7349812228

36 Synteza dziejów Polski

ważeniem jej ze strony historyków niepodobna [...) wyjaśnić racjonalnie”^1S7 - konkluduje J. Adamus.

Kategoria tożsamości kojarzy się z analizą tego, co najczęściej ujmowano jako „charakter narodowy”. Na temat „charakteru”, w tym „charakteru” Polaków, napisano wiele. Stosunek do lej kategorii byI i jest różny. Dla jednych badaczy refleksja nad „charakterem” to fundament, punkt wyjścia w analizie tożsamości. Dla drugich taka refleksja stanowi zadanie intelektualne mniej lub bardziej jałowe. Wynika to, wedle tego stanowiska, z braku odpowiednich metod badania czegoś tak ulotnego, jak „charakter”, a także z niemożności weryfikacji wszelkich jego koncepcji. Zdaniem innych coś takiego, jak „charakter” zbiorowości (każda zbiorowość jest bardzo zróżnicowana), nie istnieje. „Sprawa powraca wciąż w licznych dyskusjach historyków, choćby nic nazywało się lego po imieniu” - zauważa Franciszek Ryszka ¹ , twierdząc, iż z jednej strony „jest to na pewno pojęcie nieostre” ^15<l; z drugiej jednak - „nonsensem byłoby przeczyć obiektywnym cechom zbiorowości narodowych czy tylko etnicznych, a także kwestionować determinanty środowiskowe (dostrzegane już przecież przez Bodina i rozwinięte w Duchu praw przez Monteskiusza), jeśli godzimy się, że zmieniają się one w historii, jak zmienia się generalnie wpływ środowiska na istotę ludzką”¹⁶⁰.

Dyskusje nad „charakterem”, w tym nad „charakterem” Polaków, należały i należą w kulturze do tych, w których zawiera się wiele niepewności. Żadne ze stanowisk, o których była mowa, nie zdołało mszyć dyskusji nad tożsamością, tu: tożsamością Polaka, z miejsca. Prawdopodobnie wynika to stąd, iż „charakter narodowy” nie był i nic jest rozumiany jednoznacznie.

Najczęściej kategorię „charakteru narodowego” wpisywano w zakres psychologii, indywidualnej i społecznej. Naród składa się z jednostek. Psychika jednostek należących do określonego narodu ma swoje szczególne cechy, odmienne od psychiki jednostek należących do innych narodów. W tym sensie istnieje „psychika” narodu. Teoria tak rozumianego „charakleru” nierzadko była i jest utożsamiana z syntezą. „Na określenie syntezy - zauważa J. Adamus - używamy wielu słów i omówień. Zwykle mamy na myśli syntezy, gdy mówimy nic tylko o sensie historii narodu, ale również o duchu narodu lub jego charakterze.” ¹⁶¹ Syntezę dziejów Polski - jak twierdzi J. Adamus - często ujmowano i ujmuje się „w ramy badania charakteru narodowego polskiego”¹⁶².

157 Ibidem, s. 79.

iss F. R y s z k a: Wstęp do minki o polityce, (Uwagi metodologiczne). Warszawa-Poznań 1978, s. 63, przyp.

150 Ibidem, s. 63; także: i d e m: Nauka o polityce. Rozważania metodologiczne. Warszawa 1984, s. 118.

ko Ibidem.

161 J. Ada m u s: O kierunkach..., 44.

U'¹ I d e m: Monarchizm i repuhlikanizm..., s. 39.