7921506670

130 ANDRZEJ PRZEGROCKI, JULITA JABŁECKA

uczelniano-przemysłowej, udziału specjalistów z wielu dyscyplin (programy interdyscyplinarne), badania szczególnie nowatorskie, wysokiego ryzyka, młodych uczonych itp. Projekty oceniane są ze względu na kryterium programu oraz walory naukowe i istotność społeczną lub gospodarczą¹.

Najistotniejszym mechanizmem w procesie selekcji agentów-realizatorów badań jest peer review. Funkcjonowanie peer review jest dość powszechnie krytykowane, odkąd zaczęto je stosować do selekcji projektów i jest typowym przykładem trudności - jak kontrolować tych którzy teoretycznie mają pomóc przezwyciężyć problem asymetrii informacji i niewłaściwej selekcji agenta. Mimo rozmaitych prób udoskonalenia i studiów nad funkcjonowaniem tego systemu nadal ocena peer review pozostaje niejednoznaczna¹².

Istnieją różne formy finansowania projektów badawczych. Te formy finansowania to niejako motywacyjny (bodźcowy) aspekt delegacji zadania badawczego przez radę, mający spowodować określone zachowania agenta - realizatora projektu. Są to granty i kontrakty sensu stricte¹³. Dla zilustrowania różnic przedstawiamy (Tabela 2) dwa biegunowo odmienne modele finansowania, rozwinięte w okresie wczesnego rozwoju rad badawczych (a ściślej - agencji federalnych w USA), które stopniowo się upodobniły. Należy wspomnieć także o jeszcze jednej formie finansowania - to porozumienia kooperacyjne, najmniej upowszechnione,skoncentrowane na współfinansowaniu współpracy różnych placówek naukowych i mieszanych zespołów badawczych.

Model finansowania zwany responsywnym oznacza, że rada finansuje projekty o tematyce wybranej przez uczonych, odpowiadając wyłącznie na oddolne inicjatywy; nie wprowadza żadnych kryteriów poza kryterium jakości naukowej. Jest on zbliżony do opisanych wyżej grantów.

Drugi model, który można powiązać z kontraktami sensu stricte to finansowanie dyrektywne (ukierunkowane) - łączy się ono z realizacją priorytetów w postaci obszarów preferencji lub odrębnych programów tematycznych, o strategicznym znaczeniu. Priorytety programów w kategoriach finansowych polegają na przyznaniu dla programu dodatkowych funduszy w sytuacjach, gdy:

- inne dziedziny mają nierosnące finansowanie,

- konieczne jest dodatkowe finansowanie kosztem innych dziedzin, którym obcina się środki,

- niezbędne jest zapewnienie utrzymania poziomu finansowania danego obszaru podczas gdy na inne dziedziny ogranicza się środki.

Więcej na temat rodzajów programów, por. (Jabłecka 2002, 135-140).

¹² Publikacje poświęcone peer review liczone są w tysiącach, a badania w setkach, problem nieprawidłowego funkcjonowania peer review nadal jednak wywołuje kontrowersje.

¹³ Obecnie zarówno granty, czyli dotacje, jak i kontrakty traktowane są jako działalność umowna, dlatego zwracamy uwagę na szerokie i wąskie rozumienie kontraktu, por. (Caswill 2003,337-346).