628033232

PROCESY CZAROWNIC W POLSCE W XV -XVIII W. 91

problemu zmieni się z chwilą, gdy zdamy sobie sprawę z tego, że ludzie mają skłonność do zwracania uwagi na to, co szczególne, niecodzienne, ekstremalne, podczas gdy zachowania rutynowe są z reguły pomijane milczeniem. To, co zwyczajne przeważnie nic zwraca uwagi obserwatorów i ni skłania do dłuższych przemyśleń. Wiele wzorowo przeprowadzonych spraw nic doczekało się zapewne żadnego komentarza ze strony postronnych.

Niezwykle trudno jest dziś określić, choćby w przybliżeniu, ilości alkoholu spożywane przez sędziów podczas rozprawy. Nic odnaleziono dotychczas w księgach sądowych, pochodzących z ziem dawnej Rzeczypospolitej, rachunku za proces o czary poza luźnymi wzmiankami, pochodzącymi z ksiąg rachunkowych miasta Chełmna⁴¹. Jedyny znany nam dziś polskojęzyczny dokument tego rodzaju pochodzi z Bytomia (1666 r.), a więc z ziem zbliżonych kulturowo do realiów polskich. Warto doń sięgnąć, aby przekonać się czy istotnie pragnienie ówczesnych ławników było tak duże, jak się powszechnie przypuszcza.

Rzecz jasna, interesujące nas zjawisko mogło się odmiennie przedstawiać na

Śląsku i w różnych rejonach Rzeczypospolitej. W związku z tym, zakładanie istnienia podobieństw obyczajowych jest niebezpieczne i może okazać się zwodnicze. Niemniej jednak, jak na razie, tylko ono pozwala na bliższy ogląd poruszonego tu zagadnienia.

Krok ten jest o tyle uzasadniony, że żywioł polski w Bytomiu był bardzo silny.

Świadczy o tym fakt prowadzenia korespondencji przez urząd miejski z panem „państwa bytomskiego” w języku polskim, podczas gdy kancelaria hrabiego Hcnckla von

Donnersmarcka redagowała swoje pisma w języku niemieckim⁴². Mieszkańcy Byto-

mia nic stosował i preferowanego przezeń języka wypowiedzi pisemnej, choć na Śląsku, szczególnie w miastach, niemało było osób znających niemiecki. Władze miejskie Bytomia bardzo konsekwentnie utrzymywały jako urzędowy język polski. W języku tym prowadzono przewody sądowe oraz redagowano pisma wychodzące z urzędów miejskich, takie jak: wyroki sądowe, listy, rachunki, testamenty, intcrcyzy itp.⁴³ Jednym z dokumentów powstałych w urzędzie bytomskim jest właśnie rachunek z procesu o czary, mówiący wiele ni tylko o fiskalnej stronic procesów o czary, ale także o spożyciu alkoholu podczas rozprawy.

Oto w rachunku, wystawionym przez urząd wójtowski w Bytomiu, czytamy: „dałech p. przisiegłym tcgosdnia na 9garcy piwa nyskiego na jej stronę, bo to wszytka jejich była za wszytkic trudy zapłata”⁴⁴. Autor notatki niedwuznacznie stwierdza, że jedyną rekompensatą dla sędziów za czas, jaki poświęcili na rozpatrywanie przedłożonej im sprawy był alkohol. Zarówno urząd wójta, jak i ławnika był funkcją honorową; ani wójt, ani ławnicy nic pobierali wynagrodzenia pieniężnego za pełnienie obowiązków sędziowskich.

Podana wyżej liczba dziewięciu garncy piwa po jej przeliczeniu na jednostki miernicze używane we współczesnym systemie miar i wag dałaby w przybliżeniu grubo ponad trzydzieści litrów tego napoju. Zaiste, zawrotna to ilość trunku, przeznaczonego do jednorazowej konsumpcji. Ławnicy mogli z nim zrobić, co im się żywnie

⁴¹ Ziemie chełmińska w przeszłości. Wybór tekstów źródłowych, pod red. M. Biskupa, Toruń 1961, s. 149-150.

⁴² U. Szumska, Przyczynek źródłowy do praktyk sądowych w XVII—wiecznym Bytomiu, „Zeszyły Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu”, Historia, Nr XI, 1972, s. 33.

⁴⁴ Ibidem.

⁴⁴ Cyl. za Ead., Przyczynek źródłowy do procesów o czary, „Zeszyły Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu", Historia, Nr VIII, 1971, s. 79.