4806165797

Rachunkowość jako nauka jej współdziałanie z dyscyplinąfinanse 7

używa terminu „koncepcje teorii rachunkowości finansowej”, wymieniając - jako podstawowe - statyczne, organiczne, dynamiczne i nastawione na ustalenie wartości¹.

Przedmiotem zainteresowania wszystkich teorii bilansowych jest bilans, który jednak w zależności od przyjętej doktryny zyskuje odmienne znaczenie i miejsce w systemie rachunkowości². Przez długie lata stanowił on jedynie zestawienie majątku, spełniając tym samym w rachunkowości tylko rolę techniczną. Rola bilansu zmieniła się dopiero w XIX wieku; wówczas przestał być postrzegany wyłącznie jako zestawienie majątku, a stał się przedmiotem wyceny. Znalazło to odzwierciedlenie w teorii rachunkowości, w której zaczęły powstawać doktryny bilansowe - początkowo statyczna, a następnie dynamiczna. Teoria statyczna panowała przez cały XIX wiek. Jeszcze na początku XX wieku rachunek wyników uznawano za dmgorzędny. Wynik można było ustalić przez porównanie czystego majątku na początek i koniec okresu (Kawa 2002: 71)³. Teorie dynamiczne pojawiły się w pierwszej połowie XX wieku i spowodowały współdziałanie bilansu i rachunku wyników. Bilans podporządkowano rachunkowi wyników, a jego rola polegała z jednej strony na przejmowaniu wpływów i wydatków (jeszcze nie kosztów i przychodów), z drugiej - na wprowadzaniu do rachunku wyników przychodów i kosztów, nie pokry tych przez przepływy pieniężne^{4 5}.

W Polsce teorie rachunkowości, a zatem również doktryny bilansowe", rozwijały się odmiennie niż w krajach o gospodarce rynkowej. W okresie międzywojennym stanowiły one przedmiot zainteresowań m.in. W. By szewskiego i T. Lulka, którzy jako pierwsi odeszli od teorii bilansowych w rozumieniu teorii kont⁶.

Teorie bilansowe dają odpowiedź na pytania, które często są zadawane w dzisiejszej praktyce rachunkowości. Które sprawozdanie finansowe jest ważniejsze - bilans czy rachunek zysków i strat? Czy priorytet mają zasady wyceny aktywów czy też zasady pomiaru zysku? Jaka jest orientacja rachunkowości - bilansowa czy wynikowa?

Bilans pojawił się w praktyce już w XV wieku, a jednocześnie dominujące stanowisko tak w teorii, jak i w praktyce księgowości zajęła metoda bilansowa (Wojciechowski 1964: 187).

‘'Bilans zajmował w rachunkowości pozycję dominującą od samego początku, jednak różne było jego znaczenie w kolejnych fazach rozwoju teorii i praktyki rachunkowości. M. Kawa (2002: 54) twierdzi, że „w rachunkowości jednostek gospodarczy ch majątek zajmuje centralną pozycję, stanowiąc oś, wokół której obraca się cała problematyka ewidencji księgowej i sprawozdawczości finansowej. W rzeczywistości cala rachunkowość jest rozbudowanym rachunkiem majątku, a bilans - jego sy ntezą o najwyższym stopniu uogólnienia".

Punktem zwrotnym w rozwoju doktry n bilansowych byl kryzys lat 30. oraz coraz bardziej aktywny rynek papierów wartościowych, głównie w^r Stanach Zjednoczonych. Rachunkowość przyjęła wówczas właścicielski punkt widzenia, którego konsekwencją było położenie akcentu na zysk jako źródło korzyści właściciela kapitału finansującego działalność przedsiębiorstwa. Majątek uzyskał drugoplanowe znaczenie, a jego miarą stały się skapitalizowane zyski (Świderska 1989: 25-26).

"W Polsce pierwsze kompleksów e opracowanie na temat teorii bilansowych wydano w 1989 roku. Jego autorką była G. Św iderska (1989), która przedstawiła klasyfikację i opis teorii bilansowych. Według niej doktry ny bilansowe należą do najistotniejszych koncepcji teorii rachunkow ości, które mają zasadnicze znaczenie dla obecnych przemian w prakty ce rachunkowości (Świderska 1998: 113-117).

W. Byszewski propagował trójskładnikowe równanie bilansowe (aktywa, zobowiązania, kapitał własny), a swoje wykłady z podstaw' rachunkowości rozpoczynał od bilansu, a nie od teorii kont. Podaję za: (Kawa 2002: 8).