7648594458

Filozofia pierwszej połowy dziewiętnastego wieku 143

stała w jednym z najwcześniejszych jego dzieł, mianowicie w rozprawie Przyczynek do Heglowskiej filozofii prawa. Zdaniem Marksa, religia

jest jedynie chorobliwym efektem krzywdzących stosunków społecznych. Zgodnie z krytyką religii głosi Marks, podobnie jak Feuerbach, antropocentiyzm. Podkreśla również, że religia osłabia samego człowieka, pozbawiając go wiary we własne możliwości, w związku z czym rodzi się problem alienacji (wyobcowania). Dla Feuerbacha alienacja miała charakter religijny i polegała na wyzbywaniu się przez człowieka własnych cech w celu obdarzenia nimi Boga, a jednocześnie oznaczała zubożenie człowieka. Marks mówi przede wszystkim o alienacji ekonomicznej, a jej konsekwencję stanowi alienacja człowieka. Alienacja jest urzeczowieniem stosunków międzyludzkich; w jej rezultacie narasta obcość ludzi do siebie oraz jednostki w stosunku do siebie samej.

Druga znana kwestia to jedenasta teza z tekstu zatytułowanego Tezy o Feuerbachu, która brzmi: „Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat, idzie jednak o to, aby go zmienić’⁴⁴. Rezultatem jest zainteresowanie się Marksa kwestiami praktycznymi i odwrót od filozofii. Już bowiem w dwa lata od wydania Tez o Feuerbachu, czyli w roku 1847, odbył się w Londynie Kongres Komunistyczny, na którym Marks i Engels opublikowali Manifest komunistyczny. Od tego czasu rozpoczęło się zmienianie świata, nie mające wiele wspólnego z autentyczną filozofią. Jednym z jego ważniejszych etapów było zorganizowanie I Międzynarodówki w Londynie w roku 1864. Widać zatem wyraźnie, że krytyka Feuerbacha stanowi istotny element filozofii Marksa⁴⁵.

Warto przy okazji dodać, że rozwój filozofii Marksa i Engelsa opiera się na pewnym micie, który stanowią warunki ekonomiczno-społeczne. Mit ten miał — w przekonaniu Marksa, a później jego zwolenników — wyjaśnić wiele kwestii. Trzeba również dodać, że Marks — o czym nie wolno zapominać — był przede wszystkim ekonomistą i socjologiem, działaczem robotniczym, a dopiero na samym końcu filozofem. W związku z tym, w wielu wypadkach w odniesieniu do marksizmu,

⁴⁴ K. Marks: Tezy o Feuerbachu. W: Filozofia marksistowska. Teksty źródłowe. Red. H. Swienko. Warszawa 1980, s. 21. Kołakowski stwierdza: „[...] istotna rola Cieszkowskiego w prehistorii marksizmu jest nie do zakwestionowania. Wyraził on bowiem w języku heglowskim i w kontekście heglowskich debat myśl o przyszłym utożsamieniu (nie tylko uzgodnieniu) pracy myślowej i praktyki społecznej. Jest to jednak ziarno, z którego eschatologia Marksa wyrosła. Najczęściej cytowane zdanie Marksa: ■Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat, chodzi jednak o to, by go zmienić" nie jest niczym innym jak powtórzeniem myśli Cieszkowskiego*. L. Kołakowski: Główne nurty marksizmu. Cz. 1..., s. 108.

⁴⁵ Zob. L. Seve: Próba wprowadzenia do filozofii marksistowskiej..., s. 133 i nast. W dwudziestym wieku dyskusję z Heglem i Marksem podejmie z kolei T.W. Adomo: Dialektyka negatywna. Tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa 1986.