6498542407

Przegląd Geologiczny. vol. 4X. nr l. 2000

Mapa geologiczna Polski z zasięgami zlodowaceń czwartorzędowych. Mapa przedstawia w /generalizowany sposób powierzchniową budowę geologiczną Polski. Mapa ścienna (ryc. 2) została wykonana na podstawie pier-worysu niepublikowanej mapy autorstwa Marksa z 1999 roku. Barwne wydzielenia oznaczają litologię osadów czwartorzędowych. Wyróżnione są utwory morenowe (oddzielnie moren czołowych i dennych), sandrowe i zastoiskowe, a także osady dolin rzecznych, piaski mierze-jowc i plażowe oraz lessy. Barwy brązowe, oznaczające wysoczyzny morenowe, mają najciemniejszy odcień na obszarze zlodowaceń północnopolskich, jaśniejszy - na obszarze zlodowaceń środkowopolskich, a najjaśniejszy na obszarze zlodowacenia południowopolskiego. Podobnie różne odcienie mają wały moren czołowych. Zasięgi wybranych zlodowaceń są zaznaczone liniami o różnych kolorach. Odrębną linią okonturowano niektóre odcinki pradolin. Zaznaczono też zlodowacenia górskie w Tatrach i w Sudetach.

Utwory podczwartorzędowe są zaznaczone na mapie na szaro i nie są zróżnicowane litologicznie czy wiekowo. Uczyniono to celowo, aby mapa stała się bardziej czytelna i aby uwagę oglądającego przyciągały utwory czwartorzędowe. Utwory przedczwartorzędowe przedstawione są na mapach odkrytych.

Mapa geologiczna Polski bez utworów czwartorzędowych. Ścienną mapę (ryc. 3) wykonano na podstawie niepublikowanej mapy o tej samej nazwie, sporządzonej w 1998 r. przez M. Piwockicgo i R. Dadleza przy współpracy R. Kramarskiej i W. Ryłki. Mapa ta przedstawia aktualny obraz wgłębnych wychodni osadów trzeciorzędowych i starszych w ujęciu wiekowym, bez zróżnicowania litologii. Największą powierzchnię na Niżu Polski zajmują utwory trzeciorzędowe. Kształt wychodni jest uzależniony nic tylko od tektoniki, lecz zaznacza się wyraźny wpływ erozji czwartorzędowej.

Adaptacja mapy dokonana przez autorów do celów dydaktycznych polegała przede wszystkim na dokonaniu znacznej generalizacji wielkiej ilości wydzieleń. Dzięki temu zabiegowi mapa stała się bardziej przejrzysta, nic tracąc niczego ze swych wysokich walorów naukowych.

Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoicznych (Karpaty bez utworów czwartorzędowych). Ścienna mapa została wykonana na podstawie Mapy geologicznej

Polski ... (1979). Chociaż od jej wydania upłynęło 20 lat, jest to mapa nadal aktualna, a nowa wersja tej mapy nie została jeszcze wykonana.

Adaptacja mapy do celów dydaktycznych polegała przede wszystkim na generalizacji wydzieleń do oddziałów. Dzięki temu na mapie ściennej (ryc. 4) jest widoczny bardzo przejrzysty obraz budowy geologicznej Polski po inwersji laramijskicj. Widoczny jest doskonale laramijski „kręgosłup" strukturalny Polski — wał środko-wopolski. Widoczny jest też też doskonale ciąg niecek graniczących 7 wałem od SW i monoklina przedsudecka. Na mapie nie widać natomiast niecki brzeżnej z uwagi na to, że utwory gómokredowe nic są podzielone stratygraficznie.

Mapy geologiczne Polski ścięcia poziomego. Na dwóch filarach, głównej sali muzealnej, wiszą także od 1997 r. cztery mapy geologiczne Polski na głębokości 1000, 2000, 3000 i 4000 m. Są to mapy ścięcia poziomego wykonane przez zespół autorów pod kierunkiem Z. Kotańskiego (1997). Mapy te pozwalają na prześledzenie, jak w miarę wzrastającej głębokości ścięcia zmienia się obraz wgłębnej budowy geologicznej Polski.

Podsumowanie

Wgłębnej budowy geologicznej Polski nie sposób przedstawić na jednej tylko mapie, stosując tylko jedną metodę. Dopiero porównanie mapy zakrytej z kolejnymi mapami odkrytymi i kolejnymi mapami ścięcia poziomego pozwala na pełne zrozumienie budowy geologicznej kraju. Natomiast syntetyczny obraz budowy Polski przedstawia mapa tektoniczna. Ekspozycja Muzeum Geologicznego PIG spełnia przede wszystkim funkcję dydaktyczną. Dla tych celów są niezbędne przejrzyste, nie przeładowane szczegółami mapy geologiczne różnego typu. Autorzy mają nadzieję, że opracowana przez nich nowa mapa tektoniczna Polski będzie zrozumiała dla osób odwiedzających muzeum.

Literatura

KOTAŃSKI Z. 1997 Budowa geologiczna Polski na mapach ścięcia poziomego. Prz. Geol., 45: 605 618.

POŻARYSKI W., BROCHWICZ-LEWIŃSKI W.. BRODOWICZ Z.. JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M., MILEWICZ J., SAWICKI L.

& UBERNA T. 1979 Mapa geologiczna Polski i obszarów przyległych bez utworów kenozoicznych w skali 1 : 1 000 000. Państw.

Inst. Geol.

Tektoniczne a eustatyczne uwarunkowania rozwoju sedymentacji

dewonu świętokrzyskiego

Grzegorz Racki¹, Marek Narkiewicz²

Udokumentowane przejawy tektoniki synsedymentacyjnej u¹ dewonie świętokrzyskim w większości przypadków reprezentują ograniczone rozmiary deformacji, prowadzących do mody fikacji zapisu osadowego jedynie w skali lokalnej. W przeciwieństwie do tego. zdarzenia interpretowane jako eustatyczne (w tym backstepping w poszczególnych etapach rozwoju platformy węglanowej) mają szerszy zapis regionalny. Analiza subsydencji potwierdza różnicę między; rozwojem regionu lysogórskiego i kieleckiego, aczkolwiek oba regiony mają bardzo zbliżony scenariusz rozwoju subsydencji,.pokaledońskiej", różniąc się głównie rozmiarami pogrążania w dewonie. To ostatnie zjawisko można przypisać odmiennej budowie skorupowej bloków litosfery^? oddzielonych rozłamem świętokrzyskim i. w związku z tym. odmiennej ich reakcji na regionalny rozkład naprężeń (ogólnie zapewne ekstensyjnych).

Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec; e-mail racki@us.edu.pl;

^•Państwowy Instytut Geologiczny, Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; e-mail mnar@pgi.waw.pl