7648594659

74 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

idei, o tyle Schelling to filozof niezwykle wielostronny, zdumiewająco twórczo reagujący na każdą nową myśl, jaka się pojawiała⁶⁸. Hartmann w następujący sposób ujął ową przejawiającą się w twórczości autora Systemu idealizmu transcendentalnego wielostronność: „Schelling nie jest tym, kogo nazywa się uniwersalnym umysłem. Jednakże w porównaniu z Fichtem, którego całe życie i działalność pozostają w służbie jednej myśli, jest on zadziwiająco wielostronny”⁶⁹. Natomiast tę różnorodność myśli Schellinga Thomas Langan podsumowuje: „Życie filozoficzne Schellinga znamionuje wyjątkowo niestrudzona ewolucja myśli. (...) Jedno jest pewne — to, że Schelling nie stworzył żadnego wielkiego systemu, działało przeciw jego popularności. Potężna synteza Hegla odwróciła uwagę publiczności od młodego Schellinga”⁷⁰. Efektem akcentowanej zarówno przez Hartmanna, jak i przez Langana nieustannej ewolucji myśli Schellinga jest to, że w jej ramach możemy za Hart-mannem wyróżnić aż pięć faz rozwoju, a mianowicie:

— filozofię przyrody (do 1799),

— idealizm transcendentalny (1800),

— filozofię tożsamości (1801—1804),

— filozofię wolności (1809),

— system filozoficzno-religijny późnego Schellinga (od 1815)⁷¹. Cassirer natomiast podkreśla, że początkowo filozofia Schellinga nie

różniła się zasadniczo od Fichtego teorii wiedzy⁷². Także Kroner pisze, że pierwsze pisma Schellinga powstały pod wpływem Fichtego teorii wiedzy⁷³. Jak pokazuje zatem Hartmannowski podział filozofii Schellinga, filozof ten stopniowo dochodził do filozofii transcendentalnej, od której Fichte rozpoczął. Sprawa ta jest złożona, gdyż pierwsze teksty Schellinga w zasadzie dotyczą filozofii transcendentalnej. Chodzi mianowicie o teksty Uber die Móglićhkeit einer Form der Philosophie uber-haupt (1794) oraz Vom Ich ais Prindp der Philosophie oder uber das Unbedingte im menschlichen Wissen (1795). Co więcej, Cassirer akcentuje fakt, że właśnie pierwsze pisma Schellinga — dodatkowo wskazu-

⁶⁸ Dlatego Wilhelm Windelband nazywa go „Proteuszem idealizmu”. Zob. W. W i n d e 1 -band: Lehrbuch der Geschichte der Philosophie. Hrsg. von H. Heimsoeth. Tiibingen 1935, s. 519.

⁶⁹ N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus. s. 108.

⁷⁰ T. Langan: Filozofia niemiecka. E. Gilson, T. Langan, A.A. Maurer: Historia filozofii współczesnej od Hegla do czasów najnowszych. Tłum. B. Chwedeńczuk i S. Zalewski. Warszawa 1977, s. 29.

⁷¹ Zob.: N.Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus.s. 112; W. W i n -d e 1 b a n d: Lehrbuch der Geschichte der Philosophie..s. 480.

⁷² Zob. E. Cassirer: Das Erkenntnisproblem in der Philosophie und Wissenschaft der

neuerenZeit. Bd. 3..., s. 209.

⁷³ Zob. R. Kroner: Von Kant bis Hegel. Bd. 1..., s. 535.