5833210765

Słowo „libertarianizm” etymologicznie pochodzi od łacińskiego libertas; po raz pierwszy zostało użyte jako nazwa poglądów Avrama Noama Chomsky’ego, związanych z tzw. „wolnościowym socjalizmem” i anarchosyndykalizmem. Później zaczęto stosować to określenie do, w żaden sposób nie wywodzącego sie od Chomsky'ego, radykalnie liberalnego ruchu, rozwijającego sie w XX w. w Ameryce (początkowo związanego najmocniej z koncepcjami Roberta Nozicka); jeszcze później zas jako wspólna nazwę wielu nurtów, które okazały sie zbyt liberalne, by znalazło sie do ich określenia inne, lepsze słowo. We wspomnianym ruchu kluczowa role odegrał ekonomista i filozof Murray Newton Rothbard, a stworzona przez niego doktryna etyczna stanowić zaczęła rdzeń szeroko pojętego libertarianizmu; stad tez nazwa „libertarianizm" odnosić sie może do konkretnej, rothbardianskiej, doktryny etycznej - i w takim znaczeniu będziemy jej dalej używać. [2]

Libertarianizm rodził sie jako odpowiedz na potrzebę kodeksu postępowania, który byłby odpowiedni do normowania relacji miedzy dowolnymi ludźmi, określającym prawa oraz obowiązki każdego człowieka. Miał stanowić obiektywny system prawny, wynikający z natury człowieka i świata. Zobaczmy, co na temat prawa naturalnego i natury człowieka mówi nam sam Rothbard:

Pojecie „prawa naturalnego”, ufundowane na jeszcze większej strukturze „porządku natury", jest kamieniem węgielnym filozofii politycznej. Teoria porządku natury opiera sie na intuicji, ze żyjemy w swiecie, w którym mamy do czynienia z wiecej niz jednym - a konkretnie z bardzo wieloma - bytami i ze każdy byt ma wyraźne, odrebne właściwości, odmienna „naturę”, która rozum ludzki może zgłębiać przy pomocy percepcji zmysłowej i władz umysłowych. Miedz ma odrebne własności i zachowuje sie w określony sposób, podobnie zelazo, sól itd. Gatunek ludzki, tak jak otaczający go świat, ma również dajaca sie wyodrębnić naturę i może wchodzie w interakcje z innymi bytami. Mówiąc w największym skrócie, działanie każdego nieorganicznego lub organicznego bytu zdeterminowane jest przez jego własna naturę i przez naturę innych bytów, z którymi sie styka. W szczególności, zachowanie roślin i przynajmniej niższych zwierząt określone jest przez ich naturę biologiczna lub przez ich „instynkty”, gdy tymczasem natura ludzka decyduje o tym, ze człowiek, chcąc działać, musi sam stawiać sobie cele i dobierać metody ich osiągnięcia. Nie posiadając automatycznych instynktów, każdy musi poznać siebie i otaczający świat, świadomie wybierać wartości, zrozumieć związek miedzy przyczyna i skutkiem; zęby utrzymać sie przy życiu i rozwijać sie, musi działać z nastawieniem na cel. [3]

Pierwsze spostrzeżenie, związane z natura człowieka, pokazuje nam przyjęta przez Rothbarda arystotelesowska koncepcje epistemologiczna: ludzkie poznanie rzeczywistości i praw nia rządzących ma charakter sensualno-racjonalny. Zatem kluczem do poznania prawa naturalnego jest rozumowa analiza natury człowieka, w której, zgodnie z prakseologiczna tradycja tzw. Szkoły Austriackiej [4], centralne miejsce zajmie aksjomat działania; w jednym z najważniejszych dziel Rothbarda dotyczących prakseologii przeczytać możemy:

W badaniach nad człowiekiem pojecie działania stanowi podstawowy i wyróżniający element. Ludzkie działanie można zdefiniować po prostu jako zachowanie celowe. Różni sie ono zasadniczo od wszelkich ruchów i zachowań, które z ludzkiego punktu widzenia nie sa celowe. Mogą to byc ruchy materii nieożywionej lub ludzkie zachowania odruchowe [...] W przeciwieństwie do tych ostatnich, ludzkie działanie może zostać zinterpretowane przez innych ludzi, gdyż kieruje nim pewien cel, który przyświeca jego wykonawcy. Celem działania człowieka jest skutek działania. Chec osiągnięcia skutku jest motywem podjęcia działania [...]

Wszyscy ludzie dzialaja z racji swego istnienia oraz dlatego, ze taka jest natura istot ludzkich. [...] Fakt, ze z racji bycia istotami ludzkimi ludzie podejmują działania, jest niekwestionowany i niepodważalny. Przyjęcie przeciwnego założenia byłoby absurdem. [5]

Do charakterystyki człowieka zaliczyć wiec trzeba fakt, ze człowiek działa - dokonuje świadomego wyboru celów, do których bedzie dazyl oraz środków, którymi bedzie sie posługiwał (dokonywanie wyborów jest nierozłącznie zwiazne z ludzka egzystencja [6]). Przy analizie podstaw ludzkiego działania zwrócic uwagę należy także na kolejne elementy opisu człowieka, którego dokonuje Rothbard: