7648594425

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 113

pominąć, że wiedza nie sprowadza się tylko do wiedzy o rozwoju ducha, lecz jest również wiedzą o rozwijającym się duchu. „Duch, który w ten sposób się rozwinąwszy, wie o sobie, że jest duchem, jest nauką (Wissenschaft)”⁷⁷. Punkt wyjścia filozofii Hegla Herbert Schnadel-bach ujmuje w sposób następujący: „Świadomość jest wiedzą absolutną zrazu tylko »w sobie*, a nie »w sobie i dla siebie«, tzn. jest ona właściwie absolutna, ale jeszcze tego nie wie. Tutaj znajdujemy systematyczne określenie doświadczenia w koncepcji Hegla, którego nigdy nie określa on inaczej niż jako proces, w którym świadomość, własnym wysiłkiem, zmienia się »dla niej« dokładnie w to, czym przecież od dawna jest już »w sobie«”⁷⁸. Ujawnia się tu różnica między fenomenologią ducha a nauką, o której Hegel pisze tak: „Jeśli w fenomenologii ducha każdy [poszczególny — A.J.N.] moment jest różnicą między wiedzą a prawdą oraz ruchem, w którym różnica ta zostaje zniesiona, to nauka nie zawiera w sobie ani tej różnicy, ani ruchu jej znoszenia; ponieważ [każdy — A.J.N.] moment ma tu formę pojęcia, przeto łączy on w bezpośredniej jedni przedmiotową formę prawdy i wiedzącą jaźń”⁷⁹. Fenomenologia jest zatem nauką o prawdziwej istocie bytu, ale jednocześnie byt podlega procesowi. W istocie rzeczy to właśnie proces stanowi prawdziwą istotę ducha, jest jego żywotnością. Dlatego prawda jest całością. Świadomość nie jest ani początkiem, ani końcem. Jest tylko samym procesem. Hegel, podkreślając, że prawda jest całością, chce zarazem zaakcentować, że „prawdziwą postacią istnienia prawdy może być tylko jej naukowy system”⁸⁰. Warto dodać, że przy takim rozumieniu prawda jest nie tylko prawdą teorii, lecz ma zarazem charakter ontologiczny. Przy czym nie chodzi tu jedynie o wiedzę pojedynczej świadomości, gdyż niezależnie od niej istnieje także wielkie historyczne doświadczenie ludzkości⁸¹. Znajduje to odzwierciedlenie w fenomenologii świadomości, której obiektem zainteresowania są dwa rodzaje zjawisk: zjawiska indywidualne oraz zjawiska historyczne. Obydwa rodzaje zjawisk są szeregami tego samego doświadczenia, co powo-

⁷⁷ G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 34—35.

⁷⁸ H. Schnadelbach: Hegel Wprowadzenie..., s. 56.

⁷⁹ G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha. Tłum. A. Landman. T. 2. Warszawa 1965, s. 425.

⁸⁰ G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha.... T. 1, s. 11. Na temat systemowego charakteru filozofii Hegla zob. H. Pisarek: Problematyka systemowości w filozofii Hegla. Wrocław 1994.

⁸¹ Hegel daje wyraz przekonaniu, że historia (dzieje) jest łańcuchem doświadczenia, jakiego dokonuje duch na duchu. Zob. G.W.F. Hegel: Wykłady z filozofii dziejów...; we Wstępie do książki Hegel sam odsyła do §§ 341—360 swych Zasad filozofii prawa.