4189283228

Htnografia/etnologia polska w okresie „realnego socjalizmu” 27

to, co ludzie myślą, i polscy semiotycy, struktura liść i i fenomenolodzy podążają tym szlakiem. Nie obchodzi ich, w przeciwieństwie do funkcjonałistów i em-pirystów, to, co ludzie robią (Lcach 2010: 7-9). Tym bardziej nic interesowało ich, kto to robi, w jakich okolicznościach i co go do tego skłania. Niechęć do funkcjonał izmu i zajmowania się praktyką społeczną wynikała, poza uległością wobec racjonalistycznych pomysłów mistrzów intelektualnych, z oporu wobec socjologizmu oraz realizmu dominującego naonczas paradygmatu etnograficznego. Niemniej, co może zaskakiwać, jest kilka cech, które stanowią o powinowactwie pokolenia rebeliantów w stosunku do poprzedników. Przede wszystkim jest to pozostawanie w kręgu zagadnień historycznych, jak powiedziałby Józef Burszta „anachronicznych”, to znaczy ambicji tworzenia jakiegoś modelu tradycyjnej „kultury typu ludowego”.

Jednocześnie przyznać trzeba, że w zmutowanej wersji chodziło o „grasowanie po obrzeżach” ludzkiej świadomości, także współcześnie żyjących społeczeństw, które ujawniać mają „istotę całej kultury”, „mechanizmy mitologizacji i petryfikacji zjawisk”, poszukiwania „matryc strukturujących ludzkie myślenie” (Robotycki 1992: 7). Stykamy się więc ponownie, podobnie jak w poprzednim okresie, z ucieczką w tematy - przynajmniej z perspektywy zewnętrznego obserwatora - „marginalne”, wręcz „egzotyczne”. Etnologia jest „nauką poszukującą w analizach współczesnej kultury takich jej elementów, które w pobieżnych, potocznych ocenach, ale też w osądach płytkich racjonalistów - uchodzą za zabobony, przesądy, myślenie magiczne i mityczne” (Robotycki 1992: 7). To prawda, tym razem przyświecają tym poczynaniom względnie nowe (względnie, ponieważ w momencie ogłaszania manifestu upłynęły dwic-trzy dekady od pojawienia się np. pierwszych idei antropologicznego strukturalizmu francuskiego) i otwarcie artykułowane przesłanki teoretyczne. Wyraźna jest jednak skłonność do analizy materiałów z tek archiwalnych etnografów oraz wysiłki mające na celu wierne oddanie, inaczej wprawdzie definiowanego, ale wciąż „obrazu kultury”, jej inwariantnej, w gruncie rzeczy ahistoiyczncj formy. Olśnienie mitycznością i analizą semiotyczno-strukturalną oraz niechęć do „etnografizmu” i do jakkolwiek rozumianego marksizmu, wykluczyły uwzględnienie procesu historycznego i działających ludzi w analizach prowadzonych przez „nowych etnologów” i ich następców. Z pewnością kontekst społeczno-polityczny kraju, jakby nie było komunistycznego, tłumaczył niechęć do rozważań w rodzaju strukturalnego marksizmu charakterystycznego dla wspomnianego Godeliera (1973, 1984) czy też rozważań o zależnościach zewnętrznej struktury i działających podmiotów potrafiących te struktury interpretować i zmieniać, jak to czynił we wzorcowy sposób w swej również inspirowanej po części strukturalizmem teorii „mitoprak-tyki” i „strukturalnego splotu okoliczności” Marshall Sahlins (1981,2006). Tego rodzaju antropologii nic interesują zależności między kulturą, społeczeństwem i uwikłaną w proces histoiyczny jednostką. Tutaj, tak jak postulują semiotycy radzieccy, „kulturę tłumaczy się przez kulturę”, a antropologia „to sztuka interpre-