7349812150

106 Synteza dziejów Polski..

państwa w Polsce; po drugie - usytuowana w kontekście takiego ujęcia „całości”, taka czy inna, koncepcja „swoistości” drogi Polski od czasów nowożytnych.

J. Lelewel uczy: „Tworząc nowe, należy do niego naginać i zastosowywać dawne narodowe i nowe z narodowego wywinąć. Słaba jest budowa nie oparta na wko-rzcnionych fundamentach. Nowa od razu wnarodowiona będzie trwalszą, z uczuciem zgodniejszą.” ⁴² Dzieje Polski, „dawne narodowe”, to realizacja „wolności”. Od czasów nowożytnych tylko państwo w Polsce, w przeciwieństwie do państw na Zachodzie i Wschodzie, daje „wolność”.

Synteza dziejów Polski J. Lelewela, zinterpretowana jako „pedagogia”, opiera się - z jednej strony - na tezie, że w przeszłości jest „zacny i pożyteczny dla odrodzenia się wzór” ⁴'\ że „patrząc na postęp ludzkości w Europie [...], odradzający się naród polski swoją pomyślność i swój byt zapewniony w republikanizmie tylko znaleźć może” ⁴⁴ Z drugiej zaś strony - wobec tego, że „nieubłagane, niezbędne jest prawo przyrodzenia, że słabsza siła ulega mocniejszej”⁴⁵, a „siła składa się z materii i ducha, jak człowiek z ciała i duszy”⁴ -jej podstawę stanowi uznanie, iż .jeżeli chcemy być zdrowi i zdziałać coś wielkiego na święcie, dusza nasza powinna panować nad ciałem, kierować nim”⁴⁷. „Aby nawa pośpieszała, trzeba wiatru, burzy, trzeba, aby się ocean poruszył.” ⁴⁸ Ma tu na myśli J. Lelewel podniesienie sprawy ludu, jego awans ekonomiczny, kulturalny i polityczny. Dlatego sformułował postulat: „[...] obiecujmy poprawę i poprawmy się wszyscy”⁴.

W takim kontekście J. Lelewel akceptuje stanowisko J. Rousseau, zawarte w Uwagach o rządzie polskim (1772), który „patrząc na synów Polski, co swym wysileniem i poświęceniem ostatnie pokolenie uświetnili i wspomnieniom potomności przekazali, radził im, aby nic wyrzekali się praw swych, które ich ukształcily” ⁵⁰. J. Lelewel przyjmuje racje J. J. Rousseau, który akceptuje ustrój w Polsce, uznaje zalety jego instytucji „i nic przestaje wzywać Polaków, aby je sprostowali, naprawili i zachowali. Nic wznoście twierdz, mówi im; nic utrzymujcie stałego wojska, nic myślcie o przemyśle lub policji; zaklina ich na wszystko, aby tronu dziedzicznego nic tworzyli: ujmijcie królowi rozdawnictwo łask, powściągnij-

42 J. I- c I c w c I: Uprzednia myśl, czyli słowa do poszukiwań wstępne. W: Polska, dzieje i rzeczy jej. T. 3. Poznań 1855, s. W.

43 Idem: Przygody w jx>szukiwaniach i badaniu rzeczy narodowych polskich. W: idem: Dzieła. T. Materiały autobiograficzne. Warszawa N57, s. 130.

44 Ihidem.

45 I d e m: (Lud a przyszłość Polski). Z Głosu znad Niemna (1844). W: i dcm: Dzieła. T. 2 (2): Pisma metodologiczne. Warszawa 1^64, s. 881.

46 Ibidem.

47 Ibidem.

48 Ibidem, s. 884.

40 Ibidem, s. 888.

50 Idem: Uwagi nad dziejami Polski i ludu jej. W: i d e m: Polska, dzieje i rzeczy jej..._f s. 467