614373180

Problemy teoretyczne i metodyczne 17

i struktury bezpośrednio użyteczne dla społeczeństwa ludzkiego, dwie pozostałe kategorie (usługi regulacyjne i wspomagające) tworzą ramy strukturalno-funk-cjonalne, wpływające na ogólną integralność systemu krajobrazowego i możliwość produkowania przez nie usług o charakterze szczegółowym.

W literaturze znaleźć można również bardziej rozbudowane klasyfikacje usług ekosystemowych, wyróżniające usługi surowcowe, produkcyjne, i transformacyjne, usługi regulacyjne i utylizacyjne, usługi przygotowania do antropogenicznego wykorzystania oraz usługi informacyjne (tabela 1).

W raporcie TEEB („Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności") obliczono wartość corocznej utraty funkcji ekosystemu, którą oszacowano na kwotę 50 mld EUR. Oznacza to, że w razie niepodjęcia działań już sama utrata różnorodności biologicznej na lądzie mogłaby kosztować 7% PKB do 2050 roku, przy czym kwota ta zwiększyłaby się znacznie przy uwzględnieniu utraty funkcji zapewnianych przez ekosystemy morskie¹⁰. Gdyby udało się jednoznacznie zidentyfikować te użytki i zwaloryzować je, to rozmiary strat ponoszonych przez ludzkość z tytułu ograniczania usług ekosystemowych byłyby największe ze wszystkich strat ponoszonych w wyniku antropogennych oddziaływań na środowisko przyrodnicze.

Usługi ekosystemów a użytki środowiska przyrodniczego

Właściwe zrozumienie roli usług ekosystemów w kontekście istnienia i wykorzystania kapitału naturalnego wymaga zidentyfikowania związków pojęciowych pomiędzy tymi usługami a użytkami środowiska przyrodniczego. Można to wykonać, opierając się na schemacie przedstawionym na rysunku 3.

W wymiarach przestrzennych środowisko przyrodnicze posiada swoją strukturę wewnętrzną, co wyraża statyczny obraz tego środowiska, jeżeli uwzględni się wymiar czasowy oraz działające w nim i środowisku przyrodniczym siły sprawcze, jego obraz nabiera wymiaru dynamicznego, przedstawiając funkcjonowanie między innymi ekosystemów. Działające (funkcjonujące) ekosystemy świadczą określone usługi, w efekcie których powstają zarówno ekonomiczne użytki środowiska przyrodniczego, jak i użytki (walory) pozaekonomiczne. Stają się one finalnie elementami kapitału naturalnego, zwłaszcza w aspekcie usługowym i asymilacyjnym.

W tym momencie usługi ekosystemów oraz różnorodne użytki środowiska przyrodniczego nabierają ekonomicznego znaczenia. Istnienie (zachowanie) kapitału naturalnego i gospodarowanie nim wymaga stosowania rachunku ekonomicznego. Jeżeli uwzględni się fakt, że na zasoby ekonomiczne składają się zasoby ludzkie, kapitałowe, informacyjne, kulturowe, a także przyrodnicze (kapitał naturalny), te ostatnie nie mogą być zachowane i wykorzystywane bez uwzględnienia zasad racjonalnego gospodarowania.

¹⁰ Patrz szerzej: Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności. Raport wstępny, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2008, s. 27-43.