7648594631

48 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

Innymi słowy, system wymaga jednej naczelnej zasady. W tym kontekście Marek J. Siemek zauważa: „Kantowska Krytyka z pewnością nie była taką "filozofią z jednej bryły«: wyjściowych zasad, które zakładała jako dane i oczywiste, było zbyt wiele, a ich dobór wyraźnie naznaczony był piętnem przypadkowości i faktyczności. Ten nadmiernie •rapsodyczny* charakter Krytyki od początku raził nawet najgorliwszych zwolenników Kanta"²⁸. Na marginesie warto dodać, że Hartmann uważał, iż niejednorodny charakter filozofii Kanta stanowi o jej wartości (podkreśla krytycyzm Kanta), i uznawał to za argument na rzecz systematycznego podejścia Kanta do problemów filozoficznych. Natomiast w ujęciu Reinholda zasadą, to znaczy fundamentem całej filozofii krytycznej, miała być „zasada świadomości” (Satz des Bewufitseins). Określała ona, w jaki sposób całą Kantowską problematykę warunków możliwości poznania da się sprowadzić do prostszej i ogólniejszej problematyki warunków przedstawiania. Zasada świadomości odnosi się do istoty świadomości w ogóle, do jej elementarnej struktury, do apriorycznych warunków jej możliwości i głosi: „Przedstawienie (Vor-stellung) odróżnia się w świadomości od tego, co przedstawia (Objekt), i przedstawiającego (Subjekt), a zarazem jest odniesione do obydwu”²⁹. Zasada świadomości — będąc zasadą, z której chciał Reinhold wywieść system filozofii elementarnej — wskazuje na teorię spostrzeżenia. Rezultat jest następujący: poznanie jest świadomością przedstawionego przedmiotu, natomiast samoświadomość jest przedstawiającym podmiotem. Samo poznanie jest z kolei, czymś więcej niż przedstawienie, gdyż muszą w nim być spełnione dwa warunki, a mianowicie musi być przedstawiony przedmiot oraz przedstawienie to musi być uświadomione³⁰. W przekonaniu Reinholda filozofia musi pytać o podstawę przedstawienia, rozumianego jako pierwotny i nieredukowalny fakt świadomości, a odpowiedź znajduje w wewnętrznej strukturze świadomości. Jest ona zawsze rozdwojona na „podmiot” i „przedmiot” przedstawienia, a rozdwojenie to zawiera się właśnie w „zasadzie świadomości”³¹. Jednakże „zasada świadomości” zawiera coś więcej — więcej w tym znaczeniu, że nie tylko stanowi nieredukowalny fakt świadomości, lecz Steinowi założenie wszelkiego poznania. „Zmysłowość, intelekt i rozum nie dlatego są bezsilne wobec poznania rzeczy samych w sobie, że same w sobie nie byłyby do tego zdolne, lecz dlatego, że są one modyfikacja-

²⁸ M. J. Siemek: Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta. Studium z dziejów jilo-zoficznejproblematyki wiedzy. Warszawa 1977, s. 90—91.

²⁹ Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 10.

³⁰ Zob. ibidem, s. 12.

³¹ Zob. M.J. Siemek: Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta..., s. 199—200.