7648594440

Filozofia Georga Wilhelma Friedricha Hegla 127

Natomiast syntezę idei i przyrody stanowi duch, i to właśnie filozofia ducha jest najbardziej atrakcyjnym fragmentem Heglowskiego systemu. Najmniej ciekawa jest część poświęcona duchowi subiektywnemu (psychologia i antropologia), ale już duch obiektywny obejmuje całą praktyczną filozofię Hegla, a w najprzejrzystszy sposób został przedstawiony w Zasadach filozofii prawa. Z tego też powodu właśnie Zasady filozofii prawa uznawane są za najważniejsze dzieło Hegla. Ale problem oceny miejsca Zasad filozofii prawa w systemie Hegla również nastręcza wielu problemów. Nie sposób wspomnieć tu o wszystkich. Dość powiedzieć, że trudno byłoby zgodzić się z taką tezą Popperowi, który postrzega Hegla — za Rudolfem Haymem^1S2 —jako filozofa monarchii pruskiej: „Moje twierdzenie, że filozofia Hegla była inspirowana przez ukryte motywy, mianowicie przez jego zainteresowanie odbudową rządu pruskiego Fryderyka Wilhelma II, i że dlatego nie można jej brać poważnie, nie jest niczym nowym”¹⁵³. Dodać należy, że równie ważnym elementem filozofii Hegla są rozważania o duchu absolutnym, poświęcone sztuce, religii i filozofii^1S4. Ale nie wolno zapominać, że także filozofia ducha budzi liczne kontrowersje i jej analiza okazuje się zadaniem niełatwym. Podkreśla to Mirosław Żelazny, który — przystępując do analiz zawartych w swej rozprawie — pisze: „Niniejsza monografia wzorowana jest więc na dziełach dwóch mistrzów: Cassirera, najbliższego mi chyba pod względem duchowym, i Hartmanna, z którego pracy po części zapożyczyłem jej strukturę”¹⁵⁵.

¹⁵² Zob. R. H ay m: Hegel und seine Zeit...

¹⁵³ K.R. P o p p e r: Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. Tłum. H. Krahelska. Oprać. A. Chmielewski. T. 2: Wysoka fala proroctw: Hegel, Marks i następstwa. Warszawa 1993, s. 40.

¹⁵⁴ Zob. G.W.F. Hegel: Encyklopedia nauk filozoficznych.s. 399—584.

¹⁵⁵ M. Żelazny: Heglowska filozofia ducha. Warszawa 2000, s. 12.