KAROLINA BORKOWSKA
Laureatka III nagrody w konkursie na najlepszą pracę magisterską, organizowanym
przez Helsińską Fundację Praw Człowieka (2011), nagrodzona wyróżnieniem
przez Rzecznika Praw Dziecka w konkursie na prace poświęcone prawom dziecka (2011)
Prawo dziecka do wypowiedzi a jego udział
w postępowaniu cywilnym w sprawach
rodzinnych i opiekuńczych
Artykuł traktuje o prawnych aspektach realizacji prawa dziecka do wypowiedzi w kontekście jego
udziału w postępowaniu sądowym w ramach procedury cywilnej. Omówione zostały: podstawy
prawne takiej wypowiedzi, zdolność procesowa małoletniego, instytucja wysłuchania i reprezentacji
małoletniego w postępowaniu cywilnym.
otychczasowa nauka i praktyka ba- stępowaniu cywilnym. Strony postępowa-
dawcza, dotycząca udziału dzie- nia mają możliwość wyrażania swojego sta-
D
Dcka w procedurach sądowych, kon- nowiska w pismach procesowych, w ramach
centruje się na jego prawnej ochronie jako wysłuchania informacyjnego bądz przesłu-
ofiary bądz świadka przestępstwa. Jednak- chania w charakterze strony/uczestnika. Tak
że podmiotowość dziecka i przynależne mu określone uprawnienia doznają jednak zna-
prawa powinny być realizowane w ramach czących ograniczeń w przypadku małolet-
wszystkich procedur sądowych, także w po- nich.
1. yródła prawa dziecka do wypowiedzi
Prawo do wypowiedzi jest jedną z gwa- i przekazywania informacji. Prawo to, jako
rancji procesowych przyznanych stronom przynależne także dzieciom, znajduje swoje
i uczestnikom postępowania sądowego. Jest podstawy w Konwencji o prawach dziecka,
to prawo do wyrażania własnych poglądów, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Naro-
do zabierania głosu, do podejmowania decy- dów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.1
zji, prawo do poszukiwania, otrzymywania (ratyfikowanej przez Polskę w 1991 r.).
1
Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526, ze zm.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 27
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
1. Państwa Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglą-
dów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczą-
cych dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.
2. W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiadania się
w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub
za pośrednictwem przedstawiciela bądz odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami procedural-
nymi prawa wewnętrznego.
Aktem prawnym o szczególnym znacze- " dostarczać dziecku wyjaśnień doty-
niu dla omawianego zagadnienia jest Euro- czących ewentualnych skutków jego
pejska konwencja o wykonywaniu praw dzie- stanowiska i czynności dokonywa-
ci, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycz- nych przez przedstawiciela, jeżeli jest
nia 1996 r.2 (ratyfikowana przez Polskę w 1997 ono uznane według prawa wewnętrz-
r.). Konwencja ta zapewnia dzieciom: nego za mające wystarczające roze-
" prawo do informacji o toczącym się, a do- znanie,
tyczącym ich postępowaniu, " określić stanowisko dziecka i przed-
" możliwość wyrażenia własnej opinii, stawić je organowi sądowemu,
" prawo do żądania wyznaczenia niezależ- " dostarczać dziecku wszystkich istot-
nego przedstawiciela ich interesów, nych informacji, jeżeli jest ono uzna-
" prawo do żądania obecności wybranych ne według prawa wewnętrznego za
osób w postępowaniach przed sądem, mające wystarczające rozeznanie.
" prawo do bycia informowanym o ewen-
tualnych skutkach jego stanowiska oraz Przedstawione powyżej przepisy
o ewentualnych skutkach każdej decyzji. konwencyjne powinny znalezć swoje
odzwierciedlenie w polskiej procedurze
Zgodnie z powyższą konwencją, w sy- cywilnej. Realizacja postanowień kon-
tuacji powołania dla dziecka przedstawi- wencyjnych napotyka jednak ogranicze-
ciela, powinien on: nia.
2. Dziecko jako strona/uczestnik postępowania
Faktyczne wysłuchanie dziecka przez sąd także małoletni. Natomiast biorąc pod uwagę
w dużej mierze uzależnione jest od udziału zdolność procesową (zdolność do czynności
małoletniego w postępowaniu cywilnym. prawnych), warunkującą możliwość skuteczne-
Na możliwość udziału i podejmowanie go podejmowania czynności w postępowaniu
czynności w postępowaniu przez dany pod- sądowym, możemy wyróżnić trzy kategorie
miot mają wpływ posiadanie zdolności sądo- prawnego funkcjonowania osoby fizycznej4:
wej oraz zdolności procesowej3. Zdolność sądo- " do 13. r.ż. brak zdolności do czynności
wą posiadają wszystkie osoby fizyczne, a więc prawnych/brak zdolności procesowej,
2
Dz. U. z 2000 r. Nr 107, poz. 1128.
3
Zdolność sądowa to możliwość występowania osoby w postępowaniu cywilnym w charakterze strony lub uczest-
nika. Podobnie jak zdolność prawna, przynależy ona wszystkim osobom fi
zycznym. Zdolność procesowa to zdol-
ność do podejmowania czynności procesowych. W procesie zdolność ta została przyznana osobom posiadającym
pełną zdolność do czynności prawnych.
4
W klasyfi
kacji pominięto przypadki częściowego i całkowitego ubezwłasnowolnienia.
28 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
Art. 12
dziecka
o prawach
Konwencji
t e o r i a
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
" od 13. r.ż. do 18. r.ż. ograniczona zdol- W przypadku małoletnich po ukończeniu
ność do czynności prawnych5/ograniczo- 13. r.ż., a przed osiągnięciem pełnoletniości,
na zdolność procesowa, ograniczona zdolność procesowa oznacza, iż
" powyżej 18. r.ż. pełna zdolność do posiadają ją tylko w sprawach dotyczących
czynności prawnych/pełna zdolność pro- czynności prawnych, których mogą dokony-
cesowa. wać samodzielnie (art. 65 ż 2 k.p.c).
ż 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w spra-
wach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.
Tym samym małoletni może m.in. zawie- nych bieżących sprawach życia codziennego
rać umowy powszechnie zawierane w drob- czy rozporządzać zarobkiem.
Art. 20 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela
ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących
sprawach życia codziennego.
Art. 21 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawicie-
la ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów ina-
czej postanowi.
W stosunku do niektórych czynności przedstawiciela ustawowego (Jodłowski, Re-
prawnych dokonywanych przez osoby ogra- sich, Lapierre 2009, s. 209 210).
niczone w zdolności do czynności prawnych W stosunku do postępowania procesowe-
konieczne jest uzyskanie zgody przedsta- go, w którym osoby małoletnie reprezentują
wicieli ustawowych, a niekiedy wymagane rodzice lub opiekunowie prawni, w postępo-
jest zezwolenie sądu. W pozostałych spra- waniu przed sądem opiekuńczym w postę-
wach małoletni (choćby ukończyli lat 13) powaniu nieprocesowym zdolność proceso-
i osoby ubezwłasnowolnione mogą podejmo- wa została poszerzona na rzecz małoletnich,
wać czynności procesowe tylko przez swego którzy ukończyli 13 lat (art. 573 k.p.c.).
ż 1. Osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowa-
nia czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności praw-
nych.
ż 2. Sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przema-
wiają za tym względy wychowawcze.
Uprawnienie do samodzielnego podej- uwarunkowaną względami wychowawczy-
mowania przez małoletniego czynności mi6. W doktrynie postuluje się, by względy
w postępowaniu dotyczącym jego osoby wychowawcze utożsamiać z szeroko rozu-
może zostać ograniczone mocą decyzji sądu mianym dobrem małoletniego (Stojanow-
5
Wyjątek dotyczy małoletnich, którym sąd wydaje zgodę na zawarcie związku małżeńskiego po ukończeniu 16. r.ż.,
które tym samym uzyskują pełną zdolność do czynności prawnych.
6
Uprawnianie małoletnich przez sąd do wykonywania czynności w swoim imieniu jest generalnie w Polsce bardzo
rzadką praktyką.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 29
t e o r i a
k.p.c.
Art. 65
Art. 20 k.c.
Art. 21 k.c.
k.p.c.
Art. 573
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
ska 1979). Jeżeli osobisty udział małoletnie- nien zapoznać się ze stanowiskiem małolet-
go zostanie wyłączony, może on podejmo- niego, mając na względzie jego dobro, kieru-
wać czynności procesowe tylko przez swego jąc się celowością, przy uwzględnieniu stop-
przedstawiciela ustawowego (art. 66 k.p.c.). nia dojrzałości małoletniego oraz charakteru
W każdym wypadku ograniczenia osobi- sprawy opiekuńczej. Nie oznacza to jednak
stego udziału małoletniego w postępowaniu, przyznania mu statusu uczestnika postępo-
sąd powinien ocenić, czy zachodzi potrzeba wania. Uwagę zwraca fakt, iż poza sprawa-
ustanowienia dla tego małoletniego kurato- mi o ograniczenie, pozbawienie władzy ro-
ra w celu reprezentowania go w danym po- dzicielskiej, o których wypowiadał się SN,
stępowaniu (Haak 2002, s. 216). Ocena taka pozostają jeszcze inne sprawy opiekuń-
powinna być dokonana dla każdej sprawy cze, w których dziecko mogłoby realizować
indywidualnie, gdyż podstawy do wyłącze- uprawnienia procesowe, np.: rozstrzygniecie
nia mogą wynikać nie z samej natury spra- o istotnych sprawach rodziny, przysposobie-
wy, ale także z konkretnych okoliczności. nie, osobista styczność z dzieckiem.
Uprawnienie przewidziane w art. 573 W doktrynie prawa uważa się powyższe
k.p.c. doznaje ograniczeń ze względu na stanowisko SN za nietrafne, uznając, iż dzie-
praktykę orzeczniczą sądów rodzinnych, jak cko jest uczestnikiem postępowania w spra-
również Sądu Najwyższego. W najnowszych wach dotyczących jego osoby, a z chwilą
uchwałach wydawanych w tym przedmio- ukończenia lat 13 jest uprawnione do oso-
cie, SN opowiedział się przeciwko potrze- bistego udziału w postępowaniu sądowym
bie przyznania dziecku statusu uczestnika (Zieliński 2002, s. 995 996). Postulowane jest
postępowania w sprawach o pozbawienie, przyznawanie dziecku możliwości samo-
ograniczenie władzy rodzicielskiej i odebra- dzielnego podejmowania czynności zgod-
nie dziecka8. nie z art. 573 ż 1 k.p.c. i przyznanie mu jed-
W postanowieniu Sądu Najwyższego nocześnie statusu uczestnika postępowania
z 15 grudnia 1998 r.9 orzeczono, iż sąd powi- (Zegadło 2011, s. 61).
3. Wysłuchanie dziecka w prawie polskim
W prawie polskim podstawową zasadę do- sądowym wyznacza art. 72 ust. 3 Konstytucji
tyczącą wysłuchania dziecka w postępowaniu Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.10
W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są
obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.
8
Orz. SN z 26 stycznia 1973 r., III CZP 101/71, OSNCP 1973, nr 7, poz. 118; orz. SN z 16 grudnia 1997, III CZP 63/97,
OSNIC 1998, nr 6, poz. 108; por. orz. SN z 12 maja 1969 r., III CZP 24/69, OSNCP 1969, nr 12, poz. 213.
9
Orz. SN z 15 grudnia 1998 r., I CKN 1122/98 101/71, OSN 1999, nr 6, poz. 119, s. 68.
10
Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, ze zm.
30 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
t e o r i a
Art. 72 ust. 3
Konstytucji RP
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
Obowiązek wysłuchania dziecka zek wysłuchania dziecka w postępowaniu
w procesie cywilnym został wprowadzony procesowym w sprawach cywilnych doty-
Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie czących osoby małoletniego dziecka (art.
ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy 216ą k.p.c.) oraz w postępowaniu nieproce-
oraz niektórych innych ustaw, która weszła sowym w sprawach dotyczących zarówno
w życie 13 czerwca 2009 r.11 Powyższą no- osoby, jak i majątku małoletniego (576 ż 2
welizacją m.in. nałożono na sąd obowią- k.p.c.).
ż 1. Sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umy-
słowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie odbywa się poza salą posie-
dzeń sądowych.
ż 2. Sąd stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka
uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.
ż 2. Sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysło-
wy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsąd-
ne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
Powyższe przepisy, niezwykle cenne Zgodnie z powyższymi przepisami oraz
z punktu widzenia realizacji wyżej omówio- ż 222 regulaminu wewnętrznego urzędo-
nych gwarancji konwencyjnych, są przepi- wania sądów powszechnych, wysłuchanie
sami stosunkowo nowymi. Niemniej stano- dziecka odbywa się poza salą posiedzeń są-
wią bardzo ważny krok na drodze do reali- dowych, z zapewnieniem małoletniemu peł-
zacji interesów dziecka w procesie sądowym. nej swobody wypowiedzi12.
Uwagę zwraca fakt, iż przed podjęciem de- W ustawie z 25 lutego 1964 roku Kodeks
cyzji o wysłuchaniu dziecka należy doko- rodzinny i opiekuńczy13, a także ustawie z 17
nać oceny stanu zdrowia, stanu umysłowego listopada 1964 r. Kodeks postępowania cy-
i stopnia dojrzałości dziecka. Głównym zród- wilnego14 znajdują się także przepisy nakłada-
łem wiedzy dla sądu w tym zakresie po- jące na sąd wprost obowiązek uzyskania zgody
winny być opinie psychologów z Rodzin- dziecka na dokonanie konkretnej czynności.
nego Ośrodka Diagnostyczno Konsulta- Przepisy te w większości dotyczą małoletnich,
cyjnego. Niemniej można przypuszczać, iż po ukończeniu przez nich 13. r.ż., a więc posia-
głównym wyznacznikiem pozostaje nadal wiek dających już ograniczoną zdolność do czynno-
dziecka. ści prawnych, która wynika z art. 573 k.p.c.
11
Dz. U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1431.
12
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r., Dz. U. Nr 38, poz. 249.
13
Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59, ze zm.
14
Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 31
t e o r i a
Art. 576 k.p.c.
Art. 216ą k.p.c.
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
(& ) Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania ukończyło 13 lat potrzebna jest jego
zgoda.
Do przysposobienia potrzebna jego zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście (& ).
Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię
lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko
za jego zgodą (& ).
Na podstawie wyżej omówionych prze- Obowiązek wysłuchania dziecka sfor-
pisów można stwierdzić, iż małoletni po mułowany w art. 216 k.r.o. nie jest jasny ze
ukończeniu 13. r.ż. mają zapewnioną moż- względu na nieprecyzyjne kryterium zapro-
liwość wypowiedzi i bycia wysłuchanym ponowane przez ustawodawcę jakim jest
w postępowaniu cywilnym (art. 576 ż 2 rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień
w zw. z art. 573 k.p.c.). Brak przyznania dojrzałości dziecka. Brak twardych kryte-
dziecku statusu uczestnika nie wyklucza riów jakim jest np. wiek oraz brak informa-
obowiązku realizacji wysłuchania dziecka. cji, kto (sąd czy biegły) określa, czy dziecko
Taki obowiązek może być realizowany tak- jest wystarczająco dojrzałe do wysłuchania
że pośrednio, przez wysłuchanie dziecka go i uwzględnienia jego zdania powoduje
przez organy pomocnicze, takie jak Rodzin- trudności w stosowaniu tego przepisu, tym
ny Ośrodek Diagnostyczno Konsultacyjny samym ograniczając prawo dziecka do bycia
czy kuratorzy sądowi. podmiotem postępowania cywilnego.
4. Reprezentacja dziecka w postępowaniu cywilnym
Realizacja prawa dziecka do wypowie- z tego, iż sprawy, w których mają ograniczo-
dzi i tym samym uznanie jego podmioto- ną zdolność procesową i mogliby reprezen-
wości w postępowaniu cywilnym następu- tować się sami, rzadko rozstrzygane są przed
je również w drodze reprezentacji jego inte- sądem. Z kolei w postępowaniu nieproce-
resów. Małoletni może być reprezentowany sowym, w przypadku odmowy przyznania
przez przedstawiciela ustawowego rodzi- dzieciom statusu uczestnika postępowania,
ca, opiekuna, profesjonalnego pełnomoc- w pierwszej kolejności są oni reprezentowa-
nika bądz przez kuratora. Osoby reprezen- ni przez rodziców. Również art. 573 ż 1 k.p.c.
tujące dziecko mogą ułatwić mu wyrażenie nie wyklucza możliwości reprezentacji da-
jego stanowiska, a przede wszystkim ich za- nej osoby przez jej przedstawiciela ustawo-
daniem jest podjęcie wysiłku w celu ustale- wego.
nia tegoż stanowiska dziecka i rzetelne jego Zasada powyższa doznaje pewnych
przedstawienie. ograniczeń uwarunkowanych konfliktem
W większości spraw rozpoznawanych interesów przewidzianych w art. 98 ż 2 k.r.o.
w postępowaniu procesowym małoletni są Rodzice nie mogą reprezentować dziecka
reprezentowani przez rodziców. Wynika to w sprawach, w których drugą stroną jest
32 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
k.r.o.
k.r.o.
k.r.o.
Art. 122
Art. 118
Art. 89
t e o r i a
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
inne ich dziecko lub oni sami. Konflikt in- rodziców, uprawnionym do wniesienia za-
teresów może zachodzić w szczególności skarżenia pozostaje w obecnym stanie praw-
w sprawach o ograniczenie, pozbawienie nym jedynie prokurator (art. 9 k.p.c.). Nie jest
władzy rodzicielskiej czy o ustalenie kontak- on jednak informowany o każdej sprawie
tów z małoletnim. w przedmiocie władzy rodzicielskiej. Może
Jeżeli żadne z rodziców nie może repre- on zaskarżyć orzeczenie, tylko gdy zna jego
zentować dziecka pozostającego pod władzą treść w terminie przewidzianym dla stron.
rodzicielską, sąd opiekuńczy powinien usta- Dziecko pozbawione statusu uczestnika oraz
nowić w tym celu kuratora (art. 99 k.r.o.). Na- należytej reprezentacji nie ma prawnej moż-
tomiast w sprawach, w których może wystę- liwości zaskarżenia wydanego w jego spra-
pować osobiście, małoletni może ustanowić wie orzeczenia.
swojego pełnomocnika (Zegadło 2011). Powyższe rozważania skłaniają do nastę-
Polskie sądy wciąż zbyt małą wagę przy- pujących wniosków:
wiązują do przestrzegania prawa dziecka, " Pełna realizacja praw dziecka wynikają-
takich jak: prawo do uczestniczenia w po- cych z Europejskiej konwencji o wykony-
stępowaniu czy prawo do wypowiedzi, ale waniu praw dzieci w polskiej procedurze
również prawo do dostępu do informacji, cywilnej nie jest zagwarantowana.
prywatności, ochrony przed poniżającym " Brak jednoznacznego przyznania dzie-
traktowaniem, równości. Nagminną prakty- cku statusu uczestnika postępowania cy-
ką jest reprezentowanie małoletniego przez wilnego skutkuje faktycznym pozbawia-
jednego z rodziców w sprawach o: uregulo- niem go udziału w dotyczących go spra-
wanie kontaktów, zakazanie osobistej stycz- wach rodzinnych i opiekuńczych. Nie
ności z dzieckiem, pozbawienie, ogranicze- wyklucza to jednak obowiązku wysłu-
nie czy zawieszenie władzy rodzicielskiej chania dziecka.
nad dzieckiem. Rodzic reprezentuje w tych " Stopniowe zmiany stanowisk przedsta-
postępowaniach jednocześnie samego sie- wicieli doktryny pozwalają wierzyć w ry-
bie, zatem zachodzi tu oczywisty konflikt in- chłą zmianę przepisów i praktyki w za-
teresów, na którym traci dziecko. Jego udział kresie zapewnienia dziecku należytej re-
w takich sprawach jest realizowany poprzez prezentacji jego interesów (Zieliński 2011,
badanie w Rodzinnym Ośrodku Diagno- s. 995 996; Zegadło 2011, s. 61). Perspek-
styczno Konsultacyjnym lub poprzez ewen- tywa zmian prawnych rodzi problemy
tualnie wysłuchanie. W każdej z powyż- nie tylko natury legislacyjnej, ale także
szych sytuacji procesowych dziecko winno finansowej, związanej z zapewnieniem
być reprezentowane przez kuratora, jeżeli dziecku reprezentacji, np. w osobie kura-
nie ma możliwości być uczestnikiem postę- tora opłacanego ze środków Skarbu Pań-
powania ze względu na ograniczoną zdol- stwa (RPD 2010).
ność procesową lub jej brak. " Do czasu zmian legislacyjnych, w ge-
W sytuacji reprezentacji dziecka przez stii sądu i organów pomocniczych (kura-
rodziców kwestią nieuregulowaną pozo- tor sądowy, RODK) pozostaje gotowość
staje także zagadnienie zaskarżania wyda- do wysłuchania i w miarę możliwości
wanych orzeczeń sądowych w przedmiocie uwzględnienia zdania, a także życzeń
władzy rodzicielskiej. W przypadku wyda- dziecka w postępowaniu sądowym
nia orzeczenia zgodnego z oczekiwaniami w sprawach jego dotyczących.
Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011 33
t e o r i a
KAROLINA BORKOWSKA " PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAA W POSTPOWANIU...
The article discusses legal aspects of executing children s right to expression in the context of their par-
ticipation in civil procedure. The following topics are presented: legal basis for such expression of views,
minor s capacity to perform actions in court, the procedure of hearing and representation of a minor in ci-
vil procedure.
Literatura
Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J. (2009), Postępowanie cywilne, Warszawa: Lexis Nexis, s. 209 210.
RPD (2011), List Rzecznika Praw Dziecka do Ministra Sprawiedliwości z 1 grudnia 2010 r., Odpowiedz
Ministra Sprawiedliwości z 24 marca 2011 r., www.brpd.gov.pl/wystapienia/wyst_2010_12_15_
ms.pdf
Stojanowska W. (1979), Rozwód a dobro dziecka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Zegadło R. (2011), Dziecko w postępowaniach sądowych i administracyjnych, Rodzina i Prawo, nr 19,
s. 61.
Zieliński A., Flaga Gieruszyńska K. (2011), Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, Warsza-
wa: CH Beck, s. 995 996.
O AUTORZE
KAROLINA BORKOWSKA absolwentka Wydziału Pedagogicznego UW (2010) oraz Wydziału
Prawa na Uczelni Aazarskiego (2011). Autorka pracy magisterskiej pt. Prawo dziecka do wypowie-
dzi w sprawach rozpoznawanych przez sąd rodzinny. Laureatka III nagrody w konkursie na najlep-
szą pracę magisterską, organizowanym przez Helsińską Fundację Praw Człowieka (2011) oraz
nagrodzona wyróżnieniem przez Rzecznika Praw Dziecka w konkursie na prace poświęcone
prawom dziecka (2011). Interesuje się zagadnieniami z obszaru prawa i pedagogiki, m.in. te-
matem dziecka w procedurach sądowych oraz wpływem prawa na życie rodzinne.
34 Dziecko krzywdzone " nr 2 (35) 2011
t e o r i a
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
prawo dziecka do szacunkuprawo dziecka do szacunkuImpuls Prawo Dziecka Do ZdrowiaJak zachęcić dziecko do mycia zębówPrawo energetyczne do BIP wersja na! 10 2009Ulotka jak przekonac dziecko do jedzenia warzyw i owocówSzlaczki przygotowujące rączkę dziecka do pisaniaAnaliza sytuacji wśród osób samotnie wychowujacych dziecko do 18rz X 09 (21 09)informacja o gotowosci dziecka do podjecia nauki w szkole 133 3aff(1)Jak zachęcić dziecko do kąpieliArtysta a filister Omów, odwołując się do wypowiedzi pr~1C1Przedszkole274 Arkusz obserwacji adaptacji Dziecka do Przedszkola2002 11 Wzmacniacz prądowy do subwooferaKomentarz do wypowiedzi ks dr Piotra Kieniewicza (Między Sklepami, TVN Religia)musisz czy chcesz posłać swoje dziecko do szkoływięcej podobnych podstron