7648594420

io8

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

wiedzą właściwą, tzn. aby mogła wytworzyć ten element nauki, jakim jest dla nauki jej czyste pojęcie — aby to osiągnąć, świadomość musi przejść długą i żmudną drogę”⁴⁸. Przytoczony fragment nakazuje postrzegać fenomenologię ducha genetycznie. Wynika to z faktu, że Hegel rozumie — za Kantem — wiedzę tylko jako wiedzę naukową i dlatego zrównuje wiedzę z nauką. Dlatego też termin „fenomenologia ducha” oznacza fenomenologiczne przedstawienie wiedzy w jej przejawianiu się, czyli proces stawania się wiedzy nauką. Jest to proces stawania się nauki od samego początku, a więc od pozoru wiedzy, jaki zastaje się na szczeblu, pozbawionej ducha, świadomości zmysłowej. Dlatego też fenomenologia ducha jest fenomenologicznym opisem „długiej i żmudnej drogi”, którą musi przebyć duch. Schnadelbach⁴⁹ uważa, że prawdziwą wiedzę rozumie Hegel jako „wiedzę absolutną” i że w rezultacie w fenomenologii ducha chodzi o epifanię wiedzy absolutnej. Jednakże poziomem czystego pojęcia nauki jest poziom nauki czystego pojęcia, to znaczy nauki logiki, wobec czego Hegel rozumie Fenomenologię ducha jako wprowadzenie do „systemu nauki”⁵⁰. Zarazem jednak uważa, że „sama droga do nauki jest już nauką i — w konsekwencji — jest co do swej treści nauką o doświadczeniach świadomości”⁵¹. Tym, co zwraca tu uwagę, jest inne niż Kantowskie rozumienie nauki. Kant bowiem twierdzi, że w Krytyce czystego rozumu mamy raczej do czynienia z „propedeutyką czystego rozumu”⁵². Hegel zaś rozumie naukę jako drogę do nauki, co oznacza jednocześnie, że jego filozofia zawiera program systemu. „Filozofia musi być poznaniem »ducha absolutnego«. Musi go więc poznać w jego idei, podziale i w jego powrocie do siebie. Zatem musi się ona sama dzielić na naukę o idei, o przyrodzie i o moralności”⁵³. Z tego, jak rozumie Hegel fenomenologię, wynika podział jego filozofii, czemu odpowiada logika, metafizyka oraz etyka. Fichte ze swojej formuły identyczności wydedukował, że Absolut jest „formą warunku czystej świadomości”, świadomość zaś — czymś uwarunkowanym. Natomiast Hegel dostrzega tu następującą trudność. Skoro wszystko pochodzi z Ja, to wszystko musi mieć charakter Ja. Jeśli rozum (Vemunft) jest świadomością, to nie można zrozumieć bytu nieświadomego. Tymczasem rozsądek (Verstand) swój przedmiot znajduje poza sobą, jako coś zewnętrznego. W odpowiedzi na takie trudności Hegel inaczej postrzega rolę filozofii: „Zadanie filozofii polega jednak

⁴⁰ G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 37—38.

⁴⁹ H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie..., s. 48—49.

⁵⁰ Zob. G.W.F. Hegel: Nauka logiki..., T. 1, s. 9—10.

⁵¹ G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 110.

⁵² I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., B 25.

⁵³ N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus...₍ s. 296.