7648594671

Kant a filozofia idealizmu niemieckiego 85

nak zaznacza się tu różnica w stosunku do stanowiska Spinozy, który w dużej mierze wpłynął na Schellinga filozofię przyrody i jego pan-teizm, gdyż „Absolutna tożsamość nie jest przyczyną wszechświata, lecz samym wszechświatem; wszystko bowiem, co jest, samo jest absolutną tożsamością”¹. Jednocześnie Schelling nie akcentuje procesu emanacji, jak czyni to Plotyn; interesuje go raczej całkowita jakościowa równowaga podmiotowości i przedmiotowości. Wynika to z faktu, że filozofia tożsamości pomyślana została właśnie jako ogólna podstawa rozwiniętej już filozofii przyrody i filozofii ducha. Brak przejścia od Absolutu do świata należy tłumaczyć właśnie tym, że Absolut nie jest podstawą wszechświata, lecz samym wszechświatem. Tezy tej nie można jednak odwrócić: wszechświat nie wyczerpuje Absolutu. „Proces świata — pisze Hartmann — nie jest więc po prostu Absolutem, lecz tylko jego »aktualnością«, a mianowicie jego postępującym naprzód samopoznaniem”¹¹².

Absolut w ujęciu Schellinga jest rozumem, rozum zaś musi się różnicować na to, co subiektywne, i na to, co obiektywne, aby być samoświadomością. Bycie samoświadomością tkwi w istocie Absolutu, gdyż dopiero w samoświadomości aktualizuje się Absolut. Skoro Absolut jest Bogiem, to samoświadomość Boga może pozostawać tylko w przeciwieństwie do subiektywnej i obiektywnej potencji. Innymi słowy, samoświadomość Boga sprowadza się do świadomości przedmiotów człowieka. Bóg sam w sobie — bez człowieka — byłby nieświadomy. On ma swą świadomość w nas, w naszej świadomości świata. W tym znaczeniu proces poznania jest procesem stawania się świadomym wszechświata. Do myśli tej później nawiąże Hegel. Jednakże autor Fenomenologii ducha skrytykuje koncepcję Schellinga, wyrażając przekonanie, że Absolut nie może być punktem wyjścia systemu, lecz jedynie jego punktem dojścia. Warto podkreślić, że początkowo Hegel był zwolennikiem Schellinga, czemu dał wyraz w pierwszym ze swych opublikowanych dzieł, zwanym zwyczajowo Differenzschńjt, które ukazało się po raz pierwszy w 1801 roku¹¹³. Wyjaśniając filozofię Schellinga, zaczerpnął od niego Hegel tezę o „identyczności identyczności i nieidentyczno-ści”¹¹⁴. Stosunek Hegla do Schellinga zmienia się w Fenomenologii ducha, a ściślej, w Przedmowie do niej. Warto przy okagi podkreślić, że o ile Differenzschńjt traktowane jest jako rozprawa Hegla z Fichtem,

„Die absoltute Identitat ist nicht Ursache des Universums, sondern das Universum selbst; denn alles, was ist. ist die absolute Identitat selbst”. Ibidem.

¹¹² Ibidem, s. 139.

¹¹³ G.W.F. Hegel: Differertz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philo-sophie...

¹¹⁴ Ibidem, s. 87.