103
Rozdział jedenasty
W jaki sposób Bóg czuwa nad sierotami
Skwarny dzień zeszedł bez osobliwych przygód. Szmul rankiem wyjechał do pana
Jana, a wiejscy ludzie gromadzili sie między chatami, niespokojnie
dowiadując się o nowiny z miasta.
- Będą czy nie będą układy z dziedzicem? Sprzeda czy nie sprzeda majątku? -
tak mówiono.
Niektóre kobiety litowały się nad dziedziczką.
- Biedna ona, choć bogata! - mówiła jakaś starsza. - Mąż wyjechał, słudzy ją
ponoć odbieżali, i siedzi se sama jak ten bocian na gnieździe, co mu samicę
tamtego tygodnia zabili.
- Może byśwa poszli do niej na pocieszenie? - spytała inna ze śmiechem.
- Czego kpita? - dorzuciła trzecia. - Przecie sam Pań Bóg nakazuje smutnego
pocieszyć, nagiego przyodziać i umarłego pogrzebać...
- Widzita, kumy! - odezwała się poprzednia niemniej wesoło. - Ostaszewskiej
wydaje się, że do dziedziczki to można tak chodzić jak do położnicy...
Przecie to pani całą gębą, co wy se myślita? Jakby do was zaczęła gadać po
francusku, to byście ino oczy wytrzeszczyły...
- Ej!... w takiej samotności i opuszczeniu to by se przypomniała po polsku.
A zawdy co pociecha, to pociecha.
- A jakżeby sta ją cieszyły? - mówiła śmieszka. - Ona bawi się inaczej i
smuci inaczej niż my, ludzie proste. U nich jest myślenie nawet inaksze.
Toteż jak z tobą zacznie która gadać nie o gospodarstwie, nic jej nie
rozumiesz, ani ona ciebie. Rychtyczek, jakby się świnia z pastuchem
rozmawiały. Ja bym ta do niej pójść nie śmiała!
Tak więc opuszczona dziedziczka nie mogła nawet liczyć na pomoc ze strony
poczciwych kobiet wiejskich. Między chatą i dworem stał mur przesądów, w
którym państwo Janowie przez cały czas swego pobytu na wsi nie chcieli czy
nie umieli zrobić wyłomu.
Około dziesiątej w nocy, kiery rosa spadla na ziemię, ponad wołanie żab
wybił się jakiś odległy łoskot. Anielka wbiegła na facjatkę i stanęła w
oknie. Rzeczywiście, ktoś jechał gościńcem, ale nie do nich. Oparła się na
oknie i zalała łzami.
- Boże! Boże! sprowadź też ojca do nas - szeptała.
Gdyby cud skrócił odległość między nią i ojcem, może zobaczyłaby go w
towarzystwie ludzi wesołych, pijącego na próbę nowo wynaleziony trunek,
który składał sie z porteru i szampana.
Jak w podobnej mieszaninie smakują łzy opuszczonego dziecka? - o tym chyba
nikt nie wie, a najmniej pań Jan, który czuł się w złotym humorze.
Noc była gwiaździsta, spokojna i na pół jasna. Powietrze nasycała wilgoć. We
wsi już światła pogasły. Słychać było krzyk żab i szczekanie psów. Może tam
i Karusek jest między nimi, bo od południa nie ma go w domu?... Niedobry
pies, nie lepszy od ludzi!...
Czasami spomiędzy drzew ogrodu wyrywał się duży ptak i leciał z szumem.
Niekiedy z pól płynęły nieznane we dnie szmery - może bieg spłoszonego
zwierzęcia?... I znowu cicho, tylko w dolnym pokoju niestrudzony zegar w
szafce klekocze.
Liczne jak piasek gwiazdy drżały niby dogasające iskry. Tu i ówdzie, między
nimi, widać było punkciki zielonawe, błękitne lub czerwone jak drogie
kamienie. Spomiędzy nieruchomych świateł konstelacji wyrywała sie niekiedy
gwiazdka błędna i zakreśliwszy łuk na niebie, gdzieś niknęła.
"Może to anioł z pociechą od Boga?" - pomyślała Anielka.
I spoglądała za siebie, spodziewając sie ujrzeć kogo. Ale pokój był pusty.
Duchy niebieskie lękają się wchodzić między tryby machiny wszechświata.
Wtem od gościńca ukazała się błędna gwiazda szczególnych własności. Biegła
nie z nieba ku ziemi, ale od ziemi ku niebu, a potem nagle zwróciła się w
stronę budowli dworskich.
W kilka minut później Anielka zobaczyła drugą podobną. Ta, zakreśliwszy parę
bardzo nieregularnych linii, spadła na drzewo i niedługo zgasła.
Były to iskry tak niewyraźne, że ledwie rozeznać je mógł niesłychanie ostry
wzrok Anielki. Dziewczynę przestraszyły te światła, przypomniała sobie
bowiem o duchach pokutujących. Ale wnet przyszło jej na myśl, że może to są
robaczki świętojańskie?
Postała jeszcze chwilę w oknie, na próżno słuchając turkotu, i zeszła do
pokoju matki.
"Może ojciec przyjedzie w nocy?" - rzekła do siebie.
Postanowiła czuwać jeszcze, lecz nie chcąc budzić matki zgasiła lampę i
usiadła na fotelu.
Zdawało jej się, że ojciec jedzie i że ona otwiera mu drzwi. To znowu, że
chodzi po pokoju jakiś pań obcy albo że słyszy czyjś głos wołający ją po
imieniu.
- Czy mama do mnie mówi? - spytała.
Odpowiedział jej ciężki oddech matki i szybkie chrapanie Józia. W kącie nad
piecem słychać było brzęk muchy, a w drugim pokoju łoskot zegara.
Oparła głowę na poduszce fotelu i twardo zasnęła.
Od wieczora w chacie Gajdy było ciemno. Ale gospodarz czuwał.
Chwilami można było widzieć jego głowę kudłatą w szybach małego okna.
Niekiedy uchylał drzwi od gościńca i wysunąwszy się do połowy i patrzył w
stronę budynków dworskich.
Około północy między ogrodowymi drzewami błysnął płomyk i zgasł. Gajda
wybiegł przed chatę, pilnie wpatrzył się w tamtą stronę i zobaczył : parę
cienkich, ognistych języków wydobywających się z dworskiego dachu tuż około
okna, z którego panna Walentyna i Anielka co dzień karmiły wróble.
Chłop chwycił się za głowę.
- Psiakrew! - zaklął. - A dyć to dwór się pali...
Wbiegł do chaty i silnie szarpnął śpiącą na ławie Magdę.
- Wstawaj! - zawołał. - Chodź do okna! - i przeniósł ją jedną ręką jak
psiaka pod okno.
Dziewczynka zaczęła krzyczeć ze strachu.
- Cicho, ty!... Patrzaj, co się pali... dwór czy stodoła?... o tam, o...
Juźci dwór...
Trząsł się cały.
- Magda! - mówił stłumionym głosem. - Leć do dworu, obudź ludzi i wołaj, że
się pali. No, idźże, ty bękarcie!... bo się tam panienka spali, ta, co ci
wstążkę dała... Jezu mój... Ocknijże się, nie trząś się ty... Ona przecie
nie kazała cię bić i spali się...
- Boję się, tatulu! - wrzasnęła dziewczyna i upadła na ziemię.
Na dworskim dachu ukazało się już kilkanaście pochodni gorejących. Chłop
wybiegł z chaty i począł pędzić ku budynkom, nie spuszczając oka ze dworu.
Dopadł do stajni.
- Bywaj! - krzyczał. - Dwór się pali!... wstawajta, parobcy!
Pognał do obory i począł pięściami bić w ścianę.
- Wstawajta, ludzie!... Ogień we dworze... Panienka się spali...
Usłyszał około uchylonej bramy jakiś szmer i zobaczywszy rozwalonego na
barłogu skotopasa od razu postawił go na nogi.
- Dwór się pali! - krzyknął mu w ucho.
Parobek ziewnął, przetarł oczy, zaczął przestępować z nogi na nogę i mruczeć:
- Trza bydło wygnać.
- Budź parobków!... ja polecę do dworu - rzekł Gajda i pocwałował naprzód.
Na dachu pojedyncze płomyki zaczęły się już zlewać ze sobą. Podwórze i ogród
przybrały barwę czerwoną, ptaki zaczęły świergotać. Tylko we dworze było
cicho.
Chłop wpadł na ganek i przycisnął ramieniem mocne drzwi, które przeciągle
zgrzytnęły i pękły z łoskotem. Różowy blask oświetlił ciemną sień.
- Panienko!... Janielciu!... - krzyczał chłop. - Uciekajta! dwór gore!...
- Co tam?... - odpowiedział mu strwożony głos.
Gajda wywalił drugie drzwi i dostał się do pokoju zupełnie ciemnego.
Potrącił stół, potknął sie o krzesło i nadeptał jakąś suknią, w której nogi
mu się zaplątały. Dopiero po chwili, zobaczywszy blask przez serce wykrojone
w okiennicy, wybił okno i powyrywał deski z zawiasów.
Pokój został oświetlony. Jednocześnie słychać było trzask płonącego dachu.
Dym gryzł oczy, ze wszystkich stron grzało.
Anielka stała obok fotelu zupełnie ubrana, bez ruchu. Chłop wziął ją na ręce
i wyniósł przed ganek.
- Mamę!... mamę i Józia ratujcie!...
Chłop wrócił do pokoju, a za nim Anielka.
- Uciekaj, panienko!...
- Mama!... mama!...
Gajda zobaczył na łóżku postać skurczoną, całkiem zawiniętą w kołdrę. Była
to matka. Poruszył ją, ale ona ze strasznym krzykiem chwyciła się oburącz
krawędzi łóżka, jakby broniąc się. Ledwie oderwał ją i wyniósł na
dziedziniec.
Tymczasem Anielka dźwigała Józia, lecz była tak zmieszaną, dym tak ją
otoczył, że nie trafiła do drzwi. Potknęła sie o coś i upadła.
Szczęściem wyprowadził ją Gajda, unosząc zarazem Józia. Potem usadziwszy ich
obok matki wrócił do pokoju już gorącego jak piec i zaczął wyrzucać na ogród
wszystko bez różnicy: odzież, pościel, biurko i krzesła.
Cały dach ogarnęły płomienie, szyby pękały, ze szczelin sufitu wydobywał się
ogień. Gałązki i liście drzew, stojących przy dworze, poczęły się tlić.
Dokoła domu było jasno jak w dzień, dym bijący w górę zasłaniał chwilami
gwiazdy półprzeźroczystą gazą. Koguty we wsi myśląc, że już świta, zaczęły
piać. W miasteczku dzwon kościelny uderzał na trwogę.
Na dziedzińcu, wprost ganku, zebrali się ludzie folwarczni. Na pół nagie
dziewki zawodziły płaczem, parobcy kręcili się nieprzytomni.
- Wyprowadźcie Gajdę!... on tam jest w pokoju - zawołała Anielka, otulając
matkę kołdrą.
- Gajdo!... Gajdo!... - krzyczeli parobcy. Ale żaden nie ruszył się, bo już
było gorąco i niebezpiecznie.
Wtem na prawym skrzydle domu zatrzeszczały krokwie i facjatka zapadła się na
sufit. W chwilę później zegar w żółtej szafce wydzwonił cienko i prędko trzy
kwadranse, przypominając, że i jego trzeba ratować.
Jeszcze chwila i rozległ się ogromny huk. Sufit spadł na podłogę, wypychając
uragan płomieni. Niestrudzony zegar skończył swoją wędrówkę.
Teraz dopiero wyszedł Gajda z pokoju matki. Odzież i włosy tliły się na nim,
był skrwawiony i okopcony.
Tymczasem poczęli nadbiegać ludzie ze wsi z drabinami, siekierami bosakami i
wiadrami. Jeden z parobczaków wylał na Gajdę konewkę wody i stłumił ogień,
który już całego chłopa ogarniał.
O ratunku domu mowy być nawet nie mogło. Płomienie wydobywały się wszystkimi
oknami, w pokojach gorzały meble i tliły się tapety. Piece pękały, sufit za
sufitem upadał wśród wybuchów iskier i dymu.
W kilka minut później ogień nurtujący wnętrze domu zniżył się do wysokości
murów. Paliły sie już tylko podłogi.
Wieśniacy ochłonąwszy z przerażenia poczęli rozmawiać między sobą.
- Skąd się ogień wziął, patrzta ino?...
- Może kto podpalił?...
- Zwyczajnie, kara boska na dziedzica.
- Widzicie, jak się zestrachała pani.
- Nie gada nic, ino patrzy przed siebie...
- Wszystko im się spaliło.
- Nie wszystko - wtrącił Gajda. - Pójdźta ze mną na ogród, to przyniesiemy
im resztę szmat, żeby się mieli w co odziać.
Paru gospodarzy poszło i poczęli znosić poduszki, prześcieradła, odzienie i
ułamki sprzętów, które Gajda ocalił.
Dziewki folwarczne przeprowadziły tymczasem panią i dzieci do kuchni.
Dziedziczka ubierając się zaczęła płakać.
- Jak też nas Bóg ciężko doświadcza! - mówiła. - Ledwie mąż pokończył
interesa, a tu dom spłonął. Gdy wróci, nie będzie miał gdzie spocząć.
Okropność! To, co wydalibyśmy na podróż do Warszawy, pójdzie na restauracją
domu... Już chyba nigdy nie będziemy mieli takich sprzętów, ani ja sukien,
choć wyszły z mody. Joseph, mon enfant, n'as-tu pas peur?
Gdzie jest ten dobry człowiek, który nas ocalił?... Zdaje mi się, że to
Gajda. Mój mąż zawsze uważał go za łotra: pokazuje się jednak, że w
najgorszym sercu tleje iskra uczciwości. Powiedzcie mu, że będzie hojnie
wynagrodzony...
- Ja tam nic nie chcę od państwa! - odezwał się ponuro Gajda, stojący z
kilkoma innymi gospodarzami we drzwiach kuchni. A potem szepnął patrząc w
ziemię:
- Żeby mi o panienkę nie szło, nawet bym się z chałupy nie ruszył. Tym
sposobem za niebieską wstążkę i kilka poczciwych słówek kupiła Anielka życie
trzech osób.
W tej chwili przygalopował biedką Szmul z karczmy i wszedł do kuchni.
- Co się to dzieje? - zawołał siny z trwogi. - Jak się jaśnie pani ma?...
Czy nic nie wyratowali?... Ach! takiego ognia jeszcze w naszej wsi nie było.
Jakim się to sposobem mogło zrobić?...
Ludzie opowiedzieli mu naprędce o nagłym wybuchu pożaru pod dachem i o
poświęceniu Gajdy.
Żyd kiwał głową i mruknął:
- Prędzej bym się spodziewał, że Gajda podpali dwór, aniżeli że wszystkim
życie uratuje! Jaśnie pań powinien mu bardzo podziękować.
- Czy od męża nie masz jakiej wiadomości, Szmulu? - zapytała pani.
- Mam i wiadomość, i pieniądze - odparł arendarz. - Pan przysyła sto rubli.
Z tego ma być zapłacone siedemdziesiąt parobkom za kwartał, a trzydzieści
dla jaśnie pani.
- Kiedy pan wraca?...
- Tego nie wiem, ino wiem, że dziś ma jechać do Warszawy naprzeciw jaśnie
prezesowej.
- Beze mnie? - przerwała pani, zalewając się łzami.
Na twarzy służby dworskiej widać było radość z powodu nadesłanych pieniędzy.
Gospodarze natomiast patrzyli na Szmula niespokojnie. Wreszcie jeden zapytał:
- A jakże będzie z nami?...
- Majątek już sprzedany - odparł Szmul - a dziś zjeżdża Niemiec objąć go. Co
prawda, nieładnie trafił na początek!... Przez chwilę panowało przykre
milczenie.
- Żartujesz chyba, Szmulu - wtrąciła pani. - Majątek nie mógł być
sprzedany...
- Wczoraj podpisali kontrakt i wypłacili wierzyciełom pieniądze. Sam byłem
przy tym. Jeszcze pań kazał prosić, ażeby jaśnie pani wyjechała na tamten
drugi folwark, co w nim karbowy rządzi... I to trzeba jechać dziś, bo
Niemców ino co nie widać.
- Nieszczęśliwa ja jestem z tym człowiekiem! - lamentowała pani, bez względu
na obecność ludzi obcych. - Nigdy w domu nie siedział, tracił majątek i
teraz zostawia nas pod gołym niebem.
- Z nami się pan układać nie chciał!... Wolał wszystkich skrzywdzić... -
odezwał się jeden z gospodarzy.
- A ja taka chora - jęczała pani. - Nie mam nawet ubrać się w co z dziećmi,
nie mam łyżki strawy za mój posag...
- Ja już o sobie nawet nie mówię - wtrącił Żyd. - Tyle lat prosiłem pana,
żeby mi młyn wystawił, i wszystko na nic!...
- Za to też go Bóg pokarał i jeszcze skarżę! - mruknął któryś z chłopów.
Słuchając tych uwag i narzekań Anielka siedziała na ławce, ze splecionymi
rękoma, mocno oparta o ścianę. Postać jej zaniepokoiła widać Żyda, który
zbliżył się do niej i ostrożnie dotknął jej ramienia. Wtedy Anielka osunęła
się na ławkę, bez ruchu i przytomności.
Poczęto ja rozcierać i kropić wodą. Ocknęła się, otworzyła oczy i znowu
zemdlała.
Uprzątnięto naprędce tapczan, położono na nim parę garści siana, materac,
poduszkę. Dziewuchy folwarczne zasłoniły chustkami i płachtami okna, a potem
ułożyły razem spać: matkę, Anielkę i Józia. Biedacy potrzebowali spoczynku.
Słońce wstało i pogorzelisko już gasło. Z niedopalonych belek sączyły się w
górę strumienie białego dymu. Wiatr rozrzucał stary popiół i podsycał
dogorywające iskry. Nad dziedzińcem unosił się odurzający swąd. Oparty o
płot stał Gajda i bezmyślnie patrząc na zgliszcza mruknął:
- Na nic się nie zdało!...
- Co na nic?... - spytał Szmul obserwujący go z boku.
W pierwszej chwili chłop zdawał się być zmieszany. Wnet jednak zapanował nad
sobą i odparł spokojnie:
- Jużci na nic zdało się to, że gospodarze chodzili do pani i chcieli
układać się za trzy morgi.
- Aha!... wy o tym mówicie?... Ja myślałem, że o tym... - odpowiedział Szmul
wskazując na ruinę domu.
Chłop znowu zmieszał się.
- A co mnie to obchodzi!... Ja zrobiłem, com mógł...
- Ja wiem - odparł Żyd patrząc mu w oczy - że wyście zrobili, coście ino
mogli... Ani wam, ani mnie nic z tej wiadomości.
Tu sam diabeł ładu nie dojdzie!... A swoją drogą Niemcy się sprowadzą i będą
stawiali młyn, gorzelnią, mnie wyrzucą z arendy, was pewno ze wsi...
Ale chłop nie słuchał go. Machnął ręką i powlókł się do swej chaty. W tej
chwili wjechał na dziedziniec dworu burmistrz z sąsiedniego miasteczka z
sikawką i dwiema beczkami. Dużo krzyczał, ludziom wymyślał i w końcu
pochwalił się, że gdyby nie on i jego trajkocząca sikawka, to spłonąłby nie
tylko dwór, ale budynki, ogród, płoty, a nawet woda w sadzawce. Wytłumaczył
też zebranym, że na strychu dworu musiały być tłuste pakuły, mokre siano i
jeszcze coś i że skutkiem tego a także operacji słonecznej - dom zapalił się
sam.
Wszyscy jednozgodnie pochwalili naprzód burmistrza, później jego czujność i
energią, potem jego sikawkę, a nareszcie domyślność. Przyczyna pożaru
pozostała tajemnicą.
KONIEC ROZDZIAŁU
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Anielka5Anielka13Anielka16Anielka12Anielka8Anielka6Anielka17Anielka10Anielka15Anielka3Anielka9Anielka2Anielka7Anielka4Anielka14Anielka1więcej podobnych podstron