7648594411

100 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

stems der Philosophie¹⁰, znanym po prostu jako Differenzschńft (Pismo o różnicy...), to znaczy w swym pierwszym piśmie, opublikowanym w 1801 roku w Jenie. Jest ono znane jako rozprawa Hegla z Fichtem oraz podobnie j ak Przedmowa do Fenomenologii ducha stanowi ostateczną rozprawę Hegla z Schellingiem. Gwoli sprawiedliwości dodać jednak należy — co podkreśla Ludwig Siep — że w Przedmowie do Fenomenologii ducha Hegel nie atakuje bezpośrednio Schellinga, lecz tak zwaną szkołę Schellinga". W Differenzschńft., charakteryzując filozofię Fichtego, Hegel pisze: „Podstawą systemu Fichtego jest ogląd intelektualny, czyste myślenie samo o sobie, czysta samoświadomość »Ja = Ja, Ja jestem«; absolut jest podmiotem-przedmiotem, a Ja tą identycznością podmiotu i przedmiotu”¹². Już tutaj filozof daje wyraz przekonaniu, że myślenie, które myśli samo siebie, jest absolutne, a więc niezależne¹³.

Można jednak spojrzeć na Hegla — przez pryzmat jego dorobku filozoficznego — również w inny sposób. Jest on myślicielem, który w dziejach szuka rozumu. W konkretnym dzianiu się procesu historycznego pragnie zjednoczyć to, co w koncepcji Kanta oddzielone, to znaczy dzieje i to, co faktyczne (historyczne)¹⁴. Podjęcie tej próby zyskuje na znaczeniu, jeśli zważyć, że był Hegel filozofem ducha, filozofem dla którego adekwatną formą poznania stało się pojęcie (BegńfJ). Zarazem jednak tym, co uderza czytelnika dzieł Hegla, jest abstrakcyjność jego pojęć, przy zachowaniu ich żywotnego charakteru. Hegel utrzymuje, że za pojęciem kryje się coś konkretnego, coś bardzo żywotnego. Dlatego też mówi wyraźnie o „wysiłku pojęcia” i w Przedmowie do Fenomenologii ducha pisze: „W uprawianiu nauki chodzi więc o to, by wysiłek, jakiego dokonuje pojęcie (die Anstrengung des Begnffs), wziąć na same-

¹⁰ G.W.F. Hegel: Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie. Hrsg. von S.Dietzsch. Berlin 1981. Fragmenty cytowanego dzieła Hegla w polskim tłumaczeniu znajdują się w: J. Krakowski: Między Kantem a Goethem. Eseje o wczesnej filozofii Hegla. Wrocław 1994, s. 97—132. Zob. też w tej rozprawie uwagi Józefa Krakowskiego na temat odnośnego tekstu Hegla. Ibidem s. 60—73.

¹¹ „Die Standortbestimmung, die Hegel in der Vorrede zur Ph&nomenologie vomimmt, enthalt dann eine scharfe Kritik an der Schelling-Schule. Obwohl Hegel Schelling selber von dieser Kritik ausdrucklich ausnimmt, ist das Buch auch ais definitive Absetzung von Schelling verstanden worden”. L. Siep: Der Weg der „Der Ph&nomenologie des Geis-tes*. Ein einjuhrender Kommentar zu Hegels „ Differenzschńft* und zur „ Phdnomenologie des GeistesHamburg 2000, s. 14.

¹² G.W.F. Hegel: Prezentacja systemu Fichtego. Tłum. J. Krakowski. „Nowa Krytyka” 1992, nr 2, s. 99. Tłumaczenie autorstwa Jerzego Krakowskiego stanowi fragment Differenzschńft poświęcony filozofii Fichtego.

¹³ Zob. H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie..., s. 29—30.

^H Zob. A. Przyłębski: Emila Laska logika filozofii. Poznań 1990, s. 28.