1907967927

„Szkolnictwo elementarne w parafii bieruńskiej...)

Na przełomie XIX i XX wieku sytuacja niewiele się zmieniła. Świadczy o tym artykuł opublikowany w „National-Zeitung” z dnia 27 maja 1901 roku. Autor artykułu twierdził, że w okręgu Księstwa Pszczyńskiego przypada na jednego nauczyciela 166 względnie 140 uczniów. Zarząd Książęcy, niezbyt dobrze poinformowany o tej sprawie zwrócił się do ówczesnego inspektora szkolnego w Pszczynie — Rzeźniczka, który, zaprzeczając podanym liczbom potwierdził jednak, iż są w jego okręgu szkoły, w których na jednego nauczyciela przypada 100 uczniów.

Nawiązując do tego sprostowania wieczorne wydanie tegoż pisma donosiło: „Podobnie jak w prowincji poznańskiej, słychać żale na bardzo trudne warunki szkolne na Górnym Śląsku. W żadnej rejencji monarchii pruskiej statystyka kryminalna nie osiągała tak wysokich cyfr jak w rejencji opolskiej. Nie myli się chyba ten, kto szuka głównych przyczyn tych smutnych danych w niedostatecznym wychowywaniu mieszkańców owej rejencji. Jeżeli powierzy się, jak to jeszcze dziś w wielu przypadkach ma miejsce, jednemu nauczycielowi 100 uczniów lub więcej, nie może być mowy ani o regularnym nauczaniu ani o skutecznym wychowywaniu. (...) A pomyśleć, że szkoły te są pod patronatem właścicieli rozległych majątków”.

Warunki owe nie sprzyjały efektywności nauczania, a dzieci przymuszane do nauki w narzuconym języku niemieckim, bardzo szybko zapominały tego czego się nauczyły.

Wyżej wymieniane fakty były m. in. jednymi z podstawowych zarzutów kierowanych przez polskich rodziców przeciw niemieckiej szkole. Sprzeciw ten potęgował się w miarę jak polska ludność musiała szukać innych, zastępczych sposobów kształcenia swych dzieci — sposobów zgodnych z narodowymi i wyznaniowymi aspiracjami, które kształtując światopogląd polityczny Górnoślązaków włączały ich, od początku XX wieku w nurt ogólny polskiego życia.

Zaprezentowany szkic nie pretenduje do miana monografii szkolnictwa w parafii bieruńskiej. Uniemożliwia to zakres objętościowy pracy, a przede wszystkim zasoby zachowanej bazy źródłowej — bardzo niejednorodnej dla poszczególnych obwodów szkolnych. Stan archiwaliów zachowanych na naszym terenie, w przypadku niektórych szkół umożliwia odtworzenie ich dziejów z perfekcyjną niemal dokładnością rok po roku. W przypadku zaś innych, zachowane dokumenty pozwalają na naszkicowanie zaledwie ich dziejów i to w stopniu bardzo niedokładnym i dalekim od oczekiwanej szczegółowości. Ze względu na przyczynkarski charakter opracowania, pozostawiono celowo pole do opisu wszystkim, którym marzą się samodzielne monografie poszczególnych szkół.

Zainteresowanych odsyłam do bardzo bogatych zbiorów archiwum w Pszczynie, do zasobów archiwum Kurii Diecezjalnej w Katowicach, a nieukontentowanych tymi archiwaliami, do archiwum w Opolu, we Wrocławiu lub Merserburgu (Zentral Staatsarchiv), w którym —jak mówi się potocznie — Jest prawie wszystko”.

LITERATURA:

Wojewódzkie Archiwum Państwowe Oddział Pszczyna

Zespoły: Kreisschulinspektion Pless; Landratsamt Pless; Inspektorat szkolny w

Pszczynie; Magistrat miasta Bieruń; Archiwum Książąt Pszczyńskich Archiwum Kurii Diecezjalnej w Katowicach

Zespoły: Schul-Visitations-Acta; Plessner inspektion vol. I; III, IV, V, VI, VIII;

Wiesława Korzeniowska