7349812290

S8 Synteza dziejów Polski..

ku naprawie Rzeczypospolitej stanąć mogła i stawała druga konfederacja, która w dobrej wierze, ale w szkodliwym obłędzie za utrzymaniem złotej wolności i potwornych praw gotowa była przemawiać i walczyć”^lM. „Nikt też inny tylko konfederacja kraj nasz ostatecznie zgubiła.”¹³⁵

W przekonaniu M. Bobrzyńskiego mechanizm funkcjonowania Rzeczypospolitej prowadził do anarchii, będącej w jego ujęciu stanem małego uporządkowania. Tak rozumiana anarchia łączy się ściśle z Rzccząpospolitą szlachecką od końca XVI wieku. Stąd w syntezie M. Bobrzyńskicgo „nic podniesiono tych wielkich zasad społecznych i politycznych, które myśmy mieli pierwsi w dziejach naszych urzeczywistnić i jako niespożyty wzór Europie postawić” ^,36. Koncepcja, że „nieograniczona wolność jednostki jest ideałem, którym Polska ponad wszystkie narody się wznosiła, że wolnością tą, a zarazem bczrządcm ona najsilniej i niewzruszenie stoi” ¹³⁷, to „zaślepienie” ¹³⁸. Wedle M. Bobrzyńskicgo nic należy widzieć „w historii polskiej samych nadzwyczajności” ^13Q.

„Pesymizm” M. Bobrzyńskicgo można w konkluzji sprowadzić do tezy, którą formułuje on w polemice z J. Szujskim, że „chcąc rozszerzać cywilizację, trzeba ją mieć, trzeba ją sobie wyrobić” ¹⁴°.

J. Lelewel oddaje istotę odmienności funkcjonowania państwa w Polsce w czasach nowożytnych, w porównaniu z funkcjonowaniem państwa w Europie, w ten sposób, że ujmuje państwo w kontekście odmienności „cywilizacji” w Polsce i „cywilizacji” w Europie. Tak samo postępuje - za J. Lelewelem - M. Bobrzyński.

W ujęciu J. Lelewela „cywilizacja” w Polsce to „wolność”, „gminowładzlwo” -„wolność” jednostki, rozumiana jako „wolność” od „cywilizacji” Europy. W koncepcji J. Lelewela instytucje ustroju Polski są dobre. „Duch wolności” daje zawsze w Polsce Rzeczpospolitą. Jej fundamentem jest „braterstwo”. Rzeczpospolita nic działa przez zasadę większości. To „republikancki porządek”. „Monarchiczna zasada” jest z nim sprzeczna. Wedle J. Lelewela zasady Rzeczypospolitej - tak ujmowane -to wyprzedzenie idei, które tworzy nowoczesna Europa.

Zdaniem M. Bobrzyńskicgo „cywilizacja” w Europie to „siła”, „nowożytne państwo prawne” - „siła” zbiorowości, rozumiana jako „siła” przeciwstawiona „cywilizacji” w Polsce. M. Bobrzyński sądzi, że instytucje ustroju Polski w czasach nowożytnych - jeżeli zinterpretować je jako odmienne od instytucji ustroju, które tworzy Europa (a tak to robi J. Lelewel) - są zle. „Siła rządu” daje w Europie w czasach nowożytnych państwo, którego fundamentem jest „poczucie obywatelstwa i

UJ Ibidem.

13$ Ibidem.

136 Idem: Uwagi..., s. 447.

137 Idem: Dzieje..., s.361-362. 13$ Ibidem, s. 361.

13*) Idem: O dawnym..., s. 351. i to I d c m: O /wdziali’..., s. 60.