6700450045

Znaczenie nauk ekonomicznych w rozwoju rolnictwa

Wykład prof. dr. hab. Bogdana Klepackiego - Prorektora ds. Dydaktyki SGGW w Warszawie, wygłoszony podczas Konferencji Jubileuszowej z okazji 90-lecia Wydziału Rolniczo-Ekonomicznego

POCZĄTKI ROLNICTWA W UJĘCIU HISTORYCZNYM

Rolnictwo jest najstarszym wytwórczym działem gospodarki narodowej. Wytwórczy to znaczy taki, w którym istnieje uświadomione przez wytwórcę (człowieka) odzia-ływanie na przyrodę i jej siłami dła osiągnięcia założonych wcześniej celów. Okres „przed rolniczy” to zbieractwo głównie płodów roślinnych (wzbogacanych drobnymi organizmami zwierzęcymi takimi jak owady, jaja, „robaki” itp.) oraz myślistwo, czyli zdobywanie reprezentantów świata zwierząt głównie większych rozmiarów. Ekonomię działań ludzkich w tym okresie można wiązać z próbami (chyba instynktownymi) ograniczania zużycia energii, organizowania się w grupy celem poprawy skuteczności łowów, bądź organizacji i ochrony siedzib.

Łowiectwo i zbieractwo skazywało ludzi na dużą zmienność zaopatrzenia w żywność, a także dysponowanie dużymi obszarami lub zmienianie miejsc pobytu. W miarę rozwoju ludzkości następowało jednak zwiększanie wkładu człowieka w, mówiąc współczesnym językiem, poprawę bezpieczeństwa żywnościowego. Stało się tak wówczas, gdy człowiek rozpoczął udamawianic zwierząt, z wykorzystaniem naturalnych pasz, a w jeszcze większym stopniu - gdy rozpoznał użyteczne gatunki roślin i rozpoczął ich świadomą uprawę. To były początki rolnictwa, z różnym tempem i sukcesem rozwijanego do jego obecnego stanu.

Trudno jest dziś jednoznacznie ocenić, jaki był główny czynnik rozpoczęcia działalności rolniczej, różne - mniej lub bardziej poważne są w tym względzie opinie. Wspomina się tu o rozwoju mózgu człowieka, organizacji grupowej, wykształceniu mowy (umiejętności porozumiewania się), umiejętności przekazywania doświadczeń kolejnym pokoleniom itd. Z naszego punktu widzenia pojawia się jednak pytanie, czy ta zmiana miała sens ekonomiczny? Wydaje się, że jak najbardziej. Zapewnienie własnej produkcji żywności umożliwiło względne ustabilizowanie zaopatrzenia w nią. Umożliwiało bardziej osiadły tryb życia (zwłaszcza produkcja roślinna), rozpoczęcie specjalizacji członków grupy i poprawę wykorzystania ich umiejętności, tworzyło przesłanki do wymiany dóbr miedzy różnymi grupami ludzkimi. Przy okazji produkcji rolniczej uzyskiwano surowce do wykorzystania własnego lub przetwarzania, np. skóry, wełnę, rogi, słomę, czy włókna. Do celów produkcyjnych pojawiło się zapotrzebowanie na narzędzia i pomieszczenia, pierwotnie dość proste, a następnie przez pokolenia doskonalone przez samych rolników i wreszcie „specjalistów” wytwarzających te narzędzia (do uprawy, pielęgnacji, zbioru, przetwarzania, ale także przechowywania — vide naczynia gliniane, wazy, beczki, piwnice itd.). W takiej produkcji musiała wykształcić się pewna organizacja społeczna, więzi i zależności, grupy przywódcze, a także pojawiły się przesłanki do działań nieprodukcyjnych, humanizujących, kształtujących myślenie abstrakcyjne. Można więc stwierdzić, że powstanie i ewolucja rolniczej działalności stanowiły potężny impuls do przyśpieszenia rozwojowego ludzkości, zarówno kulturowego, jak i ekonomicznego.

PROCES WYODRĘBNIANIA SIĘ EKONOMII W ROLNICTWIE

Zastanawiając się nad znaczeniem ekonomii w ogóle, w tym w rolnictwie, trzeba określić co przez to pojęcie rozumiemy. Nie wchodząc w skomplikowane problemy definicyjne, dla potrzeb opracowania (i nie tylko) ekonomię określamy jako naukę, która ma za zadanie badanie jak ludzie radzą sobie z rzadkością zasobów. Ekonomiści starają się więc określić, jak najlepiej (najefektywniej, najskuteczniej itp.) wykorzystać to, czym dysponuje konkretna organizacja. Może to się odbywać na poziomic jednostek małych jak rodzina, gospodarstwo, warsztat, czy przedsiębiorstwo, i mówimy wówczas o ekonomice w skali mikro, ale taż w skali szerszej, np. jako ekonomice rolnictwa, transportu itd., czyli makroekonomice (pośrednio jeszcze wyróżnia się mezoeko-nomikę, dotyczącą np. regionów). Problematyka szersza, dotycząca np. praw rządzących życiem społeczno-gospodarczym, jest domeną ekonomii (mikro i makro).

Ekonomia, jako nauka pojawia się na wyższym szczeblu rozwoju spoleczno--gospodarczego, wcześniej jednak funkcjonuje ona w zakresie intuicyjnym, bądź w postaci wiedzy dziedziczonej z pokolenia na pokolenie, wynikającej z obserwacji wycinkowych, a nic z badań naukowych. Można stwierdzić, żc czynniki ekonomiczne uwzględniane były w działalności gospodarczej człowieka (w tym w produkcji rolniczej) od jej zarania, choć prowadzone analizy i decyzje nie miały podstaw formalnych. To poszukiwanie lepszych relacji poziomu produkcji