7648594414

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 103

się na przekonaniu, że Absolut nie jest niczym innym, jak rozumem, i w związku z tym także człowiek ze swym skończonym rozumem ma dostęp do Absolutu; że filozofia nie jest niczym innym, jak rozsadzeniem skończonego rozumu przez rozum absolutny i podniesieniem skończonego rozumu do rangi rozumu absolutnego. Hartmann jednak wyraża przekonanie, że system nie jest identyczny z filozofią Hegla, gdyż nie wszystko da się ująć w ramy systemu²⁴. Problematycz-ność systemu filozofii Hegla ujawnia się ze względów historycznych, to znaczy wówczas, gdy obszarem zainteresowań staje się relacja między Fenomenologią ducha (1807) a Encyklopedią nauk filozoficznych (1830). Zdaniem Hartmanna, fenomenologia ducha stanowi jedynie próbę opisu form ujawniania się ducha, natomiast Heglowska Nauka logiki (1812—1816) nie jest niczym innym jak ontologią. W tym sensie dokonuje się tu przejście idealizmu w ontologię —jest to ważny proces, choćby z tego względu, że analogiczny proces będzie przebiegał w latach dwudziestych dwudziestego wieku, kiedy do głosu dojdzie postneokantyzm, będący przejściem neokantowskiej epistemologii w ontologię²⁵.

Kontekst historyczny filozofii Hegla

Koniec osiemnastego stulecia zaznaczył się nie tylko w filozofii niemieckiej odnowieniem filozofii Spinozy, do czego przyczynił się niewątpliwie Jacobi, autor rozprawy Ober die Lehre des Spinoza in Briefen an der Herm Moses Mendelssohn (Wrocław 1785). Do filozofii Spinozy nawiązywał również Fichtego idealizm „Ja absolutnego”, z czego skwapliwie skorzystali „trzej inni przyjaciele” z seminarium w Tybindze: Hólderlin, Hegel i Schelling. Jedno, które jest wszystkim, przyjmuje — wedle nich — konkretną postać, a mianowicie postać Absolutu, Ja, podmiotu, czy wreszcie samowiedzy. Absolutu nie trzeba szukać

²⁴ N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 258. Problem z pe-riodyzacją myśli Hegla najlepiej przedstawia Karol Bal. Zob. K. Bal: Rozwój filozoficznych poglądów Hegla i jego wpływ na treść i charakter pojęcia Oświecenie. W: „Acta Uni-versitatis Wratislaviensis. Prace Filozoficzne”. T. 6. Wrocław 1970, s. 63—117; Idem: Rozum i histońas. 63—116.

²⁵ Zob. A.J. N o r a s: Postneokantyzm wobec Kanta. „Idea. Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych” 2004, T. 16, s. 79—88.