2711906435

Wiadomości Uniwersyteckie

„Wszechświat (który inni nazywają Biblioteką) ... zawiera wszystkie struktury słowne, wszystkie warianty, na jakie pozwala dwadzieścia pięć symboli ortograficznych, ale ani jednej absolutnej niedorzeczności. ”

„Biblioteka jest kulą, której dokładnym środkiem jest jakikolwiek sześć i obok i której obwód jest nieosiągalny. /.../ Biblioteka istnieje ab aeterno."

Biblioteka Babel Jorge Luis Borges

BIBLIOTECZNE ADIAFOBA

Krystyna Hu dzik

scy wędrowni handlarze (nieprzypadkowo ! klasyk literatury jidysz Szołem Jakub Abramowicz posługiwał się pseudonimem Men-dcle Mojcher Sforim, czyli „Mendele sprzedawca książek") i w sumie w trakcie swojej działalności doprowadził do zebrania ponad miliona tomów. Później udało mu się zarazić ideą innych entuzjastów, a także znaleźć różnych sponsorów i uwieńczeniem jego działań jest otwarte przed pięcioma laty piękne centrum pod względem architektonicznym wzorowane na jednej z dawnych polskich bóżnic drewnianych - w którym zgromadzono tysiące książek w jidysz. Początkowo miało to być coś w rodzaju antykwariatu. Jednak wraz ze wzrostem zainteresowania literaturą i kulturą jidysz na święcie okazało się, ze niektóre książki zachowane w niewielkiej liczbie egzemplarzy spotykają się z zainteresowaniem wielu nabywców. W związku z tym rozpoczęto akcję skanowania niektórych pozycji (także tych znajdujących się w pojedynczych egzemplarzach lub bardzo zniszczonych). Dzięki temu. zabezpieczone na płytach CD, z których można dokonać wydruku, czekają na nabywców. Kiedy byłam tam przed kilku laty, bez trudu kupiłam oryginalne wydania Książek Isra-cla Jehoszui Singera i Josefa Opatoszu, bowiem Centrum dysponowało wieloma egzemplarzami tych pozycji. Nie udało mi i się natomiast nabyć dostrzeżonego na jednej z półek (książki znajdują się ustawione na regałach w ogromnej haJi i można w nich do woli przebierać) przekładu Wpusryni i w puszczy, bowiem książka czekała właśnie w kolejce do skanowania.

Obecnie w Centrum w Amhcrst znajduje się także księgarnia współcześnie wydawanych książek o tematyce żydowskiej, główmc w języku angielskim, sklep z pamiątkami, sale wystawowe, odbywają się tam także seminaria i wykłady.

Również w Polsce język jidysz cieszy się rosnącym zainteresowaniem studentów i młodych badaczy, którzy coraz wyraźniej zdają sobie sprawę, jak bardzo dzięki jego znajomości mogą poszerzyć zakres swoich dociekań historycznych, literaturoznawczych i kulturoznawczych. A zresztą sam język, stanowiący konglomerat języka niemieckiego. hebrajskiego i słowiańskich, może urzec i zafascynować. W UMCS od tego semestru prowadzony jest kurs jidysz dla początkujących - spotkał się z zaskakująco dużym zainteresowaniem studentów z różnych kierunków.

Jestem przekonana, że w niektórych lubelskich domach, jak również w domach całej Lubelszczyzny kryją się jeszcze książki pisane w językach jidysz i hebrajskim pochodzące z dawnych domowych bibliotek, domów modlitwy czy też żydowskich wypożyczalni, bardzo powszechnych przed wojną. Jeśli ktoś wie o takich zbiorach lub też chciałby nam je przekazać, ł^dziemy wdzięczni za informacje

Nie znaczy to oczywiście, że zbiór lu-clski jest czymś unikalnym. Biblioteka • ³ rod owa w Warszawie posiada bardzo °uzy zasób książek i czasopism w języku J^,aysz. podobnie biblioteka Żydowskie-go Instytutu Historycznego. Ale w Lubnie, mieście tak ważnym dla kultury żydowskiej , również powinna istnieć taka kolekcja. Jeszcze do niedawna, żeby uczyć się jidysz trzeba było jeździć do Nowego Jorku lub Oksfordu, teraz letnie szkoły organizowane są niemal corocznie w Wilnie i Warszawie, jidysz wy-•adany jest na judaistyce w Krakowie i na coraz liczniejszych uniwersytetach ^myśli się o wprowadzeniu tego języka. ^5^ *-^ublin z czasem także dołączy do •akich ośrodków, a książki zbierane z oddaniem przez pana Fajwela Frida i innych znajdą czytelników.

Ten cytat, pełen patosu .świętej księgi*, wprowadza nas w filozoficzną refleksję nad biblioteką jako pewną całością, która obejmuje utrwalony kiedykolwiek i w różnej postaci zapis myśk ludzkiej, bez granic chronologicznych, językowych czy kulturowych Z punktu widzenia Bor-gesa biblioteka me jest zbiorem autonomicznych i odrębnych jednostek, lecz istnieje jako całość utkana limami wewnętrznych powiązań, kore-spondenqi i odniesień W mej trudno jest więc mówić o elementach drugorzędnych, obojętnych czy zbytecznych Taka humanistyczna wizja biblioteki przyświeca mniejszym uwagom na lemat zborów naszej uniwersyteckiej książnicy Tezę o niemożności stwierdzenia w sposób jednoznaczny, że książki me czytane, me zdejmowane z półek przez dziesiątki lat. są już skazane na wieczne zapomnienie, i że nigdy me staną się ważnym materiałem badawczym dla uczonych w dziedzinie szeroko pojętej humanistyki, potwierdza przykład naszych zbiorów judaiców Zakupony przez Bibliotekę Główną w 1974/75 r księgozbiór Efraima Fnda w trosce o to. by nie uległ rozproszeniu bądź zniszczeniu, został w znacznej części opracowany. Ponad 500 książek zinwentaryzowano (pod sygnaturami 295171 - 295668) - są one wykazane w postaci kartoteki i przechowywane w wydzielonym miejscu w magazynie Prac nad katalogowaniem całości me dokończono l chociaż pozostawiono w księdze inwentarzowej rezerwę na dalszych 100 pozycji, to trudno było jednak znaleźć osobę znającą jidysz i zdolną kontynuować kata-ogowanie W miarę zaś upływu czasu, podjęoe na nowo tego zadama odsuwało się. zwłaszcza, że nikt o wspomniane książki me pytał. Ale szczęśliwym trafem doczekały się one zainteresowania w środowisku Uniwersytetu - znalazły swojego kompetentnego czytelnika dopiero po utworzeniu Zakładu Kultury i Hisloru Żydów. Materiały w liczbie ponad 600 wol. książek i czasopism zostały przekazane do mego ku podwójnej satysfakcji bóliotekarzy raz z tego powodu, że słuszna okazała się decyzja sprzed prawie trzydziestu laty o zakupie tych dokumentów, a dwa dlatego, że martwy dotychczas księgozbiór wreszcie ożył. stał się komuś potrzebny Nieczytelne i nieme dotychczas znaki dekodowane przez Profesor Monikę Adamczyk-Garbowską nabierają sensu, odnajdują swój szeroki kontekst kulturowy, kreślony ze znawstwem i badawczą pasją

Przykład z książkami żydowskimi stanowi dobrą okazję do podjęcia problemu bibliotecznych materiałów nazwanych przez nas adiafo-rycznymi - rzadziej, czy też wręcz w ogóle n* czytanych Problem jest interesujący zarówno dla bibliotekarzy, jak i dta środowiska naukowego w dwóch aspektach Po pierwsze, chodzi o sprawę natury technicznej w jaki sposób odkryć szerzej przed czytelnikiem zbiory i ułatwić mu dotarcie do mch? Po drugie, rzecz dotyczy bardzo konkretnych, merytorycznych, podejmowanych przez bibliotekarzy decyzji-wyroków w każdorazowo indywidualnej sprawie, czy dana książka (wyjąwszy przypadki pozycji wieloegzempla-rzowych oraz nieaktualnych podręczników) jest zbyteczna i należy się jej pozbyć, czy też me Wypada w tym miejscu uzmysłowić sobie ilość .ukrytych* książek w welktch magazynach bibliotecznych. książek, o których istnieniu zdaje się nikt me wie. które me miały jeszcze swojego czytelnika i być może mgdy go mieć nie będą Dziś można przypuszczać, że me jest to wszystko literatura bezwartościowa - kto zresztą jest zdolny wydać .hurtem* taką opinię’ Jeśli książki n*t me widzi i me wie o jej istnieniu. to naturalnie zdaje się ona niepotrzebna Bibliotekarze dobrze o tym wiedzą z praktyki udostępniania często przytacza się regułę 80/20. tzn że 80% wypożyczeń jest realizowanych przy wykorzystaniu 20% całości zbiorów A co z resztą’ Jeśli przyjmiemy, że poszukiwania biblioteczne nie polegają tytko na podążaniu jasno wytyczonym tropem katalogów i tfformalorów bibliograficznych, lecz także na okazjonalnym błądzeniu (zapuszczaniu się w |akieś przypadkowo natrafiane materiały), to z tego punktu widzenia zbłądzenie, zboczenie z drogi, droga okrężna może okazać się także efektywnym czytaniem Ta dłuższa droga - jak zapewniają niektórzy uczeni - me jest bez znaczenia dla twórczego myślenia, opartego na zasadzie .progresji przez dygresję* Jej gorącym zwolennikiem jest m m Umberto Eco - znany miłośnik książek, bywalec bibliotek, znawca bibliotek benedyktyńskich (przypomnijmy, że akqa powieści Imię róży toczy się w jednej z nich). W swoim odczycie z okazji dwudziestopięciolecia Biblioteki Miejskiej w Mediolanie przedstawił on wzorzec złej i - dla kontrastu - dobrej biblioteki, zbudowany w nawiązaniu do fikcyjnego modelu przedstawionego w zacytowanym przez nas w motcie opowiadaniu Biblioteka Babel

Eco mówi o koncepcji biblioteki otwartej, takiej - co znów brzmi może trochę patetycznie -.na miarę człowieka*, czyli odsłaniającej swoje zbiory czytelnikowi, ułatwiającej mu po prostu korzystanie z mej. Powiada, że główną funkqą biblioteki jest odkrywanie książek, których istnienia się me podejrzewało, a które, jak się okazuje, są da nas niezwykle ważne Co prawda, można dokonać tego odkrycia przeglądając katalog, ałe me ma mc bardziej pouczającego i pasjonującego mź szperanie po półkach, na których zgromadzone zostały wszystkie książki na określony lemat. czego w katalogu ułożonym według autorów me da się odkryć, i znalezienie obok szukanej książki innej, której się me szukało, ale która okazuje się fundamentalna*. I dalej .Ten typ biblioteki jest na moją miarę, mogę zdecydować się na to. że spędzę w mej cały dzień pogrążony w świętych rozkoszach: czytam sobie gazety, znoszę książki do baru. potem idę po mne. dokonuję odkryć: przyszedłem, żeby zająć się na przykład angiełskim empiryzmem. zaczynam zaś tropić komentatorów Arystotelesa, mylę piętra, wchodzę do działu medycyny, który me był moim celem, ale potem trafiam nagle na dzieła o Galenie, a więc z odniesieniami filozoficznymi W tym sensie biblioteka staje się przygodą*

Warto przywołać ten znany, sugestywny opis btbkoteki. przekonujący czytelnika do idei otwartego dostępu do zbiorów Takie są też tendencje we współczesnym bibliotekarstwie zachodnim, gdzie wiele starych bibliotek pokonuje ograniczenia architektoniczne i odchodzi od tradycyjnego udostępniania z podziałem na czytelnie i magazyn. a projekty nowo budowanych bibliotek uwzględniają wyłącznie wolny dostęp do zbiorów Powróćmy do sprawy druków .zbędnych* w bibliotekach Spójrzmy na me również z innej strony, a mianowicie w aspekcie racjonalnego gospodarowania finansami (pamiętajmy, że przechowywanie każdego tomu kosztuje!), efektywnego zarządzania zbiorami, programów speqalizacji bibliotek i zasad prowadzenia konsekwentnej polityki gromadzenia Zwolennicy poglądu, według którego nie jest możliwe zwiększanie powierzchni magazynów bibliotecznych w nieskończoność przy stale rosnącej produkqi wydawniczej, widzą wyjście jedynie w przyszłej bibliotece cyfrowej Ale póki co rozwiązaniem stosowanym w praktyce bibliotecznej jest sukcesywnie prowadzona selekcja druków z wpływu bieżącego oraz ze zbiorów już opracowanych. Jej zakres i intensywność są często uzależnione od posiadanych rezerw magazynowych W środowisku bóliotek uniwersyteckich opinię najostrzej selekcjonującej ma Biblioteka Uniwersytetu. Adama Mickiewicza w Poznaniu, która w roku ubiegłym wycofała ze zbioru głównego 35 tys wol oraz 120 tys jednostek z wpływu bieżącego (!) Dane z naszej Biblioteki za 2001 rok wskazują natomiast raczej na ostrożność w prowadzeniu selekqi (ok 11 tys jednostek z wpływu bieżącego. 1.5 tys. z księgozbioru wieloegzemplarzowego w Bibliotece Głównej oraz ok 4 tys wol. w bibliotekach zakładowych) Poszczególne decyzje w sprawie .zostawić czy wycofać* są często trudne dla członków Komisji ds Selekqi Zbiorów, mimo określonych i spisanych zasad gromadzenia Zawsze pozostaje przecież obawa pozbycia się pozycji, której może ktoś kiedyś - w bliżej nieokreślonej przyszłości - poszukiwać Stąd też w pełni jest uzasadniony .odwieczny* apel do pracowników naukowych o większe zainteresowanie tym. co w Bibliotece jest i co powinno się w mej znajdować. Uwaga magistrantów, doktorantów, młodych historyków czy germanistów może skierować się na nasze zbiory speqalne Na swoich czytelników cierpliwie czekają u nas na przykład zbiory rękopisów, starych druków, wśród których jest wiele cennych pozyqi XVI-1 XVII- wiecznych, mogących służyć badaniom z zakresu histom nauki, zwłaszcza dyscyplin przyrodniczych i astronomii

Z dziejów adiaforycznych zbiorów naszej Biblioteki przypomnijmy także chociażby sprawę księgozbiorów poniemieckich Według udokumentowanych danych Mana Wilczyńska podaje: .W latach 1945-1947 Biblioteka otrzymała około 150 tys wol ze zbiorów zabezpieczonych z terenu Dolnego śląska (pow Jaworów) oraz z Pomorza Zachodniego (Skoczewo. Wrzosowo - w pow Kołobrzeskim) W roku następnym otrzymała około 10 tys wol zwój olsztyńskiego i białostockiego Dla potrzeb Uczelni zbiory te wówczas nie przedstawiały większej wartości, zaś na długie lata przysporzyły dodatkowych kłopotów związanych z przechowywaniem i porządkowaniem * Zostały one opracowane i wprowadzone do głównego księgozbioru, pozostało jednak 30 regałów książek meskatalogowanych. mieszczących się aktualnie w magazynie dubletów W pewnej części jest to drugorzędne piśmiennictwo niemieckie drukowane w gotyku, a także angło-1 francuskojęzyczne Ma ono przede wszystkim historyczne znaczenie i jakkolwiek me może liczyć na żywsze zainteresowanie współczesnego czytelnika (np ciągi czasopism z przełomu XIX i XX wieku Pholographische Mtdeilungen. Glastechmsche Benchte. Forslarchiv. Deutsche Medizimsche Wochenschnft). to jednak me sposób wykluczyć, że znajdą się kiedyś także ich pasjonaci Taki to już los - me tylko w naszej Bibliotece - książek, które raz brutalnie wyrwane zostały ze swego kulturowego milieu

Postępowanie ze zborami poniemieckimi -tzw zabezpieczonymi - jest utrudnione dodatkowo z tego powodu, że nie mają one określonego statusu prawnego Fakt braku jasnej wykładni odnośnych władz w tej sprawie potwierdza prof Barbara Bieńkowskia - prezes Polskiego Towarzystwa Bibliologcznego Według aktów prawnych pochodzących z lat 1945-1949 zbory te stanowiły własność Skarbu Państwa, przekazaną poszczególnym bibliotekom w formie depozytu, z obowiązkiem ich zachowania, integralności i niepodzielności Jak dotąd brak jednak dokumentu stwierdzającego kasację decyzji o depozytach Pozostaje zatem pytanie, czy w świetle prawa własność i depozyl są równoznaczne oraz jakie pociąga lo za sobą obowiązki bibliotek, a jakie Skarbu Państwa’

Skoro zbyteczność w odniesieniu do książek jesf - jak ustaliliśmy - kategorią nieokreśloną (a może również zbyteczną’), to niniejsze uwagi na temat adiaforycznych zbiorów naszej Biblioteki możemy zakończyć jedynie enigmatycznym itd

numer 4, 2002