacj. 14. Wysoka przewodno[ elektryczna wBa[ciwa jest charakterystyczna dla a) miodw spadziowych i jasnych miodw nektarowych. b) miodw zafaBszowanych i przegrzanych. c) miodw spadziowych, nektarowo-spadziowych i ciemnych nektarowych. d) miodw przechowywanych w nieodpowiednich warunkach. 15. Zawarto[ soli mineralnych okoBo 1% jest charakterystyczna dla miodu a) spadziowego. b) wielokwiatowego. c) gryczanego. d) wrzosowego. 16. Przechowuje si najlepiej ze wszystkich produktw pszczelich, nie wysycha, nie wchBania wody, rzadko jest atakowany przez szkodniki i nie wymaga przechowywania w szczelnych pojemnikach. Powy\szy opis dotyczy a) miodu. b) propolisu. c) pyBku. d) wosku. 17. Mid ten ma jasnobursztynowy kolor i bardzo silny i trwaBy aromat. Konsystencj ma galaretowat i dlatego trudno go odwirowa z plastrw. Powy\szy opis dotyczy miodu a) wielokwiatowego. b) spadziowego. c) wrzosowego. d) gryczanego. 18. Ktry z poni\szych produktw nie speBnia wymagaD w zakresie jako[ci handlowej miodu a) mid przefiltrowany. b) mid wytBoczony. c) zioBomid. d) mid odsczony.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 19. Polska Norma zaleca, aby obn\a pyBkowe przechowywa w temperaturze do a) 5C. b) 8C. c) 10C. d) 15C. 20. WedBug Normy Polskiej  Mid pszczeli 25% wody mo\e zawiera mid a) piekarniczy wrzosowy. b) piekarniczy. c) wrzosowy. d) gryczany.  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & . Przetwarzanie produktw pasiecznych Zakre[l poprawn odpowiedz/ Numer Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem :  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 6. LITERATURA 1. CuryBo J. (red.): Hodowla pszczB. PWRiL Warszawa 1983 2. Ellnain-Wojtaszek M.: Produkty pszczele  cenne leki medycyny naturalnej. Sdecki Bartnik, Nowy Scz 1998 3. KaBu\ny E.: Pszczela apteczka. WLN Apiherba , Leszno 1992 4. Kdzia B., HoBderna E.: Zastosowanie mleczka pszczelego w lecznictwie profilaktyce.  Pszczelarstwo nr 1 3/1990 5. Kdzia B., HoBderna E.: Mechanizm dziaBania miodu na drobnoustroje.  Pszczelarstwo nr 2/1991 6. Kurier Chemiczny: WBa[ciwo[ci antybiotyczne miodu. Bienen-Zeitung nr 2/2001 7. Majewski T.: Mid pszczeli. WPL i S, Warszawa 1959 8. Makowicz J.: Pierzga i pyBek kwiatowy. Kielce 1985 9. Podlewski J. K., Chwalibogowska-Podlewska A.: Leki wspBczesnej terapii. Split Trading, Warszawa 2001 10. Prabucki J. (red.): Pszczelnictwo. WP, Albatros 11. Rum L.: Mid w kuchni. PoznaD 1990 12. Wojtacki M.: Produkty pszczele i przetwory miodowe. Warszawa 1988 13. Wrblewski R.: Miodosytnictwo, Mertina Kay, Adz 2001 14. MateriaBy z Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, PuBawy 2005 15. Dz. U. nr 181 poz. 1773, Rozporzdzenie MRiRW z dn. 3 X 2003 16. PN-88/A-77626 Mid pszczeli 17. PN-R-78893 Obn\a pyBkowe 18. PN-R-78892 Zwie\e mleczko pszczele 19. PN-R-78891 Propolis  kit pszczeli 20. PN-R-78890 Wosk pszczeli 21. www.lyson.com.pl 22. www.pszczoly.pl 23. www.apipol.com.pl/pages/apiterapia 24. www.pasieka.pszczoly.pl 25. www.uwm.edu.pl/pszczoly  Projekt wspBfinansowany ze [rodkw Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Przetwarzanie produktów pasiecznych
25 Prowadzenie różnych kierunków produkcji pasiecznej
Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych (Augustynńka Prejsnar Lechowska)
Prowadzenie różnych kierunków produkcji pasiecznej
26 Przetwarzanie mięsa zwierząt rzeźnych
Stosowanie maszyn i urządzeń w produkcji mięsa i jego przetworow
Technologia żywności cz 4 2 Produkcja i przetwórstwo mięsa
Stosowanie norm w produkcji mięsa i jego przetworów
action=produkt&produkt=26
teoria produkcji
2006 04 Karty produktów
ZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ PRZEDSIĘBIORSTWA Z DNIA 26 MARZEC 2011 WYKŁAD NR 3
Trendy w światowej produkcji i obrocie narkotykami
przetworniki II opracowane
Podstawy Cyfrowego Przetwarzania Sygnalów

więcej podobnych podstron