plik


ÿþPARTIE I SYSTEMY PARTYJNE 1. Pojcie partii politycznej Najcz[ciej spotykane w literaturze przedmiotu definicje mo\na zaliczy do tzw. "definicji wyborczych": G. SjöbIom;  organizacje, które wysuwaj  kandydatów w wyborach powszechnych do ciaB parlamentarnych oraz na inne stanowiska polityczne" Sartori:  partia, to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym i wysuwa poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne" K. Janda:  organizacje, które d\ do obsadzenia stanowisk politycznych swymi legitymowanymi reprezentantami" Antoszewski, Herbut:  dobrowolna organizacja, aktywna w sferze wBadzy politycznej, która uczestniczy w procesie wyborczym, czyli bezpo[rednio w selekcji kandydatów zasiadajcych w ciaBach legislacyjnych, a równie\ po[rednio kandydatów zajmujcych stanowiska w ciaBach wykonawczych, i w ten sposób daje wyraz d\eniu do zdobycia lub utrzymania wBadzy paDstwowej. Partie polityczne s swego rodzaju "klamr" spinajc dwie sfery aktywno[ci wspólnoty politycznej - paDstwow (instytucjonaln) oraz spoBeczn. Maj one sBu\y elitom politycznym nie tylko jako narzdzia np. kolonizacji aparatu paDstwowego, ale równie\ jako instrument sBu\cy penetracji ró\nych grup spoBecznych i ich mobilizacji ich wokóB programów wyborczych" 2. Definicje partii politycznych: 1) definicje unitarne zwracaj uwag tylko na jeden element pozwalajcy na odró\nienie partii od innej organizacji. Mo\e to by np.: a) program lub doktryna  partia jest to zespóB ludzi krzewicych wspólnym staraniem spraw narodow (def. E. Burke) b) struktura wewntrzna  partia jest wspólnota o okre[lonej strukturze wewntrznej (def. M. Duvergera) 2) definicje podrzdnie zBo\one okre[laj parti jako organizacj o okre[lonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie wBadzy. Autorem tego typu definicji N. A. 1 McDonald: partia jest to grupa ludzi skupiona wokóB okre[lonego interesu, który staraj si oni popiera i którego znaczenie uogólniaj w ideach 3) definicje nadrzdnie zBo\one najlepiej okre[laj charakter i istot partii politycznych jako organizacji o okre[lonym programie i strukturze wewntrznej, zmierzajcej do zdobycia wBadzy metodami nierewolucyjnymi 3. Ogniwa partii: - ogniwo partycypacyjne: za którego po[rednictwem obywatele mog uczestniczy w procesie tworzenia polityki, w tym równie\ polityki formowanej na arenie parlamentarno  gabinetowej. Jedno z fundamentalnej  jako[ci decyduje aktywna partycypacja obywateli w procesie rzdzenia. - Ogniwo wyborcze: centraln rol w procesie ksztaBtowania wyborczej to\samo[ci partii zajmuje elita partyjna. Jej reprezentanci decyduj z reguBy o przebiegu procesu wyBaniania kandydatów na stanowiska publiczne i kontroluj ich pózniejsze zachowania oraz reprezentantów zasiadajcych w aparacie paDstwowym. Elity decyduj i kontroluj caBy proces wyborczy. - Ogniwo klientelistyczne: partia d\y do wyodrbnienia cz[ci spoBeczeDstwa i uczynienia z niej stabilnej klienteli, niepodatnej na drastyczn fluktuacj nastrojów i orientacji wyborczej. Wyró\niamy klientelizm: lokalny i globalny. - Ogniwo kierowniczo - nakazowe: - 4. Partia polityczna jako ogniwo po[redniczce. Partie polityczne mo\na i nale\y traktowa jako swoistego rodzaju ciaBa po[redniczce midzy grupami spoBecznymi a procesem decyzyjnym przebiegajcym w ramach struktury wBadzy paDstwowej. SBu\ one jako ogniwa Bczce spoBeczeDstwo z elitami politycznymi i jednocze[nie maj szczególne znaczenie dla zachowania statusu otwarto[ci samego spoBeczeDstwa. Ta otwarto[ z kolei mo\e sprzyja uczynieniu demokracji bardziej stabiln. Partie polityczne s do pewnego stopnia gwarancj zarówno realizacji tych partycypacyjnych oczekiwaD obywateli, jak i zapewnienia elitom stabilnej i lojalnej bazy poparcia, co w efekcie stanowi warunek niezbdny do udziaBu w procesie sprawowania wBadzy paDstwowej. Stanowi wic istotny element w procesie komunikowania si spoBeczeDstwa z paDstwem. Partia mo\e wic wystpowa jako: " ogniwo partycypacyjne, za którego po[rednictwem obywatele mog uczestniczy w procesie tworzenia polityki 2 " ogniwo wyborcze - w tym przypadku partia staje si nie tyle rzecznikiem postulatu tworzenia "demokracji partycypacyjnej" ile gwarantuje stabilizacj demokracji wyborczej " ogniwo klientelistyczne- partia w naturalny sposób d\y do wyodrbnienia cz[ci spoBeczeDstwa i uczynienia z niej stabilnej klienteli, niepodatnej na zbyt drastyczn fluktuacj nastrojów i orientacji wyborczych. KsztaBtuje si ukBad powizaD, który mo\na okre[li mianem klientelizmu wyborczego. " kierowniczo - nakazowe- poprzez partie, elity kieruj spoBeczeDstwem 5. Partie masowe powstaBy w wyniku transformacji partii kadrowych, które byBy organizacjami opartymi na luznych powizaniach istniejcymi miedzy konkretnymi politykami, którzy reprezentowali podobny sposób my[lenia. Transformacja dokonaBa si w wyniku upowszechnienia prawa wyborczego oraz procesu stabilizacji masowego elektoratu. Partie lewicowe bdce poza parlamentem walczyBy o powszechne prawo wyborcze i w tym celu zmobilizowaBy swoich zwolenników. Dbajc o masowego wyborc, rozbudowywaBy swoje struktury terytorialne. Partie prawicowe, które zasiadaBy w parlamentach, musiaBy przystosowa si do zmieniajcych si warunków. W konsekwencji proces reorganizacji partii prawicowych postpowaB w kierunku adaptacji formuBy partii masowej oraz wikszego otwarcia na masowego wyborc. NastpiBa wic transformacja partii kadrowej w parti masow, która byBa organizacj o rozbudowanej strukturze wewntrznej (jednostki terytorialne) oraz finansowan gBównie ze skBadek czBonkowskich. Cechy partii masowej: 1) Organizacja oparta jest na zasadzie masowego czBonkostwa, dysponujca silnymi powizaniami pionowymi - struktura organizacyjna partii, od ogniw szczebla lokalnego przez szczeble po[rednie do [cisBego kierownictwa partii. Apeluje do elektoratu poprzez wykorzystanie ideologii. 2.) Centraln rol odgrywa aparat partyjny. Partyjna biurokracja wypeBnia zadania polityczno- administracyjne, odpowiada za rekrutowanie kadr, okre[la zasady awansu wewntrzpartyjnego. 3) Dominuj liderzy wylenieni na podstawie wewntrzpartyjnych procedur. Centraln rol odgrywa model kierownictwa kolegialnego polegajcy na wspóBpracy ludzi odpowiedzialnych za poszczególne sektory aktywno[ci. 4 ) Podstawowym zródBem finansowania s skBadki czBonkowskie oraz dotacje przekazywane przez organizacje powizane z parti. 5) Partia kBadzie nacisk na ideologi (partia "wyznawców"). 6) Model awansu - przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury. 3 Powstanie partii wyborczych jest wynikiem ewolucji systemów partyjnych Europy Zachodniej. Partie wyborcze przypominaj "agencje wyborcze" i upodobniBy si do partii amerykaDskich. Cechy charakterystyczne dla modelu partii wyborczej ró\ni si zasadniczo od cech charakterystycznych dla modelu partii masowej. 6. Cechy partii wyborczej. 1) Coraz mniejsz rol odgrywa czBonkostwo. Organizacja o sBabych powizaniach wertykalnych (pionowych, hierarchicznych, nie dba o posiadanie organizacji w terenie). Apeluje do elektoratu poprzez odwoBanie si do jego opinii (partia opinii). Elektoratem jest dobrze poinformowany i wyksztaBcony wyborca, 2) Centraln rol odgrywaj profesjonalni politycy i biurokraci czyli eksperci dysponujcy specjalistyczn wiedz. 3) Dominujc rol odgrywaj reprezentanci partii sprawujcy funkcje publiczne. Apel wyborczy kierowany jest do szerszego krgu spoBeczeDstwa a nie do konkretnej grupy spoBecznej. 4) yródBem finansowania s fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez zewntrzne grupy interesu. 5) Partia kBadzie nacisk na konkretne kwestie problemowe. Model awansu - nagle pojawienie si w ramach elity partyjnej, co mo\e by efektem wzrostu znaczenia konkretnej grupy interesu. 7. Partie masowe i wyborcze. Analiza porównawcza partia masowa 1. centraln rol odgrywa aparat partyjny, partyjna biurokracja wypeBniajca zadania polityczno-administracyjne 2. organizacja oparta na zasadzie czBonkostwa, dysponujca silnymi powizaniami wertykalnymi. Apeluje ona do elektoratu poprzez wykorzystanie ideologii (elektorat przynale\no[ci) 3. dominacja liderów wyBonionych na podstawie wewntrzpartyjnych procedur. Istnienie silnego kolegialnego kierownictwa. 4. zródBem finansowania s skBadki czBonkowskie oraz dotacje przekazywane przekazywane przez organizacje afiliowane. 5. partia kBadzie nacisk na ideologi (partia"wyznawców") 6. model awansu - przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury 4 partia wyborcza 1. centraln rol odgrywaj elity profesjonalne, eksperci dysponujcy specjalistyczn wiedz. 2. organizacja o sBabych powizaniach wertykalnych. Apeluje do elektoratu poprzez odwoBanie si do jego opinii (elektorat opinii) 3. dominacja reprezentantów partii sprawujcych funkcje publiczne. Zjawisko personalizacji apelu wyborczego. 4. zródBem finansowania s fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez "zewntrzne" grupy interesu. 5. partia kBadzie nacisk na konkretne kwestie problemowe (partia "opinii") 6. model awansu - nagBe pojawienie si w ramach elity partyjnej, co mo\e by efektem wzrostu znaczenia konkretnej grupy interesu. 8. Model partii kadrowej i kartelowej. Analiza porównawcza PARTIA KADROWA- lata 90-ta -centraln rol odgrywaj specjali[ci (menad\erowie) oraz liderzy partyjni -organizacja bez \adnych praw czy zobowizaD -apeluj do szerokiego elektoratu poprzez wzorce techniczne, prezentowanie oferty zgodnie z oczekiwaniami oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menad\erskich organizacji -dominuj liderów partyjnych i ich konsultantów -zjawisko medializacji apelu wyborczego -zródBem finansowania s jedynie fundusze publiczne (dotacje rzdowe) -partia kBadzie nacisk na szczególni techniczne  zaperacjonalizowanie - kwestie programowe- partie efektywnych menad\erów -model awansu- selekcjonowanie odpowiednich grup ( jednostki w ramach wzrostu znaczenia procesu menad\eryzacji  czynnik fachowo[ci PARTIA WYBORCZA- lata 60-te -centraln rol odgrywa elita (eksperci), eksperci dysponujcy specjalistyczn wiedz -organizacja o sBabych powizaniach wertykalnych -apeluje do elektoratu poprzez odwoBywanie si do jego opinii- elektorat opinii -dominacja reprezentantów partii sprawujcych funkcje publiczne -zjawisko personalizacji apelu wyborczego -zródBem finansowania s fundusze publiczne i dotacje -partia kBadzie nacisk na konkretne kwestie problemowe-  partia opinii 5 PARTIA KARTELU: -centraln role odgrywaj specjali[ci (mened\erowie) oraz liderzy partyjni - organizacja bez \adnych praw czy zobowizaD (autonomia strukturalna) - apeluje do szerokiego elektoratu poprzez wysoce techniczne prezentowane oferty, zgodne z oczekiwaniami (wysoka jako[ oferty) oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji mened\erskich organizacji - dominacja liderów partyjnych i ich konsultantów. Zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego. - yródBem finansowania s fundusze publiczne (dotacje paDstwowe) i sponsoring - Partia kBadzie nacisk na szczególne, technicznie zoperacjonalizowane kwestie problemowe  partia efektywnych mened\erów - model awansu  selekcjonowanie odpowiednich grup (jednostek) w ramach wzrostu znaczenia procesu mened\eryzacji  czynnik fachowo[ci PARTIE INTEGRACYJNE  celem tego typu partii jest ch mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz spoBeczeDstwa. Wg S. Neumanna partia integracyjna jest caBkowicie zdyscyplinowana ideologicznie zdyscyplinowana parti kadrowa lub masow o silnie wyksztaBconych tendencjach mobilizacyjnych. 9. Rodziny partii politycznych Koncepcja rodzin partii opiera si na trzech koncepcjach: a) Kryterium genetyczne: jest zwizane z pojawieniem si podobieDstw midzy partiami, które uksztaBtowaBy si w wyniku zbli\onego protestu instytucjonalizacji. Partie powstaBy w podobnych warunkach historycznych i staraBy si reprezentowa interesy okre[lonych grup spoBecznych. Centraln osi konfliktu staB si podziaB interesu lewicy oraz prawicy. " Partie lewicowe ’! socjaldemokratyczne, komunistyczne, lewicowo  socjalistyczne " Partie prawicowe ’! konserwatywne, chadeckie, liberalne b) Kryterium materialne: jest [ci[le zwizane z kryterium genetycznym. Partie polityczne nale\ce do poszczególnych rodzin genetycznych d\ do realizacji zbli\onych postulatów programowych. c) Kryterium organizacyjne: jest zwizane z tworzeniem ponad narodowych federacji skupiajcych poszczególne typy partii (np.. Midzynarodówka Socjalistyczna). Równie\ w ramach parlamentu Europejskiego uksztaBtowaBy si ponad narodowe kluby polityczne, 6 skupiajce reprezentantów poszczególnych rodzin partii dobierajcych si na podstawie kryteriów genetycznych i materialnych). 10. Areny  podstawowe pBaszczyzny analizy demokratycznej: a) arena wyborcza  dominuje w niej rachunek zysków i strat zwizanych z kalkulacjami poprzedzajcymi wybory, kreacj wizerunku partii oraz prowadzeniem akcji marketingowych, a w rezultacie zachowaniami elektoratu. Rywalizujce o gBosy, partie dokBadaj staraD, aby byBy rozpoznawane przez wyborców. b) arena parlamentarna  oprócz proceduralnej specyfiki prac legislacyjnych , do gBosy dochodz ustalania dochodz ustalenia kuluarowe. Mog one by rezultatem midzy partyjnych rozmów koalicyjnych bdz oddziaBywaD grup interesu, które realizuj swoje strategie organizacyjne. Jednak na forum parlamentu partie s bardziej widoczne, stanowi przedmiot obserwacji mediów i opinii publicznej. c) arena gabinetowa  pierwszorzdne ma znaczenie ma sprawa politycznego zrównowa\enia gabinetu. Równowaga uzale\niona jest wstpnie od struktury parlamentu oraz od parametrów platformy koalicyjnej. Czynniki te decyduj o mo\liwo[ciach powoBania alternatywnych gabinetów. d) arena administracyjna  partie polityczne d\ do podporzdkowania sobie aparatu biurokratycznego. Czyni to nie tylko z przyczyn merytorycznych, czyli to po to, aby usprawni proces wprowadzania w \ycie przepisów wykonawczych. Licz si tu przyczyny pozamerytoryczne zwizane z zawBaszczaniem przez partie przywilejów w postaci eksponowanych stanowisk urzdniczych. Jest ona dyskretnym polem oddziaBywaD grup interesu. e) arena przemysBowa - -mo\na wyró\ni dwa podstawowe aspekty interakcji. Pierwszy wi\e si z zagadnieniem umiejscowienia partii w procesie po[rednictwa interesów. Drugi dotyczy  zakorzenionej w reprezentatywno[ci - siBy organizacji grup interesu (zwizków zawodowych, organizacji pracodawców etc.) realizujcych oczekiwania swoich zwolenników. Pierwszy ze wspomnianych aspektów odnosi si do mo\liwo[ci wpBywy partii na proces decyzyjny wewntrz organizacji niepartyjnych, drugi  do potencjaBu przetargowego, jaki posiadaj grupy interesów negocjacjach z elitami partyjnymi. W tzw. modelu korporatystycznym. 7 1l. Partie komunistyczne - Reprezentuj rodzin partii lewicowych - Najstarsze z obecnie dziaBajcych powstaBy w I i II dekadzie XXw. - ByBy produktem rewolucji w Rosji 1917r./ w Niemczech, Finlandii powstaBy po rewolucji Mo\na wyodrbni kilka faz rozwoju: - W okresie midzywojennym i po II wojnie partie kom. powstawaBy pod dyktatem Moskwy - W okresie fascynacji tzw. eurokomunizmem (lata 70-te), gdy wiele partii zanotowaBo spore sukcesy wyborcze, nastpiB proces marginalizacji polit. - Upadek paDstw tzw. realnego socjalizmu po 1989 spowodowaB zró\nicowan reakcj zachodnich partii komunistycznych: - I grupa uwa\ajca, i\ upadek komunizmu w Europie Wsch. nie ma \adnego wpBywu na zmian to\samo[ci partii - II grupa obejmuje ugrupowania, które popieraj tez, i\ nastpiB upadek socjalizmu w zdegenerowanej formie, a nie socjalizmu w ogóle. 12. Partie socjaldemokratyczne Wikszo[ powstaBa w II póB. XIX w. Rodzina tych partii charakteryzuje si: a) s to partie parlamentarne- upowszechnienie prawa wyborczego oznaczaBo ich wej[cie do parlamentu jako reprezentacji klasy robotniczej i zaakceptowaBy wyborcz logik rywalizacji wyborczej b) prosystemowe- odrzuciBy strategie rewolucyjnej zmiany i z chwil wej[cia do parlamentu zaakceptowaBy reguBy gry politycznej, przejBy odpowiedzialno[ za tworzenie gabinetów c) relewantne- czsto formuj gabinety lub s partiami inicjujcymi, wokóB których ogniskuj si procedury negocjacyjne prowadzce do tworzenia gabinetów 13. Partie lewicowo - libertariarne - Rodzina tych partii obejmuje 3 odmienne kategorie ugrupowaD: - W 60- tych latach pojawiBy si maBe partie lewicowe okre[lane mianem lewicowo - socjalistycznych. Uwa\ane byBy za fenomen skandynawski. - Twórcy tych partii pocztkowo traktowali je jako alternatyw wyborcz dla partii socjaldemokratycznych. - PrzeBom lat 70/80-tych: powstawanie partii ekologicznych - zielonych, które wnosz do polityki nowe kwestie problemowe. 8 - Na tworzenie partii ekologicznych wpBywa wiele czynników- typ systemu wyborczego, charakter systemu partyjnego, rola zwizków zawodowych, znaczenie spraw ekologicznych dla spoBeczeDstwa. - Mo\na wskaza 3 cechy o charakterze systemowym okre[lajce to\samo[ nowej rodziny partii lewicowo - libertariarnych. - w ich programach s akcentowane postulaty równo[ci praw publicznych, ochrony praw mniejszo[ci, walki o ratowanie [rodowiska naturalnego. - proces instytucjonalizacji partii opiera si na akcentowaniu pierwiastka partycypacji, co znajduje wyraz w procesie decentralizacji ich struktury wewn. Zabezpieczenie ogniwom terytorialnym znacznego poziomu autonomii. - partie te kieruj swój apel wyborczy do okre[lonego elektoratu- s to ludzie mBodzi, nale\cy do tzw. nowej klasy [redniej, wyznajcych zasady parlamentarne i identyfikujcy si z orientacja lewicow. 14. Partie chadeckie Najsilniejsza wyborcze rodzina o orientacji centroprawicowej. Mo\emy wyró\ni 3 kategorie tych ugrupowaD: " partie o rodowodzie katolickim " partie reprezentujce interesy spoBeczno[ci katolickiej i protestanckiej " maBe partie chadeckie o rodowodzie protestanckim Partie chadeckie z wyjtkiem ugrupowaD nale\cych do 3-ciej grupy mog si poszczyci si wysokim poziomem relewancji rzdowej. 15. Partie liberalne Wikszo[ powstaBa na przeBomie XIX i XX w. Po 1945r. pojawiBy si dwie tendencje: a) prawicowy liberalizm - postulowanie ograniczania do minimum dziaBaD paDstwa w sferze ekonomii; w programach zaczto postulowa wolno[ obywatelsk i zagwarantowanie indywidualnych praw czBowieka (FDP Niemcy). RozwinB si w krajach, gdzie istniaBy silne partie chadeckie, a nie ma p. konserwatywnych jako reprezentanta opcji prawicowej. b) centrolewicowy liberalizm- charakteryzuje si podkre[leniem prosocjalnej orientacji polit. opartej na sprawiedliwo[ci spoBecznej (nale\ tu partie liberalne stare typu FP Szwecja). Pojawia si w krajach, gdzie istniej silne partie konserwatywne. Jak na partie o niskim poparciu wyborczym , maj znaczn relewancj rzdow, co dotyczy krajów, w których wystpuje dwu-i-póB i wielopartyjny format systemu. 9 16. Partie konserwatywne W[ród nich mo\na wyodrbni 2 rodzaje ugrupowaD: a) ogólnonarodowe - próbuj one zBagodzi typ apelu klasowego, oferuj wyborcy to\samo[ uniwersaln  ponad podziaBami", np. Irlandzka Fianna Fail. b) ogólnonarodowe o populistycznym typie apelu wyborczego - charakteryzuje j obecno[ silnych akcentów narodowych w programach wyborczych. Ugrupowania takie pojawiBy si w latach 70-tych (Grecja, Hiszpania) " Partie konserwatywne pozostaj silniejsz wyborcze rodzin ni\ ich bezpo[redni ssiad w rywalizacji, czyli partie chadeckie " Dysponuj znacznym poziomem relewancji rzdowej " Maj z reguBy charakter partii inicjujcych 17. Partie ultraprawicowe Znajduj si na najbardziej na prawo wysunitym odcinku przestrzeni rywalizacji politycznej. Wyró\niamy 2 ich typy: a) ultraprawicowe starego typu : - nawizuj do tradycji autorytarnej- faszystowskiej - podwa\aj reguBy legitymacji istniejcego systemu polit. - akcentuj kwestie antyparlamentarne, antypartyjne, antypluralistyczne - odrzucaj demokratyczne zasady gry politycznej - odwoBuj si do koncepcji nacjonalizmu - przykBady: DVU Niemcy, CD Holandia b) ultraprawicowe nowego typu : - nie maj powizania programowego i organizacyjnego z partiami faszystowskimi - mówi si tu o partiach Nowej Prawicy - parlament traktuj jako zasadnicz pBaszczyzn rywalizacji - obca im jest ideologia faszystów - nale\ do p. maBych -ok. 10% zdobytych gBosów wyborczych (nale\ tu: Front Narodowy Francja) 18. Klasyfikacje partii politycznych. Klasyfikacje partii politycznych oparte na kryterium organizacyjnym 10 M. Duverger bierze pod uwag kryterium organizacyjne oraz charakter czBonkostwa w partiach politycznych i na tej podstawie wyró\nia: a) partie bezpo[rednie: charakteryzuj si tym, i\ ich czBonkami s obywatele, którzy wypeBniaj deklaracj przystpienia i uczestnicz w spotkaniach lokalnych organizacji b) partie po[rednie: to organizacje w której wystpuje zasada zbiorowego grupowego uczestnictwa. CzBonkami partii staj si np. stowarzyszenia czy organizacje (zwizki zawodowe, izby handlowe). Klasycznym przykBadem partii po[redniej jest Brytyjska Partia Pracy. Stowarzyszenia dziaBajce w ramach partii s ekonomicznie i finansowo niezale\ne. Maj wBasne statuty i osobowo[ prawn. Wystpuj w[ród ugrupowaD chadeckich lub socjaldemokratycznych. M. Duverger uwzgldniajc równie\ kryterium organizacyjne zaproponowaB odmienn klasyfikacj partii politycznych okre[lono niejednokrotnie mianem  genetycznej . Wyró\niB on partie: " Wewntrznie tworzone: ustabilizowaBy swój status jeszcze przed upowszechnieniem prawa wyborczego reprezentujc uprzywilejowan cz[ spoBeczeDstwa w ramach areny parlamentarnej " Zewntrznie tworzone: powstaBy najpierw jako polityczna organizacja spoBecznych poza parlamentem, by z czasem pojawi si w jego ramach Z bardziej zaawansowanym procesem instytucjonalizacji, przynajmniej w Europie Zachodniej, mieli[my do czynienia w przypadku ugrupowaD o rodowodzie parlamentarnym, powstajcym w wyniku penetracji terytorialnej, dysponujcych instytucj, zdecydowanych na przeprowadzenie radykalnych reform lub bronicego istniejcego status quo oraz pozbawionych charyzmatycznego lidera. SBabsza instytucjonalizacja cechowaBa parti polityczn o rodowodzie parlamentarnym tworzone przez terytorialne rozproszenie, które wcze[nie staBy si warto[ci sam w sobie i nie wystpowaBa w nich instytucja sponsora zewntrznego oraz ujawniB si wpByw charyzmatycznego lidera. Klasyfikacje partii politycznych oparte na kryterium funkcjonalnym Pojawia si wiele klasyfikacji opartych na ocenie ich funkcjonalno[ci wobec np. ustroju politycznego (re\imu lub demokracji jako takiej). Do[ czsto politolodzy odwoBuj si do klasyfikacji wyodrbniajcej partie: 11 " Konstytucyjne: to ugrupowania, które akceptuj obowizujce zasady gry politycznej i porzdek instytucjonalny, a przede wszystkim akcentuj reguB alternacji wBadzy opartej na demokratycznych mechanizmach wyborczych. " Rewolucyjne (antykonstytucyjne): stawiaj sobie za gBówny cel obalenie istniejcego porzdku konstytucyjnego co z reguBy sugeruje u\ycie przemocy jako sposobu alternacji wBadzy. Z podobn klasyfikacj mamy do czynienia w przypadku przeciwstawienia: " Partiom pozasystemowym: które akcentuj konstytucyjne i polityczne zasady gry " Partii antysystemowych: podejmujcych ró\norodne dziaBania oparte nastawione na podwa\anie czy te\ osBabienie legitymacji systemu demokratycznego. W systemach demokraci liberalnej partie ulokowane w centrum, czyli rozcigajce si od centrolewicy do centroprawicy, s prawie zawsze pozasystemowe. Nie oferuj one radykalnej polityki ani nie s no[nikami radykalnej ideologii. Baza spoBeczna tych partii jest umiarkowana w pogldach. 19. Funkcje partii politycznych FUNKCJE PARTII WG SZKOAY AMERYKACSKIEJ ORIENTACJA KLASYCZNA (przyczynowa) Wg orientacji klasycznej odniesione skutki s efektem dziaBaD wcze[niejszych, czyli zwizki przyczynowe poprzedzaj ostateczny rezultat, Charles E. Merriam (1923r.): 1. funkcja selekcji kadr partii. 2. funkcja formuBowania polityki publicznej. 3. funkcja kierowania rzdem lub jego krytyki (to do opozycji). 4. funkcja politycznej edukacji (+ ksztaBtowanie opinii publicznej). 5. funkcja ciaBa po[redniczcego midzy obywatelami, a rzdem. ORIENTACJA FUNKCJONALNA Trzy podst. cechy wykorzystywane przy analizie partii politycznej: I. Prezencja partii -jej powierzchowno[. II. Natura partii - peBnienie funkcji egzystencjalnej (przetrwania) oraz podwy\szenia decentralizacji paDstwa (im bardziej partie s zintegrowane, tym egzekutywa paDstwowa jest bardziej scentralizowana-M. Grodzins). III. Wzory zachowaD partii - np. strategii wyborczej, rekrutacji elit partyjnych etc. 12 Orientacja funkcjonalna odrzuca klasyczn, ale trzy w/w cechy pierwszej mog by zinterpretowane w drugiej (klasycznej) - prezencja, natura i przyjte wzory zachowaD s rezultatem systemu partyjnego, a nie warto[ci sam w sobie. Ostatecznie ustalono, \e orientacja funkcjonalna nie odpowiada w peBni rzeczywisto[ci i jest bBdna, bo w USA partie to gBównie maszyny wyborcze (na usBugach establishmentu) o heteronomicznym charakterze i funkcji adaptacyjnej wobec silnej pozycji elity politycznej w ramach systemu (James C. Charlesworth, William N. Chambers i in.). S jednak funkcje uniwersalne (nie podlegajce jakiejkolwiek dyskusji): " agregacja interesów " selekcji i rekrutacji elit " formuBowania celów (polityki publicznej) FUNKCJE PARTII WG SZKOAY EUROPEJSKIEJ Funkcje partii wg ANTHONY KINGA Antoni King wskazuje VI najistotniejszych funkcji peBnionych przez partie polityczne: 1. Zagospodarowania gBosów 2. Integracji i mobilizacji publiczno[ci masowej 3. Rekrutacji liderów politycznych 4. Organizacji rzdu 5. FormuBowania polityki publicznej 6. Agregacji interesów Partie polityczne odbierane s jako nadzwyczaj mocne instytucje polityczne w kontek[cie istnienia narodowych systemów partyjnych krajów Europy. Partie polityczne s jedynym no[nikiem warto[ci i idei politycznych. Funkcje partii wg MARKA SOBOLEWSKIGO Zdaniem autora funkcje s jednym z podstawowych elementów konstytucyjnych  nowoczesne pojcie partii. 1. Wyborcza a w tym tworzenia programu politycznego i selekcji kandydatów. 2. Rzdzenia kierowania organami paDstwowymi oraz kontroli rzdu (opozycja). 3. KsztaBtowania opinii i postaw politycznych, tj. -wychowawcza, poprzez artykulacj interesów dziki prasie partyjnej, wystpieniom, wiecom, strajkom, demonstracjom etc. 13 Funkcje partii wg RYSZARDA HERBUTA 1. SpoBeczna - w wikszym bdz mniejszym stopniu partie musz by powizane ze struktur spoBeczeDstwa, aby móc przechwyci pewien odsetek gBosów pozwalajcy im na wej[cie do parlamentu i doj[cie do wBadzy. Ka\da partia musi wypracowa strategi wyborcz nastawion na max zysków wyborczych- towar wprowadzany na rynek i oferowany masowemu odbiorcy. Mo\e by ofensywny- partia d\y do rozszerzenia swego elektoratu, bdz defensywny- broni status quo. 2. PaDstwowo  publiczna - udziaB w parlamentowo- gabinetowej rywalizacji, przy czym cel  bli\szy - przechwycenie okre[lonych stanowisk publicznych, cel  dalszy" zagwarantowanie sobie wpBywu na polityk paDstwa. Strategia koalicyjna- katalog okre[lonych zachowaD w stosunkach midzypartyjnych (kraje wielopartyjne)- tworzenie koalicji z maksymalizacj korzy[ci (obsadzenie jak najwikszej liczby ministerstw). 3. Organizacyjna - organizowanie struktury zale\no[ci wewntrzpartyjnych, majcych czsto wpByw na caB partie. Zasady organizacji partii, czynice j bardziej efektywn w l rywalizacji politycznej: a) powinna odzwierciedla struktur elektoratu. Gdy klientela homogeniczna- Batwe, ale gdy zró\nicowana, wtedy musz si wytworzy poszczególne segmenty wewntrz partii, reprezentujce okre[lone grupy spoBeczne. b) musi gwarantowa podejmowanie decyzji w rozsdnym czasie. Czsto musi to by szybkie dziaBanie, bo du\o wyborców decyduje si w ostatniej chwili. c) szybki proces podjcia jednoznacznej decyzji, która bdzie potwierdzeniem istniejcego w partii konsensu co do zasadniczych kwestii nurtujcych elektorat. d) zmiany wewntrz partii powinny nastpowa w zwizku ze zmianami wokóB partii. Trzeba tu jednak uwa\a, aby zbyt czste przetasowania nie wywoBaBy zagro\enia w[ród czBonków i agitatorów partyjnych. Funkcje partii wg RICHARDA KATZA i PETERA MAIRA Wyró\nili trzy podstawowe struktury organizacyjne (czyli subsystemy), które peBni swe funkcje: 1. PeBnice funkcje publiczn - uto\samiana z urzdnikami paDstwowymi (posBowie). Przedstawiciele partii s odpowiedzialni za utrzymywanie pozytywnych kontaktów partii z jej wyborcami, aby uzyska poparcie w kolejnych wyborach. 2. Odpowiedzialne za funkcje \yciowe - tzw. motor sprawczy partii, organizacja  celowych 14 grup" majcych wspiera parti polityczn (np. znane z filmu bdz teatru postacie), dlatego zatrudnia si profesjonalny aparat na szczeblu lokalnym (ale nie tylko). 3. Odpowiedzialne za funkcje centralne - afiliowane organizacje oraz centralni pracownicy partii (narodowa kadra). Centralne biuro utrzymuje [cisBy kontakt ze wszystkimi swoimi strukturami; a tak\e zajmuje si alokacj zasobów oraz peBni czasem funkcj kontroln. Funkcje wg ANDREWA HEYWOODA 1. Reprezentacyjna - wyra\anie pogldów polit. tak przez czBonków partii, jak grup wyborców oraz wBa[ciwego ju\ elektoratu partyjnego na rynku politycznym. 2. Rekrutacji i formowania elit - politycy obsadzaj urzdy publiczne na podst. oficjalnego stanowiska partii, np. premierem zostaje najcz[ciej lider zwyciskiej partii, a stanowiska ministerialne obejmuj inni prominentni dziaBacze partyjni. Partia ponadto jest swego rodzaju treningiem politycznym - obdarza polityków wiedz, umiejtno[ciami, do[wiadczeniem; co pozwala im konstruowa program wyborczy, administrowa nowo pozyskanymi funduszami itd. 3. FormuBowania celów - partie musz konstruowa atrakcyjne spoBecznie programy aby zwikszy sw popularno[ w[ród obywateli - potencjalnego i przychylnego elektoratu, gotowego odda na nie swe gBosy. SBu\ temu zjazdy, pikniki, mityngi, manifesty etc. 4. Agregacji i artykulacji interesów - partie s narzdziem, dziki któremu zró\nicowane grupy spoBeczne (religijne, etniczne itp.) pr naprzód lub broni swych interesów. 5. Socjalizacji i mobilizacji politycznej - partie zachcaj grupy spoBeczne do peBnego zaakceptowania reguB gry politycznej w ramach demokracji - konieczny element mobilizacji poparcia spoBecznego dla systemu politycznego. 6. Organizacji rzdu - gBównie rzdy partii, tj. gdy jedna bdz kilka tworzy gabinet - stabilizacja i koherencja rzdów (zwBaszcza gdy rzdzi jedna ekipa). Poza tym partie uBatwiaj kooperacj parlament (legislatywa) / rzd (egzekutywa). 20. Natura partii i jej cele Jej natur jest obieranie sobie i d\enie do celów: a) zdobycie gBosów wyborczych  jedne partie pragn zdoby absolutn wikszo[, za[ innym wystarczy otrzymanie wikszego odsetka gBosów ni\ niektórzy rywale. b) przechwycenie okre[lonych stanowisk publicznych  Niektóre partie polityczne bior pod uwag sformuBowanie czysto jednopartyjnego gabinetu, wykluczajc koalicj z innymi 15 partiami i stworzenia gabinetów koalicyjnych, inne za[ dopuszczaj koalicj, ale zastrzegaj sobie dominujc pozycj. c) realizacja okre[lonej koncepcji programowej  aspiracje jednych partii d\ do peBnej i bezwarunkowej realizacji swej platformy programowej, za[ drugich do realizacji niektórych swych postulatów programowych. Partie dysponujce znaczniejszymi [rodkami staraj si osign wszystkie te cele, za[ mniejsze partie mog potraktowa jeden cel jako jedyny mo\liwy do osignicia. 21. Powstawanie partii politycznych oraz proces ich instytucjonalizacji Partie tworzone zewntrznie- pojawiBy si w ramach parlamentów, a po wprowadzeniu prawa wyborczego zostaBy zmuszone do wyj[cia poza ich struktur, tworzc organizacje terytorialne jako sposób zdobywania nowych wyborców. Partie tworzone wewn. (gBównie chadeckie, wyznaniowe) staBy si najpierw form politycznej organizacji grupy spoBecznej np. klasy robotniczej .unikajc areny parlamentarnej. MiaBy one pocztkowo charakter antysystemowy, d\c do podwa\enia porzdku politycznego. Z czasem jednak zaakceptowaBy liberalne zasady porzdku politycznego, traktujc aren polityczn jako jedyne wBa[ciwe miejsce konfrontowania grupowych interesów politycznych i staBy si równoprawnymi partnerami. W obydwu strukturach (wewn. i zewn.) mo\na wyró\ni 3 czynniki wpBywajce na zró\nicowanie struktur organizacyjnych powstajcych partii: a) organizacyjny rozwój partii mo\e charakteryzowa si terytorialn penetracj lub rozproszeniem - terytorialna penetracja ma miejsce gdy  centrum" kontroluje lub kieruje rozwojem peryferii (lokalnych stowarzyszeD) - teryt. rozproszenie oznacza, \e lokalne elity tworz wzgldnie autonomiczne stowarzyszenia b) istnienie lub brak zewntrznej instytucji sponsorujcej- chodzi tu o organizacje spoB. (instytucje), które stanowiBy pierwotn form mobilizacji okre[lonej grupy spoBecznej i niejednokrotnie byBy inicjatorem stworzenia partii polit. W przypadku pojawienia si sponsora: -lojalno[ partyjna ma charakter po[redni, czyli zwizana jest przede wszystkim z instytucj  zewntrzn" a dopiero wtórnie z parti - instytucja ta jest zródBem rekrutacji oraz legitymacji elity kierowniczej i w konsekwencji mo\e mie wpByw na ukBad siB wewntrz partii 16 Rola charyzmy (charyzmatycznych liderów)- te charyzmatyczne organizacje istniej w cieniu swych liderów. Niektóre partie mog powstawa tylko dziki aktywno[ci konkretnego lidera(np. NSDAP w Niemczech) 22. Instytucjonalizacja jest to przeksztaBcanie stowarzyszeD w mniejszym czy wikszym stopniu ustrukturyzowanych w organizacje o wyraznym celu zdobycia i utrzymania wBadzy. K. Janda definiuje instytucjonalizacj posBugujc si 3 zmiennymi: 1) wiekiem partii 2) poziomem depersonalizacji jej organizacji i ostro[ci konfliktów w ramach elity 3) wyborcz i parlamentarn stabilno[ci Im wy\szy poziom instytucjonalizacji partii, tym zmiany w jej Bonie maj mniej rozlegBy charakter. Poziom instytucjonalizacji pozostaje wypadkow jej wieku, wic wi\e si z wiekiem samego paDstwa i demokratycznych instytucji, które funkcjonuj w jej ramach. Ocena poziomu instytucjonalizacji musi si te\ wiza ze zjawiskiem depersonalizacji. Efektywno[ jej funkcjonowania w sensie trwaBo[ci zale\y od umiejtnego ksztaBtowania przez parti swej to\samo[ci jako odrbnej, autonomicznej struktury, istniejcej niezale\nie od jej zaBo\yciela czy lidera. Partie, które weszBy w sfer przetargów politycznych musz d\y za wszelk cen do utrzymania swojej pozycji. Musi zosta zorganizowany potencjalny elektorat a to wymaga tworzenia struktur terytorialnych i sprawnie funkcjonujcej komórki zatrudniajcej fachowców od prowadzenia kampanii wyborczej i sterowania massmediami. Instytucjonalizacja partii: Instytucjonalizacja mo\e by interpretowana jako stan lub wBasno[. Na tej podstawie wyró\nia si wskazniki: Wg. K. Jandy wskaznikami instytucjonalizacji s: 1)wiek partii 2) poziom depersonalizacji organizacji i ostro[ konfliktów wewntrznych 3) wyborcza i parlamentarna stabilno[ Wg. J. Lane i S. Ersson : 1) miara czasu istnienia partii 2) 2) liczba rozBamów i poBczeD organizacji 17 Wg. R. Rose i T. Mackie instytucjonalizacja jest równoznaczna ze zdobyciem uznanej pozycji, co wi\e si ze speBnieniem nastpujcych kryteriów: 1) stworzenie struktury organizacyjnej umo\liwiajcej rywalizacj wyborcz 2) utrwalenie zwyczaju nominowania kandydatów do rywalizacji 3) zapewnienie cigBo[ci wyBaniania kandydatów w kolejnych wyborach Wg. R. Harmel i L. Svasand instytucjonalizacja jest zjawiskiem wielowymiarowym, którego model naukowy powinien uwzgldnia czynniki wewntrzne i zewntrzne tj. 1) rutynizacja zachowaD organizacji partyjnej w przestrzeni politycznej 2) sposób w jaki postrzegana jest partia przez innych aktorów polityki 3) obiektywne wskazniki trwaBo[ci organizacji A. Panebianco uzupeBnia te wskazniki o: 1) stopieD rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej - istnienie takiego silnego o[rodka oznacza rozwój scentralizowanego aparatu administracyjnego zdolnego koordynowa funkcjonowanie caBej organizacji 2) stopieD homogeniczno[ci terytorialnych struktur organizacyjnych  jest on wysoki wtedy, gdy z przyczyn statutowych porzdek poszczególnych lokalnych struktur partii buduje si, stosujc te same zasady. Wtedy struktury filii lokalnych na odpowiadajcych sobie poziomach organizacyjnych s do siebie bardzo podobne. Partie sBabo zinstytucjonalizowane przypominaj natomiast firmy matki, wokóB których funkcjonuj organizacje afiliowane, korzystajce gBównie z ich szyldu, które buduj swój wewntrzny porzdek w mniej lub bardziej dowolny sposób 3) zródBa finansowania partii  partie zinstytucjonalizowane zaopatruj si w zasoby finansowe w ró\ny sposób. Zró\nicowanie to uniezale\nia je od organizacji sponsorujcych. Istotne jest te\ to, jak si wydaje i w jakim zakresie partia finansowana jest ze [rodków publicznych, gdy\ sposób wydatkowania [rodków ze zródeB bud\etowych mo\e by lepiej kontrolowana i poddawana ocenie opinii publicznej 4) powizania partii z organizacjami niepartyjnymi  partie zinstytucjonalizowane ciesz si pozycj rozgrywajcego w tzw. parakoalicjach . Podporzdkowuj sobie organizacje grup interesu np. zwizki zawodowe czy organizacje pracodawców. 5) Poziom adekwatno[ci pomidzy regulacjami statutowymi, które projektuj wewntrzn struktur partii, a faktycznym ukBadem wpBywów. Pojawia si tu zagadnienie zamknitego 18 i otwartego modelu partii. Zamknity model dotyczy partii o wy\szym stopniu instytucjonalizacji. Model otwarty natomiast sankcjonujc niejasno[ci co do granic organizacji partyjnej 23. Uwarunkowania instytucjonalizacji partii politycznych w warunkach transformacji systemowej Kontekst zewntrzny: 1) istnienie przedtransformacyjnej solidarno[ci midzypartyjnej 2) utrwalenie powizaD dwustronnych, dziki któremu partie w systemach transformujcych mogBy liczy na zewntrzne zaopatrzenie w zasoby 3) zabezpieczenie pozarzdowych kanaBów wsparcia istniejcych za spraw nieoficjalnych kontaktów pomidzy partiami, w zakres których zdecydowanie trudniej jest ingerowa sBu\bom niedemokratycznego re\imu. Wizi te maj charakter personalny. 4) Istnienie puli indywidualnych korzy[ci partyjnych, czyli potencjalnych Bupów, które organizacja mo\e zyska za spraw przeobra\eD systemowych. Chodzi tu przede wszystkim o rysujc si mo\liwo[ zdobycia wBadzy droga przyszBej rywalizacji wyborczej. Kontekst wewntrzny: Wyró\nia si trzy widoczne bariery instytucjonalizacji partii politycznych: 1) pierwsza wi\e si z poszukiwaniem partnerów organizacyjnych dla mBodych partii politycznych. Niepowodzenia z tym zwizane mog si równie\ odnosi do zagadnieD transnarodowych powizaD partyjnych, ale przede wszystkim maj one wymiar wewntrzny 2) druga z nich odnosi si do zagadnieD zwizanych z potrzeb redefinicji bdz definicji politycznej to\samo[ci ugrupowania 3) trzecia z nich koresponduje z polityczn to\samo[ci partii, a dotyczy rozwoju zakorzenionych w przeszBo[ci, jak i nowo powstaBych kontrowersyjnych ukBadów wymiany o nieformalnym charakterze. Relacje te mog przybiera ró\ne formy: od klientelizmu przez utrwalanie koalicji dystrybucyjnych, po opanowanie struktur administracji publicznej przez partie i grupy interesu. 19

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
partie i systemy partyjne notatki
Sobolewska Myślik Partie i systemy partyjne na świecie
Iwanek Partie i systemy partyjne państw wysoko rozwiniętych
Partie i Systemy Partyjne
Partie Polityczne i Systemy partyjne part 2
SYSTEMY PARTYJNE
Systemy partyjne wspołczesnego świata
wylaczenie aktualizacji systemu XP
EV (Electric Vehicle) and Hybrid Drive Systems

więcej podobnych podstron