7648594624

42 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

znaczy były one jedynym jego celem, i nie szukał żadnych możliwości usystematyzowania własnych poglądów. Natomiast następcy Kanta — przeciwnie: dążyli do syntezy jego filozofii. „Zamiast pytania: jak jest możliwe doświadczenie? — mamy więc — pytanie ogólniejsze: jak jest możliwa wiedza w ogóle, świadomość w ogóle? Nie z istoty doświadczenia, lecz z istoty wiedzy w ogóle należy dedukować łańcuch jej warunków. Teoria doświadczenia staje się »teorią nauki«’^M. Tym samym źródeł idealizmu niemieckiego trzeba poszukiwać nie tyle w Kantowskich Krytykach, zwłaszcza w Krytyce czystego rozumu, ile raczej w konieczności usunięcia tego, co uznano za jej ograniczenia. Niezwykle trafnie kwestię tę uchwycił Wolfgang Ród w Dialektische Philosophie der Neu-zeit, w której zamieścił obszerny rozdział poświęcony Kantowi, a na jego początku pisał: „Chociaż Kantowska teoria doświadczenia nie ma charakteru dialektycznego, to jednak zawiera istotne historyczne założenia późniejszej filozofii idealistyczno-dialektycznej”^{1 2}.

To krótkie przedstawienie podstawowych poglądów ścierających się w ramach filozofii pokantowskiej warto jednak opatrzyć kilkoma dodatkowymi uwagami. Po pierwsze, przyjdzie zaznaczyć, że sam termin „filozofia pokantowska” jest nieostry, co oczywiście samo w sobie nie ma wydźwięku negatywnego. Brak możliwości wyraźnego określenia ram czasowych filozofii pokantowskiej, zjawisko powszechne w filozofii, wynika z faktu, że wiele tekstów autorów, których do niej zaliczamy, ukazało się między rokiem pierwszego wydania Krytyki czystego rozumu a śmiercią Kanta³. W tym kontekście Herbert Schnadelbach stwierdza: „Historycznofilozoficznie patrząc, epoka pokantowska zaczyna się już za życia Kanta”⁴. Jeszcze ściślej: filozofia pokantowska wcale taką nie jest, gdyż w czasie rozciąga się od pierwszego wydania Krytyki czystego rozumu aż do wydania przez Fichtego Versuch einer Kritik aller Of-fenbarung, czyli obejmuje lata 1781—1792. Już Kuno Fischer (1824— 1907), a w dwudziestym wieku także Gerhard Lehmann (1900—1987) akcentowali różnicę między pierwszym a drugim wydaniem Krytyki czystego rozumu. Twierdzą oni, że to Friedrich Heinrich Jacobi (1743— 1819), a nie dopiero Artur Schopenhauer (1788—1860) zwrócił uwagę

Ibidem, s. 361.

W. Ród: Dialektische Philosophie derNeuzeit. Bd. 1: Von Kant bisHegei Munchen 1974, s. 30. Kiedy w drugiej połowie dwudziestego wieku Gottfried Martin będzie chciał określić metodę metafizyki, wyakcentuje fakt, że „metodą metafizyki musi być apore-tyczna dialektyka". G. Martin: Allgemeine Metaphysik Ihre Probleme und ihre Metho-de. Berlin 1965, s. 283. Uderza, że tak rozumiana metafizyka ma swe korzenie między innymi w koncepcji Nicolaia Hartmanna.

Zob. Aneks na s. 235.

H. Schnadelbach: Kant. Leipzig 2005, s. 130.