7025752716
Jan Sebastian Bach i retoryka. Analiza kantaty BWV159
na określenie jednej figury stosowano pojęcia greckie i łacińskie14. Jednakże wobec stałych zmian w kształtach figur, żaden z teoretyków nie dał pełnego ich katalogu, a same figury były przez poszczególnych teoretyków różnie klasyfikowane i definiowane. Ostatnim pisarzem muzycznym, który przekazał system retoryki muzycznej, był Johannes Forkel (Allgemeine Geschichte der Musik, Leip-zig 1788). Teoretycy barokowi zainteresowali się również samą materią tekstową. Johannes Nucius w traktacie Musices poeticae wyróżnia słowa, które „au-szudriicken und zu malen sind” („powinny zostać wyrażone i zilustrowane”)15. Podobne listy słów zawierają m.in. traktaty Johanna Andreasa Herbsta {Musica poetka, 1643) i Daniela Speera {Vierfaches musikalisches Kleeblatt, 1697)16.
W literaturze muzykologicznej można spotkać się z poglądem, który wyraził np. Arno Forchert, że teoretycy włoscy i francuscy w swoich traktatach tylko sporadycznie dostrzegali podobieństwa pomiędzy muzyką a retoryką, a cały system „retoryki muzycznej” wykształcił się w protestanckiej części Niemiec17. Z Forchertem nie zgadzają się m.in. Hartmut Krones18 i Arnold Schmitz19. Schmitz wskazuje na fakt, że nie tylko kompozytorzy niemieccy, ale również niderlandzcy, francuscy, włoscy, hiszpańscy i angielscy już od wieku XV stosowali figury retoryczne. Przypuszcza on jednocześnie, że kompozytorzy z krajów romańskich komponowali, jak napisał Hans-Heinrich Unger: „gewissermafien mit der Rhetorik in der Hand” („poniekąd z retoryką w ręku”)20, a swoją wiedzę przekazywali uczniom podczas lekcji bezpośrednich. Schmitz podkreśla także to, że francuskie i włoskie podręczniki kompozycji nie są jeszcze dobrze przebadane pod kątem retoryki muzycznej.
14 Por. Arnold Schmitz, Die oratorische Kunst..., op. cit., s. 39.
15 Johannes Nucius, Musices poeticae, 1613, cyt. za: Hans-Heinrich Unger, op. cit., s. 37. Nucius zalecał ponadto, aby słowa takie jak: „noc”, „dzień”, „ciemność” były oddawane przez kompozytorów notacją białą lub czarną. W muzykologii niemieckiej takie zabiegi otrzymają nazwę Augenmusik. Por. Alfred Einstein, Augenmusik im Madrigal, „Zeitschrift fur Internatio-nalen Musikgesellschaft” nr 14,1912-13, s. 8—21.
16 Por. Hans-Heinrich Unger, op. cit., s. 37.
17 Por. Arno Forchert, op. cit., s. 8.
18 Por. Hartmut Krones, op. cit., szp. 820.
19 Arnold Schmitz, [hasło] Figuren, musikalisch-rhetorische, (w:) Die Musik in Geschichte und Gegenwart, red. Friedrich Blume, t. 4, Kassel-Basel 1955, szp. 177.
20 Hans-Heinrich Unger, op. cit., s. 124.
Wyszukiwarka