OŚLA A

CZKA - ZUPEA
NIE NIETYPOWE "MIKROFONY"
8/2010 SIERPIEC
" CENA 9zł 90gr (w tym 0% VAT) " NAKA
AD: 14 990 egz. www.elportal.pl
INDEKS 333 62X
ISSN 1425-1698
9
771425
169108
0 8
Firmy prezentujące swoje
str. 15
oferty w niniejszym
Modyfikowany wzmacniacz JLH
Interesująca idea sprzed ponad 40 lat
wydaniu EdW:
w nowoczesnym wydaniu. Wzmacniacz dla
wszystkich poszukujących niepospolitych
rozwiązań i oryginalnego dz
więku.
ARTRONIC . . . . . . . . . . . . . . . 1
BETATRONIC . . . . . . . . . . . 72
BTC KORPORACJA. . . . . . . 46
str. 18
CYFRONIKA . . . . . . . . . . . . 67
Sterownik kamery  OKO
Uniwersalny sterownik silnika krokowego
DEXON . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 dla kamery monitoringu. Kieruje pracą silnika
za pomocą poleceń wydawanych z klawiatury.
ELFA ELEKTRONIKA . . . . 1
ELMAX . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
ELPIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
str. 23
TRX SDR na fale krótkie
E-SYSTEM. . . . . . . . . . . . . . . 61
Transceiver SDR na cały zakres fal krótkich!
Zgodnie z nazwą, umożliwia nie tylko odbiór,
FARNELL. . . . . . . . . . . . . . 1, 84
ale również nadawanie w pasmach amatorskich.
FERYSTER . . . . . . . . . . . . . . 57
GTB-SOLARIS . . . . . . . . . . . 72
str. 56
IZOTECH. . . . . . . . . . . . . . . . 72
Sterownik do żyrandola
Urządzenie rozszerzające możliwości domowej
KRADEX . . . . . . . . . . . . . . . . 35
instalacji oświetleniowej. Sterowanie jednym
klawiszem dwóch z
ródeł światła.
LARO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
LC ELEKTRONIK . . . . . . . . 40
MASZCZYK . . . . . . . . . . . . . . 1
str. 66
Mikro- i nanorobotyka
MERSERWIS . . . . . . . . . . . . 43 Mikro- i nanorobotyka  science-fiction,
czy rzeczywistość? Czy takie roboty
rzeczywiście istnieją, czy jest to tylko wymysł
MONACOR . . . . . . . . . . . . . . 71
szalonych naukowców? Jak daleko współczesna
nauka różni się od filmowych wizji?
MS ELEKTRONIK . . . . . . . 33
NDN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Copyright AVT-Korporacja Sp. z o.o., Warszawa, ul. Leszczynowa 11.
Projekty publikowane w Elektronice dla Wszystkich mogą być wykorzystywane wyłącznie do własnych potrzeb. Korzystanie z tych projektów do innych celów,
zwłaszcza do działalności zarobkowej, wymaga zgody redakcji Elektroniki dla Wszystkich. Przedruk oraz umieszczanie na stronach internetowych całości
NEKMA . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
lub fragmentów publikacji zamieszczanych w Elektronice dla Wszystkich jest dozwolone wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody redakcji.
Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń zamieszczanych w Elektronice dla Wszystkich.
PIEKARZ . . . . . . . . . . . . .17, 27
Miesięcznik Redaktorzy Działów: Dział Reklamy:
Zbigniew Orłowski Katarzyna Gugała Prenumerata:
zbigniew.orlowski@elportal.pl katarzyna.gugala@elportal.pl tel.: (22) 257 84 22
PW KEY . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Andrzej Janeczek tel.: (22) 257 84 64 fax: (22) 257 84 00
www.elportal.pl sp5aht@swiatradio.com.pl prenumerata@avt.com.pl
(12 numerów w roku) Radosław Koppel Listy i paczki prosimy adresować
RCS ELEKTRONIK . . . . . . 17
jest wydawany we współpracy
radoslaw.koppel@elportal.pl (projekty i Szkoła Konstruktorów): Stali współpracownicy:
z kilkoma redakcjami
Arkadiusz Bartold
zagranicznymi.
Opracowanie graficzne, AVT-EdW Roman Biadalski
SEMICON . . . . . . . . . . . . . . . 19
Wydawca: skład i okładka: ul. Leszczynowa 11 Jakub Borzdyński
Wiesław Marciniak Ewa Górecka - Dudzik 03-197 Warszawa Mariusz Chilmon
Piotr Górecki jr (+dopisek określający zawartość) Dariusz Drelicharz
SIGMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Adres Wydawcy: Dariusz Knull, Michał Koziak
AVT-Korporacja sp. z o.o. Zdjęcia i obróbka, skanowanie: e-maile do Szkoły Konstruktorów: Rafał Kuchta, Michał Stach
ul. Leszczynowa 11 Piotr Górecki jr szkola@elportal.pl Jarosław Tarnawa
SKANER . . . . . . . . . . . . . . . . 72
03-197 Warszawa Wojciech Turemka
tel.: (22) 257 84 99 Sekretarz Redakcji Uwagi do rubryki Errare: Piotr Wójtowicz
TME. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 fax: (22) 257 84 00 Ewa Górecka-Dudzik errare@elportal.pl
ewa.dudzik@elportal.pl Druk:
Redaktor Naczelny: tel.: (22) 786 26 58 Rozwiązania konkursów  e-maile: Elanders Polska Sp. z o.o.
TOMSAD . . . . . . . . . . . 1, 71, 72
Piotr Górecki, redakcja@elportal.pl (w godzinach 10:00  15:00) konkursy@elportal.pl ul. Mazowiecka 2, 09-100 Płońsk
Sierpień 8 (176)
Sierpień
Projekty
Projekty AVT
Zachęcam do zapoznania się w treścią sierpnio-
Modyfikowany wzmacniacz JLH ........................................................... 15
wego numeru EdW. Przygotowaliśmy szereg inte-
Sterownik kamery  OKO ...................................................................... 18
TRX SDR na fale krótkie ....................................................................... 23 resujących propozycji.
Robot dla każdego, czyli także dla Ciebie, część 6................................ 28
Wprawdzie w cyklu Pod lupą omawiamy klasycz-
ne wzmacniacze audio, a mniej typowymi roz-
wiązaniami zajmiemy się w następnej kolejności.
Wśród takich nietypowych rozwiązań uznaną po-
Elektronika 2000
Tester zasilania ..........................................................................................53 zycję zajmują różne odmiany wzmacniacza JLH.
Przełącznik do żyrandola ..........................................................................56
W tym numerze jedna z odmian wzmacniacza
JLH jest projektem okładkowym. Zwróćcie uwa-
gę na zaskakującą prostotę projektu. Niewątpli-
wie wielu Czytelników zechce zrealizować taki
Forum Czytelników
Strach na kuny .........................................................................................58 prosty i tani wzmacniacz choćby tylko z czystej
Zegar CMOS .............................................................................................60
ciekawości i dla porównania z brzmieniem innych
Oszczędny zasilacz symetryczny.............................................................62
wzmacniaczy. Zachęcam!
Robot  Kris ..............................................................................................64
W tym numerze znajdziecie kilka bardzo ambit-
nych, a niekoniecznie trudnych projektów. Za-
Szkoła Konstruktorów
pewne dużym zainteresowaniem będzie cieszył
Zadanie główne 174
się kompletny transceiver SDR, też w sumie
Zaproponuj wykorzystanie pojedynczych diod LED RGB albo
zaskakująco prosty, dzięki wykorzystaniu karty
dowolnych zestawów, modułów czy taśm diod RGB .............................40
dz
więkowej komputera.
Rozwiązanie zadania głównego 169
Zwróćcie uwagę na takie praktyczne projekty jak
Przedstaw propozycję układu lub zestawu służącego do nauki (edukacji)
sterownik kamery  OKO , inteligentny sterownik
lub do eksperymentów ............................................................................ 41
żyrandola, strach na kuny czy tester zasilania.
Druga klasa Szkoły Konstruktorów Co tu nie gra? 174, 169..............47
Nie zapomnieliśmy też o początkujących  znajdą
Trzecia klasa Szkoły Konstruktorów Policz 174, 169.........................50
oni przykłady i inspirację w prostszych propozy-
Artykuły różne
cjach układowych oraz wiele cennych informacji
w kilku artykułach edukacyjnych.
Kuchnia konstruktora,
Znów bardzo gorąco zachęcam wszystkich do
czyli taki zwyczajny zasilacz... część 3....................................................30
praktycznej realizacji ćwiczenia z Oślej łączki. Wy-
Elektronika dla informatyków.
Transformator idealny  Wykład 2 ...........................................................32 każcie też inicjatywę i według własnych pomysłów
Pod lupą. Wzmacniacze, część 18. Klocki do budowy wzmacniaczy
rozszerzcie zakres proponowanych tam testów.
tranzystorowych  stopień wyjściowy mocy ...........................................34
Tematyka robotów cieszy się wielkim powodze-
Elektronika dla początkujących, czyli wyprawy na Oślą łączkę.............37
niem wśród Czytelników EdW. Także i w tym nu-
MEU. Mikro- i nanorobotyka, część 1 ................................................... 66
merze mamy dwa projekty z tej dziedziny.
Nie przegapcie też pierwszej części bardzo inte-
Rubryki stałe
resującego artykułu w MEU o mikro- i nanoro-
Nowości, ciekawostki .............................................................................. 6
botach. Bardzo się cieszę, że ten artykuł w MEU
Poczta ....................................................................................................... 8
w interesujący sposób przedstawia najmniejsze
Skrzynka porad ........................................................................................10
roboty i perspektywy ich rozwoju.
Prenumerata ........................................................................................... 12
Jeśli chodzi o Szkołę Konstruktorów, to polecam
Ogłoszenia i reklamy ...............................................................................70
też Waszej uwadze drugie spośród zadań waka-
Sklepy dla elektroników ..........................................................................74
cyjnych. W sierpniu proponuję temat lekki, łatwy
Oferta handlowa AVT ............................................................................ 76
i przyjemny  wykorzystanie nowoczesnych diod
Miniankieta ..............................................................................................79
Księgarnia AVT ........................................................................................80 LED RGB. Czekam na Wasze propozycje!
Prenumerata .............................................................................................82
serdecznie pozdrawiam
Konkursy
Jak to działa?............................................................................................14
Krzyżówka ...............................................................................................65
Co to jest? ................................................................................................79
NOWOŚCI, CIEKAWOSTKI
KONIEC KINa LATO, CZAS GADŻETÓW
Kilka numerów temu, pisaliśmy o mocnym wejściu firmy Czasami najprostsze pomysły bywają najlepsze. Istnieją
Microsoft na rynek urządzeń mobilnych. Telefony Kin, które różne zasilacze i ładowarki, pozwalające ładować wewnętrzną
miały zająć znaczną część rynku, rozczarowały jednak na- baterię w cyfrowych lustrzankach (DSLR) przez gniazdo DC,
bywców i zostały wycofane po dwóch miesiącach od wpro- jednak pomysł, aby ładowanie to odbywało się za pomocą pa-
wadzenia do sprzedaży. Microsoft przyznał się do rynkowej ska na szyi wyposażonego w panele słoneczne (co widać na
porażki serii Kin. Nowe smartfony nie tylko sprzedawały się fotografii), jest nie tylko ciekawy, ale i zaskakujący. Nie jest
wyjątkowo słabo, ale już nigdy więcej nie pojawią się na ryn- to zapewne najszybszy czy najefektywniejszy sposób ładowa-
ku  ich europejska premiera została anulowana. nia baterii, jednak (w słoneczne dni) może zagwarantować, że
Modele telefonów Kin One i Kin Two były dedykowane nasza lustrzanka zawsze będzie gotowa do pracy, bez obaw
między innymi do komunikacji za pomocą serwisów spo- związanych z wyczerpaniem zasobów akumulatora.
łecznościowych. Microsoft opracował specjalny system in- Większość tegorocznych dużych wystawy elektroniki użyt-
tegracji telefonów z portalami społecznościowymi, takimi kowej mamy już za sobą, a razem z latem nadszedł  sezon
jak Youtube, Facebook czy Picasa. Dobra specyfikacja i wie- ogórkowy i nie można się spodziewać wielu zaawansowanych
le opcji nie przekonały jednak użytkowników, którzy sięgnęli technologicznie nowości. Wiele firm będzie więc szukać innych
po telefony innych marek. sposobów zwrócenia na siebie uwagi, tworząc produkty codzien-
Kin rozpowszechniono zaledwie w kilku tysiącach egzem- nego użytku, w niespotykanych dotąd konfiguracjach. A
ado-
plarzy, a Microsoft nieudolnie przeprowadził proces marke- warka słoneczna,
tingowy nowego modelu  zaporowa cena i niewielka pro- przy odpowiednio
mocja w mediach z pewnością przyczyniły się do tej porażki. niskiej cenie, ma
Warto dodać, że system Kin okazał się nieco przestarzały szanse stać się
względem modeli opartych o system Symbian. bardzo popular-
To kolejna wyraz
na porażka Microsoftu w ostatnim cza- nym i praktycznym
sie. Pierwszą były odtwarzacze Zune, które miały konkuro- gadżetem w rękach
wać z iPodami. Tym razem firma z Redmond przegrała na każdego amatora
rynku telefonów i na razie nie ma szans w konkurencji z już fotografii cyfrowej.
popul arnym
iPhonem 4G.
Być może sy-
tuacja odmieni
się po waka-
cjach, gdy na
rynek wyjdzie
system opera-
cyjny Windows
Phone 7, mają-
cy zawładnąć
urządzeni a-
mi mobilnymi
przyszłości.
Nowy model umożliwia jednoczesne korzystanie z dwóch
DWUEKRANOWY NETBOOK 10,1-calowych ekranów o rozdzielczości 1366 x 768 (w przy-
padku netboka Kohjinishy, było to zaledwie 1024 x 600).
Nie tak dawno firma Kohjinisha pokazała swojego Dodatkowo, produkt Onkyo wyposażony jest w 2 GB pamięci
pierwszego dwuekranowego netbooka. Pomysł ten okazał operacyjnej, z możliwością rozszerzenia do 4 GB, co pozwala
się na tyle ciekawy, że bardziej znani producenci poważ- na wykorzystywanie go do bardziej zaawansowanych celów.
nie zastanowili się nad skopiowaniem tego patentu. Duży, 320 GB dysk i niższa cena, powodują, że netbook z serii
Jedną z tych firm jest Onkyo, prezentując netbooka z serii DualScreen DX, jest nie tylko ciekawą zabawką, ale w pełni
DualScreen DX, który ma być jeszcze lepszy od swojego funkcjonalnym urządzeniem.
pierwowzoru. Pozostała specyfikacja jest bardzo podobna. Netbooki
wyposażono w procesor AMD Athlon Neo z częstotliwoś-
cią taktowania 1.6GHz, grafikę
obsługuje karta ATI Radeon HD
3200, sieć bezprzewodowa w
nowym standardzie n, Bluetooth
2.1 oraz trzy porty USB 2.0. Jak
widać na zdjęciach, ekrany są
obracane, a całość może być
obsługiwana dotykiem. 970
dolarów, to dużo jak na netboo-
ka - ciekawi jednak jesteśmy, czy
rozwiązanie to znajdzie uznanie
użytkowników, wymuszając na
producentach tworzenie kolej-
nych nietypowych modeli.
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
6 El ektronika dl a Wszystkich
NOWOŚCI, CIEKAWOSTKI
iPHONE 4
Nowa generacja iPhone a to jedna Użytkowników ucieszy zapew-
z najbardziej oczekiwanych premier ne zwiększenie liczby pikseli
tego roku. Jeszcze nie tak dawno wyświetlacza do rozdzielczości
pisaliśmy o wypuszczeniu wersji 960 x 640 px (przekątna 3,5 cala).
3GS, która tak naprawdę była jedy- Producent zapewnia, że przy tej
nie upgradem wersji 3G i nie przy- rozdzielczości, ludzkie oko nie
niosła oczekiwanych przez użytkow- jest w stanie rozróżnić pojedyn-
ników zmian. iPhone 4G, jak przysta- czych pikseli, zatem obraz jest
ło na nową generację, wprowadza bardzo ostry i gładki.
innowacje i dodatkowe możliwości, Użytkownicy telefonów Apple a
które pozwolą temu modelowi kon- musieli poczekać na model 4,
kurować z coraz silniejszą technicz- aby mieć zapewnioną możliwość
nie konkurencją. Nie jest tajemnicą, obsługi wielozadaniowości przez
że wersja 3G nie zachwycała para- nowy system operacyjny iOS4.
metrami technicznymi  aparat nie- Urządzenie pozwala na szybkie
wielkiej rozdzielczości, brak kame- przełączanie się między aplika-
ry na przednim panelu cjami, nie spowalniając
(a co za tym idzie brak działania programu pra-
możliwości prowadzenia cującego na pierwszym
telekonferencji) czy nie planie. Jest to znaczący
obsługiwanie wielozada- postęp w stosunku do
niowości, z pewnością poprzednich wersji, jed-
nie przynosiły temu pro- nak patrząc na modele
duktowi chluby. konkurencyjnych firm,
iPhone 4 robi duży nie można traktować tej
krok naprzód i wprowa- opcji jako przełom, lecz
dza opcje, na które cze- raczej jako niezbędny
kali wszyscy użytkow- element nowoczesnego
nicy produktu Apple a. smartfona.
Jedną z najważniejszych Poza tymi najważ-
nowości jest możliwość niejszymi ulepszeniami,
prowadzenia telekonfe- nowy iPhone zapew-
rencji  usługa ta zosta- nia dłuższą żywotność
ła nazwana FaceTime. baterii, szybszy Internet,
Kamery na przednim i grupowanie aplikacji w
tylnym panelu pozwalają menu czy multimedialną
na przekazywanie obra- bibliotekę iBooks, moc-
zu rozmówcy z dowolnej no promowaną, szcze-
strony aparatu. Czytając gólnie w USA.
specyfikację produktu, Fani firmy z Cupertino,
można jednak dojść do wniosku, że rozmowy te są możliwe tuż po premierze w Stanach, rzucili się na kupno nowego
tylko wtedy, gdy obie strony posiadają wersję 4 oraz mają modelu tego kultowego już telefonu. Niektórzy z nich czują
dostęp do sieci Wi-Fi. Nie jest to zatem pełne rozwiązanie, jednak lekki niesmak, spowodowany traceniem zasięgu w
umożliwiające prowadzenie wideokonferencji z użytkow- sytuacji specyficznego trzymania telefonu (problem wystę-
nikami innych telefonów za pomocą protokołu operatora puje głównie u osób leworęcznych). Apple zobowiązało się
telefonicznego  konieczne jest wykorzystanie sieci bez- wypuścić darmowy update oprogramowania, który pozwo-
przewodowej. li wyeliminować ten błąd. Bez względu na liczbę gorących
Kolejnym ważnym usprawnieniem jest zwiększenie roz- przeciwników tego urządzenia i całej polityki firmy, nikt nie
dzielczości aparatu do 5 megapikseli i umożliwienie nagry- wątpi w komercyjny sukces nowej generacji iPhone a.
wania (i prostej edycji) filmów w jakości HD. Wbudowanie W momencie pisania tego artykułu nie jest jeszcze znana
LED-owej lampy błyskowej, pozwoli na robienie zdjęć w polska premiera iPhone a 4. Specjaliści szacują, że będzie
gorszych warunkach oświetleniowych  co było problemem to koniec sierpnia. Cena modelu bez simlocka prawdopo-
w starszych wersjach tego urządzenia. dobnie z początku skutecznie odstraszy nowych nabywców.
Pamiętając premierę wersji 3G, możemy przypuszczać, że
polscy operatorzy komórkowi zaproponują specjalne abo-
namenty z pakietami
internetowymi, które
w przypadku dwu lub
dwuipółletniej umo-
wy pozwolą na kupno
modelu za stosun-
kowo niewielkie pie-
niądze (które oczywi-
ście zostaną póz
niej
 oddane operatorom,
w postaci wysokiego
abonamentu).
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 7
Poczta
Poczta
W rubryce  Poczta zamieszczamy fragmen ty Waszych Specjalną częścią  Poczty jest kącik tropicieli chochlika
listów oraz nasze odpowiedzi na pytania i propozycje.  Elek- drukarskiego  Errare humanum est . Wśród Czytelników,
tronika dla Wszystkich to nasze wspólne pismo i przez tę którzy nadeślą przykłady błędów, będą co miesiąc losowa-
rubrykę chcemy zapewnić jak najbardziej żywy kontakt ne nagrody w postaci kitów z serii AVT-2000. Piszcie więc
redakcji z Czytelnikami. Prosimy o listy z oczekiwaniami w do nas, bardzo cenimy Wasze listy, choć nie na wszystkie
stosunku do nas, z propozycjami tematów do opracowania, możemy szczegółowo odpowiedzieć. Jest to nasza wspólna
ze swoimi problemami i pytaniami. Postaramy się w miarę rubryka, dlatego będziemy się do Was zwracać po imieniu,
możliwości spełnić Wasze oczekiwania. bez względu na wiek.
Pozdrawiamy: Mariana Bartoszuka z Opola, Jaromira Kułakow- nia bezmyślnemu dewastowaniu starego, zabytkowego sprzętu elek-
skiego, Artura Bizonia, Stanisława Bekisza, Piotra Fijałkowskiego, tronicznego. Przedmiotem takich działań padają często nieliczne,
Krzysztofa Ślipko, Stanisława Fidyka, Krzysztofa Mazurkiewicza, unikatowe przedwojenne odbiorniki radiowe. Niemniej jednak nie
Lecha Surówkę z Bielska-Białej, Roberta Sumerę, Dariusza Pa- mogę się zgodzić z tezą, że każdy egzemplarz starego radia należy
nasa, Wojciecha Czerniaka, Dariusz Józ
wika, Sławomira Buczka, koniecznie przywrócić do życia.
Janusza Przewłockiego, Jana Szymanowskiego, Mariusza Witonia, Radio Pionier U2, którego obudowę wykorzystałem, raczej nie jest
Krzysztofa Chełmińskiego, Jacka Kembłowskiego z Pabianic, Ewę urządzeniem unikatowym. Sporo takich odbiorników w dobrym stanie
Zych, Jarosława Sieradzkiego, Piotra Mikołajczyka ze Słupska, technicznym można odnalez
ć chociażby na znanym portalu aukcyjnym.
Karola Stochniałka, Włodzimierza Salwę, Krzysztofa Czeczutkę, Gdyby ktoś chciał takie urządzenie reaktywować, musi pamiętać, iż w
Tomasza Drzymałę, Filipa Krigiera, Bernarda Ludwiga, Marci- jego wnętrzu  na metalowym chassis  może wystąpić niebezpieczne
na Polskiego, Adriana Truszkiewicza, Piotra Figlarka, Krzysztofa napięcie sieci. Jest to konsekwencją uproszczonej konstrukcji pozba-
Świątka, Piotra Redwańskiego, Huberta Sosińskiego, Jarosława wionej transformatora sieciowego. Po udanym uruchomieniu takiego
A
angowskiego, Marcina Sobieraja, Wiesława Pytlewskiego z Gło- odbiornika, oprócz satysfakcji, czeka go jednak smutna prawda: na
gowa, Pawła Hoffmanna, Andrzeja Waśkowskiego z Gdyni i Ma- pasmach radiowych, które on odbiera, wśród mnóstwa zakłóceń ciężko
riusz Lasotę z Knyszyna. znalez
ć nieliczne stacje, które jeszcze tam nadają&
Egzemplarz Pioniera, którego obudowę wykorzystałem, trafił do mnie w
Uwag do rubryki Errare humanum est tym razem nie było. opłakanym stanie. Został wypatroszony już dawno  wewnątrz brakowa-
Upominki za listy do Poczty otrzymują: Andrzej Korzeniecki z War- ło głośnika z transformatorem i części lamp. Kondensator strojeniowy
szawy i Adam Topolewski z Gdyni. był pogięty, a części bierne pourywane. Obudowa była w równie kiep-
skim stanie. Radio długo leżało w piwnicy, gdzie kurz i wilgoć zrobiły
Zapowiedz
z EdW 6/2010:  Old Time Player  Urządzenie łączy w so- swoje. Niestety do renowacji w całości się nie nadawało. Postanowiłem
bie funkcję wzmacniacza i kolumny głośnikowej, ale przede wszystkim uratować chociaż rozbitą skrzynkę, która o mało co nie trafiła do pieca!
cyfrowego odtwarzacza plików muzycznych. A wszystko to w starej Użyta przeze mnie obudowa nie jest tylko oprawą całości. Dużo
stylowej obudowie lampowego odbiornika radiowego wywołała pracy włożyłem w to, aby urządzenie zachowało charakter starego
ogromne poruszenia na jednym ze znanych portali elektronicznych. radia. Oryginalna skala jest podświetlana żarówką, ma obrotową
Poniżej kilka wybranych wpisów i odpowiedz
autora projektu. wskazówkę, a do sterowania służą gałki. Wyświetlacz LED może być
 Niech ich szlag, z jednej strony opisują działanie lampy elektronowej, wyłączony, a wtedy grające urządzenie do złudzenia przypomina
budowę wzmacniaczy i innych rzeczy na lampach, a tutaj rozbebeszają stary odbiornik radiowy. Przy tym można się cieszyć nie tylko z jego
Pionierka! Dajcie mi do nich adres e-mail! wyglądu, ale i funkcji użytkowej.
 Po co te emocje! Może się okazać, że ktoś miał po prostu obudowę i Z poważaniem,
zamiast ją wyrzucić, coś sobie w niej zrobił, będę miał ten numer, to Sławomir Węgrzyn
wam powiem, co tam napisane jest . Emocje były rzeczywiście niepotrzebne. Stanowisko Redakcji jest nie-
 Zasypmy redakcję listami protestacyjnymi, to jedyne, co można zrobić . zmienne i było przedstawione przez Naczelnego we wstępniaku 7/2010
 Hm, ja myślę, że niepotrzebne są aż takie emocje  spokojnie pocze-  Już przy okazji zadań 149 i 150 Szkoły Konstruktorów wyraz
nie pod-
kać na artykuł. Sam mam dwa Pionierki bez chassis. A choćbyśmy nie kreślałem, że należy przywracać stary sprzęt, zwłaszcza lampowy, do
wiem, co robili, to ze swoją własnością każdy może zrobić co mu się jego pierwotnego stanu. A tylko przy absolutnym braku możliwości, tak
podoba . jak w przypadku prezentowanego projektu, można wykorzystać obudo-
 50-letni Pałac Kultury zrobiono zabytkiem, a niemal 100-letnie radia wę czy inne części, do budowy rozmaitych hybryd. Młodzi Czytelnicy
nadal robią za podstawki do kwiatów... . może jeszcze tego nie czują, ale przywrócenie staremu radiu lampo-
wemu jego dawnej świetności daje niepomiernie więcej satysfakcji niż
Witam! wykorzystanie jego części do dziwnych konstrukcji .
W numerze 7/2010 EdW ukazał się mój artykuł  Old Time Player .
W artykule tym opisałem urządzenie, które w swojej konstrukcji łączy Witam!
pewne epoki w rozwoju elektroniki i informatyki. Użyłem współczes- Piszę ten list w związku z dyskusją, jaka się wywiązała w Poczcie EdW
nego mikrokontrolera AVR, starego komputera PC-486 (lata 90.), ele- 4/10 na temat zmiany sposobu pisania artykułów, więc od razu przej-
mentów stacji dyskietek i systemu operacyjnego DOS (lata 80.), wy- dę do sedna sprawy. Otóż uważam pomysł z utworzeniem obszernych
świetlaczy LED (wynalazek lat 70.) oraz obudowy radia lampowego z opisów projektów za kompletną głupotę!!! A już na pewno moja uko-
przełomu lat 50./60. I właśnie zastosowanie tej obudowy, którą można chana EdW nie jest katalogiem układów elektronicznych do samodziel-
było zobaczyć w zapowiedzi artykułu, wywołała ostry sprzeciw wyrażo- nego montażu. Zgadzam się w większości z poglądami kol. Krzysztofa
ny w liście do redakcji, opublikowanym w Poczcie EdW 7/2010. Kozłowskiego (EdW 5/10) i Macieja Koskowskiego (EdW 6/10)  nie
Celem mojego artykułu było zainspirowanie młodych Czytelników może być za szczegółowo w każdym artykule! (& )
do nietypowego wykorzystania starego komputera i jego części  nie Praktyka pokazuje, że prędzej czy póz
niej tzw. montażyści połkną bak-
zaś zachęcanie do przerabiania starych odbiorników radiowych. cyla elektroniki i będą chcieli być rasowymi konstruktorami. Stanie się
Absolutnie zgadzam się z autorem listu, co do kwestii zapobiega- tak, gdyż będą kiedyś chcieli wiedzieć, jak zbudowany przez nich układ
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
8 El ektronika dl a Wszystkich
Poczta
działa i zechcą sprawdzić właściwości pozna- Nazywam się Adam Topolewski, mam 14 lat,
nych elementów w praktyce i konfrontacji z uczęszczam do pierwszej klasy gimnazjum.
innymi podzespołami. Większość projektów z Już od małego bardzo interesowały mnie
działu Elektronika 2000 to opracowania zupeł- wszystkie poruszające się układy. Ale ile ja
nie nowe, unikatowe. Poza tym wolę wybrać samochodów rozkręciłem&
spośród 150 kitów kawałki kilku i połączyć je Od dawna chciałem zająć się konstruowaniem
w jedną całość (plus ewentualnie jakiś własny i programowaniem robotów. Niestety byłem
pomysł), tworząc (prawie) idealne urządze- zbyt młody i nie wiedziałem, jak to się robi,
nie, posiadające najlepsze cechy wszystkich ale jak kupiłem Wasz kwietniowy numer, od
urządzeń składowych. W ten sposób składam razu zorientowałem się, że to czasopismo jest
właśnie zasilacz laboratoryjny. Wracając do dla mnie. Kiedy otworzyłem EdW na stronie
tematu, pomysł ze szczegółowymi opisami jest z mikrorobotem sumo, byłem w siódmym nie-
bez sensu z jednego powodu: najdalej po pół bie. Od razu chciałem zamówić płytkę do tego
roku wszystkie informacje zaczęłyby się po- robota na stronie sklepu internetowego AVT,
wtarzać. Takie wykładanie kawy na ławę nie lecz spostrzegłem, iż jest to dość stary projekt
ma miejsca nawet w książkach dla początku- i nie ma go już w sprzedaży, ale całe szczęście,
jących, np.  Elektronika dla najmłodszych , że rysunki płytki były dostępne na Elportalu.
która była jedną z pierwszych książek, od Cieszę się, że tego typu projekty powstają,
której rozpocząłem przygodę z elektroniką. dlatego chciałbym prosić, aby Państwo częś-
Zamieszczone tam opisy działania są dosyć ciej umieszczali schematy do tego typu rzeczy.
powierzchowne. Poza tym nie liczcie na to, że Wracając do Waszego pisma, chciałbym po-
po przeczytaniu nawet dwudziestu takich su- wiedzieć, iż miło mnie zaskoczyło, gdyż łatwo
perszczegółowych artykułów i zmontowaniu można się odnalez
ć i każdy znajdzie coś dla
opisanych tam urządzeń staniecie się rasowy- siebie, ten początkujący i ten zaawansowany.
mi konstruktorami!!! Więc projektom ze szcze- Pozdrawiam serdecznie całą Redakcję.
gółowymi opisami mówię NIE!!!
:-((( No, wykrzyczałem się na ten temat i Adam Topolewski
uprzedzam, że jeśli w EdW pojawią się super- Bardzo nasz cieszy zaangażowanie Adama w
szczegółowe artykuły, to przestanę prenume- elektronikę, a zwłaszcza robotykę, przyznaje-
rować EdW i przejdę do konkurencji.... ;-))). my mu upominek. Pewnie nie tylko Adam się
Andrzej Korzeniecki, Warszawa ucieszy, ale niebawem opublikujemy kolej-
ny projekt autora  Destroyera  robota klasy
Witam Szanowną Redakcję! mikrosumo . Będzie to jeszcze bardziej za-
Od niedawna jestem Waszym czytelnikiem, a awansowany robot klasy nanosumo. Wszyst-
już bardzo sobie cenię Wasze pismo  Elek- ko wskazuje na to, że projekt trafi nawet na
tronika dla Wszystkich . Dopiero zaczynam okładkę  co wiąże się z dużym zaintereso-
swoją przygodę z elektroniką, a już chciałbym waniem robotyką. A tak na marginesie, płytki
robić trudniejsze układy. Rozpędziłem się tak, wraz z zaprogramowanym procesorem De-
że zapomniałem się przedstawić, więc zacznę stro-yera są ciągle dostępne w sklepie interne-
od początku& towym AVT, jako kit szkolny AVT-2937.
EdW 8/2010  lista osób nagrodzonych:
Michał Balcerak . . . . . . . . . . . . . . . Szczecin Krzysztof A
os . . . . . . . . . . . . . . . Hubenice
Jakub Borzdyński . . . . . . . . . . . . . . . Glinik Grzegorz Markiewicz . . . . . . Starachowice
Roman Braumberger. . . . . . . . . . . . . Bytom Marzena Orlewicz . . . . . . . . . . . .Warszawa
Dariusz Cimoszewski. . . . . . . . . . . . Gdynia Stefan Osiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kraków
Leszek Dębek . . . . . . . . . . . . . . . .Kawęczyn A
ukasz Oszmaniec . . . . . . . . . . . . . . . . Żory
Marcin Domagalski . . . . . . . . . . . . . . Police Paweł Paszkiewicz . . . . . . . . . . . . . . Poznań
Jerzy Fidali . . . . . . . . . . . . . . . Bielsko-Biała Borys Paszko . . . . . . . . . . . . . . . . . Kraków
Tadeusz Greluk . . . . . . . . . . . . . . . Kwidzyn Ryszard Pichl . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdynia
Michał Grzemski . . . . . . . . . . . . Grudziądz Piotr Policht . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Rożnów
Paweł Hoffmann. . . . . . . . . . . . . . . Wrocław Jarosław Puszczyński. . . . . . . . . . . . . . . Piła
Tomasz Jadasch . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kęty Krystian Raszewski . . . . . . . . . . . . .Bielawa
Mariusz Jaglarz . . . . . . . . . . . . . .Chrzanów Dawid Ruchała . . . . . . . . . . . . . . Nowy Sącz
Damian Kałużny . . . . . . . . . . . . .Sosnowiec Paweł Sieradzki . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wisła
Henryk Karolak . . . . . . . . Skarżysko-Kam. Rafał Słomkowski . . . . . . . . . . Inowrocław
Arkadiusz Kądziela . . . . . . . . . . Legionowo Zbigniew Stefaniak . . . . . . . . . . . . . Gdańsk
Piotr Kordaszewski . . . . . . . . . . . Katowice Paweł Szczurowski. . . . . . . . . Zielona Góra
Andrzej Korzeniecki . . . . . . . . . .Warszawa Jarosław Tarnawa . . . . . . . . . . . .Godziszka
Marek Kowalski. . . . . . . . . . . . . . . . . Opole Adam Topolewski. . . . . . . . . . . . . . . Gdynia
Rafał Kozik . . . . . . . . . . . . . . Bielsko-Biała Zofia Wojdak . . . . . . . . . . . . . . . . . Kraków
Adam Kulpiński . . . . . . . . . . . . . . . . Sanok Dariusz Wojtasik . . . . . . . . . . . . . . . . Kielce
Michał Lisak. . . . . . . . . . . . .Lwówek Śląski Andrzej Wrzeszcz . . . . . . . . . . . . . Wrocław
Uwaga! Jeśli do końca sierpnia poczta nie dostarczy osobie z powyższej listy przesyłki
z nagrodą, prosimy zgłosić ten fakt redakcji (22 786 26 58).
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
9
R E K L A M A
Skrzynka
Skrzynka
Porad
Porad
W rubryce przedstawiane są odpowiedzi na pytania nade- Jednocześnie informujemy, że Redakcja nie jest w stanie
słane do Redakcji. Są to sprawy, które naszym zdaniem odpowiedzieć na wszystkie nadesłane pytania, dotyczące
zainteresują szersze grono Czytelników. różnych drobnych szczegółów.
przedwzmacniacz
z wejS
ciem niesymetrycznym
z
w
e
j
S

c
i
e
m
n
i
e
s
y
m
e
t
r
y
c
z
n
y
m
Buduję piecyk gitarowy 400W według schematu (...) Jak
mikrofon dynamiczny
m
i
k
r
o
f
o
n
d
y
n
a
m
i
c
z
n
y
przerobić dwa zasilacze komputerowe ATX 300W do zasila-
2
nia tego wzmacniacza?
3
Teoretycznie przeróbka polegałaby jedynie na przewinięciu uzwo-
1
jeń wtórnych. Jednak w praktyce w grę wchodzą dodatkowe istotne masa
tylko tutaj łączyć
t
y
l
k
o
t
u
t
a
j
ł
ą
c
z
y
ć
ekran-masę z "zimną" żyłą sygnałową
e
k
r
a
n
-
m
a
s
ę
z
"
z
i
m
n
ą
"
ż
y
ł
ą
s
y
g
n
a
ł
o
w
ą
problemy. Na pewno nie jest to zadanie łatwe i nie powinny się
Rys. C
takich prób robić osoby, które nie mają doświadczenia w zakresie
wzmacniaczy impulsowych. W najbliższym czasie w EdW zacznie z masą. Dla zminimalizowania wpływu zakłóceń najlepiej jest
się cykl na temat praktycznych aspektów budowy przetwornic także wykorzystać klasyczny przewód mikrofonowy (ekranowa-
impulsowych, który pomoże zdobyć takie doświadczenie. ny z dwiema żyłami sygnałowymi) i połączenie z masą wykonać
tylko w jednym miejscu, na końcu kabla mikrofonowego, przy
Dostałem (...) mikrofon z dużym wtykiem (...), trzy styki oraz gniez
dzie wejściowym przedwzmacniacza, według rysunku C.
masa (...) dlaczego aż tyle? (...) nie jest stereo (...) czy nie Ale jeżeli jest to mikrofon pojemnościowy, to trzeba dołączyć
wystarczy dwa? (...) jak podłączyć do wzmacniacza? obwody zasilania typu PHANTOM (tylko bardzo nieliczne mikro-
Czytelnik ma do czynienia z mikrofonem wyposażonym w złą- fony pojemnościowe zasilane są inaczej niż przez PHANTOM).
cze, ściślej wtyk XLR, nazywane często Canon  fotografia A. Standardowy obwód zasilania PHANTOM zawiera z
ródło napię-
Jest to standardowe złą- cia stałego 48V oraz dwa rezystory 6,81k� 1% (i ewentualnie
cze w profesjonalnym kondensatory separujące C1, C2). Są to zwykle mikrofony
sprzęcie audio. Jeśli dobrej klasy i powinny współpracować z przedwzmacniaczami
chodzi o połączenia, to symetrycznymi  rysunek D. Od biedy można je też połączyć do
ZAWSZE styk numer 1 przedwzmacniacza niesymetrycznego, ale zimnej żyły nie wolno
to masa. Styki numer 2 zwierać wprost do masy, tylko przez kondensator  rysunek E.
i 3 to styki sygnałowe, Kondensatory C1, C2 powinny mieć pojemność odpowiednią do
przy czym styk numer rezystancji wejściowej wzmacniacza (1...22uF).
2 jest  gorący , w pew- Co istotne, wiele mikrofonów może pracować przy niższym
Fot. A
nym sensie wyróżniony. napięciu zasilania PHANTOM  warto to sprawdzić w specyfi-
Na pewno nie jest to złącze stereofoniczne. Dwa przewody kacji mikrofonu lub eksperymentalnie. Niektóre mogą pracować
sygnałowe plus masa tworzą pojedyncze, symetryczne łącze, nawet przy napięciu U =12V, ale wtedy należy zmniejszyć
ZAS
które jest wielokrotnie bardziej odporne na zakłócenia niż łącze wartość rezystorów R1, R2. Przy napięciu U =24V do 1,2k�,
ZAS
zawierające tylko dwie żyły: sygnałową i masę.
UZAS
U
Z
A
S
+48V
Uwaga! Sygnał mikrofonu jest na tyle mały, że na pewno nie Rys. D
R
1
=
R
2
=
6
,
8
1
k

da dobrych rezultatów połączenie do wejścia AUX wzmacnia- R1=R2=6,81k
mikrofon pojemnoS
ciowy
m
i
k
r
o
f
o
n
p
o
j
e
m
n
o
S

c
i
o
w
y
R2
R1
cza mocy  potrzebny jest przedwzmacniacz mikrofonowy.
PHANTOM
P
H
A
N
T
O
M
C1
W przypadku mikrofonów dynamicznych, cewka mikrofo-
2
GND
+
nu jest podłączona do nóżek 2 i 3, a nóżka 1 połączona jest 3
C2
1
z metalową masą (ekranem) mikrofonu. Jeśli przedwzmac-
+
ekran - masa
e
k
r
a
n
-
m
a
s
a
niacz mikrofonowy ma symetryczne wejście, to należy go
dołączyć według rysunku B. Jeżeli przedwzmacniacz ma
UZAS
U
Z
A
S
Rys. E
+48V
wejście pojedyncze, to nóżkę 3 mikrofonu trzeba połączyć
R1=R2
Rys. B
R1
przedwzmacniacz
mikrofon pojemnoS
ciowy
m
i
k
r
o
f
o
n
p
o
j
e
m
n
o
S

c
i
o
w
y
R2
z
w
e
j
S

c
i
e
m
s
y
m
e
t
r
y
c
z
n
y
m
mikrofon dynamiczny z wejS
ciem symetrycznym
m
i
k
r
o
f
o
n
d
y
n
a
m
i
c
z
n
y
PHANTOM
P
H
A
N
T
O
M
C1
2
+
2
3
GND
3
C2
1
e
k
r
a
n
-
m
a
s
a
1 ekran - masa
+
ekran - masa
e
k
r
a
n
-
m
a
s
a
C1=C2
Sierpień 2010
S
Sierpień 2010
S
i
i
e
e
r
r
p
p
i
i
e
e
ń
ń
2
2
0
0
1
1
0
0
El ektronika dl a Wszystkich
10 El ektronika dl a Wszystkich
Skrzynka porad
Skrzynka porad
a przy 12V nawet do 680�. Ponieważ pobór prądu jest mały, napięcie przewodzenia, a więc mniejsze straty. W układach pro-
poniżej 10mA, zwykle 3...5mA, z
ródłem zasilania może być stowniczych można śmiało stosować diody Schottky'ego zamiast
zestaw bateryjek lub mała przetwornica. zwykłych diod, trzeba tylko zwrócić uwagę, że generalnie diody
Schottky'ego mają niskie dopuszczalne napięcie wsteczne (zwy-
Chciałem zbudować wzmacniacz lampowy (...) problem z kle poniżej 100V), czyli nie mogą pracować w układach wyso-
transformatorem (...) Czy można zasilać go z dwóch oddziel- konapięciowych.
nych transformatorów (...) oddzielnie żarzenia, oddzielnie Natomiast zamiana w druga stronę:  zwykłe diody zamiast diod
wysokie napięcie? Schottky'ego jest w wielu przypadkach po prostu niemożliwa, bo
Tak, jak najbardziej! Nic nie stoi na przeszkodzie, by we układ nie będzie prawidłowo pracował.
wzmacniaczu pracowało kilka
+200...+400V
transformatorów. Młodemu + Co to jest neonówka (...) właściwie jak działa? (...) czy trze-
Czytelnikowi może przyda się ba zasilać prądem stałym? (...) bo mi wywaliło korki (...)
zasilacz
_
też pokrewna idea. Mianowicie Młody Czytelnik nie wiedział, że neonówka to gazowana
często problemem jest uzyska- lampa elektronowa. Nie jest elementem biegunowym i może pra-
nie napięcia anodowego o war- cować zarówno przy napięciu stałym, jak i zmiennym.
tości 200...400V. Otóż nie tylko Neonówka to dwie elektrody zamknięte w bańce wypełnionej
do testów, ale i na stałe można odpowiednim gazem. Przy niskim napięciu neonówka nie prze-
wykorzystać prosty sposób pole- wodzi prądu i stanowi rozwarcie, przerwę. Pod wpływem dużego
gający na  odwrotnym włącze- napięcia kilkudziesięciu woltów lub więcej gaz (teoretycznie
niu niewielkiego transformatora neon, praktycznie zwykle są inne gazy) ulega jonizacji i zaczyna
transformator
sieciowego, który z niedużego przewodzić prąd. Co najważniejsze, po dołączeniu odpowiednio
włączony "odwrotnie"
w
ł
ą
c
z
o
n
y
"
o
d
w
r
o
t
n
i
e
"
napięcia (np. napięcia żarzenia) dużego napięcia proces jonizacji nara-
neonówka
zrobi wysokie napięcie anodowe o potrzebnej wartości, Rys. F sta lawinowo i nieprzewodząca wcześ-
220k-1M
zwykle jest to 200...400V  rysunek F. niej neonówka staje się niemal zworą
Dla bezpieczeństwa NIGDY nie należy natomiast zasilać wzmacnia- znakomicie przewodzącą prąd. Dlatego
rezystor
czy lampowych wyprostowanym napięciem wprost z sieci 230V. ZAWSZE w obwodzie sterowania neo-
ograniczający
nówki musi być rezystor ograniczający
Rys. G
Czym różnią się diody szotki od zwykłych? Czy można je prąd (zwykle o wartości 220k�...1M�)  rysunek G.
używać zamiennie?
Nazwa tych diod pochodzi od nazwiska niemieckiego Czy można naprawić spaloną lampę (...) E88CC?
fizyka Waltera Schottky'ego, który opracował teorię przepływu Czytelnik przez nieuwagę spalił włókno żarzenia. Niestety,
prądu przez złącze metal-półprzewodnik. I właśnie diody te, przepalonego żarnika nie da się naprawić. Pozostaje wymiana
zamiast złącza PN, zawierają złącze metal-półprzewodnik, co lampy albo na identyczną E88CC albo na standardową ECC88, która
w praktyce oznacza, że są znacznie szybsze i mają mniejsze ma praktycznie takie same wszystkie podstawowe parametry.
R E K L A M A
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 11
V
ć
0
e
3
i
2
sieć
s
~230V
~
~150...300V
PRENUMERATA
Start
NAJSZYBSZY
DOST
P
ZA DARMO
Tylko Prenumerator
za pierwsze
otrzymuje za darmo
3 miesiące prenumeraty
e-wydanie EdW,
NIE MUSISZ PA
ACIĆ
identyczne w 100%
z wydaniem papierowym.
OTRZYMUJE JE
KILKA DNI PRZED
po roku prenumeraty
UKAZANIEM SI

dostaniesz
NUMERU W KIOSKACH
co najmniej*
Innymi zaletami e-wydania są:
2 numery gratis
 wbudowane linki
 hipertekstowy spis treści
 wyszukiwarka
 wygodne archiwum
Bezpłatną e-prenumeratę
Prenumeratorzy wersji
po dwóch
papierowej mogą zamówić
co najmniej* na stronie:
www.avt.pl/eprenumerata
3 numery gratis
w ten sposób po kilku latach
masz prenumeratę
z rabatem 50%!
Za "wysługę lat"
PÓA
DARMO
imię i nazwisko:
Tak, wykupiłem prenumeratę ............................................................................................................................
Elektroniki dla Wszystkich
ulica, nr domu i mieszkania:
............................................................................................................................
w sierpniu 2010
i jako bezpłatny bonus wybieram:
kod pocztowy i poczta:
............................................................................................................................
e-mail:
koszulkę EdW
............................................................................................................................
Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych adresowych dla celów związanych z niniejszą promocją
przez AVT-Korporacja Sp. z o. o., zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych (Dz.U. nr 133/97, poz 883)
płytę CD
data: podpis:
............................................................................................................................
* dla prenumeraty 2-letniej aż 8 numerów gratis! - patrz str. 82
EdW 8/2010
Kupon zgłoszeniowy
Zrób sobie urlop
od skakania
Znów musiałeś skoczyć do kiosku
po najnowsze wydanie EdW?
No cóż, zajęcie może przyjemne,
ale na pewno dość kosztowne:
w prenumeracie możesz mieć nasz miesięcznik
nawet dwukrotnie taniej...
Warto więc rozważyć opcję urlopu od skakania do kiosku
- tym bardziej, że każdy, kto zaprenumeruje
Elektronikę dla Wszystkich w sierpniu br.
otrzyma - do wyboru:
firmową koszulkę EdW
lub
płytę Stacey Kent
 Breakfast
on the morning tram
Prenumerata to:
Prenumerata to:
 olbrzymia oszczędność (patrz obok)
 olbrzymia oszczędność (patrz obok)
 rabaty i przywileje Klubu
 rabaty i przywileje Klubu AVT-elektronika
A
V
T
-elektronika
(patrz str
(patrz str. 68)
.
68)
 najszybszy dostęp poprzez e-wydanie
 najszybszy dostęp poprzez e-wydanie
(patrz obok)
(patrz obok)
 archiwalia gratis (patrz str
 archiwalia gratis (patrz str. 82)
. 82)
 krok w stronę W
 krok w stronę Witryny Klubu AVT
itryny Klubu
A
V
T
(patrz str
(patrz str. 11)
.
1
1
)
Wybrany prezent prosimy (do końca sierpnia 2010 r.)
wskazać telefonicznie (22 257 84 22), e-mailem (prenumerata@avt.pl), faksem (22 257 84 00)
lub nadsyłając do nas (Wydawnictwo AVT  Dział Prenumeraty, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa)
kupon z sąsiedniej strony.
Konkurs
użytego tyrystora i od
napięcia zasilającego.
Należy zauważyć,
że podczas normal-
Na rysunku przedstawiony jest układ z po- nej pracy, prąd obciążenia (I ) nie powinien
L
dwójnym wzmacniaczem operacyjnym. zmniejszyć się poniżej wartości prądu pod-
trzymywania użytego tyrystora (I ),
H
C1
U1A
+ ponieważ przy takiej zbyt małej war-
D2
+9V
IN
+ tości prądu, obwód także rozłączy
C2
U1B
układ. Jest to więc nietypowy bez-
IC, collector current (AMP)
I
,
c
o
l
l
e
c
t
o
r
c
u
r
r
e
n
t
(
A
M
P
)
C
R2
OUT
piecznik o podwójnym działaniu: przy
R1
D1
 9V

9
V
zbyt dużym i zbyt małym prądzie.
R4
R3
Minimalną wartość progową prą-
R5
du wyznacza więc prąd podtrzymy-
C
1
,
C
2
=
2
,
2

F
D
1
,
D
2
=
1
N
4
1
4
8
R1 - R5 = 100k D1, D2 = 1N4148 C1, C2 = 2,2 F
R
1
-
R
5
=
1
0
0
k

wania użytego egzemplarza tyrystora
Jak zwykle zadanie konkursowe polega na I , natomiast wartości maksymalne zależą od
H
rozszyfrowaniu prądów maksymalnych tyrystora i tranzystora
Jak działa i do czego służy taki układ? T2. Wartość napięcia U nie powinna być
ZAS
większa niż dopuszczalne napięcia tyrysto-
Odpowiedzi, koniecznie oznaczone dopi- ra i tranzystora. Zaproponowany tranzystor
skiem Jak8, należy nadsyłać w terminie 45 dni 2N3055 to legendarny tranzystor mocy NPN
D
od ukazania się tego numeru EdW. Nagrodami o napięciu U =60V I =15A (i mocy IC, collector current (AMP)
I
,
c
o
l
l
e
c
t
o
r
c
u
r
r
e
n
t
(
A
M
P
)
CEmax Cmax
C
w konkursie będą kity AVT lub książki. strat do 115W, co w tym przypadku jest mniej cy spadek napięcia na R1 będzie stopniowo
istotne). otwierał tranzystor T2, który będzie płynnie
Rozwiązanie zadania z EdW
Jeden z Czytelników słusznie nadmienił, przejmował część prądu obciążenia  dokład-
A
4/2010 B
że przy większych prądach tranzystor nie tyle, żeby przez tyrystor i rezystor R1 cały
W numerze 4/2010 przed- T2 traci wzmocnienie, co w tym wy- czas płynął prawie jednakowy prąd o wartości
Ty1
stawiony był, pokazany na padku nie ma istotnego znaczenia, ale wynoszącej U /R1, a reszta prądu będzie w
BE
S
rysunku B, prosty układ z co ważniejsze, napięcie U jest wte- niekontrolowany sposób płynąć przez tranzy-
BE
R2
tranzystorem i tyrystorem. dy dużo wyższe od  standardowej stor T2. W ten sposób układ nie zadziałałby
T2
Schemat został znalezio- wartości 0,6...0,7V. Rzeczywiście, jak przy płynnym, powolnym zwiększaniu prądu.
ny w Internecie i według opi- pokazuje rysunek D, przy prądach Uwaga! Układ nie był testowany ani w
R1
su jest to prosty bezpiecznik kolektora ponad 3...4A, napięcie U pracowni AVT, ani w Redakcji EdW. Jest to
BE
elektroniczny, włączany jak będzie większe niż 1V. tylko schemat znaleziony w Internecie, który
na rysunku C. Prezentowana B Dwóch uczestników zapropono- był tam przedstawiony jako bezpiecznik elek-
prosta zasada dzia- wało włączenie w obwodzie troniczny o prądzie zadziałania wyznaczonym
C
łania może się wy- bazy T2 rezystora ogranicza- przez wartość R1.
R2
A
dać nieco dziwna. R1 jącego prąd. Inny Większość uczest-
IL
I
L
Otóż według opisu, Kolega zauważył, ników stwierdziła, że
+
RL
R
L
Ty1
podczas normalnej że jest to bez- jest to bezpiecznik
Ty1
S
UZAS
U
Z
A
S
pracy tyrystor Ty1 piecznik szybki elektroniczny. Dwóch
T2
R2
RB
R
B
jest otwarty i płynie i zaproponował napisało, że jest to pro-
_
T2
przezeń prąd. Prąd realizację bez- sty włącznik sterowany
ten dalej płynie przez rezystor R1. Rezystor piecznika zwłocznego przed doda- przyciskiem. Inny, że to
R1
ten ma niewielką wartość, więc prąd płyną- nie obwodu RC według rysunku obwód zabezpieczający
CB
C
B
cy w normalnych warunkach pracy wywołu- E. Problem jednak między innymi przed odwrotną polary-
E
je na nim niewielki spadek napięcia, poniżej w tym, że wzmocnienie tranzysto- zacją, a jeden z uczest-
B
0,5V. Gdy płynący prąd wzrośnie powyżej ra 2N3055 jest w sumie niewielkie, ników przypuszczał, że
pożądanej wartości, wzrośnie spadek napię- zwłaszcza przy dużych prądach, więc rezy- jest to obwód, zapobiegający wypalaniu sty-
cia na rezystorze R1, co otworzy tranzystor stor R musiałby mieć małą wartość poniżej ków niepokazanego na rysunku stycznika.
B
T2. Prąd popłynie wtedy przez tranzystor T2, 1 oma. A to oznaczałoby konieczność zastoso- Nagrody otrzymują:
a nie przez tyrystor. Gdy prąd tyrystora spad- wania kondensora o bardzo dużej pojemności, A
ukasz Oszmaniec  Żory,
nie poniżej wartości prądu podtrzymywania wielu tysięcy mikrofaradów. Dlatego Kolega Jarosław Tarnawa  Godziszka,
I , wtedy tyrystor trwale się wyłączy. Wtedy ten zaproponował też wersje z dodatkowym Borys Paszko  Kraków.
H
przestanie płynąć prąd przez rezystancję R1, a tranzystorem według rysunku F. Wszyscy uczestnicy zostają dopisani do li-
to zatka także tranzystor T2. Bezpiecznik za- Tylko jeden z uczestników określił wpraw- sty kandydatów na bezpłatne prenumeraty.
działa i przerwie obwód. dzie układ jako rodzaj bezpiecznika, ale
AA
F
Aby zresetować układ, należy nacisnąć obawiał się i zastanawiał, czy zadziała on
Ty1 Ty1
przycisk S. Spowoduje to włączenie tyrystora tylko przy gwałtownym wzroście prądu,
T2
i przepływ prądu. Wartość rezystora R2 w ob- np. przy zwarciu, czy także przy łagod-
T1 T1
wodzie bramki powinna być dobrana zależnie nym narastaniu prądu. Tylko ten jeden
od napięcia pracy, żeby naciśniecie przycisku Kolega doszedł do wniosku, że układ
S spowodowało przepływ dostatecznie duże- zadziała przy zwarciu i gwałtownym
R1 R1
T2
go prądu, który na pewno otworzy tyrystor. wzroście prądu obciążenia, natomiast
Wartość R2 będzie więc zależeć od czułości przy powolnym narastaniu prądu, rosną-
BB
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
14
n
i
a
g
t
n
e
r
r
u
c
C
D
,
E
FE
F
h
, DC current gain
h
)
s
t
l
o
V
(
e
g
a
t
l
o
v
,
V, voltage (Volts)
V
2N3055
2N3055



Projekty AVT
Modyfikowany
Modyfikowany
wzmacniacz JLH
wzmacniacz JLH
W dzisiejszych czasach, gdy podzespoły i odmianach, np. według rysunków 2 i 3.
R7
obwody elektroniczne stają się coraz mniejsze Powstały również wersje: ze zwielokrotnio-
V+
i coraz bardziej specjalizowane, wykonywanie nymi tranzystorami wyjściowymi, zasilane
wielu urządzeń we własnym zakresie staje się napięciem symetrycznym, a także układy
C4
zupełnie nieopłacalne. Jest to spowodowane wykonane z tranzystorów polowych (PLH
wprowadzaniem układów scalonych o dużej Nelsona Passa).
skali integracji, które dodatkowo spełniają
T3
R1
wiele bardzo różnych pożytecznych funk- Opis układu
cji. Dodatkowym utrudnieniem dla amatorów Działanie wzmacniacza najłatwiej prześledzić
R3
jest fakt wykorzystywania układów scalonych na podstawie pierwotnej wersji z rysunku 1. Ze
w maleńkich obudowach BGA, które prak- względu na pojedyncze napięcie zasilające, do C3
tycznie uniemożliwiają ich wykorzystanie w sygnału wejściowego dodawana jest składo-
T1
domowym warsztacie. Jednak w niektórych wa stała (R1, R2, C1). Polaryzuje ona wstęp-
WY
T2
C1
dziedzinach elektroniki, jak na ironię, ciągle nie wejście wzmacniacza napięciem równym
R4
konstrukcje wykonane z elementów dyskret- około 1/2 napięcia zasilającego. Następnie
T4
ne są uznawane za najlepsze rozwiązanie. sygnał trafia do tranzystora T1, który pełni
WE
R5 R6
R2
Jedną z takich gałęzi elektroniki są wzmac- rolę podobną do wzmacniacza różnicowe-
C2
niacze audio. Dodatkowo ich samodzielne go w bardziej nowoczesnych konstrukcjach.
wykonanie jest często kilkukrotnie tańsze niż Funkcję wejścia nieodwracającego (+) spełnia
zakup sprzętu fabrycznego podobnej klasy. baza. Emiter T1 odpowiada wejściu odwraca-
Rys. 2
Wspomnieć należy również o dużych moż- jącemu (-) i to do niego doprowadzony jest
liwościach wprowadza- sygnał sprzę- Rys. 3
nia modyfikacji w kon- żenia zwrotne- R7
Rys. 1
strukcjach z elementów go pobierany z
R7
V+
dyskretnych. wyjścia układu
V+
W artykule przed- poprzez dzielnik
C4
stawiony został wzmac- napięcia R3/R4.
C4
R8
niacz klasy A o nieco- Kondensat or
dziennej topologii, która C2 zapobiega T3
R1
najprawdopodobniej wzmacnianiu
T3
R1
powstała pod koniec lat składowej sta-
R3
60. XX wieku  rysu- łej. Wstępnie T1
R3
C3
nek 1. Jej autorem jest wzmocni ony
John Linsley-Hood, a C3 sygnał dostępny
T5
jego układ, pomimo jest na kolek-
WY
T2
T1
C1
prostoty (wynikającej torze T1, skąd
WY
T2
C1
raczej z dostępności i trafia do bazy
R4 T4
R4
ceny tranzystorów), tranzystora T2. WE
T4 R6
R2 R5
znajduje zwolenników WE Zadaniem T2
R5 R6 C2
R2
do dziś i jest wykony- jest odpowied-
C2
wany w wielu różnych nie rozdziela-
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
15
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Projekty AVT
R7
nie prądu dostarczanego przez prąd kolektorów tran-
100* 1W
1
0
0
*
1
W
+30V
z
ródło typu bootstrap (R7, zystorów wyjściowych,
C10
C11
R9
R8, C4) pomiędzy bazy tran- można obliczyć prąd
470u
10*
T9
100n
T7
zystorów wyjściowych T3, T4. baz jednej gałęzi:
BC560
BF245B
Należy zwrócić uwagę, że T3 I = IC / h
B FE
C4
pracuje jako wtórnik emiterowy Dla przykładu (h =
FE
1000u
(wspólny kolektor), a T4 jako T8 60, I = 2A) jest to:
C
R10 2SA1930
wzmacniacz ze wspólnym emi- P1 I = 2A / 60 H" 33mA
B
R1 10k
T4
10k
2x
2
x
terem, dlatego nie jest koniecz- 2,2k Żeby zasilić tranzysto-
T3
2N3055
C8
ne dobieranie tranzystorów o ry gałęzi  górnej (T3,
150p
R8 R13 R14
jednakowym wzmocnieniu. T4) oraz  dolnej (T5,
1k 0,15 0,15
5W 5W
Wskazane natomiast jest, żeby R3 T6), potrzebny jest
C1
T4 miał wzmocnienie większe prąd dwa razy większy,
C3
R12
R12
2,7k
2
x
od T3, ponieważ pozwoli to T1 2x czyli 66mA. Wydajność
10m
BC560 2N3055
C7
4,7k
4,7k
nieco zmniejszyć zniekształce- WE
2SC5171 C9 z
ródła prądowego (T8)
2,2u R11
T2
T6
WY
nia. Rezystory R5, R6 przyspie- 47k można obliczyć ze
150p
1u...3,3u
R4
T5
szają wyłączanie tranzystorów wzoru:
R5
220
8,2k
T2 i T4. Kondensator C3 oddzie- I = U /R9
T8 BE T9
C5
C6
R6 R15 R16
R2
la wyjściową składową stałą od I H" 0,68V/R9
C12 T8
2,2k 0,15 0,15
2,7k
C2
100n
5W 5W
głośnika. 470u Przekształcając wzór,
470u
100n
Proponowana do realizacji można obliczyć wartość
Rys. 4
wersja układu według rysunku R9, a dla rozpatrywane-
4 różni się od oryginału następu- go przykładu jest to:
jącymi szczegółami: wanie elementów najlepiej przeprowadzać R9 = 0,68V / 66mA
1) Liczba tranzystorów wyjściowych została klasycznie, zaczynając od podzespołów naj- H" 10�
podwojona  w jednym wzmacniaczu pra- mniejszych (zwory, rezystory), a kończąc na Wartość R7 należy dobrać tak, żeby spadek
cują teraz dwie pary tranzystorów. Pozwala największych (kondensatory elektrolityczne). napięcia wywołany przepływem prądu T8
to zmniejszyć obciążenie termiczne tranzy- Tranzystory wyjściowe należy zamontować wynosił 5& 10V. Dla wartości z przykłado-
storów oraz obniżyć poziom zniekształceń. na radiatorach, które będą mogły łącznie roz- wych obliczeń jest to około:
2) Stopień wejściowy otrzymał niezależne proszyć około 60W. Do odizolowania tran- R7 = 7,5V / 66mA H" 100�
zasilanie w postaci z
ródła prądowego bazu- zystorów najlepiej użyć przekładek miko- Prąd spoczynkowy stopnia wejściowego
jącego na tranzystorze złączowym (T7, P1, wych posmarowanych pastą przewodzącą (T1) należy ustawić potencjometrem P1 na
R8). Potencjometr P1 umożliwia zmia- ciepło. Ze względu na stosunkowo niedużą poziomie 0,5mA. Odpowiada to spadkowi
ny prądu spoczynkowego tranzystora T1. moc przypadającą na każdy z tranzystorów, napięcia na rezystorze R8 równym 0,5V.
Rezystor R8 jest elementem opcjonalnym dopuszczalne jest użycie cienkich przekładek Ze wzrostem temperatury prąd spoczyn-
ułatwiającym zmierzenie wartości prądu. silikonowych. W tranzystorach T2 oraz T8 kowy wzrasta o około 25% (przy wzroście
3) Obwód bootstrap został udoskonalony straty mocy nie powinny przekraczać 0,5W, temperatury radiatora z 25 do 75�C). W
poprzez zastąpienie rezystora R8 (rysunek co oznacza, że w większości przypadków przypadku radiatorów dobranych z niedużym
1) z
ródłem prądowym złożonym z tranzy- mogą one pracować bez radiatorów, warto zapasem warto tę zmianę uwzględnić, odpo-
storów T8, T9 i rezystorów R9, R10. jednak przykręcić do nich niewielkie kawałki wiednio zmniejszając prąd spoczynkowy (dla
4) Zmodyfikowany został także obwód doda- płaskownika lub blachy aluminiowej. temperatury pokojowej). Przy większych prą-
jący składową stałą na wejściu. W tej wersji Ze względu na nietypową konstrukcję, dach kolektorów zmiany spowodowane tem-
wprowadza on mniejsze szumy. uruchamianie układu jest trochę trudniejsze peraturą są mniejsze.
5) W celu zwiększenia stabilności dodane niż w powszechnie spotykanych wzmacnia-
zostały obwody filtrujące wyższe częstot- czach klasy AB. Najpierw należy obliczyć Zasilacz
liwości  jeden na wejściu (R12, C7) o prąd spoczynkowy stopnia sterującego (T8), Ze względu na stosunkowo niedużą wartość
częstotliwości granicznej f wynoszącej co pozwoli dobrać rezystory R7 i R9. Żeby ujemnego sprzężenia zwrotnego, wzmacniacz
g1
około 225kHz oraz drugi w pętli sprzężenia oszacować wymaganą wartość prądu, należy niezbyt dobrze tłumi tętnienia napięcia zasi-
zwrotnego (R3, C8)  f = 400kHz. zmierzyć wzmocnienie tranzystorów wyjścio- lającego. Z tego względu do zasilania ukła-
g2
6) Równolegle z wyjściowym kondensato- wych (na ogół jest równe 50 100 pomiar du najlepiej użyć zasilacza stabilizowanego.
rem elektrolitycznym C3 włączony został powinien być wykonany przy prądzie kolek- W podstawowej wersji powinien on mieć
kondensator stały (MKT, MKP), który ma tora z zakresu: 0,5& 1,5A). Następnie należy wydajność prądową na poziomie 2A (na jeden
lepsze właściwości w zakresie wyższych obliczyć średnie wzmocnienie tranzystorów kanał) i napięcie około 30V. Zasilacz taki
częstotliwości.  h . Kolejnym etapem jest określenie prądu można zrealizować przy użyciu kilku ele-
FE
spoczynkowego stopnia wyjściowego  w mentów dyskretnych  rysunek 5. Mostek
Montaż i uruchomienie większości przypadków optymalny będzie prostowniczy M1 wraz z kondensatorami
Montaż wzmacniacza, ze względu na małą około 2A. Znając wzmocnienie prądowe i C1, C2, C3 tworzą główną niestabilizowa-
liczbę elementów, jest ną część zasilacza. Dioda
Rys. 5
dość prosty. Do zmonto- stabilizacyjna D2 (zasilana
M1
wania układu w zupełności przez R1) wytwarza sta-
F1
D1
TR1 15A
R1
wystarcza płytka uniwer- bilne napięcie odniesienia.
1k
T1
1A
F2
IRF640
salna, a w ostateczności Napięcie to doprowadzane
nawet montaż na pająka. jest do bramki tranzysto-
C3
5A
+30V
D2
C1 C2 C4
W przypadku zastosowania ra T1, który pracuje tu w
100n
230V/30V 6800u 6800u 100u
płytki drukowanej, luto- roli klasycznego wtórnika
GND
33...36V
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
16
+
+
+
+
1N4002
+
+
+
+
Wiązki kablowe
W
i
ą
z
k
i
k
a
b
l
o
w
e
www.sigma.krakow.plProjekty AVT
w
Transformatory
Top www
T
o
p
w
w
w
2
Cewki i dławiki
C
e
w
k
i
i
d
ł
a
w
i
k
i
Zaciskanie złączy na przewodach od 0,0123mm2!!!
Z
a
c
i
s
k
a
n
i
e
z
ł
ą
c
z
y
n
a
p
r
z
e
w
o
d
a
c
h
o
d
0
,
0
1
2
3
m
m
!
!
!
z
ródłowego. Oznacza to, że na jego z
ród-
le występuje napięcie odniesienia pomniej-
szone o spadek napięcia U , czyli około
GS
30V. Wydajność prądowa takiego układu jest
duża i najczęściej można z niego zasilić dwa
wzmacniacze.
Kondensator C4 ma za zadanie dodatko-
wo filtrować napięcie odniesienia. Dioda D1
powinna szybko rozładować C4 w przypadku
zwarcia wyjścia stabilizatora do masy, co
zapobiegnie powstaniu zbyt dużej różnicy
potencjału między bramką a z
ródłem.
W tranzystorze T1 wydzielać się będzie
około 10 20 watów ciepła (przy prądzie
C6,C11,C12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
2A), co wymusza zastosowanie odpowied- Wykaz elementów
C7,C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150pF
nio dużego radiatora. Transformator zasto-
Wzmacniacz
C9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1�F...3,3�F
sowany w zasilaczu powinien mieć moc
Rezystory
Półprzewodniki
około 80W (na kanał). W przypadku użycia
R1,R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,2k�
T1,T9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BC560
jednego zasilacza dla dwóch wzmacniaczy,
R2,R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,7k�
T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2SC5171
należy pojemność kondensatorów C1 i C2
R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220�
T3-T6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2N3055
podwoić. Przy tak dużych pojemnościach
R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8,2k�
T7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BF245B
kondensatorów warto zastosować układ
R7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100�* 1W
T8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2SA1930
 miękkiego startu transformatora, który
R8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1k�
Zasilacz
zapobiegnie przepalaniu się bezpieczników
R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10�*
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1k�
(zabezpieczenia takie oferuje sklep AVT).
R10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k�
C1,C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6800�F
Warto zauważyć, że zamiast tranzystora
R11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47k�
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
IRF640 można użyć niemal dowolnego tran-
R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7k�
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100�F
zystora N-MOSFET o napięciu dopuszczal-
R13-R16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0,15� 5W
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1N4002
nym powyżej 60V, prądzie 10A i mocy nie
P1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k�
D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Zenera 33& 36V
mniejszej niż 40W. Również można zastąpić
Kondensatory
M1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . mostek 15A
tranzystor polowy układem Darlingtona.
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2�F
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .IRF540 lub podobny
W przypadku, gdyby moc rozpraszana w
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 000�F
F1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1A
zasilaczu była zbyt duża, można zmodyfi-
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000�F
F2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5A
kować układ, usuwając diodę stabilizacyjną
C2,C5,C10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470�F
D2 oraz zwiększając wartość R1 do kilkuna-
stu kilkudziesięciu k�. Powstanie w ten spo- przy 4�. Ograniczeniem mocy przy obciąże- dodatkowego przedwzmacniacza. Można też
sób układ powszechnie nazywany aktywnym niu 4� jest prąd spoczynkowy. Przy prądzie spróbować zwiększyć wzmocnienie poprzez
powielaczem pojemności. Jego zadaniem jest rzędu 3,5A można osiągnąć moc rzędu 25W, zwiększenie wartości R3 i/lub zmniejszenie
wygładzenie tętnień zasilacza, które mogą wiąże się to jednak z niemal dwukrotnym R4, co powinno pozwolić na wysterowanie ze
być słyszalne jako brum w głośniku. Układ zwiększeniem mocy strat. Chcąc zwiększyć z
ródeł o niższych poziomach wyjściowych.
ten nie stabilizuje jednak bezwzględnej war- moc przy 8�, należy podnieść również napię- Zniekształcenia generowane przez wzmac-
tości napięcia zasilającego, co oznacza, że cie zasilania. Przy 40V i prądzie spoczynko- niacz to głównie harmoniczne parzyste, z
może ono ulegać pewnym zmianom pod wym 2,5A moc na obciążeniu 8� wzrośnie do najsilniejszą drugą  około  73dB poniżej
wpływem obciążenia wzmacniacza, wahań 25W, również w tym przypadku straty mocy napięcia odniesienia, kolejne harmoniczne są
napięcia sieci energetycznej itp. Zmiany te wzrosną niemal dwukrotnie. Dla orientacji znacznie słabsze: h3 =  83dB, h4 =  89dB, h5
mają małą częstotliwość i są najczęściej nie- można podać, że w egzemplarzu modelowym = -95dB). Należy podkreślić, że zależnie od
zauważalne dla słuchacza. prąd spoczynkowy wynosił 3,2A (przy napię- indywidualnych właściwości tranzystorów,
Obowiązkowymi elementami zasilacza są ciu zasilającym 30V), a zastosowane radiato- zawartość harmonicznych może się znacząco
bezpieczniki po obu stronach transformato- ry osiągnęły temperaturę około 80�C. różnić od podanych wartości. Jest to spo-
ra, w tym przypadku mogą to być elementy Wzmocnienie napięciowe wzmacniacza wodowane płytkim sprzężeniem zwrotnym.
zwłoczne. wyznaczają rezystory R3 i R4 (a właści- Niezależnie jednak od zastosowanych ele-
wie ich proporcje). W modelu wzmocnienie mentów całkowite zniekształcenia i szumy
Możliwości zmian wynosi około 12x, co oznacza, że do pełnego (THD+N) nie powinny przekroczyć 0,05%
Przy zasilaniu napięciem 30V i prądzie spo- wysterowania wzmacniacza potrzebne jest (1W, 8�, 1kHz).
czynkowym równym 2A wzmacniacz może około 1& 1,5V, a to w wielu przypadkach Jerzy Gołaszewski
oddać około 12W przy obciążeniu 8� lub 8W może oznaczać konieczność zastosowania jego@plusnet.pl
R E K L A M A
Projekty AVT
2950
2950
Sterownik kamery 
Sterownik kamery  OKO
OKO
Technika wideo jest jedną z szybko rozwijających obrót osi silnika o zadany kąt. Właściwość piezo wytwarzającą dz
więki. Sposób pracy
się dziedzin. Kamery mają coraz lepsze parame- ta powoduje, że  lubiana przez elektroników analogowej klawiatury opisywałem w EdW
try i są dostępne na rynku w relatywnie niskich praca przy konstrukcji mechanicznej urządzenia 9/2009. Przypomnę, że klawiatura jest dziel-
cenach. Jednym z wielu zastosowań miniaturo- w najprostszym wypadku sprowadza się do nikiem napięcia zbudowanym z rezystorów
wych kamer jest monitoring, czyli obserwacja zamocowania kamery bezpośrednio na wale i włączników. Napięcie na wyjściu dzielnika
obiektów i oddalonych miejsc. Gdy chcemy silniczka. Drugą z zalet silników krokowych jest zależy od tego, który włącznik jest wciśnięty.
obserwować drzwi wejściowe do budynku lub możliwość wyliczania pozycji rotora. Dzięki Odczyt stanu klawiatury polega na pomiarze
małe pomieszczenie, wystarczy w odpowiednim temu można ustawić go w ustalonych  wyli- tego napięcia przez procesor i odpowiedniej
miejscu zamontować kamerę i na monitorze czonych pozycjach bez konieczności stosowania analizie zmierzonej wartości. Na rysunku 1
uzyskamy pełny obraz sytuacji. Odpowiedni skomplikowanych detektorów położenia wału. przedstawiona jest taka analogowa klawiatura
system może zapisać sygnał wideo, dokumentu- Aby to osiągnąć, silnik powinien pracować w układzie matrycowym.
jąc dodatkowo czas zdarzeń. Inaczej jest, kiedy z optymalnym obciążeniem, które nie zakłó- Wyprowadzenia PB0, PB1, PB2 i PB3
system monitoringu ma wspierać ochronę na ca jego ruchu. Praca opisanego tu sterownika podłączone są do wejść buforów sterujących
zewnątrz budynku lub w dużych pomieszcze- jest efektowna i prezentuje podstawowe walory silnikiem. Wstępnie projekt miał być jak naj-
niach. W tej sytuacji statycznie zamontowana silników krokowych. Szczególnie ciekawe są tańszy i najprostszy, przeznaczony tylko do
kamera przekaże do centrum obserwacji tylko funkcje ustawiania rotora na wcześniej zapamię- sterowania silników unipolarnych  mają one
wycinek obrazu otoczenia. Problem ten można tane pozycje. Dlatego zachęcam do przetestowa- 5, 6 lub 8 przewodów. Jednak w nowszych
rozwiązać na kilka sposobów, na przykład przez nia układu, który można również zmontować i urządzeniach komputerowych coraz częściej
instalację większej liczby kamer, co wiąże się z uruchomić na zwykłej płytce stykowej. montowane są silniczki krokowe bipolarne,
większymi kosztami. Inna metoda to zastoso- które mają tylko 4 przewody. Dlatego ostatecz-
wanie odpowiednich obrotnic, zmieniających Opis układu nie powstały dwie wersje układu. Różnią się
ustawienie kamer. Za pomocą zdalnego stero- Podstawowym zadaniem układu elektryczne- one stopniem mocy wzmacniającym sygnały
wania można przestawiać kamery, wybierając w go jest sprawdzanie stanu klawiatury, detekcja sterujące silnikiem. Jedna wersja to układ ze
dowolnym momencie obserwowane miejsce. Tu wciśniętego klawisza i sterowanie silnikiem wzmacniaczem L298, który może sterować
należałoby wyjaśnić akronim mojego projektu krokowymi. Całością zarządza mikrokontro- silnikami bipolarnymi i unipolarnymi. Druga
 sterownik OKO jest to sterownik Obrotnicy ler ATtiny13, zasilany napięciem 5V stabili- wersja z dużo prostszym układem ULN2803
Kamery Obserwacyjnej. W rzeczywistości jest zowanym przez US2. Wyprowadzenie PB4 umożliwia tylko sterowanie silnikami uni-
to uniwersalny sterownik dla silnika krokowe- realizuje dwa zadania. Zależnie od potrzeby polarnymi. Schemat elektryczny sterownika
go. Umożliwia on sterowanie pracą silnika za pełni funkcję wejścia analogowego, testu- z ULN2803 przedstawiony jest na rysunku
pomocą poleceń wydawanych z klawiatury. W jącego stan analogowej klawiatury lub jest 2. W układzie tym procesor ATtiny13 steruje
urządzeniu wykorzystałem podstawowe właś- ustawiane jako wyjście i steruje blaszką silnikiem poprzez 4 pary połączonych rów-
ciwości silnika krokowego. Jedną z nich jest
Rys. 2
Rys. 1
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
18
Projekty AVT
nolegle buforów, będących wzmacniaczami różnymi silniczkami małej mocy, układ działa (ZERO i MAX). Procedury i rejestry silnika
prądowymi (układy Darlingtona). Każdy z niezawodnie. Jednak przy obciążaniu układu kontrolują jego położenie w zakresie od 0
nich może załączać obwody o napięciu do 50V silnikami pobierającymi duży prąd trzeba do 65535 kroków. Wiele można by napisać
i prądzie do 0,5A. Dzięki równoległemu połą- pamiętać o zastosowaniu właściwych diod i na temat najciekawszych procedur programu,
czeniu buforów w pary po dwa, ich wydajność radiatora odprowadzającego ciepło. czyli automatycznego ustawiania na pozycję
prądowa teoretycznie wzrasta do 1A na jedno  ZERO lub obracaniu się rotora do wcześniej
uzwojenie silnika. Wyjścia ULN2803 połączo- Program zapamiętanych pozycji. Jednak ze względu na
ne są ze złączem silnika ZS. Diody LED nie są Program po rozpoczęciu pracy ustawia wstęp- obszerność tematu, wspomnę tylko, że wszyst-
konieczne do poprawnej pracy układu, ale dają nie najważniejsze rejestry oraz parametry kie przesunięcia obliczane są w programie
możliwość obserwacji, w jaki sposób procesor pracy timera i przetwornika ADC. Program głównym, a do timera przekazywane są tylko
steruje silnikiem krokowym. Kiedy dana dioda główny cyklicznie wywołuje procedurę testu informacje o kierunku obrotów i liczbie kro-
świeci, to odpowiadające jej wyprowadzenie stanu klawiatury i w razie wykrycia wciśnię- ków (sekwencji) przesunięcia. Po przekazaniu
silnika jest załączone. Podczas pisania lub ana- tego klawisza zostaje uruchomiony podpro- parametrów do timera, procedura z programu
lizy programu sterującego należy uwzględnić gram jego obsługi. Zadania związane ze ste- głównego sprawdza, czy został ustawiony
to, że bufory w ULN2803 są negatorami. rowaniem silnika, generowaniem dz
więków i bit stopu BSTOP_SIL. Ustawienie tego bitu
Schemat drugiej wersji układu ze wzmac- odmierzaniem czasu są obsługiwane w prze- oznacza, że silnik osiągnął zadaną wcześniej
niaczem L298 przedstawiony jest na rysunku rwaniach timera. Na podstawie zmiennych z pozycję i zatrzymał się. Następnie zostają
3. Układ L298 jest specjalizowanym wzmac- programu głównego procedury timera usta- obliczone i przekazane do timera nowe dane.
niaczem przeznaczonym do sterowania silni- lają, jakie zadania należy wykonać podczas
O
ków i to nie tylko silników krokowych, ale przerwania. Zależnie od ustawienia znacz- Montaż i uruchomienie
także zwykłych silniczków na prąd stały. Ma ników bitowych, rejestrów programowych i Układ można zmontować na jednostronnej
on kilka końcówek pomocnych do odpowied- wskaz
nika fazy położenia wału, procedury płytce drukowanej. Przygotowałem dwie wer-
niego sterowania i do pomiaru parametrów obsługi timera odpowiednio sterują wypro- sje płytki drukowanej  jedną dla układu z
pracy silnika. Ze względu na małą liczbę wadzeniami silnika i wyliczają   kontrolują ULN2803 pokazana na rysunku 4. Druga
portów układu ATtiny13 i dla uproszczenia położenie wału. Zależnie, czy procedury z wersja płytki przeznaczona dla wzmacniacza
programu, układ L298 pracuje tylko jako programu głównego ustawiły obroty w prawo, L298 zamieszczona jest na rysunku 5.
wzmacniacz sygnałów sterujących z mikro- czy w lewo, zwiększana lub zmniejszana jest Schematy i wzory płytek wykonane zostały
kontrolera. Dla nas najważniejsze jest że zawartość wskaz
nika sekwencji obrotu silnika za pomocą programu EAGLE 4.13. Programy
wydajność prądowa poszczególnych wyjść R_FAZY_SIL. Na podstawie wartości trzech w postaci z
ródłowej i HEX dostępne są
wynosi 2A. Drugą ważną zaletą L298 jest młodszych bitów tego wskaz
nika pobierana w Elportalu. Montaż płytek drukowanych
to, że jego wyjścia umożliwiają sterowanie jest dana z tabeli TABLA_FAZ_SILN. W tabeli zacznijmy od wlutowania niskich elementów
silników bipolarnych. Układ wymaga zabez- tej zapisanych jest osiem sekwencji stanów i zworek (zworki wymagane są tylko na płytce
pieczenia wyprowadzeń sterujących silnikiem wyprowadzeń PB0 do PB3, które sterują silni- z układem L298). Złącza do podłączenia kla-
za pomocą diod (na schemacie są to diody kiem. Dla zwiększenia precyzji ruchu silnika, wiatury oraz silnika wykonane są z dociętych
D1 do D8). Według noty informacyjnej ukła- w tabeli wpisane są sekwencje dla sterowania elementów listwy goldpin o rastrze 2,54mm.
du L298 powinny to być szybkie diody o półkrokowego. W trakcie zmiany kolejnych Pod mikrokontroler i układ ULN zalecane są
dość dużej wydajności prądowej, ale ja w ustawień rotora obliczana jest jego aktualna podstawki. Przylutowanie pozostałych ele-
układzie testowym zastosowałem popularne pozycja i program sprawdza, czy rotor nie mentów nie powinno sprawić kłopotu. Ścieżki
diody 1N4007. Po wielu godzinach testów z osiągnął pozycji minimalnej lub maksymalnej do złącza silnika i inne, przez które płyną
większe prądy, warto mocno pocynować. Na
rysunku 6 widać rozkład ścieżek i elementów
płytki klawiatury oraz opis funkcji klawiszy.
Przy jej montażu trzeba polutować wszystkie
wyprowadzenia włączników, ponieważ łączą
one układ w matrycę.
Można również uruchomić układ zmon-
towany na płytce stykowej według schematu
z rysunku 7. Pomocny przy tym może być
widok z fotografii 1. Dzięki zastosowaniu kla-
wisza shift klawiatura z płytki stykowej może
załączać wszystkie funkcje, tak jak ta z szes-
nastoma klawisza-
Rys. 6 mi. Wciśnięcie S_
SHIFT i klawiszy od
Rys. 3
S1 do S8 odpowiada
Rys. 4 Rys. 5
klawiszom 1 8 z kla-
wiatury 16-klawiszo-
wej. Są to klawisze
nastaw i zapisu para-
metrów do pamięci
EEPROM. Klawisze
S1-S8 bez S_SHIFT
odpowiadają klawi-
szom sterującym 9-
16.
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
19
19
Projekty AVT
Napięcie zasilania całego układu powin- ważne, właściwym
no być stałe i dobrze odfiltrowane. Wartość podłączeniu silnika
napięcia dobieramy z zakresu 7V-24V, odpo- układ powinien od razu
wiednio do zastosowanego silnika. Napięcie działać. Tu może poja-
zasilające silnik należy tak dobrać, aby prąd wić się wątpliwość,
pobierany z poszczególnych wyjść sterowni- jak podłączyć silnik
ka nie przekraczał prądu nominalnego silnika do tego sterownika?
oraz nie był większy od dopuszczalnych Na rysunkach 8a, 8b Rys. 8a, 8b, 8c
wartości prądu wzmacniaczy  tj. 1A dla i 8c widoczne są trzy
ULN2803 lub 2A dla L298. Gdyby okaza- układy silników krokowych, mają one 4, 5 lub Po pierwszym uruchomieniu programu
ło się, że napięcie wymagane do zasilania 6 przewodów do podłączenia. Przy ustalaniu trzeba najpierw ustawić pozycję minimalną
silnika musi być mniejsze od 6V to trzeba wyprowadzeń najlepiej posłużyć się omo-  określaną dalej jako pozycję ZERO (pozy-
oddzielić na płytce obwody zasilania silnika mierzem. W silniku z czterema przewodami cja skrajna obrotu w lewo). Pozycja ZERO
i stabilizatora napięcia dla procesora. W tym (rys. 8a) łatwo jest ustalić cewkę A i B. Są to powinna być tuż przy punkcie blokującym
celu przecinamy zwężenie na ścieżce dopro- dwie jednakowe cewki niepołączone ze sobą. dalszy obrót w lewo  umożliwi to póz
niej
wadzającej napięcie do stabilizatora i oba Wyprowadzenia cewki A podłączamy do A1 szybkie odtworzenie nastaw mechanicznych
obwody zasilamy z oddzielnych z
ródeł prądu i A2 w złączu ZS. Cewkę B podłączamy do po włączeniu zasilania. Następnie ustawiamy
z zachowaniem wspólnej masy. Na schema- B1 i B2. W silniku z 5 przewodami (rys. 8b) pozycję MAX (skrajna w prawo). Zawsze w
tach miejsce rozdzielenia zasilania jest pogru- ustalamy przewód wspólny i podłączamy pierwszej kolejności trzeba ustawić ZERO
bione i oznaczone opisem ZW. go do  + w złączu ZS. Między przewodem a potem MAX, ponieważ po przestawieniu
Ze względu na odmienny sposób sterowania wspólnym a resztą przewodów jest jednakowa pozycji minimalnej  ZERO proporcjonalnie
układów ULN2803 i L298 do zaprogramowania rezystancja. Pozostałe cztery wyprowadzenia przesunie się pozycja maksymalna MAX.
mikrokontrolera wybieramy program zależnie podłączamy do ZS, eksperymentując tak, aby Teraz podczas sterowania obrotami w lewo
od tego, jaki wzmacniacz jest zastosowany w silnik obracał się płynnie i bez  skoków . W lub w prawo rotor silnika nie powinien wykra-
układzie. Dla ULN2803 programujemy kodem silniku z 6 przewodami (rys. 8c) ustalamy czać poza zapisane pozycje ZERO i MAX.
z pliku OKO_ULN.HEX, a dla L298 stosujemy przewody wspólne obydwu zespołów cewek i Aby działały funkcje PATROL i szybkie usta-
program z pliku OKO_L298.HEX. Warto też podłączamy je do  + w złączu ZS. Następnie wianie rotora na pozycję POZ.1, też musimy
zaprogramować pamięć EEPROM plikiem EEP. wyprowadzenia cewek A i B podłączamy je ustawić według opisu poniżej. Nastawy
W pliku tym zapisane są wstępne  domyślne odpowiednio do A1, A2 i B1, B2 złącza ZS. trzeba zapisać do EEPROM klawiszem 1. Po
nastawy pracy układu, które możemy potem Jeżeli po załączeniu układu silnik będzie każdym uruchomieniu  restarcie procesora
zmieniać i zapisywać poleceniami z klawiatury. kręcił się w prawo zamiast w lewo, to trzeba przyciskami 3 lub 8 trzeba ustawić i wpisać
Po zaprogramowaniu układu i podłączeniu podłączyć odwrotnie złącze silnika do gniaz- pozycję ZERO, aby następnie program mógł
zasilania i klawiatury oraz, co jest bardzo da ZS (obracamy je o 180�). kontrolować położenie kamery.
Układ powinien reagować na przyciski
według poniższego zestawienia. W nawiasach
podana jest kombinacja klawiszy dla klawia-
tury z klawiszem S_SHIFT z płytki stykowej.
Aby zadziałały klawisze nastaw (1-8) trzeba
je przytrzymać około 3s, aż sygnały dz
wię-
kowe informujące o tym, że zaraz zmienimy
nastawę, zakończą się piknięciem. Jeżeli kla-
wisz nastawy puścimy przed piknięciem, to
wartość nastawy nie zostanie zmieniona.
1-( SHIFT +1)  zapis ustawień do
EEPROM  przepisuje aktualne nasta-
wy pozycji z pamięci RAM do EEPROM.
Parametry te będą przywracane po każdym
uruchomieniu sterownika.
Rys. 7
2-( SHIFT +2)  odczyt ustawień z
EEPROM  przepisuje nastawy z pamięci
Fot. 1
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
20
Projekty AVT
EEPROM do RAM. Po zmianie nastaw bez stałe kręcenie się silnika. Jeżeli
zapisania ich do EEPROM można przywrócić pozycja ZERO została zapisana
stare nastawy z pamięci EEPROM. tuż przy tym punkcie blokady
3-( SHIFT +3)  ustawianie pozycji ZERO obrotu, to po przyciśnięciu kla-
(skrajna lewa) i 4-( SHIFT +4)  ustawia- wisza 8 rotor dojedzie do tej
nie pozycji MAX (skrajna prawa). Pozycje blokady i układ wyzeruje licz-
ZERO i MAX są to nastawy, poza które silnik nik pozycji. Teraz zapamiętane
nie obróci rotora podczas normalnej pracy. wcześniej pozycja POZ.1 i pozy-
Dlatego programowanie nowych nastaw cje dla funkcji PATROL oraz
dla tych punktów odbywa się dwuetapowo. ZERO i MAX będą ustawiać
Najpierw musimy przekazać sterownikowi rotor w tych samych miejscach,
informację, że chcemy przestawić daną pozy- co przed wyłączeniem zasilania
cję i być może trzeba będzie wyjechać poza lub innym niekontrolowanym
dotychczasowe ograniczenie ruchu rotora. W przesunięciem ustawienia kame-
tym celu wciskamy przycisk zmiany danej ry (rotora).
pozycji (ZERO lub MAX) i usłyszymy sygnał 9-(1)  ustawia rotor na pozy-
informujący o tym, że zaraz zostanie zmie- cję POZ.1 Jak wspomniałem, wystarczy zamocować
niona nastawa. Czekamy, aż minie ten sygnał 10-(2)  włącza funkcję PATROL kamerę do wału silniczka i już mamy gotową
i będzie krótkie piknięcie, a następnie chwila 11-(3)  (V-) zmniejsza prędkość obrotu obrotnicę. Montując przekładnię z jednego
ciszy. Puszczamy wtedy klawisz. Teraz mamy i 12-(4)- (V+) zwiększa prędkość obrotu koła zębatego, zwiększymy moment obro-
odblokowaną możliwość obrotu i możemy  tymi klawiszami zmieniamy czasy opóz
nień towy i precyzję ruchu kamery. Przewody do
przekręcić rotor poza dotychczasowe ograni- pomiędzy kolejnymi zmianami pozycji rotora. kamery powinny być odpowiednio zamo-
czenie wyliczane programowo. Po ustawieniu Czasy te mają wpływ na prędkość obracania cowane tak, aby nie utrudniały ruchu i nie
pozycji, aby ją zapisać, wciskamy ponownie się rotora. Czym dłuższe czasy przerw tym plątały się. W konstrukcji mechanicznej
ten sam klawisz nastawy, ale teraz czekamy, silnik wolniej się obraca. Prędkości jest 16 należy uwzględnić fakt, że silniki kroko-
aż miną wszystkie wygenerowane sygnały i są one zapisane w tablicy TAB_TAKT_SIL we przy dłuższej pracy mogą się znacznie
(dwukrotna sygnalizacja zmiany nastawy) i programu. Przy zmianie nastawy V+/V- po nagrzewać. Przed dotknięciem pracującego
nastąpi cisza. Oznacza to, że nastawa została osiągnięciu maksymalnej lub minimalnej silnika trzeba zawsze najpierw sprawdzić
zapamiętana w pamięci RAM. Jeżeli chcemy nastawy zmienia się sygnał dz
więkowy. czy nie jest on gorący. Wysoka temperatu-
zachować te i inne nastawy na stałe, to musi- 13-(5)  obrót silnika w lewo ra silnika może ogrze-
Wykaz elementów
my przed wyłączeniem zasilania przepisać je  szybko wać obudowę kamery,
R1,RW1,RW2,RW3 400� (1%, dobrać)
do EEPROM klawiszem 1. Jeszcze raz przy- 14-(6)  obrót silnika w lewo aby nie zaparowała,
R3-R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1k�
pomnę, że zmiana nastawy ZERO zmienia  wolno ale zbyt wysoka tem-
R2 . . . . . . . . . . . . . 4,7k� (1%, dobrać)
ustawienie pozycji MAX. 15-(7)  obrót silnika w prawo peratura może nawet
RK1-RK7 . . . . . . . . 100� (1%, dobrać)
5-( SHIFT +5)  zapamiętaj pozycję POZ.1  wolno uszkodzić kamerę.
R_SHIFT,R_SHIFT 400� (razem 800�
 zapisuje aktualną pozycję w pamięci. Po 16-(8)  obrót silnika w prawo Kamera powinna mieć
1% lub dobrać)
naciśnięciu klawisza 9 kamera automatycznie  szybko możliwość wykonania
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470�F/25V
zostanie obrócona na zapamiętaną pozycję. Na koniec dwa zdania tylko jednego obrotu.
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100�F/25V
6-( SHIFT +6)  zapamiętaj pozycję na temat mechaniki układu. Jest to konieczne, aby
C3,C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
PATROL1 dla funkcji PATROL i 7-( Silniki krokowe można pozy- nie ukręcić przewo-
US1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ATtiny13
SHIFT +7)  zapamiętaj pozycję PATROL2 skać ze starych drukarek, ska- dów podłączonych do
US2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78L05
dla funkcji PATROL  funkcje te zapamię- nerów czy stacji dysków. Do niej. Przy konstrukcji
US3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ULN2803
tują dwie pozycje, pomiędzy którymi kamera obracania kamer wystarczą najprostszej blokady
US4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L298
będzie się stale obracać w lewo i w prawo, małe silniki z stacji dysków wystarczy odpowied-
D1 do D8. . . . . . . . . . . . . . . . . 1N4007
 obserwując określony wycinek terenu. Po lub małych gabarytowo dru- nio zamocować do
LED1 do 4 . . . . . . .diody LED  dowolner
ustawieniu tych pozycji funkcję patrol załą- karek. Z doświadczenia wiem, osi śrubę lub metalo-
PIEZO . . . . . piezo z gen. np. KPT-1410
czyć można klawiszem 10. że czym większy rozmiar dru- wą  wypustkę , która
S1-S16, S_SHIFT,S_RES. mikrołączniki
8-( SHIFT +8)  AUTOZERO  automa- karki, tym ma ona większe będzie się zapierać o
U_ZAS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ARK2
tyczne ustawianie na pozycję ZERO (skrajna i mocniejsze silniki. W star- element wystający z
ZS i WE_KLAW . . . . . .goldpin 2,54mm
w lewo)!* Funkcja ta umożliwia odtworzenie szym sprzęcie częściej były korpusu silnika.
ustawień mechanicznych po załączeniu zasi- montowane silniki unipolar-
Komplet podzespołów z płytką
lania  aby działała ta funkcja, mechanizm ne. Konstrukcja mechaniczna jest dostępny w sieci handlowej AVT Wiesław Pytlewski
jako kit szkolny AVT-2950.
musi mieć pozycję oporu, uniemożliwiającą obrotnicy jest bardzo prosta. elewp@wp.pl
R E K L A M A
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
21



Projekty AVT
2954
2954
część 1
część 1
TRX SDR na fale krótkie
TRX SDR na fale krótkie
Opisane w artykule urządzenie jest układem pracować tylko na jednym paśmie. W stosun- nych. Charakterystykę amplitudowo-często-
nadawczo-odbiorczym i pracuje w całym ku do wcześniejszej wersji tego urządzenia tliwościową zaprojektowanego filtru pokaza-
zakresie fal krótkich z wykorzystaniem tech- różni się głównie zastąpieniem dość trudno no na rysunku 3. Nie jest to wprawdzie filtr
niki SDR. Technika SDR bazuje na układach dostępnych i kosztownych wzmacniaczy typu o zbyt dobrych parametrach, układ jednak
z bezpośrednią przemianą częstotliwości, OPA1632 przez wzmacniacze NE5532 lub będzie współpracował z filtrem dolnoprzepu-
w których wytłumienie kanału lustrzanego podobne o identycznym rozkładzie wypro- stowym nadajnika, pracującym również pod-
odbywa się z wykorzystaniem zależności wadzeń. Stosując wzmacniacze operacyjne czas odbioru, co bardzo poprawi parametry
amplitudowo fazowych. Funkcję przesuwni- innego typu, należy wybierać typy moliwie odbiornika w przypadku budowania układu
ków fazowych małej częstotliwości, zarówno niskoszumne, o małych zniekształceniach. w wersji jednopasmowej. Odpowiedni moduł
po stronie nadawczej, jak i odbiorczej, w Znaczący wpływ na jakość opisanego urządze- filtrów pasmowych na cały zakres KF zosta-
układach SDR pełni komputer z kartą dz
wię- nia radiowego będzie miała też karta dz
więko- nie opisany póz
niej.
kową, sterowaną odpowiednim programem. wa obecna w komputerze. Do pierwszych Generator w.cz. zbudowany jest na ukła-
Opisany układ zbudowany jest w sposób prób wystarczy karta zintegrowana, jednak do dzie SI570 i wykorzystuje płytkę dostępną w
typowy i podczas jego uruchamiania nie w miarę komfortowej pracy należy użyć karty AVT, jako kit AVT-2912, opisaną w artykule
występują żadne niespodzianki. Do urucho- typu Audigy lub równoważnej. W oddzielnym  Power SDR . Opisany tam układ został
mienia tego układu wystarczy woltomierz artykule zostanie również niedługo opisane wielokrotnie sprawdzony i nie stwarza prak-
napięcia stałego. Bardzo pożądany jest też użycie tego układu w... radioastronomii, a tycznie żadnych problemów podczas urucho-
wobuloskop (np. serii NWT  potrzebny do konkretnie do odbioru promieniowania radio- miania. Początkujący powinni docenić fakt,
zestrojenia obwodów wejściowych), czasami wego Jowisza. Do głównych zalet omawiane- że nie wymaga on mozolnego wlutowywania
przydatny może okazać się oscyloskop, ale go układu należy zaliczyć niski koszt zasto- układu o dużej liczbie nóżek o gęstym rastrze,
jego posiadanie nie jest niezbędne. Obwody sowanych elementów, dużą prostotę i dobre jak w przypadku układów DDS. Układ SI570
wejściowo-wyjściowe można zestroić rów- parametry dynamiczne urządzenia, zależne ma obudowę, której montaż nie powinien
nież na  słuch , kierując się siłą odbierane- jednak od karty dz
więkowej w komputerze. stwarzać problemów nawet początkujące-
go sygnału, jest to jednak metoda bardziej W układzie tym wykorzystano szereg roz- mu. Zaletą układu SI570 jest duża czystość
pracochłonna i nieprzynosząca tak dobrych wiązań opisywanych wcześniej przez autora. widmowa sygnału oscylatora. Wadą jest nie
rezultatów jak użycie wobuloskopu. Zaletą urządzenia jest również konstrukcja najlepsza stabilność częstotliwości w funkcji
Opisany układ umożliwia zbudowanie wie- modułowa, która upraszcza eksperymenty. W temperatury otoczenia; wada ta może być
lopasmowego TRX-a na cały zakres fal krót- różnych wariantach różniących się szczegó- jednak usunięta przez stabilizację tempera-
kich. W wersji najprostszej (i najtańszej) może łami konstrukcyjnymi układ ten odtworzono tury układu, co zostanie opisane w dalszych
parokrotnie z bardzo dobrym skutkiem. odcinkach tego artykułu wraz z odpowied-
Rys. 1
nim układem elektronicznym. Początkujący
Elementy wspólne TRX-a mogą użyć generatora o stałej częstotliwo-


Schemat blokowy urządzenia pokazano na ści pracy, co ograniczy zakres przestrajania

rysunku 1, a ideowy na rysun-
Rys. 3
ku 2. Duża część podukła-


dów jest wspólna zarówno dla




nadajnika, jak i odbiornika, co


pozwoliło zredukować liczbę

zastosowanych elementów do




minimum. Filtr wejściowy zbu-


dowany jest na popularnych dła-
wikach osiowych i strojony jest
za pomocą trymerów ceramicz-



S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
23
U2
R28
+9V
C11
+9V IN OUT
C54
C68 C67 C69 C56 C55 C51 C50 C49 C39 C30 GND
Do wyjS
cia liniowego karty dx
więkowej 10u
D
o
w
y
j
S

c
i
a
l
i
n
i
o
w
e
g
o
k
a
r
t
y
d
x

w
i
ę
k
o
w
e
j
R60 Rx R24 R18
51
C24 8 8 8
Audio
7805
9-12V
trx 1n 1n 100n 100n 100n 100n 10u 10u 10u 10u
22n
C22 100u U7p U5p U8p
10k R17 10k
prawy R31 R23 10k
R
2
3
1
0
k
4 4 4
9 13
C12
R33
U3
8 14
150 10k
R40
C31
10u
+9V IN OUT L13 -9V
+2,5V
10k
10 + 12 + +6V
1n
U4C U4D 51
ADJ
C25 C81 C82 C79 C80 C83
10u
TS914 10uH
14
R1 C53
22n C58 C66 C33 C52 C57
TS914 LM317L
51
100n 100n 10u 10u 1n
L3
Do wejS
cia liniowego karty dx
więkowej U6p
D
o
w
e
j
S

c
i
a
l
i
n
i
o
w
e
g
o
k
a
r
t
y
d
x

w
i
ę
k
o
w
e
j
5 3
U4B U4A C13
+ + 100n 10u 100n 10u 1n
10uH
Audio 100u
C40 R39 C42 R29
7
trx 7 1
10k C23
R19
lewy R32 R22 10k C7 R2
R
2
2
1
0
k
6 2
100n 10u 51
R
1
6
4
,
7
k
R
4
3
3
,
3
k
51 R16 4,7k R43 3,3k
C26 +5V
10u
100u
150 10k 22n
R21 R20
C59 10u
C32
10u
RX/TRX
1n C48
C14
R42
Sterowanie nadawanie-odbiór z portu RS232
S
t
e
r
o
w
a
n
i
e
n
a
d
a
w
a
n
i
e
-
o
d
b
i
ó
r
z
p
o
r
t
u
R
S
2
3
2
C47
R30
10k 10k
R41 47k D1
C6 100n
Rezystor 3k3 zewnętrzny -
R
e
z
y
s
t
o
r
3
k
3
z
e
w
n
ę
t
r
z
n
y
-
100n
1n
4,7k
C4V3
- (przy si570 na tej płytce co si570)
-
(
p
r
z
y
s
i
5
7
0
n
a
t
e
j
p
ł
y
t
c
e
c
o
s
i
5
7
0
)
51
C27
R27 Rx
10u
C5 1n
C45 BU1
C41
22n
Q1
15p 100p antena
U1
15
C35
3 1
C21 100p
1B4 OE1
4 15 100p
1B3 OE2 MMBT3904
33n C43
5 7 C34
L1
1B2 1A
R37 10k R10 L8 L5
R
3
7
1
0
k
6 9
C37 10uH
1B1 2A
10 2 C38 56p C36
R25 180
R
2
5
1
8
0
L2
2B1 S1
180uH 4,7uH 10-40p
6
11 14 56p
U7A 180 10-40p
10uH
2B2 S2
R12 10k R49 R61
R
1
2
1
0
k
12
7 2B3
TR1
R13 R35 470
180 13
R62
2B4
5 C28+5V
C17 C15
330
+2,5V
8
Audio FST3253
U5A 2
10k 100 R7 R5 R3
U7B
out R36 C2
C61 C92 C94 C98 C84
1k 150 1k
100n 1n 10u
1 NE5532N
C19 1n
4,7n
3
U6B
3 R14 R34
100 100n 1n 10u 10u
1 74ACT74
10u C9 C10
8 13 osc*4
NE5532N
2 Q/ CLR
10k 100 Q3 Q2
11
R15
CLK
BFT92
Z
g
e
n
e
r
a
t
o
r
a
12 Z generatora
C20
R
3
8
1
0
k
10k 1n R38 10k
R11 L6 L9
D C8 C4
R8
47n 47n
9 kwarcowego
10
R4
Q PR
1k
R6
lub Si570
l
u
b
S
i
5
7
0
1k R9
180uH 4,7uH
180
100n 1n
470
51
C29 100p R50
180 6
1
Q/ CLR
3
L4
CLK
R44 Rx
2
100nH
D
C1
5
4
Q PR +5V
4,7n
C60 100p
U6A
R56 10k R45 L7 L12
R
5
6
1
0
k
180uH 4,7uH Patrz tekst - opcja
P
a
t
r
z
t
e
k
s
t
-
o
p
c
j
a
6
U8A 180 Q4
14,85MHz
R26
R47 10k R57 D2
R
4
7
1
0
k
1 14
7 nc +5V +5V
R48 R54
180
470 C99 C3 C100 C18
5
8 7
out GND
LED R
L
E
D
R
Audio
6
U5B
10k 100
U8B 10u 10u 100n 100n
out R55 C72
C63 14,85MHz
7 NE5532N
C44 1n
4,7n
3
5 R51 R53
100
1
10u
-9V
NE5532N
2
10k 100
C97
C71 C70 C76 C75 C74 C78 C77
R52
C46 1n R59 10k
R
5
9
1
0
k
10k R46 L11 L10
10u 10u 100n 100n 100n 1n 1n
100u
180uH 4,7uH
180
100p
C62 R58
+9V +6V +fx
180
L14 U9
+2,5V IN OUT
10uH
C86 C85 C87 C88 C89 C91 C96 C90 C16 GND C95 C93 C64 C65
C73
U4p
4,7n 7806
10u 10u 100n 100n 100n 1n 1n 100n 100n 10u 100n 100n 10u
Projekty AVT
Rys. 2
do częstotliwości generatora kwarcowego
typu BFT92. Sygnały kwadraturowe w.cz.,
niacz zbudowany na dwóch tranzystorach
multipleksery (mieszacze) zapewnia wzmac-
generatora do poziomów wymaganych przez
jak i przewlekanej.
Wzmocnienie sygnału z
no na generator kwarcowy w wersji SMD,
drukowanej przewidziane jest miejsce zarów-
wej (wycinek jednego pasma). Na płytce
częstotliwości próbkowania karty dz
więko-
podzielonej przez cztery, plus minus połowa
ale o częstotliwości czterokrotnie mniejszej
od
częstotliwości
wejściowej,
wytwarza układ 74AC(T)74. W
przypadku stosowania gene-
+
+
GND
VCC
+
+
+
+
+
+
+
Projekty AVT
ratora o poziomach sygnału w standardzie IQ, ale przesuniętych w fazie o
TTL lub CMOS, konieczne jest zastosowanie 180�). Odwracanie fazy o 180�
dzielnika oporowego ograniczającego poziom zrealizowane jest z użyciem
sygnału wejściowego do około 0,25V lub wzmacniaczy operacyjnych,
niemontowanie toru wzmacniacza na tran- pracujących w konfiguracji
zystorach BFT92 i podłączenie sygnału z wzmacniacza odwracającego.
generatora bezpośrednio do układu AC(T)74. Układ zawiera cztery identycz-
W przypadku stosowania generatora mono- ne wzmacniacze odwracające,
litycznego zasilanego z 3,3V, montujemy przy czym dwa pracują dodat-
szeregową diodę LED obniżającą napięcie kowo jako wzmacniacze bufo-
zasilania generatora z 5V do około 3,5V. W rujące sygnał z karty dz
wię-
przypadku stosowania generatora zasilanego kowej komputera. Na wejściu
z 5V, w miejsce diody LED montujemy zworę wzmacniaczy buforujących znajdują się filtry Rezystor o wartości 180� na wyjściu multi-
(opornik 0 omów). Większość generatorów dolnoprzepustowe usuwające składowe w.cz., pleksera zapewnia impedancję wyjścia nadaj-
TCXO (termokompensowanych) ma sygnał jakie mogłoby nanieść się na sygnał m.cz. z nika od strony w.cz. na poziomie około 200�.
wyjściowy o amplitudzie około 1V i wymaga toru nadajnika. Na wyjściach wzmacniaczy Transformator o przekładni 1 do 4 obniża tę
zastosowania wzmacniacza sygnałów w.cz. W operacyjnych znajdują się rezystory ograni- impedancję do znormalizowanej impedancji
egzemplarzu modelowym sygnał z generatora czające o wartości od 33 do 51� (wszystkie filtru, równej 50�. Transformator nawinięty
TCXO o częstotliwości 14,85MHz (3,3V) oporniki muszą mieć jednakową wartość, jest na rdzeniu F1001 (2 razy po 8 zwojów)
podłączony został przez opornik szeregowy lepsza jest mniejsza wartość oporności  nie dwoma przewodami jednocześnie, przy czym
o wartości 470� do wejścia wzmacniacza. każdy jednak ze wzmacniaczy równie dobrze najlepiej użyć przewodów różniących się
Pojedynczy generator TCXO o częstotliwo- ją  znosi ). Przy doborze wzmacniaczy ope- kolorem. Koniec jednego z uzwojeń łączy-
ści 14,85MHz umożliwia pokrycie odcinka racyjnych pracujących w torze nadajnika my z początkiem drugiego uzwojenia. Moc
SSB (fonia) w centrum polskiej aktywności kluczową rolę odgrywa typ zastosowanego nadajnika wynosi około 1mW. Układ wymaga
na paśmie 80m. Otrzymana częstotliwość wzmacniacza operacyjnego. W tym miejscu zastosowania odpowiedniego wzmacniacza
po podziale przez układ AC(T)74 jest czę- powinny być zastosowane wzmacniacze o mocy, który zostanie opisany póz
niej. Element
stotliwością środkową zarówno nadajnika, dużej wydolności prądowej wyjścia i potra- oznaczony na schemacie rx jest potencjome-
jak i odbiornika i występuje na wyprowa- fiące sterować obciążeniem o charakterze trem wieloobrotowym SMD, umożliwiającym
dzeniach 2 i 14 układu FST3253. Sygnał pojemnościowym. Duża część z powszech- dokładną regulację wzmocnienia jednego z
w.cz. sterujący pracą mieszacza idzie przez nie dostępnych wzmacniaczy ma zbyt małą kanałów nadajnika (równoważenie modula-
rezystory o wartości 0� z odpowiednich wydajność prądową lub wzbudza się pod- tora). Wypadkowa wartość rezystancji poten-
wyjść układu AC(T)74 (rezystory te mogą czas sterowania obciążenia o charakterze cjometru z rezystancją równoległą, włączoną
być zastąpione innymi z zakresu od 22� do pojemnościowym. Po kilku eksperymentach na stałe, powinna dać wartość bardzo zbliżoną
100� o rozmiarze 0603). Zastosowanie rezy- w układzie zastosowano wzmacniacz typu do analogicznego opornika o stałej warto-
storów o wartości różnej od 0� poprawia w TS914, lepszym wyborem jest wzmacniacz ści rezystancji w drugim kanale. Układ ma
niektórych wypadkach wytłumienie kanału typu TLE2064, jest on jed-
R E K L A M A
lustrzanego, ich montaż nie jest jednak nie- nak trudniej dostępny. Dwa
zbędny. Jako mieszacze zastosowano układ wymienione tutaj wzmacnia-
FST3253. Układ ten zawiera dwa niezależnie cze operacyjne mają najlep-
wybierane multipleksery typu 1 z 4. Jeden z szy stosunek jakości do ceny.
multiplekserów pracuje w torze nadajnika, Istnieją wzmacniacze opera-
drugi w torze odbiornika. Stanem aktywują- cyjne lepsze do tego zastoso-
cym multiplekser (mieszacz) jest stan niski wania, jednak cena ich wynosi
(piny 1,15 układu FST3253). W danej chwili nawet 50 zł za sztukę. Użycie
może być aktywny tylko jeden mieszacz, w tym miejscu wzmacniacza
co osiągnięto przez zastosowanie inwertera o niższej wydajności prądowej
na tranzystorze MMBT3904. Użycie w tym wyjścia (np. TL084) powoduje
miejscu tranzystora MMBT3904 jest dość wzrost zniekształceń sygnału
przypadkowe, funkcję tę może pełnić prak- nadawanego (rosnący wyraz
-
tycznie dowolny tranzystor npn. Zastosowana nie ze wzrostem mocy nadajni-
w układzie dioda Zenera ogranicza poziom ka), spadek mocy ze wzrostem
stanu wysokiego do około 4V. Bez zastosowa- odchylenia od częstotliwości
nia tej diody i z podaniem na wejście wyboru środkowej pracy urządzenia
mieszacza napięcia większego niż około 6V (f /4) i pogorszenie
generatora
układ FST3253 ulega uszkodzeniu. Przyjęte wytłumienia wstęgi bocz-
rozwiązanie pozwala na bezpośrednie stero- nej. Wszystkie wymienione
wanie układu z portu RS232 komputera. wzmacniacze mają identycz-
ny rozkład wyprowadzeń, co
Nadajnik otwiera szerokie pole do eks-
Układ SDR, zarówno w torze nadajnika, jak i perymentów. Wzmacniacze te
odbiornika, wymaga dwóch sygnałów przesu- mogą być zasilane na stałe lub,
niętych między sobą o 90� (kwadraturowych co jest lepszym rozwiązaniem,
I i Q) oraz w niektórych układach dodatkowo tylko na czas nadawania (taka
sygnałów komplementarnych do kwadraturo- opcja jest przewidziana rów-
wych (sygnałów analogicznych z sygnałami nież na proponowanej płytce).
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
25
25
Projekty AVT
niwelować różnice wzmocnienia na poziomie 4,7nF). Opisany układ dipleksera zapropo- Montaż układu
maksymalnie 2 procent. Analogiczne poten- nował Marco IK1ODO. Uzyskane właści- Układ zbudowany jest prawie w całości z
cjometry znajdują się w torze odbiornika i wości dipleksera pozwalają wykorzystać go wykorzystaniem elementów SMD o rozmia-
pełnią taką samą funkcję. W opcji podsta- w układzie z pasmem karty dz
więkowej na rze 0805, wyjątek stanowią kondensatory
wowej potencjometrów tych nie ma potrzeby poziomie 192kHz. Sygnał m.cz. wzmacniany ceramiczne o wartości 10źF, które mają obu-
montować, do czego mogą być one przydatne jest przez dwa podwójne wzmacniacze ope- dowę o rozmiarze 1206, dwa oporniki z
zostanie wyjaśnione w podsumowaniu, na racyjne, pracujące w konfiguracji wzmac- typoszeregu 0603 montowane opcjonalnie
końcu opisu urządzenia. niacza odwracającego, co łatwo pozwala oraz elementy indukcyjne. Opisany układ
uzyskać dopasowanie każdego z torów mul- zmontowano na dwustronnej płytce z lami-
Odbiornik tipleksera do wymaganej impedancji 200�. natu szklanego z metalizacjami otworów i
Sygnał w.cz. z wejścia antenowego trans- Wzmocnienie wzmacniacza operacyjnego soldermaskami (rysunki 4 i 5). W układzie
formowany jest w górę w stosunku 1 do 4 zależy od ilorazu rezystancji w sprzężeniu użyto szereg elementów odsprzęgających o
(transformacja z 50 na 200�). Rozwiązanie zwrotnym wzmacniacza i rezystancji na wartości 1nF, 100nF i 10źF. Wszystkie zasto-
takie poprawia stosunek sygnału do szumu. jego wejściu. Kondensatory 100pF w torze sowane w układzie kondensatory są konden-
Różnicowy sygnał mieszania (sygnał odbie- sprzężenia zwrotnego wzmacniacza NE5532 satorami ceramicznymi. Kondensatory 10źF
rany minus sygnał sterujący pracą mieszacza) zmniejszają wzmocnienie wzmacniacza dla można zastąpić kondensatorami tantalowymi.
pojawia się na wyjściach układu FST3253, sygnałów wysokoczęstotliwościowych i W przypadku zastosowania (elektrolitycz-
w praktyce są to 4 sygnały m.cz. przesunięte działają jako filtr dolnoprzepustowy. Sygnał nych) kondensatorów tantalowych szczególną
względem siebie o 90�. Napięcie zasilające ze wzmacniaczy NE5532, dopasowujących uwagę należy zwrócić na ich biegunowość.
układy cyfrowe wytwarzają dwa stabiliza- impedancję, podawany jest na wzmacniacz Jak pokazała praktyka, najczęstszym błę-
tory scalone oddzielnie dla układu multi- odejmujący na układzie NE5532. Parametry dem jest odwrotne wlutowanie kondensatora
pleksera i oddzielnie dla układu 74ACT74 szumowe tego wzmacniacza nie są już tak elektrolitycznego, czego konsekwencją jest
(przerzutników D). Układ FST3253 zasilany istotne, bo o całkowitych szumach w ukła- zniszczenie odwrotnie włączonego konden-
jest z napięcia 6V, co zwiększa szybkość dzie decyduje w sumie pierwszy stopień. satora i zwarcie. Bardzo duża liczba zastoso-
przełączania układu i jest bardzo korzystne Na wyjściach wzmacniaczy operacyjnych, wanych elementów odsprzęgających wynika
w prezentowanym układzie. Przyjęte roz- z których sygnał idzie na wejście audio z konieczności zapewnienia dobrego odsprzę-
wiązanie redukuje przenoszenie zakłóceń karty dz
więkowej, umieszczone są oporni- żenia układu w szerokim zakresie częstotliwo-
w układzie, bo stabilizatory scalone dzia- ki o wartościach 100�. Oporniki te zapo- ści. Kondensatory 1nF powinny być typu NP0
łają jak filtry. Każde z wyjść multipleksera biegają wzbudzeniom układu wywołanym (COG), w razie problemu kupienia konden-
obciążone jest impedancją zbliżoną do 200� obciążeniem pojemnościowym wzmac- satorów o takiej pojemności można je zastą-
w szerokim zakresie częstotliwości, a stałą niacza (kable audio prowadzące do karty pić kondensatorami np. 820pF. Powszechnie
impedancję, niezależnie od częstotliwości, dz
więkowej komputera). Napięcie refe- stosowane kondensatory X7R (produkowane
zapewnia układ zwany diplekserem (rezy- rencyjne dla wzmacniaczy operacyjnych zwykle od pojemności 1nF wzwyż) mają
story 180�, dławiki 180źH i kondensatory wytwarza stabilizator LM317L. Warto w znacznie gorsze właściwości odsprzęgają-
tym układzie zwrócić uwagę ce. Kondensatory ceramiczne 22nF i 4,7nF
na małe wartości rezystancji zastosowane w układzie powinny odznaczać
R E K L A M A
ustalającej napięcie wyjścio- się możliwie niskim rozrzutem pojemności.
we stabilizatora. Stabilizator Ideałem byłoby tu również użycie kondensa-
LM317L, w przeciwieństwie torów typu NP0 (COG), wadą ich jest jednak
do stabilizatorów serii 7800, bardzo wysoka cena wynosząca około paru
musi być wstępnie obciążony złotych za sztukę przy tej wartości pojem-
przez układ zewnętrzny, by ności, czasami można je jednak kupić na
stabilizował napięcie. Funkcję serwisach aukcyjnych za ułamek tej kwoty.
obciążenia pełnią oporniki Kondensatory X7R również będą pracować,
51�, wartość ich nie jest kry- jednak osiągnięte wyniki będą nieco gorsze.
tyczna i można je zwiększyć, Wszystkie rezystory, zastosowane w otocze-
pamiętając, że układy różnych niu wzmacniaczy operacyjnych, powinny
producentów wymagają różnej mieć tolerancję 1%  zapewniają one najlep-
wartości minimalnego prądu szy stosunek ceny do otrzymanych parame-
obciążenia. Napięcie odniesie- trów. Cewki 180źH są typowymi dławikami
nia wynosi w tym układzie osiowymi. Układ FST3253 może być bez żad-
2,5V. Zastosowany w układzie nych zmian zastąpiony układem 74CBT3253.
polaryzacji wzmacniacza U5 Kondensatory 100pF w układzie sprzężenia
opornik pokazany na płytce o zwrotnego wzmacniaczy NE5532 montujemy
wartości 0� i rozmiarze 1206 na rezystorach 10k�. Cały układ jest zasi-
pełni funkcję zwory. lany napięciem symetrycznym ą9V, co jest
Rys. 4. Skala 50% Rys. 5. Skala 50%
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
26
Projekty AVT
Rys. 6
niewielką niedogodnością układu. W ukła- com/site/sq4avs/sdr. W przy-
dzie można wykorzystać również zasilanie padku używania systemów now-
napięciem niesymetrycznym. W tym wypad- szych niż Windows XP najlepiej
ku wskazane byłoby użycie wzmacniaczy z użyć programu SDRadio (opis
wyjściem typu rail to rail lub przynajmniej w EdW 2/2010). W prawidłowo
wzmacniaczy NE5532 w wersji z rozszerzo- działającym układzie widoczny
nym zakresem napięć zasilania (wzmacnia- jest jeden sygnał, sygnał lustrza-
cze NE5532 występują w wersjach z napię- ny powinien być wytłumiony. W
ciem zasilania ą5 do ą15V i ą3 do ą20V). celu sprawdzenia toru nadaw-
Aby wykonać układ zasilany z pojedynczego czego instalujemy programy
napięcia zasilania, konieczne jest zastąpienie IQout (http://www.m0kgk.
przynajmniej paru kondensatorów odsprzęga- co.uk/sdr/iqout_setup.exe) i
jących ujemne napięcie zasilania opornikami drivery ASIO4ALL (http://tip-
o wartości 0� (najlepiej wszystkich). Praca pach.business.t-online.de/asio-
układów NE5532 przy pojedynczym napię- 4all/ASIO4ALL_2_9_English.
ciu zasilania psuje nieco dynamikę układu i exe). Wyjście karty m.cz. pod-
wymaga zmniejszenia wartości rezystancji łączamy do wejść TRX, pod-
w obwodzie ujemnego sprzężenia zwrotne- łączamy napięcie zasilające
go wzmacniaczy z 10k� na 4,7k� przy poczwórny wzmacniacz opera-
jednoczesnym proporcjonalnym wzroście cyjny (TS914) i wprowadzamy
pojemności w obwodzie ujemnego sprzężenia TRX-a w stan nadawania przez podanie powiększonej (lub pomniejszonej) o czę-
zwrotnego wzmacniaczy operacyjnych. W napięcia z zakresu od 6 do 12V na wypro- stotliwość sygnału audio generowaną przez
dalszej części artykułu zostanie opisana odpo- wadzenie tr/rx. Uruchamiamy program IQ komputer. Zamiana między sobą kanałów
wiednia przetwornica (opcja), która umożliwi output tester (rysunek 6) i generujemy ton audio powinno spowodować, że otrzymamy
rozwiązanie tego problemu. Cały układ naj- 10kHz (jego dokładna częstotliwość nie ma drugi z produktów mieszania, to znaczy
lepiej umieścić w obudowie ekranującej z większego znaczenia). Wartość I/Q Balance jeśli za pierwszym razem otrzymaliśmy pro-
cienkiej blachy. Zamiast układu 74AC(T)74 powinna podczas testów wynosić 1, a I/Q dukt będący sumą częstotliwości, za drugim
można zastosować również układ serii LVC. Phase 0. Każda większa zmiana tych war- razem powinniśmy otrzymać produkt będący
Układy serii LVC pracują poprawnie przy 5V tości będzie powodowała złe wytłumienie różnicą częstotliwości. Szczegółowy opis
zasilania, co wynika z ich danych katalogo- kanału lustrzanego. W przypadku prawidło- podłączenie urządzenia do komputera opisa-
wych (oryginalnie są to układy stworzone do wej pracy nadajnika powinniśmy uzyskać po ny będzie w kolejnym artykule.
pracy przy 3,3V w układach pośredniczących filtrze pasmowym (obciążonym impedancją
pomiędzy logiką 3,3 i 5V). Użycie układu znamionową 50�) sygnał o częstotliwości Rafał Orodziński SQ4AVS
serii LVC daje możliwość odbioru pasma 6m. pracy generatora w.cz. podzielonej przez 4 sq4avs@gmail.com
Wykorzystane przerzutniki powinny mieć jak
Wykaz elementów
najwyższą częstotliwość pracy. Należy rów-
Rezystory C9,C10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47nF 0805
nież pamiętać, że występują znaczne różnice
R1-R2,R9,R28-30,R33. . . . . . . . . . . . . . . . . . 51� 0805 C21,C29,C35,C45,C60,C62. . . . . . . . . 100pF 0805 NP0
szybkości pracy układów, w zależności od
R3-R4,R7-R8,R61 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1k� 0805 C24-C27 . . . . . . . . . . . . . . .22nF 0805 NP0 (patrz tekst)
producenta, nawet w obrębie tej samej rodzi-
R5,R31-R32. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150� 0805 C34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33nF 0805 NP0 (patrz tekst)
ny układów (np. ACT).
R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470� 0805 C36,C37 . . . . . . . . . . . 10-40pF trymer ceramiczny 5mm
R10-R11,R25,R45-R46,R49-R50,R57-R58 . . . . . 180� C38,C43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56pF 0805 NP0
Uruchomienie układu
0805 1% C41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15pF 0805 NP0
Pierwszą czynnością jaką musimy wyko-
R12-R15, R17-R24,R37-R40,R47,R48,R51,R52,R56, Półprzewodniki
nać, jest podłączenie zewnętrznego filtru
R59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k� 0805 1% D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C4V3
pasmowego lub zestrojenie filtru obecnego
R16,R41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7k� 0805 D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LED 0805 Czerwona
na płytce. W przypadku prawidłowej pracy
R26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470� (przewlekany, opcja) U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FST3253 SMD
odbiornika, na wejściach 2 i 14 układu
R27,R44,R60 . . . . . . .Rx wieloobrotowy smd (patrz tekst) U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7805
FST3253 powinniśmy uzyskać sygnał o czę-
R34-R36,R53-R55. . . . . . . . . . . . . . . . . 100� 0805 1% U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LM317L (TO92)
stotliwości będącej częstotliwością cztero-
R42 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47k 0805 U4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . TS914 SMD
krotnie mniejszą od częstotliwości genera-
R43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,3k� 0805 U5,U7,U8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NE5532 SMD
tora. Napięcie stałe mierzone w tym miejscu
R62 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330� 0805 U6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74AC(T)74 SMD
za pomocą multimetru cyfrowego powinno
R63 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0� 1206 (patrz tekst) U9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7806
wynosić około 2,5V. Napięcia na wszystkich
Kondensatory Q1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MMBT3904
wyprowadzeniach wzmacniaczy operacyj-
C1,C2,C72,C73 . . . . . . . . . 4,7nF 0805 NP0 (patrz tekst) Q2,Q3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BFT92
nych powinny być równe napięciu odnie-
C3,C11-C14,C22,C23,C28,C30,C39,C42,C49,C50, Q4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14,85MHz (opcja)
sienia wytwarzanemu przez z
ródło napię-
C52,C59,C61,C63,C65,C66,C70,C71,C79,C80, Indukcyjne
cia odniesienia (2,5V). Przebiegi obecne w
C84-C86,C95,C98,C99 . . . . . . . . . .10�F 1206 L5,L9,L10,L12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7�H 1008
praktycznie wszystkich kluczowych punk-
C4,C5,C15,C19,C20,C31,C32,C44,C46,C48,C57,C67, L1,L2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10�H osiowy
tach tego układu można znalez
ć na stronie
C68,C77,C78,C83,C91,C 94,C96 1nF 0805 NP0 L4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nH 1008
http://sites.google.com/site/sq4avs/trx-sdr
C6,C8,C16-C18,C33,C40,C47,C55,C56,C58,C64,C69,C L3,L13,L14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10�H 1206
 opisany układ jest dość podobny do wyżej
74-C76,C81,C82,C87-C90,C92,C93,C100,C101 L6-L8,L11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180�H osiowy
opisywanego. Odbiornik najlepiej wstępnie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF 0805 Tr1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2*8 zwojów 10*6*4 F1001
sprawdzić, wykorzystując program Rocky.
C7,C53,C54,C97 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100�F/16V można również użyć FT37-43
Szczegółowa instrukcja korzystania z tego
programu znajduje się http://sites.google.
Płytka drukowana jest dostępna
w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2954.
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
27
Robotyka
R
Robot mobilny
obot mobilny
2935
2935
 krok po kroku
 krok po kroku
część 6
część 6
Mam nadzieję, że wcześniejsze informacje wiemy, służą rejestry DDRx (gdzie x to
były dla Ciebie jasne. Zgodnie z obietnicą nazwa portu). Następnie trzeba uruchomić
w tej części zajmiemy się głównie kwestia- obsługę PWM i przerwania.
mi programowania, a dokładniej omawiania Aktywacją portów zajmuje się proce-
poszczególnych fragmentów kodu. dura Init_IO_port();  listing 1. Wszystkie
Do testów sugeruję zafundować sobie kart- powyższe rejestry bardzo dokładnie opisa-
kę formatu A4 z wydrukowanym czarnym pro- ne są w nocie katalogowej mikrokontrolera
stokątem. Oczywiście trzeba zostawić około ATMEGA16/32.
1cm białego obwodu, by robot mógł wykryć Aby robot zadziałał, należy uruchomić
 krawędz
 ringu (doyho). Dla bardziej zami- procedurę, która aktywuje silniki, ale jed-
łowanych użytkowników... możecie wykonać nocześnie trzeba pamiętać, że robot może
prawdziwe dojo dla klasy minisumo  to jest wypaść z ringu, jeżeli nie zobaczy białej
czarne koło z białym obrzeżem: linii brzegowej. Toteż pokusiłem się o uru-
średnica ringu  770mm, chomienie obsługi przerwania od timera, by
wysokość ringu  25mm, niezależnie od działania robota, czujniki linii
szerokość linii brzegowej  25mm, były monitorowane  ciągle . Służy do tego
Fot. 1
szerokość linii startowej  10mm, procedura Init_TIMER();  listing 2.
długość linii startowej  100mm, Wykorzystuję TIMER0, a dokładniej prze- __asm( sei ); //zezwolenie na przerwania glo-
odległość linii startowej od środka  50mm, rwanie od jego przepełnienia& zapraszam do balne.
promień obszaru zewnętrznego ringu  138mm czytania noty katalogowej. Włączony jest tu Aby robot zrobił co do niego należy, trzeba
(chodzi tu o obszar, gdzie nie powinno się tzw. prescaler z wartością 64. A to oznacza, dodać procedurę wywoływaną za pomocą
stać podczas walki). że 64 takty zegara generują zwiększenie się TIMER0. Tutaj nie możemy sobie pozwolić
Wygląd takiego dojo widać na fotografii 1. licznika TIMER0 o 1. Jeżeli wartość TIMER0 na dowolność w nazewnictwie, gdyż śro-
Na zawodach podstawową zasadą jest dobra przekroczy wartość 255, to generowane jest dowisko programistyczne wymusza na nas
zabawa i fair play. Fajny opis zasad minisumo przerwanie i licznik znów liczy od 0 do 255. określone nazwy i tak dla TIMER0 proce-
znajduje się pod adresem: http://roboty.utp. Mamy zegar 8MHz, dzielimy go przez 64 = dura obsługi przerwania Overflow nazywa
edu.pl/index.php?option=com_content&ta 125 000kHz, dalej dzielimy przez 256, co daje się SIGNAL (SIG_OVERFLOW0). Jak się
sk=view&id=28&Itemid=70. około 490Hz& dzięki czemu sprawdzanie okazuje, każde środowisko programistyczne
czujników jest na tyle szybkie, że nasz robot ma własne nazwy procedur obsługi przerwań.
 INTELIGENCJA robota nie spadnie z ringu. Aby uruchomić system Trzeba o tym pamiętać, jeśli chcemy się uczyć
Przez kilka ostatnich odcinków starałem się przerwań, należy wywołać takie polecenie: na gotowych przykładach pochodzących z
wytłumaczyć zasadzę działania programów AVRGCC, CODEVISION czy mnóstwa
pisanych w języku C. Mam nadzieję, że sku- innych. Ważna wskazów-
void Init_TIMER(void) Listing 2
tecznie, gdyż kwestie programowe nie były ka  jeżeli obsługujemy
{
TCCR0=0x03; // prescaler 64
poruszane w e-mailach od Was. W tej części przerwania, to sugeruję,
TCNT0=0x00; // wartośc początkowa zliczania = 0
zaprezentuję prosty kompletny program ste- by na czas wykonywa-
TIMSK=0x01; // Timer/Counter0 Overflow interrupt is enable
}
rujący robotem, który, mam nadzieję, będzie nia obsługi przerwania
rozbudowywany i prze- wyłączać możliwość
Init_IO_port(void) Listing 1
{
rabiany. wykrywania innych
Program, po pierw- przerwań. Oczywiście
}
sze, musi sterować sil- nie jest to konieczne,
, obsługą PWM zajmuje się procedura Init_PWM();
nikami; po drugie, musi a czasami wręcz nie
void init_PWM(void)
{
sprawdzać stan czujników wolno tak zrobić, ale
// Ustawiam bity zgodnie ze specyfikacja atmegi */
koloru; po trzecie, musi należy pamiętać o tym,
// FAST PWM with pins OC1A and OC1B,
// Counter1 Prescaler 8,
w razie aktywacji wąsów że procesor ma określo-
// Mode 5 - Fast PWM, 8bit, TOP=0x00FF,
wykonać jakąś czynność; ną liczbę zapętleń i po
// Set OC1A/OC1B on Compare Match, Clear at TOP
TCCR1A|=_BV(COM1A1);
po czwarte, warto zasto- prostu może nam naro-
TCCR1A|=_BV(COM1B1);
bić bigosu i w końcu
sować PWM, by robot nie TCCR1A|=_BV(WGM10);
TCCR1B|=_BV(WGM12);
 szalał na dojo . się zawiesi. Pisząc pro-
TCCR1B|=_BV(CS11);
Pierwszą sprawą jest OCR1AH=0x00; //TEN REJESTR NIE MA W ZASADZIE ZNACZENIA I TAK PWM PRACUJE 8 BITOWO gram warto się nad tą
OCR1AL=0;
odpowiednie zainicjo- kwestią zastanowić.
OCR1BH=0x00; //TEN REJESTR NIE MA W ZASADZIE ZNACZENIA I TAK PWM PRACUJE 8 BITOWO
wanie portów IO mikro- OCR1BL=0; Wyłączenie obsłu-
}
kontrolera, do czego, jak gi przerwań polega na
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
28
Robotyka
wywołaniu polecenia __asm( cli ); A na sporo ćwiczeń i kombi-
końcu procedury obsługi przerwania nale- nowania, a reszta przy-
ży ponownie je uruchomić, czyli procedura chodzi sama z czasem.
obsługi przerwań w naszym przypadku będzie Po tym kursie będziesz w
wyglądać jak na listingu 3. stanie samodzielnie pisać
programy nie tylko dla
PROGRAM GA
ÓWNY tego robota.
Mam nadzieję, że program będzie dla Ciebie
jasny. Ściągnij go z Elportalu (listing 4). Podsumowanie
Program zaczyna się w pętli main(). Robot jest prostą kon-
ęść 6
Pierwsze, na co trafia nasz program, to strukcją, która ma wnieść
Fot. 2
polecenie Init_IO_port();, dalej aktywuje- trochę radości i optymi-
my wyjścia PWM oraz ustawiamy parame- zmu w życie ludzi,
try TIMER0. Póz
niej jest pętla, czekająca którzy chcą zacząć
na naciśnięcie przycisku START. Jest to z nim swoją przy-
wymagane w klasie minisumo. Po naciśnię- godę. Robot doce-
ciu przycisku program wywołuje procedurę lowo na pewno
migaj_led(4); jej zadaniem jest odmierze- będzie wymagał
nie 5 sekund od wciśnięcia przycisku. Jest dobudowania czuj-
to także czas wymagany przez regulamin ników wykrywają-
minisumo, co dodatkowo jest sygnalizowa- cych przeciwnika
Fot. 3
ne mignięciami diody LED. W czasie tych lub przeszkody z
5 sekund należy odsunąć się od robota. Po odległości. Czujniki,  wąsy dotykowe pod- dzo uprosz-
odliczeniu 5 sekund zaczyna się  walka . stawowej wersji okażą się niewystarczające. czona kon-
Następne polecenie aktywuje przerwania. I Idea póz
niejszej rozbudowy robota polega cepcja. Mam
ostatnie polecenie  pętla wywołująca pro- na dołożeniu bezdotykowego, ultradz
wie- nadzieję, że
cedurę szukaj. Pętla ta wykonywana jest w kowego czujnika odległości w procedu- już w następ-
Fot. 4
zasadzie w nieskończoność. Przerywana jest rze obsługi przerwania. Takie czujniki dają nym odcinku
działaniem przerwania od TIMER0. informację, że na dojo znajduje się przeciw- uda mi się przedstawić Ci zrealizowany
Procedura szukaj określa sposób prze- nik w odległości x od naszego. Natomiast model robota minisumo. Napęd będą sta-
mieszczania się robota po dojo. W wer- nasze czujniki dotykowe muszą wykryć nowiły 4 silniki z przekładniami. Na tym
sji bezczujnikowej w zasadzie nie ma to fizyczny kontakt z przeciwnikiem. Czy to płytki, czyli nasza kanapka z elektroniką. I
większego sensu, ale wygląda atrakcyj- dobrze, czy z
le? Do nauki podstaw dobrze. mamy gotowego robota. Reszta to już tylko
nej niż robot stojący w miejscu. Sposób Do walki w ringu& z
le. Ale nie przejmuj unowocześnianie konstrukcji, dodawanie
przemieszczania się robota określony jest się, Drogi Czytelniku. Płytka mózgu robota bajerów i zmiany w programie, by robot był
kilkoma zmianami kierunku, w zależności jest wyposażona w wejścia umożliwiające bardziej inteligentny.
od odliczonej wartości zmiennych licznik podłączenie różnych czujników. A zmiany Sądzę też, że spotkamy się kiedyś na
i kierunek. programowe są proste. zawodach, których w Polsce jest coraz
Procedury stoj, doprzodu, dotylu Na rynku, obok gotowych modułów firmy więcej.
LEWY(PRAWY) służą do uruchomienia sil- Sharp, dostępne są m.in. czujniki z KONAR- Na koniec mała uwaga praktyczna: jeżeli
ników. Każda z tych procedur ma parametr, u (fotografia 2), dokumentacja do ich wyko- ktoś z Czytelników ma kłopot z układem
jakim jest szybkość (prędkość). Parametr nania znajduje się na stronie: http://www. L293D (nie chce działać), może to być spo-
ten to wartość wpisywana do rejestru konar.pwr.wroc.pl/uploads/download/ wodowane zbyt niskim napięciem zasilania.
PWM i powoduje ona zmianę współczyn- raporty/sonar.pdf Czujnik KONAR-u zasto- Układ stabilizatora powinien dostarczać mini-
nika wypełnienia przebiegu, za czym idzie sowany jest w robocie minisumo z fotografii mum 4,5V (5V zalecane), a podczas moich
zmiana wartości średniej napięcia (prądu) tytułowej. Następne są czujniki dostępne na zabaw okazało się, że nie każdy L293D chciał
płynącego przez silnik. Skutkiem tego są stronie www.mobot.pl (fotografie 3 i 4). Bez działać przy napięciu 3,3V (a takie testy też
zmiany prędkości obrotowej kół, przydatne takich  sprytniejszych czujników nasz robot robiłem). W niektórych sklepach sprzedawcy
przy wybieraniu ataku, ucieczki to tylko platforma nie patrzą, jakie napięcie stabilizuje LM1117,
SIGNAL (SIG_OVERFLOW0)
czy szukania. do przeprowadzania a są różne wersje tego układu.
{
__asm( cli );
Oczywiście jest to tylko szab- doświadczeń i nauki Drugą sprawą jest to, że na czas programo-
lon, a każdy z Was może spra- programowania. wania należy zdjąć zworkę, znajdującą się na
//zestaw poleceń do wykonania
wić, by jego robot był unikatem. Na rysunku 1 płytce  mózgu robota. A na czas pracy znów
__asm( sei );
Nie oczekuję  wysypu klonów Listing 3 pokazana jest bar- ją założyć. Obecność tej zwory może zablo-
}
robiących dokładnie to samo. kować możliwość programowania mikrokon-
Jednakże należy od czegoś zacząć. Bazą trolera lub błędy podczas programowania.
dla mojego programu było kilkanaście progra- Jest to zjawisko normalne, nie należy się nim
mów, które przeanalizowałem i doprowadziło przejmować, tylko pamiętać o zdejmowaniu
to do powstania swego rodzaju kompilacji. tej zworki.
Czy jest dobra, czy nie? To kwestia sporna. Pozdrawiam i zapraszam do zadawania
Działa i to najważniejsze. Sugeruję byś samo- pytań, dotyczących dalszego rozwoju cyklu.
dzielnie zmodyfikował zachowanie Twojego
pupila, tak jak Tobie się spodoba. Marek Majewski
Drogi Czytelniku, wbrew pozorom całe to architectus21st@gmail.com
Rys. 1
programowanie jest proste, wymaga jednak office@inventco.eu
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
29
Kuchnia Konstruktora
część 3
część 3
T
Taki zwyczajny zasilacz...
aki zwyczajny zasilacz...
Impulsy prądu pierwiastek z dwóch razy większe od nominal- Problem temperatury
Dotychczasowe rozważania dotyczyły same- nego napięcia transformatora i pomniejszone Ze szkolnych podręczników fizyki wiadomo,
go transformatora i obciążenia go rezystancją. o spadek napięcia na diodach prostowniczych że z
ródło zasilania dostarczy do obciążenia
Natomiast podczas pracy transformatora w zasila- (2x0,7V). Stałe napięcie wyjściowe Uo zasilacza maksymalną moc Pmax, gdy rezystancja obcią-
czu sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowa- będzie znacznie niższe, jak wskazuje punkt C. Nic żenia R będzie równa rezystancji z
ródła Rw.
L
na. Wtedy wskutek obecności kondensatora napię- dziwnego, że w praktyce często zakłada się, że A gdy rezystancja obciążenia R jest mniejsza
L
cia i prądy nie są sinusoidalne, tylko impulsowe, stałe napięcie wyjściowe przy pełnym obciążeniu od Rw, to moc dostarczana do obciążenia jest
a w grę wchodzi też kilka dodatkowych, nieko- będzie niewiele większe od katalogowego zmien- mniejsza od tej mocy maksymalnej Pmax, a
rzystnych czynników. Jak stwierdziliśmy podczas nego napięcia nominalnego transformatora U . moc wydzielana w Rw jest większa od mocy
NOM
pomiarów, prąd płynący przez transformator ma Zwróć jednak uwagę, że zasadniczo problem dostarczanej do R , co ilustruje w uproszczeniu
L
charakter impulsowy (rysunki 6 i 8). I tu mamy dotyczy tylko spodziewanego stałego napięcia rysunek 20. Jaśniej przedstawia tę zależność
wyjaśnienie, dlaczego w stanie bez obciążenia wyjściowego pod obciążeniem. Zwiększony rysunek 21 wykres napięć i mocy przy zmia-
obliczenia spodziewanego napięcia wyjściowego spadek napięcia na Rw wcale nie oznacza, że z nach prądu, wywołanych zmianami rezystan-
dość dobrze zgadzają się z rzeczywistością, a przy zasilacza nie można uzyskać mocy równej mocy cji R . Zakładamy, że rezystancja Rw danego
L
obciążeniu  zdecydowanie nie. Po prostu w stanie nominalnej transformatora. Można, i to bardzo z
ródła (transformatora) jest niezmienna. Gdy R
L
bez obciążenia napięcie stałe na wyjściu jest zbli- łatwo. Otóż wystarczy tylko  skompensować maleje, wtedy rośnie prąd I. Ze wzrostem pradu
żone do amplitudy, czyli do szczytowej wartości zwiększony spadek napięcia na rezystancji Rw liniowo rośnie też napięcie na R (U =I*R ),
W W W
sinusoidy (jest mniejsze o dwa spadki napięcia na i albo zgodzić się na niższe napięcie wyjścio- a to oznacza, że napięcie na R , będące różnicą
L
diodach, w praktyce o 1V). Natomiast w sytuacji we zasilacza, albo zastosować transformator E U , zmniejsza się (liniowo). Pokazują to
W
pod obciążeniem impulsy prądowe powodują dużo o nieco wyższym napięciu. Inaczej mówiąc, z zielone proste. Wzrost prądu i wzrost napięcia
większy spadek napięcia na rezystancji zastęp- danego transformatora można uzyskać moc na Rw powodują wzrost mocy wydzielanej w
UO
U
O
czej Rw niż w sytuacji bez kondensatora. Dla równą nominalnej mocy
a) [V]
 zielonego transformatora z rysunków 15...17 transformatora, ale przy E* 2=14,8V
E
*

2
=
1
4
,
8
V
ilustruje to w uproszczeniu rysunek 19. Kolor zie- stałym napięciu wyjścio- 15
s
p
a
d
e
k
n
a
p
i
ę
c
i
a
1V spadek napięcia
14
lony dotyczy wcześniej omawianej sytuacji, przy wym mniejszym niż jego
na rezystancji RW
n
a
r
e
z
y
s
t
a
n
c
j
i
R
W
B
A
obciążeniu transformatora rezystancją. Przy pracy katalogowe napięcie nomi- pod wpływem impulsów
p
o
d
w
p
ł
y
w
e
m
i
m
p
u
l
s
ó
w
12
E=10,5Vsk C
E
=
1
0
,
5
V
s
k
transformatora w zasilaczu napięcie sinusoidalne nalne pomnożone przez
jest prostowane przez mostek diodowy. Napięcie pierwiastek z dwóch.
10
E transformatora ma wartość skuteczną 10,5V, Można nawet uzyskać
UO
U
O
spadek napięcia
s
p
a
d
e
k
n
a
p
i
ę
c
i
a
więc jego wartość szczytowa wynosi 14,8V, co jest moc wyjściową, znacznie
8
na diodach
n
a
d
i
o
d
a
c
h
zaznaczone fioletową linią przerywaną. W czasie przekraczającą moc nominal-
prostowniczych
6
pracy zasilacza z transformatora pobierany jest ną transformatora  co dobit-
IIMP
I
M
P
I
prąd w sposób impulsowy, jak pokazuje fioletowy nie pokazał eksperyment z IL
I
I
I
L
L
L
4
przebieg na rysunku 19b. Te duże impulsy prądu zasilaczem, zawierającym
RL
R
L
R
powodują kilkakrotnie większy spadek napięcia 15-watowy transformator
2
na rezystancji wewnętrznej transformatora Rw TS15/4/676, z którego na
INOM
I
N
O
M
(U=I*Rw), w efekcie czego użyteczne napięcie wyjściu uzyskaliśmy ponad
0
0,71 1A
INOM wyjściowy prąd obciążenia) I [A]
I
w
y
j
ś
c
i
o
w
y
p
r
ą
d
o
b
c
i
ą
ż
e
n
i
a
)
I
[
A
]
L
L
N
O
M
na wyjściu transformatora dodatkowo się zmniej- 30 watów mocy. Owszem,
b)
sza. Przy wzroście prądu obciążenia użyteczne z zasilacza można uzyskać
prąd transformatora
p
r
ą
d
t
r
a
n
s
f
o
r
m
a
t
o
r
a
napięcie obniża się zdecydowanie szybciej niż moc równą lub większą od
obciążonego rezystancją
o
b
c
i
ą
ż
o
n
e
g
o
r
e
z
y
s
t
a
n
c
j
ą
przy obciążeniu rezystancją; mniej więcej tak, mocy nominalnej transfor-
jak pokazuje fioletowa linia na rysunku 19a w matora, ale zawsze trzeba
impulsowy prąd transformatora
i
m
p
u
l
s
o
w
y
p
r
ą
d
t
r
a
n
s
f
o
r
m
a
t
o
r
a
pracującego w zasilaczu
p
r
a
c
u
j
ą
c
e
g
o
w
z
a
s
i
l
a
c
z
u
porównaniu z zieloną. Trzeba też pamiętać, że pamiętać, co jest podstawo-
IIMP
I
I
M
P
Rys. 19
stałe napięcie wyjściowe (Uo) jest mniejsze o wym ograniczeniem mocy...
dwa spadki napięcia na diodach mostka, co przy Tym podstawowym ogra-
Rys. 20
braku obciążenia i znikomych prądach oznacza niczeniem jest wzrost tem-
a) b) c)
a
stratę około 1V (punkt A na rysunku 19), ale przy peratury, więc przeciążony
większych prądach ponad 2V. transformator po pewnym
Wprawdzie rysunek 19 nie uwzględnia wszyst- czasie zacząłby wydawać nie-
Rw Rw Rw
R
R
R
w
w
w
kich szczegółów, ale pokazuje główną przyczynę przyjemną woń rozgrzanej,
+ + +
problemu: impulsy prądu powodują duże spadki palonej izolacji, a po uszko-
napięcia zarówno na rezystancji Rw, jak i na dio- dzeniu izolacji drutu uległby
RL RL RL
R
R
R
L
L
L
dach. I tu masz wyjaśnienie, dlaczego pod  nomi- nieodwracalnemu uszkodze-
nalnym obciążeniem (0,71*I ) nie osiągniemy niu. Trzeba się tej ważnej spra-
NOM
napięcia wyjściowego (punkt B), które byłoby wie przyjrzeć nieco bliżej.
RWRL UW>UL
R
<
R
R
=
R
R
>
R
U
<
U
U
=
U
U
>
U
W
L
W
L
W
L
W
L
W
L
W
L
PWPL
P
<
P
P
=
P
P
>
P
W
L
W
L
W
L
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
30
+
O
O
U
U
U~
w
w
w
U
U
U
E
E
E
L
w
L
L
w
L
U
U
U
L
w
L
U
U
U
U
U
U
Kuchnia konstruktora
Tr
rezystancji, ale nie liniowo, tylko zgodnie z nego uszkodzenia transformatora. Dlatego w mierzący prawdziwą
IT IL
I
I
T
L
funkcją kwadratową: transformatorach większej mocy rezystancja wartość skuteczną
IC
I
P = I*U = I*I*R = I2R obciążenia R musi być większa od zastępczej (True RMS) prądu
C
W W W W L
Przebieg krzywej P jest taki, jak funkcji y=x2 rezystancji wewnętrznej Rw i to dużo większa. tak bardzo odkształ-
W
dla x z przedziału 0, 1. Jest to zgodne, a przy- Oznacza to, że w transformatorach, zwłaszcza o conych przebie-
najmniej niesprzeczne z intuicją. Intuicja mniej większej mocy, wykorzystujemy niejako tylko gów. Jednak i to nie Rys. 22
natomiast pomoże przy określeniu mocy P , początkowy fragment charakterystyki, co na uwzględni wszystkich
L
wydzielanej w obciążeniu R . Można wyprowa- rysunku 21 zaznaczone jest kolorem żółtym. szczegółów  na przykład odkształcony prze-
L
dzić matematyczną zależność: Teraz już wiemy, dlaczego transformatory, a bieg prądu zawiera szereg wyższych harmo-
...
P = I*U oraz U = E  IR zwłaszcza te o mocy powyżej 10W mogą dostar- nicznych, które będą powodować dodatkowe
L L L W
podstawiamy: czyć o wiele więcej mocy, niż wynosi ich moc grzanie transformatora, dodając się do strat
2
P = I*(E  IR ) = I*E  I2R nominalna. Jednak przy ciągłej pracy z taką cieplnych P=I Rw. Dlatego skuteczna wartość
L W W T
lub inaczej: nadmierną mocą uległyby przegrzaniu. odkształconego prądu I powinna być mniejsza
T
P =  I2R + I*E Można to wykorzystać we wzmacniaczach od prądu nominalnego transformatora.
L W
Prąd I to nasza zmienna, a R i E są nie- mocy audio, gdzie moc wyjściowa w szczy- Niektórzy za maksymalny prąd wyjściowy
W
zmienne i znane, więc podstawiając R =a, E=b, tach wysterowania jest kilkakrotnie większa zasilacza I uznają taki, przy którym moc
W Lmax
mamy znaną matematyczną funkcję: od przeciętnej mocy. Natomiast projektując wyjściowa w obciążeniu (P = I *Uo) jest
L Lmax
y=  ax2 + bx zasilacz przeznaczony do pracy ciągłej, nie równa mocy nominalnej transformatora P .
NOM
Należałoby zbadać tę funkcję kwadratową. Dla możemy wykorzystywać faktu, że z transforma- Prowadzi to do wniosku, że
wartości x z przedziału 0...1 ma ona przebieg tora można  wydusić większą moc, ponieważ I = I /"2 = 0,71*I
Lmax NOM NOM
jak krzywa P na rysunku 21. Na pierwszy rzut groziłoby to jego przegrzaniem. To dość rozsądne podejście, ale też nie uwzględ-
L
oka może się wydać dziwne, dlaczego osią- A ile procent mocy można  wydusić z nia kilku czynników. Po pierwsze, jeśli już
ga ona wartość zero przy prądzie maksymal- transformatora pracującego w zasilaczu? mówimy o mocy, to należałoby też uwzględnić
nym (Imax=E/R ). Ale nic w tym dziwnego. Niestety, nie ma na to jednoznacznej odpo- moc, wydzielaną w diodach prostowniczych
W
Zwiększanie prądu oznacza, że rezystancja R wiedzi. W grę wchodzi szereg czynników, w mostka. Po drugie, trzeba uwzględnić nieko-
L
dąży do zera. Prąd wprawdzie jest duży, ale tym kwestie konstrukcyjne i właściwości mate- rzystny wpływ odkształconych przebiegów
przecież napięcie U na R dąży do zera, dlate- riałów transformatora, a także spodziewane prądu na wzrost temperatury transformatora. I
L L
go moc wyjściowa P też dąży do zera i osiąga temperatury otoczenia i warunki chłodzenia po trzecie, najważniejsze: choć obecnie rzadko
L
zero przy R =0, czyli przy zwarciu z
ródła transformatora. zdarza się, by napięcie w sieci było niższe od
L
zasilania. W rezystancji R , czyli w (zwartym) Przypominam, że straty Pw w sumie zależą nominalnego 230V, niemniej porządny kon-
W
transformatorze wydziela się wtedy największa od wartości Rw i płynącego prądu według struktor powinien uwzględnić taką możliwość.
moc P =E2/R . Natomiast maksymalna moc w zależności Pw = I2Rw. Wiedząc o tym, niektórzy Dobry konstruktor zadba, żeby zasilacz miał
P W
obciążeniu R wydziela się, gdy R =R . Wtedy dobierając transformator do zasilacza, popełnia- przewidziane parametry także przy obniżeniu
L L W
P =P =Pmax=E2/(2R )=0,25P ją błąd, który może prowadzić do uszkodzenia się napięcia sieci o 15%.
L W L P
Wielu początkujących elektroników goto- transformatora. Wiedzą mianowicie, że ograni- W praktyce oznacza to, że aby zagwaranto-
wych jest uznać, że katalogowa moc transfor- czeniem jest wzrost temperatury, wynikający z wać potrzebną moc wyjściową zasilacza, użyty
matora to właśnie moc maksymalna Pmax, jaką mocy strat wydzielanych w transformatorze Pw transformator powinien mieć moc nominalną
może on oddać przy R =Rw. Prawda jest inna. = I2Rw. Wiedzą też, że przy obciążeniu trans- P o 30...100% większą od maksymalnej
L NOM
Transformatory pracują w warunkach, gdy formatora rezystorem płynie tam prąd nomi- mocy P dostarczanej do obciążenia. Jest też inna
L
R >Rw, a zwykle R >>Rw. W transformatorach, nalny I , podany w katalogu. Wyciągają z sensowna droga: aby nie dopuścić do uszkodze-
L L NOM
zwłaszcza tych o większej mocy przy R =Rw tego wniosek, że także w zasilaczu stały prąd nia transformatora, można mierzyć jego tempe-
L
wydzielenie się kilkudziesięciu lub kilkuset wyjściowy I może być równy katalogowe- raturę. Przy laboratoryjnych testach można bar-
L
watów ciepła (P =Pw) szybko spowodowałoby mu zmiennemu prądowi nominalnemu tego dzo dokładnie zmierzyć temperaturę uzwojeń,
L
niedopuszczalnie duży wzrost temperatury, co transformatora I . Jest to błędny wniosek, porównując ich rezystancję w stanie zimnym i po
NOM
doprowadziłoby do przegrzania i zniszczenia ponieważ prąd płynący przez transformator (i nagrzaniu  miedz
ma bowiem znaczny współ-
izolacji drutu, a tym samym do nieodwracal- diody) możemy sobie wyobrazić jako złożenie czynnik termiczny +0,43%/K. W praktyce pod-
dwóch prądów czas pracy trudno byłoby jednak wykorzystać
2
2
Rys. 21
E2
E
E
PWPL PP = E2 - stałego, płynącego przez obcią- taką dokładną metodę, więc pozostaje czujnik
P
<
P
P
>
P
W
L
W
L
=
P
=
P
P
W
L
P
RW RW
R
R
W
W
żenie R , temperatury umieszczony jak najbliżej uzwojeń.
L
PP
P
P
2
E2 - przemiennego, płynącego przez Użyty transformator powinien też mieć na
E
PP =
P
P
RW
R
W
kondensator C, tyle wysokie napięcie nominalne, żeby pomi-
jak ilustruje to rysunek 22. Na mo zwiększonego spadku napięcia, nawet przy
E
wyjściu wykorzystujemy składo- pełnym obciążeniu, uzyskać potrzebne napię-
wą stałą I , natomiast straty w cie wyjściowe zasilacza. Tu też nie ma ścis-
L
transformatorze powoduje suma łych reguł, a hobbyści wykorzystują dostępne
prądów I +I oznaczona I . Już to fabryczne transformatory o znormalizowanych
L C T
nasuwa wniosek, że to prąd I nie napięciach. Zamiast przeprowadzać obliczenia,
T
powinien być większy niż kata- sprawdzają praktycznie, jakie parametry zapew-
U
=
U
I U=UW
W
L
L
logowy prąd nominalny transfor- ni dany transformator i w razie potrzeby wymie-
Rw
R
w
+ matora I . A
atwo powiedzieć, niają go na inny, o wyższym napięciu.
NOM
I
I
trudniej zrobić: jak wiemy, chodzi I oto omówiliśmy elementarne zagadnie-
RL<R
<
<
R
L
W
RL
R
L
o impulsy i zwykłym multimetrem nia związane z zasilaczem niestabilizowa-
PL nie zmierzymy ich  prawdziwej nym. W następnym odcinku zajmiemy się już
P
L
Pmax
P
m
a
x
0,25PP
0
,
2
5
P
P
wartości. Musielibyśmy wykorzy- zasilaczami stabilizowanymi.
E
stać multimetr lub inny przyrząd, Piotr Górecki
I
R
<
RR
m
a
x
W
L
RW
R
P=PW L
P
=
P
W
L
L
W
PW
P
W
31
I
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 Imax
m
a
x
prąd
+
w
U
E
L
w
L
U
U
U
W
W
R
R
2
2
*
*
I
=
P=I
P
U
U
L
W
L
=E-U
=
E
W
R
R
-
U
I
I
*
*
=
W
W
W
W
U
=
U
W
R
R
>
L
W
L
R>
R
W
R
>
>>R
>
L
W
L
R
R
Elektronika dla informatyków
Elektronika
Elektronika
(nie tylko) dla informatyków
(nie tylko) dla informatyków
Elementy i układy elektroniczne
Elementy i układy elektroniczne
wokół mikroprocesora
wokół mikroprocesora
Transformator idealny  Wykład 2
Transformator o Tym czynnikiem hamującym nie jest rezy- W cewce podłączonej do napięcia stałego
skończonej indukcyjności stancja, która w przypadku cewki idealnej mamy więc do czynienia ze swego rodzaju
Do tej pory zakładaliśmy, że uzwojenia trans- jest równa zeru. Już wcześniej stwierdzili- autoregulacją,  samopilnowaniem  szybkość
formatora, a przynajmniej uzwojenie pierwot- śmy, że zmiany prądu płynącego w cewce narastania prądu i wytwarzane napięcie SEM
ne, ma nieskończenie wielką indukcyjność, powodują powstanie napięcia samoinduk-  pilnują się wzajemnie . Ale to pilnowanie
co uprościło rozważania, ale nie pozwoliło cji, którego wartość (SEM) jest wprost wiąże tylko szybkość narastania prądu z napię-
uchwycić rzeczywistej zasady pracy transfor- proporcjonalna do szybkości zmian prądu, ciem, a nie ogranicza wartości prądu  w
matora. Okazuje się, że transformator o ogra- co możemy zapisać SEM = dI/dt (w uprosz- obwodzie prądu stałego prąd narasta liniowo,
niczonej indukcyjności uzwojeń też może być czeniu SEM = "I/"t). Wiemy, że czynnikiem teoretycznie aż do nieskończoności, jak poka-
transformatorem idealnym, byle tylko uzwo- hamującym i wyznaczającym szybkość nara- zuje rysunek 17.
jenia te miały zerową rezystancję. Dopiero stania prądu jest więc napięcie samoindukcji Z wcześniejszych rozważań wiemy, że w
rozpatrzenie takiego transformatora bez strat, SEM, które odejmuje się od napięcia zasi- przypadku dołączenia cewki do z
ródła napię-
ale o ograniczonej indukcyjności uzwojeń, lającego (kompensuje napięcie zasilające). cia zmiennego, szybkość i kierunek zmian
pozwoli w pełni zrozumieć zasadę działania Prąd rośnie z dokładnie taką szybkością, prądu są wyznaczone przez chwilową wartość
transformatora. Początkujący mają problemy żeby wytworzone napięcie (SEM) było równe i biegunowość napięcia na cewce. Co dla nas
ze zrozumieniem tych zagadnień, jeżeli nie napięciu zasilania Uzas, czyli żeby różnica teraz najważniejsze, istnieje jeden przypadek
poukładają sobie w głowie najbardziej podsta- między tymi napięciami była... równa zeru. szczególny: otóż w przypadku dołączenia
wowych wiadomości. Częsty błąd polega na Jeśliby prąd rósł wolniej, to wytworzona cewki do z
ródła napięcia sinusoidalnego,
tym, że szukają oni związku napięcia wejścio- wartość SEM byłaby mniejsza od U i róż- prąd też jest sinusoidalny, jak ilustruje to
ZAS
wego z wyjściowym bez należytego zrozumie- nica tych napięć natychmiast spowodowałaby rysunek 18. Już wcześniej podkreślałem, że
nia roli prądu i strumienia magnetycznego. wzrost szybkości narastania prądu, by dopro- podstawowa zasada jest ta sama dla prądu
My dla uproszczenia rozważmy najpierw wadzić do równości SEM=U . Analogicznie stałego i zmiennego: podanie napięcia na
ZAS
stan jałowy transformatora o skończonej zbyt duża wartość prądu spowodowałaby cewkę powoduje zmiany płynącego przez
indukcyjności. Żeby ułatwić analizę, niech wytworzenie zbyt dużego napięcia SEM, co nią prądu, a to skutkuje powstaniem napięcia
to będzie transformator sieciowy, czyli taki zahamowałoby szybkość narastania prądu. samoindukcji.
dołączony do sieci energetycznej 230V. Teraz dla zrozumienia zasady działania
I
I U=const
Wtedy do z
ródła napięcia sinusoidalnego o transformatora, trzeba dokładniej przyjrzeć
niezmienne napięcie
n
i
e
z
m
i
e
n
n
e
n
a
p
i
ę
c
i
e
niezmiennym napięciu 230V podłączone jest się napięciu samoindukcji i rozważyć nastę-
uzwojenie pierwotne, a uzwojenie wtórne pującą sekwencję przyczynowo-skutkową:
UZAS
U
+
Z
A
S
prąd coraz
p
r
ą
d
c
o
r
a
z
nie jest nigdzie podłączone i tak naprawdę napięcie zasilania prąd w cewce stru-
L
większy
w
i
ę
k
s
z
y
transformator zachowuje się jak zwyczajna mień magnetyczny napięcie samoindukcji.
cewka z dodatkowym, nieczynnym uzwoje- Otóż dołączenie do cewki napięcia powoduje
t
niem wtórnym. Warto najpierw dokładniej przepływ przez nią prądu. Ten prąd, przepły-
rozważyć zjawiska zachodzące w tak pracują- Rys. 17 wając przez cewkę, spowoduje wytworzenie
cej zwykłej cewce, a dopiero potem przejść pola magnetycznego, a konkretnie
do transformatora. strumienia magnetycznego, ściślej
Rys. 18
strumienia indukcji magnetycznej.
UZAS
U
Z
A
S
I
Napięcie, prąd, strumień, Zapamiętaj: przepływ prądu przez
napięcie... cewkę powoduje powstanie stru-
t
Przy omawianiu cewek już wspomnieliśmy mienia magnetycznego.
czas
o zjawisku  samopilnowania . Musimy do L Nie musisz rozumieć ze wszyst-
tego wrócić. W obwodzie z rysunku 17 kimi szczegółami, czym jest pole
mamy z
ródło napięcia stałego U , a cewka magnetyczne, strumień indukcji
ZAS
jest idealna, więc nie ma rezystancji ograni- I magnetycznej, oznaczany Ś, czy
dla wartoS
ci skutecznych
d
l
a
w
a
r
t
o
S

c
i
s
k
u
t
e
c
z
n
y
c
h
czającej prąd. Dlaczego więc po zamknięciu natężenie pola magnetycznego,
U, I
U
,
I
t
obwodu przez cewkę nie zaczyna natych- wystepuje zależnoS
ć: oznaczane H i indukcja magne-
w
y
s
t
e
p
u
j
e
z
a
l
e
ż
n
o
S

ć
:
czas
U
tyczna, oznaczana literą B. Ścisłe
miast płynąć ogromny prąd? Co jest czynni- UZAS
Z
A
S
I=
XL
X
L
kiem hamującym? definicje tych pojęć i wielkości są
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
32
U=const
S
A
ZAS
Z
U
U
Elektronika dla informatyków
a) b) c)
Rys. 21
mienia indukują napięcie w każdym przewod- i nie skompensowałoby napięcia zasilania.
Fot. 19
niku, ale nas interesuje indukowanie napięcia Wtedy różnica napięć spowodowałaby wzrost
naprawdę skomplikowane, o czym możesz w zwoju, a właściwie w wielu zwojach. Nie prądu, a tym samym szybkości zmian prądu i
się przekonać choćby w Wikipedii. Na razie wchodząc w szczegóły, możemy powiedzieć, strumienia do takiej wartości, by dokładnie
radykalnie uprośćmy zagadnienie: zapewne że zwój w pełni wykorzystuje strumień mag- skompensować napięcie zasilające.
pamiętasz ze szkolnych lekcji lub podręcz- netyczny, jeżeli linie pola magnetycznego są Omawiane zasady dotyczą napięć wej-
ników fizyki doświadczenie z magnesem i prostopadłe po płaszczyzny zwoju. Gdy linie ściowych o dowolnym kształcie. Co ważne,
opiłkami żelaza  opiłki żelaza tworzą wokół pola tworzą z płaszczyzną zwoju kąt inny niż podanie na cewkę napięcia sinusoidalnego
magnesu swego rodzaju linie, pętle  fotogra- prosty,  stopień wykorzystania jest mniej- spowoduje przepływ przez nią sinusoidalnego
fia 19 (z Wikipedii). Możemy sobie wyobra- szy. W skrajnym przypadku, gdy linie pola prądu, przesuniętego o jedną czwartą okresu
żać, że czym silniejszy magnes, tym więcej są równoległe do płaszczyzny zwoju, zmiany (rysunek 18). Podobnie sinusoidalny kształt
jest tych linii. Przy przepływie prądu przez tego pola nie indukują żadnego napięcia. ma też przebieg zmian strumienia magnetycz-
cewkę tworzy się elektromagnes i też wystę- Ilustruje to rysunek 21. Ma to duże znacze- nego. W tym szczególnym przypadku sinusoi-
pują takie linie pola magnetycznego. Śmiało nie praktyczne, ale nie będziemy wchodzić w dalnego napięcia zasilającego możemy mówić
możemy uważać, że strumień magnetyczny szczegóły. W cewce i w transformatorze linie o oporności: przy częstotliwości f cewka o
to liczba linii sił pola magnetycznego. W pola są prostopadłe do powierzchni zwojów, indukcyjności L przedstawia sobą oporność,
pierwszym przybliżeniu możemy też przyjąć, według rysunku 21a. reaktancję indukcyjną X , o wartości:
L
że strumień jest wprost proporcjonalny do I oto mamy tu pełniejsze wyjaśnienie oma- X = 2ĄfL
Ą
L
prądu płynącego przez cewkę. Czym większy wianej wcześniej samoindukcji w cewce: to Oznacza to, że napięcie U powoduje prze-
ZAS
prąd, tym większy strumień  rysunek 20. zmieniający się strumień magnetyczny powodu- pływ przez cewkę prądu o wartości wyzna-
Żebyśmy nie zgubili obrazu całości, pod- je powstanie napięcia w każdym zwoju cewki. czonej przez reaktancję indukcyjną X :
L
kreślam, że w zasadzie w cewce i transfor- Powstające napięcie SEM jest wprost propor- I = U /X
ZAS L
matorze  pierwotną przyczyną jest napięcie cjonalne właśnie do szybkości zmian strumienia Przy przebiegach o innych kształtach, niż
Uzas. Napięcie to powoduje przepływ przez magnetycznego, ale strumień zależy od prądu, sinusoidalny takich obliczeń nie można wyko-
cewkę prądu. Przepływ prądu przez cewkę dlatego SEM jest wyznaczona przez szybkość nywać, bo nie mają one sensu.
powoduje powstanie strumienia magnetycz- zmian prądu (SEM H" dI/dt). Zgodnie z regu- A teraz jeszcze inny aspekt zagadnienia: w
nego. I tu w grę wchodzi kolejne ważne zjawi- łą przekory Lenza, tak indukowane napię- idealnej cewce nie występują straty. Oznacza
sko: zjawisko indukcji elektromagnetycznej, cie (siła elektromotoryczna SEM) będzie się to, że płynący prąd sinusoidalny w jednej czę-
odkryte w roku 1831 przez M. Faradaya. Otóż odejmować od napięcia zasilającego U i ści okresu przenosi energię ze z
ródła zasilania
ZAS
zmiany strumienia magnetycznego powodują podczas normalnej pracy cewki/transforma- do cewki (ładuje cewkę), a po chwili, w dru-
indukowanie się napięcia w przewodniku tora wypadkowa tych obydwu napięć będzie giej części okresu, prąd ten przenosi tę energię
umieszczonym w tym zmiennym polu mag- równa zeru, czy też bardzo bliska zeru, żeby w przeciwnym kierunku  z cewki z powro-
netycznym. Napięcie to bywa też nazywane zapewnić przepływ przez cewkę prądu o tem do z
ródła zasilania. I tak jest w każdym
siłą elektromotoryczną i oznaczane SEM. potrzebnej wartości. cyklu przebiegu zmiennego. W przypadku
Podkreślam, że napięcie jest wytwarzane nie To jest proste, ale może znów nasunie Ci idealnym mamy więc jedynie do czynienia z
pod wpływem obec- się pytanie: a skąd cewka cyklicznym przekazywaniem energii między
ności strumienia mag- Rys. 20 wie, jak duże ma być z
ródłem a cewką raz w jedną, raz w drugą
netycznego, tylko pod mały prąd duży prąd to indukowane napięcie stronę, bez żadnych strat. Przy przebiegu o
m
a
ł
y
p
r
ą
d
d
u
ż
y
p
r
ą
d
wpływem zmian stru- SEM i  prąd o potrzebnej częstotliwości 50Hz, taka cykliczna wymiana
mienia magnetycznego wartości ? Otóż cewka nie energii następuje 50 razy na sekundę.
(lub ruchu przewodnika musi niczego wiedzieć: I oto mamy wszelkie informacje, potrzeb-
w tym polu, ale to inny gdyby sinusoidalny prąd ne do analizy stanu jałowego transformatora,
przypadek). Jeśli nie ma i powstający sinusoidalny bo transformator w stanie jałowym to po pro-
zmian strumienia mag- strumień były za małe, to stu cewka z dodatkowym, niepodłączonym
netycznego, to nie indu- powstające sinusoidalne uzwojeniem.
mały duży
kuje się napięcie. W napięcie samoindukcji Zajmiemy się tym w następnym odcinku.
strumień strumień
magnetyczny magnetyczny
zasadzie zmiany stru- SEM byłoby zbyt małe Piotr Górecki
R E K L A M A
e
e
i
i
a
i
c
c
c
ę
ę
i
i
ę
i
p
p
p
a
a
a
n
n
n
U=0
e
e
k
ł
ż
a
a
u
r
duże napięcie
d
małe napięcie
m
brak napięcia
b
Pod lupą
Wzmacniacze
Część
Część 18. Klocki do budowy wzmacniaczy tranzystorowych
18. Klocki do budowy wzmacniaczy tranzystorowych
Stopień wyjściowy mocy biedy można byłoby
a) b)
+40V +40V
Stopień wyjściowy klasycznego wzmacniacza dopuścić takie pry-
I=4A
mocy to symetryczny wtórnik. Nie wzmacnia mitywne rozwiąza-
IS~0,1A
I
~
0
,
1
A
S
T1
+ +
T1
napięcia, tylko prąd. Jako wtórnik ma dużą nie stopnia wyjścio-
+32,98V
BD243
BD243
rezystancję wejściową i małą wyjściową. wego wzmacniacza,
R
=
8

RL=8 RL=8
R
=
8

L
IS=0,1A
I
=
0
,
1
A
L
S
Zasadniczo sprawa jest więc prosta, jednak ale tylko w najmniej
+32V
I=4A
IL=0
I
=
0
L
0V 0V
trzeba omówić dwa bardzo ważne zagadnie- wymagaj ących
R
RS RS
R
S
S
IL=4A
I
=
4
A
L
nia: klasy wzmacniaczy i problem stabilizacji zastosowaniach,
UL=0 UL=32V
U
=
0
U
=
3
2
V
IS=0,1A
I
=
0
,
1
A
L
L
I=0
S
prądu spoczynkowego. np. we wzmac-
T2
+ +
Od biedy stopień wyjściowy mógłby niaczach do sub-
BD244
+31,78V
T2
wyglądać jak na rysunku 133. Tranzystory woofera czy gita- I=0
BD244
IS~0,1A
I
~
0
,
1
A
S
-40V -40V
wyjściowe pracują tu w klasie C i w spo- rowych. Natomiast
czynku, a także przy małych sygnałach, w we wzmacniaczach Rys. 136
ogóle nie przewodzą prądu. Praca w klasie C o dobrych parame-
Rys. 135
zapewnia wprawdzie dobrą sprawność ener- trach nie stosuje się takich naj- prąd płynie tylko przez oba tran-
U+
getyczną, bo w spoczynku w stopniu wyjścio- prostszych stopni wyjściowych. zystory. Czym większy jest ten
wym nie płynie prąd, ale sygnał wyjściowy Już w epoce lamp elektrono- spadek napięcia między bazami,
+
jest w istotnym stopniu zniekształcony. Taki wych zbadano te zagadnienia tym większy jest prąd spoczyn-
T1
goły wtórnik symetryczny ma poważną wadę i konstruowano wzmacniacze kowy. Pojawienie się sygnału
 przy sygnałach sterujących o amplitudach przeciwsobne, gdzie w stopniu 0V zmiennego powoduje, że prąd
Rs
Y
mniejszych od 0,6V żaden z tranzystorów wyjściowym prąd spoczynkowy jednego z tranzystorów wzrasta,
nie przewodzi, co skutkuje tzw. zniekształ- był większy od zera. Tak samo a drugiego maleje, co dla nie-
T2
+
ceniami skrośnymi, pokazanymi w pewnym jest w klasycznych wzmacnia- których nie jest jasne, bo wyda-
powiększeniu na rysunku 134. czach tranzystorowych  prąd je im się, że zawsze napięcia
U-
Takie zniekształcenia wprowadza prymi- spoczynkowy stopnia końco- U obu tranzystorów są równe.
BE
tywny stopień wyjściowy z rysunku 133, ale w wego jest większy od zera. Aby to osiągnąć, Wyjaśnienie można znalez
ć na rysunku 136,
sumie nie jest aż tak z
le, ponieważ klasyczny trzeba dodać obwód polaryzacji tranzystorów. gdzie zaznaczone są napięcia słuszne dla
wzmacniacz mocy objęty jest pętlą sprzężenia W najprostszym przypadku jest to zwykły tranzystora BD243, którego charakterystyka
zwrotnego i pętla ta znacznie redukuje nie rezystor, na którym występuje spadek napięcia wejściowa pokazana jest na rysunku 137.
tylko wzmocnienie, ale też zniekształcenia o niezmiennej wartości. Przykład pokazany jest Zakładamy, że na rezystorze Rs zawsze wystę-
stopnia końcowego. Czym większa redukcja na rysunku 135. Przy braku sygnału zmien- puje spadek napięcia 1,2V i że tranzystory
wzmocnienia, tym mniejsze będą też znie- nego, w punkcie Y napięcie jest równe zeru i T1, T2 mają jednakowe parametry. W spo-
kształcenia, także te z rysunku 134. Dlatego od przez głośnik nie płynie prąd. Spoczynkowy czynku napięcie Us równo dzieli się między
tranzystory T1, T2, jak obrazu-
Rys. 134
je rysunek 136a. Napięcie U
Rys. 133 BE
każdego z tranzystorów wynosi
U+ a) b)
U+ U+
0,6V i jak ilustruje pomarańczo-
+
2V 2V
wy punkt na rysunku 137, prąd
T1 tranzystorów wynosi wtedy 0,1A.
UX UX
U
U
1V 1V
X
X
UY UY
U
U
Y
Y
Przy dodatnim napięciu w punk-
0V
t t
X
cie X i Y sytuacja przedstawiona
0 0
Y
czas czas
jest na rysunku 136b. Napięcie
T2
+ -1V -1V
32V na obciążeniu 8� oznacza
prąd 4A. Jak pokazuje niebieski
-2V -2V
U-
U- U-
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
34
t
t
s
s
n
n
o
o
c
c
=
=
1,2V
1,2V
S
S
S
S
U =const
U
U =const
U
0,6V
0,6V
0,22V
0,98V
Us = const
tranzystorów
U+ U+
mocy wzra- T1
+
sta do ponad
+100�C. W
T1
RE1
R
E
1
prostym ukła- D1
dzie z rysun-
D2
ku 135 dopro-
P
RE2
R
E
2
T2
wadziłoby to
+
wy
Tk
T
k
do niedopusz-
T2
U-
czalnie duże-
go wzrostu
Rys. 140
prądu spo- Rys. 139
czynkowego i
Rys. 141
mogłoby się skończyć uszko-
U+
dzeniem tych tranzystorów.
U-
Dlatego proste rozwiązanie +
Rys. 138
+0,7V
z rysunku 135 nigdy nie jest
Rys. 142
+0,1V
punkt na rysunku 137, napięcie U tranzystora stosowane.
BE
Rys. 143
BD243 przy prądzie 4A wynosi około 0,98V. Częściowym rozwiązaniem
C
A to oznacza, że napięcie U tranzystora T2 problemu temperatury jest doda-
BE
wynosi tylko 0,22V. A przy takim napięciu wej- nie w obwodach emiterów T1, T2 masa
B
ściowym tranzystor T2 na pewno jest zatkany i rezystorów o niewielkiej wartości
AB
0V
A
jego prąd jest równy zeru. według rysunku 139, co zmniej-
Zmieniając wartość napięcia Us, w prosty sza wpływ zmian temperatury  o
C
-0,1V
sposób zmieniamy wartość prądu spoczyn- tym za chwilę.
B 0V
-0,7V
AB
+
kowego. Tak, ale tu trzeba jeszcze raz bardzo W większości tranzystoro-
A
mocno podkreślić, że poważnym problemem wych wzmacniaczy stosowa-
U-
są zmiany napięcia baza-emiter pod wpływem ne są inne sposoby kompensacji
temperatury, ponieważ już małe zmiany napię- cieplnej prądu spoczynkowego. W klasycznych
cia U powodują duże zmiany prądu kolekto- Podstawowa idea pokazana jest na rysunku wzmacni aczach
BE
ra. Przy niezmiennym napięciu U i wzroście 140. Zamiast rezystora, mamy dwie diody. Ich tranzystorowych dużej mocy sprawa stabili-
BE
temperatury prąd kolektora będzie rósł i to napięcia przewodzenia też będą się zmieniać zacji prądu spoczynkowego jest trochę bar-
poważnie. Ilustruje to rysunek 138, pokazują- pod wpływem temperatury. dziej złożona, ponieważ zwykle w stopniu
cy charakterystyki darlingtona mocy (BDX53). Idea jest taka, że współczynnik termiczny wyjściowym pracuje kilka tranzystorów, w
Zielona pozioma linia przedstawia niezmienne diod D1, D2 jest taki sam jak tranzystorów układzie Darlingtona lub Sziklai ego, jak
napięcie U =1,25V. Niebieska linia pionowa wyjściowych T1, T2, więc jeżeli diody kom- pokazuje przykład z rysunku 142, a tempera-
BE
pokazuje, że w temperaturze +25�C prąd tran- pensujące będą mieć tę samą temperaturę tury złączy poszczególnych tranzystorów nie
zystora wyniesie 0,1A. Jeśli jednak tranzystor co struktury tranzystorów wyjściowych, to są jednakowe. Wtedy wszystkie tranzystory
podczas pracy nagrzeje się do +125�C, to jak zmiany temperatury nie będą zmieniać prądu stopnia wyjściowego powinny być mocowane
przedstawia czerwona linia, przy tym samym spoczynkowego. A wartość prądu spoczynko- na wspólnym radiatorze i na tym radiatorze
napięciu U prąd wzrośnie do około 2,8A, wego można ustalić, odpowiednio dobierając należy też umieścić tranzystor kompensa-
BE
czyli prawie trzydziestokrotnie! powierzchnie złączy i tym samym gęstość cyjny T , żeby jego temperatura była jak
K
Jest to istotny problem praktyczny, ponie- prądu w złączach. Taka precyzyjna kompen- najbardziej zbliżona do temperatury tranzy-
waż w spoczynku, zaraz po włączeniu wzmac- sacja jest możliwa tylko w monolitycznych storów mocy. I takie rozwiązanie całkowicie
niacza, temperatura tranzystorów wyjścio- układach scalonych, gdzie wszystkie elementy wystarcza w praktyce.
wych jest równa temperaturze otoczenia, czyli mają jednakową temperaturę. Ale nawet tam Rozwiązanie z tranzystorem kompensacyj-
około +20�C. Natomiast podczas pracy z peł- stosuje się niewielkie rezystory według rysun- nym T i potencjometrem spotyka się też we
K
nym obciążeniem, temperatura wyjściowych ku 139. Wtedy występuje dodatkowy spadek wzmacniaczach z wyjściowymi tranzystorami
napięcia na tych rezystorach i czasem dwie MOSFET, jak pokazuje przykład z rysun-
diody z rysunku 140 nie zapewnią potrzeb- ku 143. Tranzystory MOSFET też wykazują
Rys. 137
nego napięcia Us. Wtedy obwód polaryzacji zależność prądu od temperatury i po nagrzaniu
zawiera trzy lub cztery diody, ale zdecydowa- wzmacniacza trzeba liczyć się ze znaczny-
nie częściej stosuje się wersję z tranzystorem mi zmianami prądu spoczynkowego. Jednak
i potencjometrem według rysunku 141. Taki zależności są inne, bardziej skomplikowane,
układ z potencjometrem zachowuje się jak a ogólnie biorąc, wpływ temperatury jest
kilka połączonych szeregowo diod z rysunku nieco mniejszy niż w tranzystorach bipolar-
140, przy czym  liczbę diod można płynnie nych. Dlatego w stopniach wyjściowych z
regulować potencjometrem, jakby łańcuch MOSFET-ami spotyka się nawet proste stop-
zawierał niecałkowitą, ułamkową liczbę diod. nie wyjściowe z rezystorem Rs, jak na rysun-
W każdym razie warunkiem dobrej kom- ku 135, ale z rezystorami jak na rysunku 139.
pensacji jest jednakowa temperatura wszyst- W następnym odcinku przeanalizujemy
kich omawianych półprzewodników, czyli jak w prosty sposób na podstawie tego same-
dobre sprzężenie termiczne diod lub tranzy- go schematu można zrealizować wzmacnia-
stora kompensującego z tranzystorami mocy, cze klasy A, AB, B.
co jest zasygnalizowane na rysunku 140. Piotr Górecki
IC - Collector Current -A
I
-
C
o
l
l
e
c
t
o
r
C
u
r
r
e
n
t
-
A
C
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
35
F
F
U
2U
2
V
4
,
1
=
p
Up = 1,4V
U
p
U
p
U
V
-
e
g
a
t
l
o
V
r
e
t
t
i
m
E
-
e
s
a
B
-
E
BE
B
V
- Base-Emitter Voltage - V
V
WYDANIE SPECJALNE
W moim przypadku Echolink to jedyny
sposób komunikacji. Pozbyłem się sprzętu
w wyniku nagłej potrzeby finansowej.
Na KF nie rozmawiałem - miałem tylko
2 m i 70 cm. Aż tu nagle zrobiłem QSO
z Południową Afryką na 70 cm... SUPER...
Popieram w 100% Echolink.
Najnowszy numer specjalny ŚR
Echolink odkryłem w 2005 roku i od tego
/SQ8CMF/
( Świat Radio Plus pt. Echolink
Skorzystałem z Echolinku. Działa i bardzo mi
czasu ciągle z nim eksperymentuję.
i spółka opracowany przez się podoba, bo na UKF można
W 2008 roku uruchomiłem bramkę
robić łączności z zagranicą.
Krzysztofa Dąbrowskiego OE1K-
Echolink-IRLP.
/SP5XHN/
DA) jest poświęcony /K0KN/
zasadom pracy amatorskich sieci
radiowo-internetowych, szerokiej
gamie rozwiązań technicznych,
sposobom korzystania z nich oraz
Moim zdaniem, mówiąc zwięz
le: Echolink nie
argumentom za i przeciw ich
powstał po to, aby można było się chwalić
wykorzystaniu.
dalekimi łącznościami. Pomaga on jednak
słabym, ręcznym czy ruchomym stacjom
Dołączony do numeru dysk CD
albo stacjom pracującym z prowizorycznego
zawiera nie tylko liczne programy QTH nawiązać pożądane łączności. I nie jest
on niczym więcej, ale także i niczym mniej.
związane z Echolinkiem, D-Star
Odległość do najbliższego przemiennika
i innymi systemami łączności ra-
echolinkowego może wynosić na
diowo-internetowych, ale również
przykład 50 km, a to już jest
programy przeznaczone dla wielu
łączność radiowa.
innych dziedzin krótkofalarstwa.
/DO6FM/
Znalez
ć więc na nim można
zarówno programy do pracy emi-
sjami cyfrowymi albo do odbioru
za pomocą odbiorników reali- Echolink niczego nie zastępuje. Jest
dodatkowym do istniejących systemem
zowanych programowo (SDR),
łączności pokazującym młodzieży, co
jak i programy symulacyjne dla
można osiągnąć, korzystając z prostych
majsterkowiczów. Osobny temat
radiostacji, łączy DSL, serwerów WWW
stanowią rozwiązania służące do
i komputera PC. I chyba nie chcemy
komunikacji za pomocą słabych
przespać tej szansy???
sygnałów i do badania propagacji
/DO6FM/
przy użyciu indywidualnych radio-
latarni małej mocy pracujących
emisjami WSPR, QRSS, Hella
i innymi.
Echolink jest potrzebny komuś, kto chce
W miarę możliwości wybór w prosty sposób umówić się na dalekie
łączności nawet wówczas, gdy warunki
programów uwzględnia oprócz
propagacji są złe.
systemu Windows także i inne
Echolink aktywuje ludzi i pasma.
platformy sprzętowo-programo-
Echolink jest dziedziną eksperymentalną.
we: Linuksa, Mcintosha i Po-
Echolink przygotowuje ultrakrótkofalowców
cketPC, a do części z nich dodano
do światowych łączności.
instrukcje w języku polskim w tłu- Usłyszałem australijskiego krótkofalowca
Echolink ożywia pasma amatorskie
na częstotliwości VK2BGL, odpowiedziałem
maczeniu OE1KDA.
i przyczynia się do ich obrony.
i przeprowadziliśmy fajną łączność.
Dodatkowo na CD zamieszczono
Najważniejsze aby aktywni krótko- /DL8RDL/
/z witryny ARI w Weronie/
drugie wydanie historii polskich falowcy nie rezygnowali z wypróbo-
wywania nowych technik wskutek
radiotechników.
negatywnego stanowiska osób
niechętnych wprowadzaniu nowości do
Numer specjalny  Echolink i
EchoLink został wymyślony przez ludzi i dla
naszego hobby, ponieważ to właśnie
spółka pojawi się w maju br.
ludzi. Fajna sprawa, jeżeli chodzi o brak
aktywni amatorzy
w salonach prasowych Empik. możliwości technicznych do
ożywiają krótkofalarstwo.
stawiania pola antenowego.
Prenumeratorzy ŚR mogą go
Możesz spacerować wokół domu z ręczną
/DO6BCO/
/SQ8OY/
nabyć z rabatem w wysokości radiostacją, rozmawiając z Włochami lub
Hiszpanią. Wyobraz
sobie
50% (wplacając 14 zł na konto
miny sąsiadów... ha ha.
97160010680003010303055153).
/KH6JPL/
Echolink i spółka
Ośla łączka
EdW A07
EdW A07
Elektronika dla początkujących,
Elektronika dla początkujących,
czyli wyprawy na oślą łączkę
czyli wyprawy na oślą łączkę
Ćwiczenie 4. Podsłuchiwacz różnych sygnałów
W tym odcinku nadal będziemy wykorzysty- nienie. Po wstawieniu C1=1000uF prawdopo- satory odsprzęgające. Kosztują niewiele, a
wać układ z wcześniejszego rysunku 16, czyli dobnie będzie można zwiększyć rezystancję zaoszczędzą Ci wielu kłopotów.
podsłuchiwacz szeptów. Na początek zbadajmy PR1 do maksimum. Przynajmniej u mnie tak Opisane próby z kondensatorami C1, C3,
ważny problem, dotyczący nie tylko mikrofonów było  nawet przy maksymalnej oporności C4, C7, C8 są bardzo pouczające i powinieneś
elektretowych. Otóż oprócz sprzężenia na dro- PR1 terkot się nie pojawił, ale w słuchawkach obowiązkowo je wykonać, ale nie zapomnij,
dze słuchawki-mikrofon, występują jeszcze inne wystąpił silny przydz
więk sieci  wzmocnio- że układ z rysunku 16, zasilany z baterii 9V,
drogi przenikania sygnału z wyjścia na wejście ne zakłócenia z sieci energetycznej, przenika- jest też znakomitą zabawką.
wzmacniacza, co przy dużym wzmocnieniu skut- jące na wejście. A teraz kilka innych propozycji. Nasz
kuje samowzbudzeniem. Dlatego we wzmacnia- Warto przeprowadzić takie próby z roz- wzmacniacz ma dużą rezystancję wejścio-
czach wielostopniowych tak ważne jest staranne wartym mikrofonem i różnymi pojemnościami wą, praktycznie równą R5, dlatego w roli
filtrowanie obwodów zasilania. To zagadnienie C1 zarówno przy zasilaniu ze stabilizowane- mikrofonu można wykorzystać inne, zupełnie
jest szerzej omówione w Technikaliach. go zasilacza sieciowego, jak i przy zasilaniu nietypowe przetworniki.
W każdym razie problem nie leży tylko bateryjnym  efekty będą inne. Podczas takich Na początek zamiast mikrofonu wstaw...
w dużym wzmocnieniu. Przekonaj się o tym eksperymentów zapewne zauważysz, że przy fotorezystor według rysunku 19a. Otrzymałeś
sam w układzie podsłuchiwacza z rysunku dużym wzmocnieniu, oprócz szumu, w słu- mikrofon świetlny. Możesz go wypróbować,
16. Usuń mikrofon, ale nie wstawiaj zwory chawkach wyraz
nie słychać przydz
więk (brum) skierowując go na różne z
ródła światła, w
zamiast mikrofonu, żeby wejście pozostało sieci 50Hz. Na razie ten wątek pominiemy. tym na świetlówki i żarówki. Sprawdz
, jak
niepodłączone. Usuń też kondensator C1. Jeśli chcesz, możesz też sprawdzić zacho- reaguje on na sygnał podczerwieni z pilota od
Zwiększaj rezystancję PR1. wanie układu, po usunięciu kondensatorów sprzętu RTV. Ponieważ nagłe zmiany oświet-
Układ się wzbudzi, i to już przy stosun- filtrujących C3, C4, C7, C8. Mój model pra- lenia mogą powodować zaniki dz
więku w
kowo niewielkiej rezystancji potencjometru cował w miarę poprawnie nawet po usunięciu słuchawkach, możesz zmniejszyć pojemność
PR1. Tym razem nie będzie to jednak cienki tych czterech kondensatorów. Nie lekceważ C2 do 10nF, a nawet 1nF  wtedy takich zani-
pisk, tylko terkot  wzbudzenie prawdopo- jednak problemu filtrowania (odsprzęgania) ków nie będzie.
dobnie będzie mieć częstotliwość kilku her- obwodów zasilania i sztucznej masy  nie- Fotorezystor to stosunkowo powolny prze-
ców. Tak czy inaczej oznacza to, że w ukła- kiedy brak takich kondensatorów powoduje twornik. Zamiast niego lepiej byłoby wstawić
dzie występuje dodatnie sprzężenie zwrotne. dziwne, nie zawsze występujące, a przez to fotodiodę lub fototranzystor. Wprawdzie w
Nie ma mikrofonu, więc nie jest to sprzężenie trudne do zdiagnozowania problemy. Niech zestawie EdW A07 nie ma fotodiody, ale może
na drodze słuchawki mikrofon. zawsze Twoje układy mają takie konden- masz takową z wcześniejszych wypraw na
Rys. 19
Odłącz na chwilę C8  czę- Oślą łączkę. Gdybyś wyko-
R2 1k R2 1k
R
2
1
k

R
2
1
k

a) b) c)
stotliwość i ton terkotu w słu- rzystał fotodiodę, możesz
chawkach zmieni się. Wskazuje ją włączyć w dowolnym
C1
R1 C1 R1
to, że tym razem przyczyną kierunku. Włączając foto-
100...
1000 F
1
0
0
0

F
2,2k 100k
2
,
2
k

1
0
0
k

1000 F
1
0
0
0

F
samowzbudzenia jest sprzęże- diodę w kierunku zaporo-
nie przez obwody zasilania, a wym według rysunku 19b,
C2
konkretnie przez dodatnią szynę koniecznie zwiększ wartość
K A
1...100nF
C2 C2
zasilania. Sprawa jest dokładniej R1 z 2,2k� do 100k�.
1...100nF 1...100nF
fotodioda
f
o
t
o
d
i
o
d
a
wyjaśniona w Technikaliach. Włączając fotodiodę w kie-
A K lub
l
u
b
L
E
D
c
z
e
r
w
.
Przekonaj się teraz osobiście, LED czerw. runku przewodzenia, możesz
jak duże znaczenie ma kondensa- albo pozostawić rezystor R1
tor C1. Najpierw bez mikrofonu (2,2k�...100k�), albo usu-
antenka
a
n
t
e
n
k
a
d) e) f) g)
1
5
c
m
i kondensatora C1 ustaw poten- 15cm nąć według rysunku 19c.
C2 C2 C2
drutu
d
r
u
t
u
100nF 100nF 100nF
cjometr PR1 na progu wzbu- Od biedy w roli fotodiody,
dzenia  terkotu. Wstaw jako czyli elementu odbiorcze-
C1 kondensator 100uF  teraz go, mógłbyś użyć zwykłej,
R5
L
L
1
.
.
.
bez ryzyka wzbudzenia można 1... C2
czerwonej diody LED, ale
1 H...
1

H
.
.
.
100nF
22M
2
2
M

wyraz
nie zwiększyć rezystancję powinna to być dioda z
100mH
1
0
0
m
H
PR1, czyli zwiększyć wzmoc- przezroczystą soczewką.
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 37
+
+
+
Ośla łączka
Fot. 20
Przy barwionej soczewce efekt będzie dużo
gorszy, wręcz żaden.
A teraz usuń całkowicie elementy obwodu
polaryzacji R1, R2, C1. Musisz wiedzieć,
że zamiast mikrofonu elektretowego można
zastosować mikrofon dynamiczny. Wtedy nie
są potrzebne obwody polaryzacji, bo taki
mikrofon sam z siebie wytwarza niewielkie
napięcie. Warto też dla ciekawości zastosować
w roli mikrofonu dynamicznego... zwyczajny
głośnik według rysunku 19d. Wypróbuj taką
wersję! Zwykły głośnik, np. ten malutki,
który masz w zestawie EdW A07, ma czułość
zdecydowanie mniejszą niż mikrofon elek-
tretowy i ogólnie da słaby efekt. Niemniej
przekonasz się, że niewątpliwie głośnik może
być mikrofonem.
Bardzo interesujące efekty można uzyskać,
dołączając do wejścia membranę piezo (ale
nie brzęczyk piezo, tylko samą membranę, bez
elektorniki) według rysunku 19e. Membranę
taką (w obudowie) masz w zestawie EdW A07.
Membrana piezo jest odwracalnym, czyli dwu-
kierunkowym przetwornikiem elektroakustycz- magnetycznych i elektrycznych. Włącz według  zmiany jego parametrów są zbyt powolne, żeby
nym o specyficznych cechach. Z powodzeniem rysunku 19f pętlę zawierającą kilka zwo- wykryć je na słuch.
może pracować jako mikrofon, ale oporność jów drutu lub popularny miniaturowy dławik, Ja przeprowadziłem szereg testów, także
wewnętrzna takiego mikrofonu jest bardzo duża podobny do rezystora. Zbliż potem układ z przy użyciu większych, lepszych słuchawek.
i duża musi też być rezystancja wejściowa tym dławikiem do pracującego transformatora Mój zmodyfikowany model z membraną
wzmacniacza, wyznaczona przez R5. Wystarczy  przekonasz się, że w pobliżu transformatora piezo i innymi testowanymi przetwornikami
R5 o wartości 1M�, ale można wypróbować pola magnetyczne 50Hz jest silniejsze. jest pokazany na fotografii 20
działanie przy R5=10M� lub 22M�. Taki pie- Możesz też zrobić z naszego wzmacniacza Gorąco namawiam Cię, żebyś nie poprze-
zoelektryczny mikrofon da duży sygnał i trzeba wykrywacz pola elektrycznego  wystarczy stał na przeczytaniu tego opisu! Zrealizuj pro-
będzie zmniejszyć wzmocnienie. do wejścia dołączyć kilkunastocentymetrowy ponowane ćwiczenia! Nie żałuj na to czasu.
Niesamowite efekty można uzyskać, kawałek drutu  antenkę, według rysunku Doświadczenia, które zdobędziesz, okażą się
wykorzystując piezoelektryczny mikrofon 19g. Warto wtedy zasilić przyrząd z baterii. W ogromnie cenne, a przy okazji zaznasz wiele
kontaktowy, który będzie reagował nie na tym wypadku jednak możesz zaobserwować radości, odkrywając tajemnice świata dz
więków.
drgania powietrza, tylko wibracje ciał stałych dziwne na pozór zachowania. Nie przejmuj
lub cieczy. W zasadzie należałoby przykleić się tym. Sprawdz
, czy dwie ostatnie wersje Piotr Górecki
membranę piezo, np. na szybie, ścianie, ale mogłyby być wykrywaczem prze-
możesz próby przeprowadzić bez klejenia, wodów energetycznych w ścianach.
Uwaga!
dociskając samą membranę do drgających Możesz wypróbować jeszcze inne
Nie zlekceważ proponowanych ćwiczeń!
przedmiotów. Zanurzenie zaizolowanej przed przetworniki, które są dostatecznie
Wszystkiego opisać się nie da.
wpływem wilgoci membrany w wodzie da szybkie, by dać sygnały o częstotli-
hydrofon, czyli podwodny mikrofon. wościach z zakresu akustycznego.
Trzeba tego osobiście  dotknąć .
Nasz czuły wzmacniacz może też być sku- Nie nadają się tu natomiast powolne
Nie szczędz
czasu na eksperymenty!
tecznym wykrywaczem wolnozmiennych pól przetworniki, jak na przykład termistor
Testy podsłuchiwacza z wyjętym mikro- nigdy tak nie jest. W przypadku samowzbu- obwód zasilania. W rzeczywistości każdy
fonem potwierdziły, że samowzbudzenie dzenia przez obwody zasilania nie interesuje zasilacz i każda bateria mają jakaś rezystancję
może też wystąpić na drodze innej niż aku- nas poziom szumów, wytwarzanych przez wewnętrzną R , a do tego dochodzi niewiel-
W
styczna. Problem występuje szczególnie w zasilacz. Przyczyną problemu jest niezerowa ka, ale jednak znacząca rezystancja drutów i
przypadku mikrofonu elektretowego, gdzie rezystancja obwodu zasilania. Gdyby z
ródło ścieżek (R ). W rezultacie możemy naryso-
D
szkodliwe sprzężenie następuje przez dodat- zasilania było idealne, o zerowej rezystancji wać schemat zastępczy naszego podsłuchiwa-
nią szynę zasilania i obwód polaryzacji wewnętrznej, jak na rysunku A1, to nie
RS
R
Rys. A2
S
mikrofonu. Problem został już po części byłoby problemu samowzbudzenia przez
IZ
I
Z
Rys. A1
zasygnalizowany wcześniej na rysunku
7 oraz w Technikaliach na rysunku L.
RD RW
R
R
RP
R
D
W
P
RP
R
Stwierdziliśmy wtedy lakonicznie, że E E
P
+ +
problem polega na przenikaniu  śmieci z
dodatniej szyny zasilania. Te  śmieci nie
tylko zwiększają poziom szumów. W grę
wchodzi też ryzyko samowzbudzenia. Nie
M M
byłoby żadnego problemu, gdyby napię-
cie zasilające było  idealnie czyste . Ale
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
38 El ektronika dl a Wszystkich
t
t
s
s
n
n
o
o
c
c
=
=
S
S
TECHNIKALIA
A
A
ZAS
Z
ZAS
Z
U
= const
U
U
= const
U
Ośla łączka
cza szeptów jak pokazuje rezystancję wewnętrzną
IZ
I
IZ
I
Z
Z
rysunek A2. Prąd zasilania i gdyby zapewnił  ide-
RS
R
RS
R
S
S
I wywołuje na szkodliwej alnie czyste napięcie
Z
E
E
+
+
rezystancji obwodu zasi- zasilania
IZ
I
IZ
I
Z
Z
lania (Rs) spadek napięcia R2 W sumie przyczyną
RP
R
P
Us = I *Rs. Rzeczywiste samowzbudzenia zawsze
Z
C1
RP
R
P
napięcie zasilające U jest przenikanie sygnału
ZAS
nie jest jednakowe i równe z wyjścia wzmacniacza
E, tylko zmienia się, zależ- na jego wejście. W ćwi-
RX
R
X
nie od prądu I . Na razie czeniach zaobserwowa-
Z
nie widać może przyczy- liśmy dwie drogi: aku-
Rys. A3
ny problemów, ale trzeba (dynami czna) styczną z głośnika do
Rys. A4
pamiętać, że w czasie pracy, przez głośnik mikrofonu lub mikrofonu i elektryczną
(słuchawki) płynie stosunkowo duży prąd innego przetwornika R , tworzy z rezystan- przez dodatnią szynę zasilania. Ale oprócz
X
zmienny. Co najważniejsze, prąd zasilania cją R dzielnik, zmniejszający szkodliwy tego występują jeszcze inne drogi przenikania
P
I , znacząco zmienia swoją wartość, zależnie sygnał  rysunek A4. Sprawdziliśmy prze- sygnału z wyjścia na wejście.
Z
od sygnału w głośniku. Czyli na rezystancji cież, że czym większa pojemność C1, czyli Otóż przyczyną samowzbudzenia mogą
Rs występuje niewielkie napięcie zmienne. czym lepiej filtr ten tłumi tętnienia z szyny też być szkodliwe spadki napięcia w obwo-
Oznacza to, że napięcie zasilające U nie zasilania, tym bardziej mogliśmy zwiększyć dzie masy. Tylko teoretycznie obwód masy
ZAS
jest  czyste , tylko występuje tam niewielka wzmocnienie bez ryzyka wystąpienia ter- wszędzie ma jednakowy potencjał. W rze-
składowa zmienna. I właśnie ta składowa kotu. Kondensator C1 zwiera te szkodliwe czywistości występują tam rezystancje prze-
zmienna przechodzi przez rezystor Rp wprost sygnały do masy - zmniejsza je. wodów i ścieżek, co w dużym uproszczeniu
na wejście wzmacniacza, jak pokazuje to A gdy podczas testów zamiast mikrofonu zilustrowane jest na rysunku A5. Rezystancje
rysunek A3. Wzmacniacz ją wzmacnia i wstawiliśmy zworę, czyli zmniejszyliśmy R i spadki napięć w obwodzie masy także mogą
X
dostarcza wzmocniony sygnał do głośnika, do zera, to skutecznie zwarliśmy te szkodliwe być przyczyną samowzbudzenia, dlatego tak
powodując wahania prądu zasilania. przebiegi do masy i praktycznie całkowicie ważne jest prawidłowe prowadzenie obwodu
Niewątpliwie występuje tu sprzężenie zlikwidowaliśmy przenikanie szkodliwego masy, zwłaszcza tych jej fragmentów, gdzie
zwrotne. Sytuacja jest skomplikowana i w sygnału z szyny zasilania na wejście  mogli- płyną duże prądy. Na razie nie będziemy
pewnych warunkach i dla pewnych częstotli- śmy wtedy bez ryzyka zwiększać wzmocnie- jednak wnikać w szczegóły tego obszernego
wości sprzężenie to jest ujemne, dla innych nie potencjometrem PR1. zagadnienia.
dodatnie. W każdym razie sprzężenie to jest Takie szkodliwe sygnały mogą przenikać Poważne problemy z samowzbudzeniem
niewielkie. Tym mniejsze, czym mniejsza jest do układu nie tylko przez rezystory R1 (R ) występują też we wzmacniaczach, obję-
P
rezystancja R , będąca sumą R +R . i R2, ale też przez rezystor R3 w obwodzie tych pętlą globalnego ujemnego sprzężenia
S D W
Jeśli wzmocnienie wzmacniacza jest nie- sztucznej masy. Dlatego stosujemy konden- zwrotnego. Przy wysokich częstotliwościach
wielkie, problemu nie ma. Ale przy odpowied- satory C3, C4, zwierające takie  śmieci sprzężenie z ujemnego staje się dodatnie i
nio dużym wzmocnieniu, dla jakiejś częstotli- do masy. W tłumieniu pomagają też kon- wzmacniacz wzbudza się, na takich wyso-
wości, wypadkowe sprzężenie staje się dodat- densatory C7, C8. Kondensatory te byłyby kich, zwykle ponadakustycznych częstotli-
nie i na tyle silne, że następuje powstanie i niepotrzebne, gdyby zasilacz miał zerową wościach. Ale to też oddzielny, bardzo sze-
utrzymanie drgań. Ponieważ roki temat.
Rys. A5
w obwodzie zasilania zazwy- Przyczyną kłopo-
+Uzas
+
U
z
a
s
czaj włączone są też konden- tów może być również
satory o znacznej pojemno- przenikanie sygnału
ści, opóz
niają one zmiany i z wyjścia na wejście
częstotliwość drgań jest mała TL082 przez pole magne-
+
 my zaobserwowaliśmy ter- tyczne i elektryczne
kot o częstotliwości kilku  samowzbudzenie
herców. może powstać także w
+
wy
Aby zmniejszyć sygnał ten sposób, ale raczej
przechodzący z szyny zasi- tylko w niedbale zrea-
TL082
lania na wejście, zastoso- lizowanych wzmacnia-
waliśmy filtr R2C1. Także czach o bardzo dużym
rezystancja wypadkowa wzmocnieniu.
R E K L A M A
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 39
TECHNIKALIA
S
R
x
Z
S
Z
I
I
=
S
S
U=
x
R
U
+
+
+
+
+
+
+
Szkoła
Szkoła
Konstruktorów
Konstruktorów
Szkoła Konstruktorów ma trzy klasy (Zadanie główne, Co tu nie gra? i Policz). Każdy Czytelnik  Elektroniki dla Wszyst-
kich może nadesłać rozwiązane jednego, dwóch lub wszystkich trzech zadań Szkoły z danego numeru. Rozwiązania
można nadsyłać zwykłą pocztą albo mailem. Paczki z modelami i koperty zawsze adresujcie: AVT  EdW ul. Leszczy-
nowa 11 03-197 Warszawa i koniecznie podawajcie na kopercie czy paczce zawartość, np. Szko174, Jak8, NieGra174,
#8, itd. Autorzy rozwiązań zadania głównego jeśli chcą, mogą też przysyłać fotografie swej osoby (portret), które będą
zamieszczone przy rozwiązaniu zadania.
Osoby, które nadsyłają rozwiązanie e-mailem, powinny wysłać je na adres: szkola@elportal.pl (szkola, a nie szkoła). W tytule maila i w na-
zwach wszystkich załączników, oprócz nazwy konkursu i numeru zadania, umieśćcie także swoje nazwisko (najlepiej bez typowo polskich liter),
na przykład: Szko174Kowalski, Policz174Zielinski, NieGra174Malinowski, Jak8Krzyzanowski.
Regularnie potwierdzam otrzymanie wszystkich e-maili kierowanych na adres szkola@elportal.pl oraz szkola@edw.com.pl. Jeśli więc w ter-
minie kilku dni po wysłaniu maila do Szkoły nie otrzymacie mojego potwierdzenia, prześlijcie pliki jeszcze raz (do skutku).
Bardzo proszę wszystkich uczestników, także osoby nadsyłające prace e-mailem, żeby podawały imię, nazwisko, adres zamieszkania oraz
wiek. Jest to pomocne przy opracowywaniu rozwiązań, ocenie prac oraz wysyłce upominków i nagród (dane osobowe będą wykorzystane wy-
łącznie w związku z oceną prac i nagrodami). Jeśli na łamach czasopisma nie chcecie ujawniać swoich danych  napiszcie, a zachowam dyskre-
cję, podając albo pseudonim, albo imię i pierwszą literę nazwiska, ewentualnie miejscowość zamieszkania.
Mam też prośbę dotyczącą kwestii technicznych. Na schematach podawajcie wartości elementów, a dodatkowo zamieśćcie Wykaz elementów
w tekście. Taka podwójna informacja pomaga wyłowić ewentualne błędy.
Bardzo proszę, żebyście unikali plików w formacie .docx z najnowszego Worda. Zapiszcie plik w  zwykłym formacie .doc. Możecie nato-
miast śmiało przysyłać pliki .odt z darmowego OpenOffice.
Nie umieszczajcie ilustracji w tekście! Wszystkie ilustracje (fotografie i rysunki) powinny być przesłane jako oddzielne pliki. Bardzo proszę
też o przysyłanie schematów, projektów płytek i wszelkich innych rysunków w popularnych formatach, na przykład PDF, JPG, GIF czy PNG, i
to także wtedy, gdy przysyłacie oryginalny, z
ródłowy plik z danego programu projektowego (sch, pcb, brd, itp.).
Wystarczy przysłać mailem postać elektroniczną, ale jeśli ktoś chce przysłać dane na nośniku, niech to będzie płyta CD lub DVD. W miarę
możliwości nie przysyłajcie materiałów na starych 3,5-calowych dyskietkach, bo nie mamy już w redakcji komputera z takim napędem i dyskiet-
ka stwarza spory kłopot. Jeśli ktoś pisze tekst na komputerze i przysyła do mnie wydruk w kopercie, to niech także przyśle e-maila z plikiem
tekstowym (.DOC, .TXT, .ODT), co znacznie ułatwi zacytowanie całości lub fragmentu rozwiązania. Nie jest konieczne przysyłanie papierowych
wydruków. Jeśli jednak nadsyłacie model, zawsze dołączajcie wydruk własnoręcznie podpisanego i opatrzonego datą oświadczenia (w tym
wypadku musi to być papierowy, podpisany wydruk, a ewentualny plik nie jest potrzebny): Ja, niżej podpisany, oświadczam, że projekt/artykuł
pt.:& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & , który przesyłam do
redakcji  Elektroniki dla Wszystkich , jest moim osobistym opracowaniem i nie był wcześniej nigdzie publikowany.
Zadanie główne nr 174
Na sierpień przygotowałem lekki, wakacyjny RGB. Dawniej dla hobbystów dostępne były nawet więcej)  fotografia 3. W związku ze
temat, dotyczący diod LED RGB. Przypominam, jedynie diody RGB w klasycznej obudowie spadkiem cen pojawiły się też moduły, listwy
że dioda LED RGB zawiera trzy struktury,  patrz fotografia 1. Obecnie oprócz znanych i taśmy, zawierające wiele diod LED RGB
świecące podstawowymi kolorami: R (red) od dość dawna tego rodzaju klasycznych diod,  przykłady na fotografiach 4 i 5.
 czerwonym, G (green)  zielonym i B (blue) dostępne są też inne, mniejsze i większe, wiele I oto mamy temat zadania 174:
 niebieskim. Są to kolory podstawowe, więc w obudowach SMD  fotografia 2. Co bardzo Zaproponuj wykorzystanie pojedynczych
zmieszanie ich w odpowiednich proporcjach ważne, po sensownych cenach dostępne są diod LED RGB albo dowolnych zestawów,
pozwala uzyskać dowolną barwę światła. także diody RGB znacznej mocy (1...3W, a modułów czy taśm diod RGB.
Wprawdzie podobny temat był cztery lata
temu (EdW 4/2006 zadanie nr 122  Zaproponuj
Sponsorem nagród (obudów) jest firma LC Elektronik
wykorzystanie trzykolorowych diod LED RGB
lub LED ultrafioletowych), ale przy obecnym
tempie rozwoju cztery lata to cała epoka. W
ostatnich miesiącach pojawiają się na rynku,
coraz nowe i co ważne, coraz tańsze diody LED
Fot. 1
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
40 El ektronika dl a Wszystkich
Szkoła Konstruktorów
Jeśli chodzi o dostępne diody, to wystarczy dla zwykłych śmiertelników. Diody RGB
Fot. 2
zajrzeć do oferty sklepu internetowego AVT pozwalają płynnie regulować barwę światła
(www.sklep.avt.pl), gdzie oprócz pojedynczych i uzyskać światło białe o potrzebnej tempe-
diod, można znalez
ć moduły i paski diod RGB. raturze barwowej. Znów polecam Waszej
W innych sklepach dostępne są jeszcze inne uwadze zastosowania  okołofotograficzne ,
diody i moduły. Już sam wygląd może być choćby realizację lampy pierścieniowej do
inspiracją dla licznych interesujących zastoso- makrofotografii.
wań. Poświęćcie więc trochę czasu i poszukaj- Jestem przekonany, że i tym razem przed-
cie w Internecie rozmaitych diod RGB. stawicie wiele interesujących pomysłów, a
Ale uwaga! Nie znaczy to, że trzeba takie niektóre zrealizujecie. Jak zwykle czekam
diody kupić. Przecież w ramach zadania 174 zarówno na prace praktyczne, jak i teore-
wcale nie trzeba realizować modelu. Zgodnie tyczne. Zachęcam do udziału w tym kolo-
z tematem zadania wystarczy zaproponować rowym, wakacyjnym zadaniu wszystkich
sposób wykorzystania. W tym celu warto też sympatyków Szkoły!
bliżej zapoznać się z danymi technicznymi i
sposobami sterowania. Fot. 3 Fot. 4
Uwaga!
Każdy Autor, nadsyłając rozwiązanie
zadania głównego może dołączyć też swoją
fotografię (portret). Fotografia zostanie
opublikowana w artykule, omawiającym
nadesłane rozwiązania.
Domyślam się, że większość propozycji
będzie dotyczyć rozrywki. I bardzo dobrze!
Ale zachęcam też, żebyście zastanowili
się nad innymi,  nierozrywkowymi spo-
sobami wykorzystania. Dostępne są diody
mocy LED RGB i pozwalają one na reali-
Fot. 5
zację pomysłów dotychczas niedostępnych
Rozwiązanie zadania głównego 169
Temat zadania 169 brzmiał: Przedstaw propo- blachy należy zastosować, aby wystarczająco było podłączenie wentylatorów komputero-
zycję układu lub zestawu służącego do nauki schłodzić tranzystor czy stabilizator napięcia. wych i testowanie radiatorów wraz z dodatko-
(edukacji) lub do eksperymentów. Dlatego dobrze byłoby mieć rozeznanie, o ile wym chłodzeniem w postaci wiatraczka.
Zadanie było specyficzne, dawało szerokie jakiś radiator jest lepszy od innego. Można Miernik czy tester radiatorów to bardzo
pole do popisu, a Wy jak zwykle zaskoczyli- więc zrobić układ, który mierzyłby skutecz- interesująca propozycja. Ja ze swej strony
ście mnie pozytywnie wieloma interesujący- ność chłodzenia. Przychodzą mi na myśl dodałbym trzeci sposób, który pozwoliłby
mi pomysłami. Z przyjemnością sześć prac dwa sposoby określenia skuteczności. Jeden lepiej określić możliwości radiatorów. Otóż
zakwalifikowałem do publikacji. to liczenie czasu osiągnięcia zadanej tem- bardzo ważna jest temperatura radiatora 
peratury radiatora (od momentu włączenia czym wyższa, tym więcej ciepła może on
Rozwiązania teoretyczne zasilania), drugi to mierzenie osiąganej mak- rozproszyć do otoczenia, przy czym zależność
23-letni Marcin Sikorski nadesłał krótkiego symalnej temperatury radiatora. Pierwsza nie jest liniowa. Należałoby zrealizować ste-
maila z propozycją, żeby zrobić tablicę z wersja wymagałaby jakiegoś licznika w for- rownik z możliwością pomiaru temperatury.
bramkami cyfrowymi do pokazów w szkole. mie timera (i do tego jakiś wyświetlacz oraz Właściwie byłby to... regulator temperatury,
19-letni Sebastian Więcek z Warszawy termistor zatrzymujący czas). Druga wersja który tak dobrałby moc wydzielaną w tran-
napisał w mailu, że przymierza się do budowy to termistor plus np. drabinka diodowa, która zystorze pomiarowym, żeby uzyskać zadaną
stanowiska uruchomieniowego do proceso- pokazywałaby temperaturę zamienioną na temperaturę maksymalną. Wtedy wystarczy
rów AVT. Miał przysłać dalsze informacje, napięcie. Taki układ powinien mieć zabez- sprawdzić, jaka jest moc strat tranzystora przy
w tym fotografie, ale do momentu oddania pieczenie w postaci dodatkowego termistora, tej temperaturze.
materiałów do drukarni takie informacje do który odłączałby mierzony element od prądu Idea jest naprawdę bardzo dobra, wręcz
mnie nie dotarły. przy przekroczeniu granicznej temperatury. znakomita, ponieważ pozwala dokładnie
29-letni Jarosław Puszczyński z Piły Można także wykorzystać czujnik DS1820 sprawdzić możliwości radiatorów w róż-
tak przedstawił swój  układ do nauki : Po podłączony do komputera, by obserwować nych warunkach pracy. Problem tylko w
przeczytaniu treści zadania szybko wpadłem czas i temperaturę na monitorze. Elementem, tym, co i jak należy mierzyć?
na pomysł układu pomocnego w edukacji do którego podłączałoby się radiator, byłby Otóż dla określenia maksymalnych prak-
elektronicznej. Zabrakło jednak czasu i nie np. tranzystor czy stabilizator napięcia (...) tycznych możliwości należałoby mierzyć
udało mi się przejść do części praktycznej, Obwód testowy powinien być zrobiony tak, temperaturę złącza i test przeprowadzić dla
w ostatnim dniu przesyłam więc tylko roz- aby można było prosto obliczyć wydzielaną górnej katalogowej temperatury złącza, rów-
ważania teoretyczne :( Wszystko, na razie, moc. Dzięki temu oprócz badania wzajemnej nej +150�C. Wtedy zapewne radiator będzie
jest w głowie i czeka na próby realizacji. skuteczności różnych radiatorów możliwe by miał temperaturę powyżej +100�C, co oczy-
Sam układ jest prosty, a chodzi o testowanie było podanie, z jaką mocą radzi sobie dany wiście grozi oparzeniem. Ale zamknięty w
skuteczności radiatorów. Często trudno się radiator (oczywiście tak z grubsza). Napięcie obudowie jak najbardziej mógłby pracować
zorientować, jak wielki radiator czy kawałek zasilania powinno wynosić 12V, aby możliwe w takich warunkach. W każdym razie w takiej
El ektronika dl a Wszystkich Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
41
 Szkoła Konstruktorów
wersji należałoby mierzyć temperaturę złącza
C B G A
R
L
9
R
L
6
RL 4 RL 9
R
L
4
R
L
5
RL 1 RL 3 RL 5 RL 6 RL 7 RL 8 RL 10 RL 11 RL 12
R
L
1
R
L
1
0
R
L
8
R
L
3
R
L
7
R
L
1
1
RL 2
R
L
2
R
L
1
2
tranzystora. Zdecydowanie najdokładniejszy
4
7
k
8
k
2
5k6 47k
5
k
6
6
k
8
1k2 4k7 6k8 8k2 10k 18k 68k 100k 220k B C A G
1
k
2
6
8
k
1
8
k
4
k
7
1
0
k
1
0
0
k
3k3
3
k
3
2
2
0
k
G1 G3
G
1
G
3
RL 0
E E C C C
pomiar polegałby na kontrolowaniu napięcia
RL 1 RL 2 RL 4 RL 5 RL 6 RL 7 RL 8 RL 9 RL 11 B C G A A
RL 3 RL 10
C B A G
G
przewodzenia na którymś ze złączy tranzysto-
S3
S
3
R
S
M
8
2
2
-
S
0
1
2
0...26V RSM 822-S 012
+33,14V IN OUT D G
+
3
3
,
1
4
V
ra pomiarowego, najprościej złącza baza-emi-
-10%,29,8V C1 AVT 2270
-
1
0
%
,
2
9
,
8
V
C
1
R1
R
1
C5
C
5
(+)
ADJ G D
S
1
B
R
2
+5%, 34,8V R2 S1B
+
5
%
,
3
4
,
8
V
LO 30
L
O
3
0
3,3k 1000
3
,
3
k
1
0
0
0

100
1
0
0

G
2
P k1 G2
1
1
0

ter, które, jak wiadomo, zmniejsza się z tem- LM 317T 110
L
M
3
1
7
T
D1 S S
T1 BC 639
T
1
B
C
6
3
9
NPN,MkN,Tyr.
G D
D5
D
5
R3 PNP,MkP D G D,C (-)
R
3
peraturą. Na pierwszy rzut oka wygląda to na
DZ 1
D
Z
1
P1
P
1
3,3k G
3
,
3
k
S1AJFETkN
S
1
A
11,3V 100V
1
1
,
3
V
2
,
2
k
D2 2,2k
S2, GS S,E
S
2
,
G
S
TS40/047 1V
T
S
4
0
/
0
4
7
JFETkP
bardzo trudne zadanie, ale może wystarczyłby
10V
S1 B
S
1
C4 C5 LM CE, DS
C
4
C
5
L
M
,
D
S
C6 S4HI 31
C
6
S
4
H
I
3
1
+Izr
100n 100 113 BE
1
0
0
n
1
1
3
, GS
,
G
S
1
0
0

stosunkowo prosty układ według rysunku 1? 100n
1
0
0
n
C
2
C
3
230V~ C2 C3 L7805CV
2
3
0
V
~
D8
Zr
-
I
z
r
IN OUT - Izr
1
0
0

2*24V~ 100 220
2
*
2
4
V
~
2
2
0

GND
2
*
0
8
5
A
Wskaz
nikiem będzie... zwykły woltomierz. 2*085A
P
3
0...26V P3
D3 AVT 2270
C14
C
1
4
(+)
IN OUT 4,7k S7
4
,
7
k
S
7
S5
S
5
1mA
100n
1
0
0
n
R
4
C
7
Podstawą pomysłu jest fakt, że prąd płyną- R4 C7
(
+
)
RB 470k (+)
R
B
4
7
0
k
C
1
2
R
4
ADJ R4 C12 10mA
CON1
5,1k 1000 R6 (-)
5
,
1
k
1
0
0
0

R
6
(
-
)
100mA
1
0
0

110 100
1
1
0

C15
C
1
5
(-)
LM 317T 330
L
M
3
1
7
T
3
3
0

cy przez tranzystor pomiarowy T jest nie-
P 10
1
0

T2 BC 639
T
2
B
C
6
3
9
RT 1k
R5
R
5
DZ 2
D
Z
2
zmienny, wyznaczony przez z
ródło prądowe. RSM 822-S 012
R
S
M
8
2
2
-
S
0
1
2
P2
P
2
3,3k
3
,
3
k
4
,
3
V
D4 4,3V
S2
S
2
2,2k Tyr.
2
,
2
k
P k2
S6
S
6
Zakładając niezmienne wzmocnienie prądo- +33,14V (+)
+
3
3
,
1
4
V
(
+
)
Pozost. D7
C10 C11 LM
C
1
0
C
1
1
L
M
D6
D
6
-10%,29,8V (-)
-
1
0
%
,
2
9
,
8
V
(
-
)
S8
S
8
100n 100 113 C13
1
0
0
n
1
0
0

1
1
3
C
1
3
C
9
C
8
2
*
R
S
M
8
2
2
-
S
0
0
5
+
5
%
,
3
4
,
8
V
we tranzystora, co nie do końca jest prawdą, +5%, 34,8V C8 C9 2*RSM 822-S 005
100n
1
0
0
n
2
2
0

100 220
1
0
0

mamy niezmienny (w przybliżeniu) prąd bazy
Rys. 3
T i napięcie U tranzystora zależne od
P BE
temperatury złącza. Tuż po włączeniu układu Zaletą takiego rozwiązania jest też zabezpie-
Rys. 4
tranzystor będzie miał temperaturę poko- czenie tranzystora T  pomiar bez żadnego
P
jową, a podczas pracy temperatura będzie radiatora spowoduje szybkie nagrzanie i usta-
rosnąć, czyli maleć będzie napięcie U . Na bilizowanie się napięcia U na niskim pozio-
BE CE
tranzystorze będzie występować maksymalne mie (bez radiatora moc strat tranzystorów w
napięcie, bliskie napięciu +U . Wtedy moc obudowach TO-220 wynosi około 2W).
ZAS
wydzielana w tranzystorze będzie największa, Inny sposób to pomiar temperatury nie
równa iloczynowi prądu i napięcia P=I *U . złącza, tylko radiatora. Ale tu jest duży kło-
C CE
Wystarczyłoby zastosować nieskomplikowa- pot praktyczny, bo radiatory są różne. Pomiar
ny regulator, mierzący napięcie U , który przez dotykanie radiatora jakąś sondą będzie
BE
nie dopuści do jego nadmiernego obniżenia, obarczony poważnym, niekontrolowanym
czyli do nadmiernego wzrostu temperatury. błędem. Wtedy sensownym sposobem wyda-
Ograniczenie będzie polegać na znikomym je się zamocowanie sondy pomiarowej nie wyginania wyprowadzeń. (...) Do pomiaru
zwiększeniu prądu bazy T , żeby napięcie na radiatorze, tylko na tranzystorze T , żeby napięcia i prądu proponuję zastosować dwa
P P
kolektora (U ) zmniejszyło się, co oznacza uzyskać jak najlepszy kontakt termiczny. Tą kity AVT 2270  Moduł miliwoltomierza do
CE
zmniejszenie strat. W praktyce po włączeniu sondą może też być złącze PN tranzystora. zasilaczy (...), znając napięcie i prąd łatwo
zasilania napięcie U wskazywane przez Wtedy układ mógłby wyglądać mniej więcej można wyliczyć rezystancję. Można też (...)
CE
woltomierz będzie się stopniowo zmniejszać. jak na rysunku 2. W każdym przypadku do dokonywać pomiaru napięcia i prądu (...)
Układ osiągnie stan równowagi termicznej. Po rozwiązania jest problem kalibracji: jak okre- fabrycznymi multimetrami. (& ) Koziołek musi
ustabilizowaniu się napięcia należy po prostu ślić wartość temperatury na podstawie napię- zawierać dwa oddzielne, stabilizowane zasi-
odczytać wskazanie woltomierza, pomnożyć cia na złączu PN. Ale to można rozwiązać na lacze regulowane w zakresie od 0V do 26V
przez prąd, co da moc w watach. Gdy prąd kilka sposobów, zwłaszcza w mniej precyzyj- (& ) LM317T z LM113 (& ) Do realizacji połą-
kolektora miałby wartość 1A, wskazanie wol- nych testerach. Zachęcam do prób realizacji czeń zastosowałem dwa (& ) przekaz
niki Pk1
tomierza w woltach będzie jednocześnie mocą tego rodzaju mierników! A Autorowi pomysłu i Pk2, sterowane czteropozycyjnym, podwój-
strat, wyrażoną w watach. przydzielam upominek i dwa punkty. nym przełącznikiem obrotowym S1 (...):
Ryszard Pichl z Gdyni napisał: Właściwie  tranzystory NPN, MOSFET N, tyrystory,
+UZAS
+
U
Z
A
S
Rys. 1
pomysł na ten przyrząd powstał przy okazji  tranzystory PNP, MOSFET P,
zadania głównego 167, jednak z powodu braku  JFET-y z kanałem N,
czasu umarł śmiercią naturalną, aby zaistnieć  JFET-y z kanałem P.
radiator
ponownie przy okazji zadania głównego 169. (& ) W koziołku powinien się też znalez
ć
Tmax
T
IC=const
I
=
c
o
n
s
t
m
a
x
C
(& ) Gdy chcemy zdjąć charakterystykę tran- zależny przełącznik S3,  ISOSTAT do prze-
IB=const
I
=
c
o
n
s
t
B
zystora lub dobrać tranzystory w pary, to w łączania typowych rezystancji obciążenia (...)
V
REG
zasadzie jesteśmy bezradni, bo znajomość oraz dodatkowe, regulowane z
ródło prądo-
TP
T
wzmocnienia prądowego dla jednej wartości we (...) zbudowane ze stabilizatora napięcia
P
prądu kolektora może być niewystarczająca. L7805CV (& ) Do zdejmowania charaktery-
(& ) Cchcę przedstawić przyrząd (...) koziołek, styk wejściowych i wyjściowych tranzystorów
umożliwiający zdejmowanie różnych charak- należy przełącznikiem S1 wybrać rodzaj i typ
+UZAS
+
U
Z
A
S
Rys. 2
terystyk tranzystorów dla różnych wartości tranzystora, zostawiając przełącznik S2 w sta-
parametrów (& ), dopiero to pozwoli dobrać nie rozwartym (& ) Do przełączania zakresów
tranzystory w prawdziwe pary. Podobnie dla służy przełącznik S8:
tranzystorów MOSFET (...) Dla tyrystorów 1. pomiar napięcia i prądu zasilacza S2 oraz
IC=const
I
=
c
o
n
s
t
C
można wyznaczyć minimalne napięcie załą- napięcia bramki GS,
radiator
czenia bramki V i prąd bramki I , jak 2. pomiar napięcia zasilacza S1,
GT GT
również prąd podtrzymania I . (& ) Trudny do 3. pomiar napięcia i prądu kolektor-
H
realizacji jest sposób podłączenia badanych -emiter, V , I , lub dren - z
ródło, V , I ,
CE C DS D
V
REG
elementów do koziołka (...) trzeba wyprowa- 4. pomiar napięcia i prądu baza - emiter, V ,
BE
Tmax TP
T
T
dzenia zwielokrotnić i połączyć równolegle I , lub napięcia bramka - z
ródło, V ,
m
a
x
P
B GS
(...), żeby do testów można było podłączać 5. pomiar napięcia i prądu z
ródła prądowe-
te elementy bez potrzeby ich lutowania lub go, V ., I .
y
r y
r
Sierpień 2010 El ektronika dl a Wszystkich
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
42
R5*111,1k
R
CON1
CON 2 +5V
C
5
O
*
R5*11,1k
1
N
1
1
1
,
1
k
C
GND/BP 21
G
O
N
N
D
Pk4
/
2
B
P
+
5
2
V
1
+
CON 2 +5V
C
GND/BP 21
G
O
N
100

1
N
D
10

1
0
1k
Pk3
/
0
0
2
B


P
+
5
2
V
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
E
CE
C
U
U
E
BE
B
U
U
E
CE
C
U
U
(& ) Testowane elementy podłączane są do wyników na kreślo-
trzech gniazd: G1 - bipolarne, G2 - MOS- nej charakterystyce
FET-y i JFET-y, G3 - tyrystory. z punktów pomia-
Schemat proponowanego przyrządu pokaza- rowych (& ) może-
ny jest na rysunku 3. W Elportalu wśród ma- my również badać z
teriałów dodatkowych z tego numeru można wykorzystaniem gene-
też znalez
ć szerszy, oryginalny opis układu ratora i oscyloskopu,
oraz schemat (Pichl.zip 282kB). A Autorowi wówczas przebiegi
za tę rozbudowaną propozycję przydzielam obserwujemy jak na
upominek i punkty. rzeczywistym oscylo-
Michał Grzemski z Grudziądza zaczął skopie. Umieszczając
następująco: (...) Proponuję stworzyć taką kursor myszki na
płytkę uniwersalną, na której można badać mierniku, mamy
Fot. 6 Modele Krzysztofa A
osa
wzmacniacz operacyjny (WO) w różnych kon- możliwość jak w rze-
figuracjach (sumator, wzm. odwracający, nie- czywistym mierniku
odwracający, wtórnik, detektor szczytu, układ zmienić jego zakres
sample hold, komparator itp.). [Na rysunku pomiarowy. Taki sam
4 pokazany jest schemat]. W miejsce wyzna- układ można stworzyć
czone cyframi można wpinać elementy two- na owej proponowanej
rzące odpowiednią konfigurację pracy WO. płytce uniwersalnej do
Te elementy proponuję zrobić na osobnych badania WO (...)
płytkach z golpinami. Tak utworzone podze- Wspomniany plik
społy (zworki, kondensatory, rezystory, diody) HTML dostępny jest w
wraz z płytką ze wzmacniaczem operacyjnym Elportalu wśród mate-
oraz uniwersalnym miernikiem mogą tworzyć riałów dodatkowych
 klocki elektroniczne do badania WO. do tego numeru EdW
Rys. 5
W załączniku zamieściłem plik HTML wraz (Grzemski.zip 72kB).
plikiem napisanym w Javie, który przedstawia Co prawda taki wirtu-
przykładową pracę WO jako detektora szczy- alny układ testowy niezbyt dobrze mieści się wy z zadania 169 wraz z zaległym układem
tu. Jest to tzw. wirtualna konfiguracja WO, w naszej Szkole, jednak pomysł płytki  jak testera z zadania 166. Schemat płytki testowej
można więc testować i badać zasadę działa- najbardziej, ale warto byłoby tam dodać kon- pokazany jest na rysunku 5. Młodziutkiemu
nia pracy tego układu bez obaw o spalenie densatory w obwodach zasilania. To mógłby Autorowi przydzielam kupon oraz 7 punktów.
rzeczywistego układu elektronicznego. (& ) być układ do pokazów na zajęciach szkol- Adam Kulpiński z Sanoka w sumie nadesłał
Wersja wirtualna pozwala nam na badanie nych. Za pomysł przydzielam dwa punkty i trzy rozwiązania. Dwa praktyczne i jedno
metodą punkt po punkcie i obserwowanie upominek. można powiedzieć, teoretyczne. Oto ten trzeci
pomysł: Jest to dość nietypowy pomysł nakle-
Rozwiązania jek na układy scalone, przy konstruowaniu
praktyczne układów na płytce stykowej  bardzo wygod-
13-letni Krzysztof A
os z Hubenic ne. Miało być tego więcej, ale na razie mam
zaproponował (& ) zestaw, który ma tylko tyle. Naklejki na układy CMOS zosta-
wlutowany procesor np. Atmega8, ły przerobione z symboli elementów, jakie
stabilizator np. LM7805 i gniazdo redakcja udostępniła do rysowania schema-
Kanda do programatora. Wszystkie tów. Wszystkie naklejki są zwymiarowane pod
piny mikrokontrolera (...) powinny wielkość obudowy DIP typowego scalaka.
być wyprowadzone na zewnątrz na Nadesłane naklejki pokazane są na rysun-
jumperkach. W ten sposób powsta- ku 6. Rysunek ten w postaci PDF i SVG
je bardzo i to bardzo uniwersalny można też ściągnąć z Elportalu (Kulpinski.zip
zestaw do nauki. Pozostałe ele- 349kB). Takie naklejki rzeczywiście mogą być
menty to tylko płytka stykowa. (& ) dużym ułatwieniem przy wykorzystywaniu
Fot. 7 Kalkulator rezystorów Adama Kulpińskiego
Wiem, że to jest proste aż do bólu, płytek testowych i prototypowych. Bardzo mi
Fot. 8 Płytka Atmega8 Adama Kulpińskiego
ale moim zdaniem najtańsze roz- się ten pomysł podoba, bo sam czasem mam
wiązanie i najlepsze, bo wątpliwości, co do funkcji tej czy innej nóżki
można w nieskończo- układu scalonego. Jeśli chodzi o dwa pozo-
ność to rozwijać (...) stałe rozwiązania, to są to Kalkulator rezy-
Na fotografii storów oraz Płytka pomocnicza do Atmega8.
6 można zobaczyć Modele pokazane są na fotografiach 7 oraz
zestaw uruchomienio- 8. Szczegółów nie podaję, ponieważ kieruję
oba projekty do publikacji. Autor po publi-
kacji otrzyma należne honoraria, a już teraz
Rys. 6
za nadesłane rozwiązania, w tym za bardzo
interesujący pomysł naklejek, przydzielam
kupon za 100 zł oraz 8 punktów.
24-letni Krystian Raszewski z Bielawy
tym razem napisał: Witam i pozdrawiam
całą Szanowną Redakcję. Dawno nie pisałem
z kilku powodów: po pierwsze  lenistwo,
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich Sierpień 2010
43
 Szkoła Konstruktorów
a drugie, chyba ważniejsze, to brak cie- ków drogowych. W przypad-
kawych pomysłów (...) Pierwszy to układ ku bardziej złożonych zadań,
i do edukacji i do eksperymentów. (...) Na warto raczej wykorzystać
fotografii 9 widzimy, jakie możemy sobie programy komputerowe także
połączenia wykonać. (...) Układ taki może dlatego, że znaki praktycznie
być bardzo pomocny [np. podczas testów się nie zmieniają, a przepi-
zwrotnic] kolumn do wieży HI-FI. Gdyby sy oraz sposoby szkolenia i
nam z jakiegoś powodu zabrakło pod ręką egzaminowania są zmieniane
kondensatora, to proszę bardzo, nic straco- stosunkowo często.
nego: podczas prób mamy do dyspozycji 4 Roman Braumberger z
kondensatory (...). Układ świetnie się nadaje Bytomia, którego wiek około
do różnego typu prezentacji np. w szkołach, 2,5-krotnie przekracza średnią
kiedy na lekcji są omawiane filtry (...) Drugi wieku uczestników Szkoły,
jest układ do nauki znaków drogowych. (...) napisał: Moją propozycją jest
Na tablicy są zamieszczone znaki, znajdują prosta płytka montażowa (11 Fot. 9 Model Krystiana Raszewskiego
się pod nimi diody, które (...) podświetlają trzypunktowych złączy i dwa
Fot. 10 Płytka Romana Braumbergera
znaki. Obok będzie wyświetlacz, który będzie przełączniki plus wyposaże-
wyświetlał trzy odpowiedzi, w tym jedną pra- nie: elementy i przewody) do
widłową. Teraz mikrokontroler, który  zna nauki abecadła elektroniki.
odpowiedzi, będzie porównywał sygnały ze Zadanie z marcowego numeru
znaków  która dioda? z odpowiedziami zdopingowało mnie do wyko-
egzaminującego. Jeśli odpowiedz
się zgadza, nania zestawu edukacyjnego,
to doda punkty (...). Kiedy się skończą pyta- który będzie mi przydatny tak
nia, układ odcina impulsy i pokazuje ogólną do własnej edukacji, jak i do
liczbę zdobytych punktów, na ile możliwych. szkolenia kogoś chętnego. W
Przydzielam Autorowi upominek i trzy nauce czegokolwiek, najważ-
punkty. Jeśli chodzi o kondensatory, to jeśli niejsze jest wyważenie pro-
już zastosowane mają być DIP-switche, to porcji między teorią a prakty-
może warto byłoby zrealizować  skrzynkę ką. Cztery lata temu nabyłem
z kondensatorami o pojemnościach od 1nF numer specjalny Elektroniki
2,2nF, 4,7nF, 10nF, 22nF i tak dalej do 1uF dla nieelektroników  Elementarz elektroni- opanować: zdalne sterowanie radiem, tech-
lub 10uF. Drugi układ moim zdaniem ma ki , do którego do dzisiaj sięgam. Wykonany nikę audio, praktykę w posługiwaniu się
sens, jeśli będzie to stosunkowo prosta tab- zestaw pozwoli w praktyce potwierdzić oscyloskopem (na początek z jakąś prostą
lica, która służyłaby tylko do poznania zna- zawartą w nim wiedzę oraz przeprowadzić przystawką do PC-ta). Interesuje mnie też
wiele ciekawych eksperymentów. W moich robotyka i (na razie teoretycznie) mikrokon-
Fot. 11 Heksik Piotra Polichta
próbach wykorzystałem prosty zasilacz i dwa trolery. Nadzieję na spełnienie tych zamie-
proste mierni- rzeń opieram w dużej mierze na lekturze
ki. Wyliczanie kolejnych numerów EdW. Załączam pozdro-
braków mojej wienia dla Redakcji.
wiedzy elek- Na fotografii 10 można zobaczyć zestaw
t roni cznej podczas ćwiczenia. Trzy dodatkowe foto-
zajęłoby zbyt grafie i rysunek płytki można znalez
ć w
dużo miejsca, Elportalu (Braumberger.zip 300kB). Za ten
dlatego ogra- prosty, ale pożyteczny projekt przydzielam
niczę się tylko Autorowi nagrodę i pięć punktów.
do pragnień. 20-letni Piotr Policht z Rożnowa napisał:
Chci ał bym Witam i pozdrawiam całą redakcję EdW :)
Po kilku niespodziewanych problemach, jakie
mnie spotkały i które opisałem w rozwiązaniu
zadania nr 169 Szkoły Konstruktorów prze-
Punktacja Szkoły Konstruktorów
syłam projekt, który nazwałem  Heksik (od
Michał Stec Jazowsko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Paweł Sablik Pisarzowice . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Rafał Stępień Rudy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
systemu heksadecymalnego). Każdy progra-
Rafał Kozik Bielsko-Biała . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Robert Szolc Bytom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Krzysztof Młynarski Radom . . . . . . . . . . . . . . . 6
Ryszard Pichl Gdynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Sławomir Węgrzyn Dziekanowice . . . . . . . . . . 17 Jarosław Korus Tarnów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
mujący mikrokontrolery spotyka się z różnymi
Jacek Konieczny Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Michał Waśkiewicz Białystok . . . . . . . . . . . . . . 16 Dominik Ciurej Trzemesna . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
systemami liczbowymi, które na początku
Artur Piernikarczyk Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . 54 Artur Rolewski Gniezno . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Amadeusz Wach Częstochowa . . . . . . . . . . . . . . 5
Szymon Janek Lublin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Bartłomiej Błeszyński Szczecin . . . . . . . . . . . . 16 Adam Głąb Tomaszów Maz. . . . . . . . . . . . . . . . . 5
sprawiają kłopot. W założeniu projekt miał
Adam Kulpiński Sanok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Arkadiusz Hudzikowski Świerczyniec . . . . . . 15 Michał Pedzimąż Nowa Słupia . . . . . . . . . . . . . . 5
umożliwiać naukę zamiany liczb w różnych
Damian Szymański Gdynia. . . . . . . . . . . . . . . . 50 Marcin Dobrogowski Gajowniki . . . . . . . . . . . 15 Mariusz Jaglarz Chrzanów . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Radosław Krawczyk Ruda Śl. . . . . . . . . . . . . . 48 Krzysztof Kruszka Poznań . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Roman Braumberger Bytom . . . . . . . . . . . . . . . 5
systemach liczbowych (binarnym, dziesięt-
A
ukasz Kwiatkowski Kraków . . . . . . . . . . . . . 44 Adam Teszner Zebrzydowice . . . . . . . . . . . . . . 13 A
ukasz Seweryn Wodzisław Śl. . . . . . . . . . . . . . 4
nym, szesnastkowym) oraz przeliczać liczby
Piotr Policht Rożnów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Tomasz Martis Zabrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Paweł Podyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Maciej Skrodzewicz Szczecin . . . . . . . . . . . . . . 40 A
ukasz W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Jacek Kopala Jastrzębie Zdrój. . . . . . . . . . . . . . . 4
w tych systemach. Jako że mam w swoich
Krystian Raszewski Bielawa . . . . . . . . . . . . . . 38 Piotr Kochański Podolany. . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Sebastian Nowak Bożniewice . . . . . . . . . . . . . . . 3
zapasach 3 wyświetlacze z Nokii 3310, posta-
Aleksander Bernaczek Magnuszowice . . . . . . 34 Michał Sznajderuk Bielsk Podlaski . . . . . . . . . 9 Jakub Kuryło Puławy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Szymon Snarski Czeladz
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Paweł Hoffmann Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 VippeR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
nowiłem wykorzystać jeden z nich. I tu zaczęły
Mateusz Wężyk Piotrków Tryb. . . . . . . . . . . . . 31 Jakub Borzdyński Glinik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Marcin Połomski Kraków . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
się schody... (& )
Kamil Marciniak Klonowiec Stary . . . . . . . . . 29 Tomasz Ruchałowski Nowy Sącz. . . . . . . . . . . . 8 Tomasz Krogulski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Krzysztof A
os Hubenice. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Paweł Grześkowiak Leszno . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Sławomir Gandyra Kalety . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Przedstawiony na fotografii 11 układ
Tomasz Bieńkowski Ryglice . . . . . . . . . . . . . . . 27 Paweł Szczurowski Zielona Góra . . . . . . . . . . . . 8 Jan Dulian Wola Mędrzechowska. . . . . . . . . . . . 2
może służyć jako pomoc naukowa do oswa-
Wiesław Pytlewski Głogów. . . . . . . . . . . . . . . . 22 Jarosław Puszczyński Piła. . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Michał Grzemski Grudziądz . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Marian Gabrowski Polkowice . . . . . . . . . . . . . 21 Tomasz Supernak Wrocław . . . . . . . . . . . . . . . . 7
jania się z różnymi systemami liczbowymi.
Michał Zięba Stargard Szcz. . . . . . . . . . . . . . . . 19 Paweł Szweda Rybnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Projekt ma szansę na publikację: mam nadzie-
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
44 El ektronika dl a Wszystkich
 Szkoła Konstruktorów
ję, że Autor już
poznał przyczy-
nę kłopotów z
wyświetlaczem
Nokii i że doda
tę informację.
Piotr po publi-
kacji dostanie
honorarium, a
już teraz otrzy-
muje kupon i
siedem punk-
tów.
Po d o b n y Fot. 12 Kalkulator Pawła Szczurowskiego Fot. 13 Płytka Pawła Hoffmanna
problem z różnymi
systemami zapisu liczb dostrzegł też 22- go projektu.  Kalkulator ośmiobitowców wróciłem na poważnie, gdy postanowiłem
letni Paweł Szczurowski z Zielonej Góry. ma z założenia służyć młodszym elektroni- zbudować rejestrator trasy GPS z zapisem
Oto początek listu: Witam serdecznie! Na kom, którzy dopiero zaczynają przygodę z na kartach SD. I tu już była potrzebna
wstępie pragnę powiedzieć, że jest to mój mikrokontrolerami i mają trudności ze zro- ATmega16 lub 32. Zaprojektowałem płytkę
pierwszy udział w głównym zadaniu Szkoły zumieniem systemów liczbowych: binarnych dla tego urządzenia, ale stwierdziłem, że
Konstruktorów. Długo myślałem nad powyż- i heksadecymalnych (...). jeżeli mam zacząć na poważnie z nowymi
szym konkursem, a w końcu zdecydowałem Model, pokazany na fotografii 12, dotarł mikrokontrolerami, to przydałaby się jakaś
się na skonstruowanie zestawu edukacyjne- na czas. Kieruję projekt do publikacji, ale płytka do eksperymentów, a skoro i tak mia-
go, który nazwałem  Kalkulator ośmiobitow- mam nadzieję, że Autor rozszerzy opis łem trawić płytkę dla rejestratora, to czemu
ców . (& ) Zamówiłem elementy w sklepie i układu i jego działania. Na razie przydzie- nie zaprojektować i wykonać czegoś przy
mam nadzieję, że redaktor przymknie oko na lam osiem punktów i kupon. okazji. I tak powstała płytka, którą prezentuję
póz
niejsze dosłanie efektów realizacji moje- 26-letni Paweł Hoffmann z Wrocławia jako rozwiązanie zadania. Założeniem miała
napisał: (...) jako być jak największa prostota (i koszt przy
rozwiązanie prak- okazji), brak bajerów, tylko to co niezbędne,
tyczne chciałbym żeby zaprogramować mikrokontroler i mieć
przedstawić mój łatwy dostęp do wszystkich jego wyprowa-
najprostszy zestaw dzeń. (& ) Tyle w zupełności wystarczy, żeby
ewaluacyjny dla zacząć i przysłowiowo  zamigać diodą . (...)
AVR-ów. Wiem, że Zachwalając mój układ dla młodego adepta
tego typów płyt, AVR-ów chciałbym zauważyć, że zestawy,
zestawów jest o których pisałem na początku, są raczej
mnóstwo (...) Ale dostępne w sklepach internetowych i trzeba
wszystkie te zesta- czekać kilka dni na przesyłkę, a taką prostą
wy mają ceny od płytkę można wykonać w jeden wieczór z czę-
kilkudziesięciu do ści dostępnych w każdym sklepie elektronicz-
ponad stu złotych, nym i to za naprawdę bardzo małe pienią-
a moja bardzo pod- dze (największy koszt poza samym ATmega8
stawowa płytka to złącza śrubowe) i już można siadać do
charakteryzuje się Bascoma AVR lub WinAVR.
Fot. 14 i 15 Model Rafała Kozika
bardzo niskim kosz- Schemat modułu pokazany jest na rysun-
tem. Ale nie taka ku 7, a wygląd  na fotografii 13. W Elportalu
była jej geneza. (Hoffmann.zip 102kB) można jeszcze zna-
Pierwszy kontakt lez
ć schemat i projekt płytki (Eagle) oraz
z AVR-ami mia- rysunek płytki w formacie PNG. Przydzielam
łem, gdy znalazłem Pawłowi sześć punktów i nagrodę.
jeden z pierwszych 16-letni Rafał Kozik z Bielska-Białej w
modeli w dziwnym mailu napisał: Dzień dobry, jako rozwiązanie
urządzeniu, jakim zadania numer 169 przesyłam  Uniwersalną
był konwerter dla płytkę CMOS , która służy do eksperymento-
kart MMC do stacji dyskie- wania z układami z serii 40xx. Opis znajduje
Rys. 7
tek. Ponieważ to urządzenie, się w załączniku, a model wysłałem pocztą.
obsługujące tylko karty o Nadesłany model widoczny jest na foto-
rozmiarze do 16MB, już się grafii 14. Fotografia 15 pokazuje płytkę
do niczego nie nadaje, więc podczas eksperymentów. Kieruję układ do
postanowiłem wykorzystać publikacji, a Autorowi oprócz honorarium,
mikrokontroler. Zbudowałem przydzielam kupon i 7 punktów.
programator typu STK200 i Jakub Borzdyński z Glinika w pierw-
trochę poeksperymentowałem szym mailu napisał: Witam. Chciałbym tylko
(wtedy jeszcze z Bascomem wstępnie poinformować, że w ramach tego
AVR). Potem na dłuższy czas zadania (zestaw edukacyjny) przygotowuję
o AVR-ach zapomniałem. Ale zestaw prototypowy dla mikrokontrolerów
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 45
 Szkoła Konstruktorów
STM32. Planuję go opracować pod kątem Fot. 16 Zestaw Jakuba Borzdyńskiego
eksperymentów z STM32 oraz DSP. W skład
Fot. 18 Model Mariusza Jaglarza
zestawu ma wejść: mikrokontroler STM32
(64kB Flash, 20kB RAM, f=72MHz), układ
FT232 (komunikacja z komputerem/bootloa-
der), dwa przetworniki DAC (generowanie Fot. 17 Ręcznie lutowany
dz
więku), dwa kanały wejściowe analogowe, procesor
kanał wejściowy ze wzmacniaczem przezna-
czony dla mikrofonu, diody LED, przyciski, cje uszkodzeń i za wykonanie
pamięć Flash 16Mb. (& ) Mam nadzieję, że pracy ;)
uda mi się zrealizować to zadanie. Końcówka Przydzielam Mariuszowi 5
roku, magisterka i parę innych rzeczy dość punktów i kupon. Zachęcam
mocno mnie obciążają... Na szczęście wakacje też do wcześniejszego nadsy-
już niedługo : ) łania prac.
W drugim i trzecim mailu przysłał mate-
riały i poinformował, że wysłał model pocztą. od Mariusza Jaglarza z Chrzanowa. Napisał Podsumowanie
Układ można podziwiać na fotografii 16. on: Witam! Przedstawiam układ do nauki i Jak zawsze, cieszę się ze wszystkich nade-
Podziwiać to właściwe słowo  jednym z zasady działania układów cyfrowych. (...) słanych prac. Dla niektórych Czytelników
trudniejszych zadań było na pewno ręczne Chodziło o zasadę i pomiary układów bramek pewne zaproponowane rozwiązania mogą
wlutowanie w samodzielnie wykonaną płyt- logicznych. Na fotografii 18 widać układ, się wydać dziwne. Inni uznają, że nie warto
kę maleńkiego procesora  fotografia 17. który służy do testów układu scalonego 7400. wkładać wysiłku w budowę takich modeli
Dalszych szczegółów nie podaję, a projekt (...) W obudowie znajduje się zasilacz napię- i gotowi są za każdym razem montować
ma szansę trafić na okładkę jednego z najbliż- cia +5V do układów TTL. Wyjścia i wejścia układ w pająku albo na płytce stykowej. Ale
szych numerów EdW. Wtedy Autor otrzyma bramki zostały wypuszczone na zewnątrz, na dla innych będą to interesujące propozycje i
niemałe honorarium, a ja teraz przydzielam 9 panel czołowy obudowy, w celu pomiarów z
ródła inspiracji. Każdy ma inne potrzeby i
punktów i kupon. bramki logicznej. Natomiast na bocznych upodobania, a omówione propozycje okażą
W ostatniej chwili, tuż przed wysłaniem ściankach znajdują się zaciski do podłączenia się atrakcyjne nie tylko do użytku prywatne-
materiałów do drukarni, otrzymałem e-mail napięcia zasilającego +12V, zacisk pomiaru go, ale też do szerszych, publicznych prezen-
prądu bramki logicznej i zacisk tacji, choćby w szkole. Jeden z uczestników


stanu logicznego 1. Wyłącznik napisał, że jego praca została wysoko oce-



ON  OFF służy do podłącze- niona w technikum, choć z punktu widzenia

nia wejść bramki. Gdy jest w naszej Szkoły Konstruktorów, był to bardzo

pozycji OFF, można dołączyć prosty układ elektroniczny. Zachęcam do

napięcie z zewnętrznego zasi- podobnego wykorzystywania różnych ekspe-

lacza, regulować napięcie od rymentalnych modułów.

0V do 5V i zobaczyć, od jakich Jeśli chodzi o wyniki zadania 169, w tabel-

napięć bramka traktuje stan kach podane są informacje o punktacji oraz

niski lub wysoki. Dioda LED rozdziale nagród, upominków i kuponów.

zielona sygnalizuje, że układ Zgodnie z wcześniej podanymi zasada-

jest załączony. Dzięki temu mi, kupony przydzielam przede wszystkim

układowi w klasie 3 (technik uczniom i studentom. Osoby nagrodzone

elektronik) otrzymałem same kuponami powinny przysłać na adres edw@

5 za pomiary, testy, symula- elportal.pl wykaz towarów na otrzymaną
sumę z oferty sklepu AVT (www.sklep.avt.
Sponsorem nagród jest firma BTC Korporacja
pl). Talony z kolejnych miesięcy można
sumować, co już wykorzystują stali uczest-
nicy Szkoły, by zakupić sprzęt o większej
wartości za talony z kilku kolejnych zadań.
Serdecznie zapraszam do udziału w
wakacyjnym zadaniu głównym 174, a także
w drugiej i trzeciej klasie naszej Szkoły
Konstruktorów!
Wasz instruktor
Piotr Górecki
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
46 El ektronika dl a Wszystkich
Szkoła Konstruktorów
Druga klasa Szkoły Konstruktorów
Szkoła Konstruktorów
Co tu nie gra?
Co tu nie gra?
klasa II
+5V
Na rysunku A pokazany jest schemat naj- ograniczającym prąd w obwodzie sterowania Wróćmy do rezy-
prostszego generatora przebiegu prostokątne- oraz diodę zabezpieczającą po stronie cewki. stora R8. Otóż
go i trójkątnego, nadesłany jako rozwiązanie Ze względu na niską wydajność prądową wyj- taki rezystor ogra-
jednego z wcześniejszych zadań głównych ścia procesora, obwód optoizolatora najlepiej nicza prąd do
naszej Szkoły. sterować poprzez tranzystor. wartości poniżej
PBx
M
Jak zwykle pytanie brzmi: Większość uczestników słusznie uznała, 15mA (5V/330�).
RB
R
B
że rezystor R8 jest niepotrzebny. Obecność Ogranicza też
Co tu nie gra? R8 można uznać za kluczowy błąd, ponieważ maksymalną moc,
ograniczy on drastycznie moc silnika, a właś- przekazywaną do
Rys. C
Bardzo proszę o możliwie krótkie odpowiedzi. ciwie to uniemożliwi jego pracę. silnika, i to do
+5V
Kartki, listy i e-maile oznaczcie dopiskiem Zgodnie stwierdziliście, że układ można znikomej wręcz warto-
NieGra174 i nadeślijcie w terminie 60 dni od radykalnie uprościć. I słusznie! W przypadku ści, mniejszej niż 19mW.
ukazania się tego numeru EdW. W e-mailach sterowania silnika najczęściej proponowana W przypadku brzęczyka
podawajcie też od razu swój adres poczto- była wersja według rysunku C. Pojawiły się piezo byłoby to dopusz-
wy, żebym nie musiał pisać, gdy przydzielę też propozycje z MOSFET-em według rysun- czalne, choć można pytać: Pbx
M
upominek. Można też jeszcze przysyłać roz- ku D (wtedy dioda nie jest niezbędna), oraz dlaczego i po co taki rezy-
wiązania poprzedniego zadania 173. Autorzy z tranzystorem PNP według rysunku E. Jeśli stor? Natomiast obecność
najlepszych odpowiedzi otrzymają upomin- chodzi o głośniczek SP1, to najczęściej propo- rezystora R8 praktycznie
ki, a najaktywniejsi uczestnicy są okresowo nowaliście dołączenie go albo bezpośrednio, przekreśla sens stosowa-
Rys. D
nagradzani bezpłatnymi prenumeratami EdW albo przez kondensator, albo przez rezystor nia silnika w roli
+5V
lub innego wybranego czasopisma AVT. i kondensator. Cztery wersje pokazane są na SG1, no chyba że
Rys. A
rysunku F. Uznaliście też, że będzie to mikro-
niepotrzebne są rozbudowane silnik z wibratora
obwody resetu. telefonu komórko-
M
PBx
wego, ale i wtedy
Dla dociekliwych moc 19mW jest
Zanim szczegółowo omówię zdecydowanie za
Wasze uwagi do proponowa- mała do jego uru-
nego schematu i propozycje chomienia. Ale Rys. E
poprawy, muszę wspomnieć, nawet jeśli byłby to jakiś
+5V
że trzech Kolegów miało bardzo czuły mikrosilnik
wątpliwości co do elementu oznaczonego wibratora i obecność rezy-
Rozwiązanie zadania 169 SG1. Dwóch z nich przypuszczało, że silnik stora R8 byłaby uzasad-
W EdW 3/2010 pokazany był rysunek B , pro- jest dołączony między plus zasilania i styk niona, to można go śmiało
pozycja sterowania silnikami. Oto fragment przekaz
nika oznaczony numerem 14, a ele- dołączyć wprost do portu
M
PBx
opisu: (...) Do sterowania silnikami prądu ment SG1 z rezystorem R8 jest dodatkowym procesora według rysunku
stałego najlepiej zastosować przekaz
nik elek- wskaz
nikiem pracy silnika. Wprawdzie z G. Przy prądzie wpływają-
tromagnetyczny sterowany przez optoizolator, cytowanego opisu wynika, że w przypadku cym wydajność portu kost-
Rys. G
głównie ze względu na niekorzystne działanie SG1 chodzi o  motor , jednak zarówno ki 90LS2343 jest znacznie
indukcyjności zarówno motoru, jak i samej sam symbol, jak i umieszczony obok podpis większa niż 15mA, o czym świadczy
cewki przekaz
nika. Na schemacie poniżej B/C11L wskazują, że chodzi o buzzer  brzę- rysunek H, pochodzący z karty katalogowej
pokazano jedynie sposób podłączenia motoru czyk. Taką interpretację wspiera też obecność
Rys. H
SG1 do pinu numer 7. (...) W przykładzie rezystora R8 o wartości 330 omów.
zastosowano popularny 4N33 z rezystorem Z drugiej strony, na schemacie znajduje-
my element oznaczony SP1,
Rys. B
który ma symbol głośnika.
Trudno przypuszczać, że w
układzie są dwa sygnaliza-
tory dz
więkowe. Wszystko
wskazuje, że element SG1
to silnik.
Rys. F
+5V +5V +5V +5V
+
SP1
SP1 SP1
Pbx Pbx
Pbx
+ + +
_
Pbx
SP1
_ _ _
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 47
+
+
 Szkoła Konstruktorów
+5V
+5V
procesora. Jak widać, możliwe jest uzyskanie stora MOSFET,
+5V
prądu wpływającego o wartości do 60mA według rysunku
przy napięciu na obciążeniu do 3V. Przy D.
dołączeniu silniczka wprost do portu według W przypad-
M
rysunku G jak najbardziej realne jest dostar- ku pojedynczych
Pbx
M
czenie do silniczka mocy 180...200mW, czyli t r anzyst or ów
M
Pby
PBx
dziesięciokrotnie więcej niż z rezystorem bipolarnych i dar-
Pbz
ok. 60mA
o
k
.
6
0
m
A
R8=330�  patrz rysunek J. A jeśli inne lingtonów, można
linie portu nie będą obciążone, nie grozi to wyeliminować
Rys. J
Rys. L
przegrzaniem procesora.  ni ekorzyst ne Rys. K
Autor schematu dodał i transoptor, i prze- działanie indukcyjności przez dodanie diody,
kaz
nik  ze względu na niekorzystne działa- jak na rysunku C. W przypadku MOSFET-ów
nie indukcyjności . Warto zastanowić się, dioda jest niepotrzebna, ponieważ te tranzy-
jakie jest to niekorzystne działanie. Otóż w story mają wbudowane struktury, które dzia-
przypadku  czystej indukcyjności chodzi łają jak dioda Zenera.
o przepięcia, pojawiające się w przypadku Jeśli chodzi o sens wykorzystania prze-
przerywania lub gwałtownego zmniejszania kaz
nika, to argumentem mógłby być fakt, że
prądu, a które mogą być wyższe od napięcia na stykach przekaz
nika praktycznie nie ma
zasilającego. W przypadku silnika dochodzi spadku napięcia, a tym samym i nie ma strat
jeszcze napięcie wytwarzane przez silnik, napięcia ani mocy  na silnik (bez rezystora
Rys. M
który jeżeli się obraca, zawsze pracuje też R8) podawane jest pełne napięcie zasilania.
jako prądnica. Ale wytwarzane przez tę prąd- Owszem, w przypadku tranzystorów bipolar- ewentualnie mógłby tu zadziałać. Ale już
nicę napięcie nie jest wyższe od napięcia zasi- nych trzeba liczyć się z napięciem nasycenia, popularny RA2 5V ma rezystancję cewki
lającego silnik i nie ma tu zagrożenia. Warto co zmniejszy napięcie na silniku o kilkaset 18�, czyli prąd nominalny prawie 280mA!
pamiętać, że porty procesora oprócz licznych miliwoltów, nawet 1V. Jednak można też Transoptor w proponowanym układzie naj-
obwodów wejścia-wyjścia zawierają także zastosować MOSFET o małej rezystancji prawdopodobniej takiego prądu nie zapewni.
diody ochronne. Jeżeli ktoś miałby obawy, R i strata napięcia będzie wtedy pomijal- Ale jeszcze raz należy podkreślić, że i
DSon
może dodatkowo włączyć zewnętrzne diody nie mała. Nie ma więc mocnego uzasadnienia transoptor, i przekaz
nik nie są potrzebne, a
Schottky ego według rysunku K. obecności przekaz
nika. A tym bardziej trudno obwód sterujący można uprościć do postaci z
Ale rzeczywiście prąd wyjściowy do znalez
ć uzasadnienie obecności transoptora rysunków C...E.
60mA to za mało, jak na silnik. Można próbo- OK1. Można i trzeba też uprościć obwód z
wać połączyć równolegle wyjścia tego same- Transoptory stosuje się tam, gdzie trzeba tranzystorem T1. Zgłosiliście również prob-
go portu według rysunku L, jednak lepiej galwanicznie oddzielić dwa obwody czy ukła- lem odwrotnego dołączenia elementu ozna-
dodać zewnętrzny tranzystor. W przypadku dy. Tu obwód zasilania jest wspólny, więc nie czonego SP1. Niełatwo jest ustalić, czy nie
pojedynczego tranzystora NPN według rysun- można mówić o oddzieleniu galwanicznym. jest to zbyt pochopny wniosek. Dla ścisłości
ku C, być może niepotrzebny będzie rezy- Transoptor nie daje żadnego pożytku. Można należało poszukać w Internecie, czym jest
stor bazowy R , ponieważ wydajność portu też mieć wątpliwości, czy spełni on swoją element KSS1201. Oznaczenia +,  mogły-
B
w stanie wysokim (prąd wypływający) jest funkcję. Problem w tym, że nie wiadomo, jaki by wskazywać, że jest to brzeczyk piezo
około trzykrotnie niższa niż w stanie niskim prąd płynie przez cewkę przekaz
nika. Jeśliby z generatorem. Mogłoby na to wskazywać
i wynosi około 18mA, jak pokazuje rysunek miał być większy od 40mA, może być prob- także podobieństwo obudowy do popularnych
M. Trzeba wtedy policzyć, jaki prąd bazy jest lem. Przy proponowanym sposobie włączenia brzęczyków  fotografia O. Nawet w karcie
potrzebny do pełnego wysterowania tranzy- transoptora przez diodę IRED będzie płynął katalogowej można znalez
ć znaki plusa i
stora. Jeżeli ostrożnie przyjmiemy wzmocnie- prąd około 8mA, jak pokazują szacunko- minusa  rysunek P.
nie minimalne tranzystora, równe 40, to przy we dane z rysunku N. Tymczasem według Jednak w katalogu znajdziemy infor-
maksymalnym prądzie wypływającym 18mA katalogu, gwarantowana wartość CTR, czyli mację, że jest to  magnetic transducer ,
prąd kolektora wyniesie 720mA, ale bez gwa-  przekładni transoptora 4N33, wynosi 5, czyli przetwornik magnetyczny  po prostu
rancji nasycenia tranzystora. Jeśli potrzebny czyli 500%. Zagwarantowane jest, że prąd głośnik. Potwierdzają to dane katalogowe,
byłby prąd bazy większy niż 18mA, można wyjściowy transoptora nie będzie mniejszy, pokazane na rysunku R. Jest to bardzo kiep-
wykorzystać wersję z tranzystorem PNP z niż 40mA. Ale jeśliby 5-woltowy przekaz
nik skiej jakości głośniczek, w tym przypadku
rysunku E. K1 wymagał większego prądu sterującego, to 16-omowy, choć spotyka się wersje o innej
Rys. N
+5V
Problemów będzie kłopot. Jest to prawdopodobne, tym oporności. A jeśli to głośnik, to można się
tych nie ma bardziej że CTR=500% gwarantuje się tylko zastanawiać, czy znaki plus, minus w katalo-
~8mA
przy zasto- przy U tranzystora wyjściowego równym gu przypadkiem nie są jedynie pozostałością
CE
Pbx
s o wa n i u 5V. A tu trzeba nasycić tranzystor (darlington) z rysunków brzęczyków, które mają iden-
5k
5
k

darlingtona transoptora i czułość będzie mniejsza. A co do tyczny wygląd. Generalnie głośnik pracuje
oraz tranzy- przekaz
ników, to na przykład krajowy RM96 przy sygnałach zmiennych i wtedy trudno
na 5V ma rezystancję cewki mówić o biegunowości, a co najwyżej o fazo-
0,1mA
110�, czyli prąd nominal- waniu. Chyba że głośniczki te mają specy-
ny 45mA. Taki przekaz
nik ficzną budowę i na podobieństwo niektórych
przekaz
ników, w przypad-
Rys. P
IE
I
E
ku pracy ze składową stałą
wymagają konkretnej bie-
gunowości  tego jednak
katalog nie podaje. Można
więc przyjąć, że znaki plus
2,6V
~
~
8
m
A
IE~ ~ 8mA Fot. O
I
~
~
~
~
E
330
3
3
0

Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
48 El ektronika dl a Wszystkich
>3V
<0,1V
0,5V
~2,6V
1,2V
0=V
Szkoła Konstruktorów
Rys. R
i minus dotyczą ewentualnego fazowania, a obecnie BC548B.
KSS-1201-16
A: Frequency Response, Magn dB re 20,00PA
nie biegunowości. To oczywiście nie
100
KSS-1201-16
Model Number
M
o
d
e
l
N
u
m
b
e
r
Warto natomiast zwrócić uwagę, że według jest błąd, ale rze-
dB
Rated Voltage (Vo-p) 1,5 90
R
a
t
e
d
V
o
l
t
a
g
e
(
V
o
-
p
)
katalogu szczytowa wartość napięcia na głoś- czywiście można
Operating Voltage Range (Vo-p) 1,0~2,0
80
niku wynosi 2V. W zasadzie tłumaczyłoby się zastanawiać
M
a
x
.
3
5
Current Consuption (mA) Max. 35
C
u
r
r
e
n
t
C
o
n
s
u
p
t
i
o
n
(
m
A
)
to obecność rezystora ograniczającego R2. nad tym szcze-
70
_
_
+
Coil Resistance ( ) Coil 16,0+ 2,4
C
o
i
l
R
e
s
i
s
t
a
n
c
e
(

)
C
o
i
l
1
6
,
0
2
,
4
Ale nie wiadomo, dlaczego Autor dodatkowo gółem. Podobnie
60
Sound Presure level (dBA) Min. 85dBA (Typical 91)@10cm
S
o
u
n
d
P
r
e
s
u
r
e
l
e
v
e
l
(
d
B
A
)
zaproponował kondensator C2, a tym bar- kilka osób zwró-
Rated Frequency (Hz) 2048
R
a
t
e
d
F
r
e
q
u
e
n
c
y
(
H
z
)
50
dziej rezystory R3 i R4. Na pewno nie jest ciło uwagę na 20 200 2K 20K
Hz
potrzebny R4. W innych układach ściąga on  amerykańskie
Rys. T
Rys. S
+5V
do masy bazę i gwarantuje, że  w spoczynku wartości elemen-
L
M
tranzystor będzie zatkany. Tutaj nie ma takiej tów i stwierdziło,
+
P

P
potrzeby, ponieważ w stanie niskim port PB4 że należało zapro-
+
PBx
C1 D
C2
zapewnia bardzo dobre połączenie z masą i ponować nominały
10k
1
0
k

zatkanie tranzystora. z szeregów E12
PBx
_
Także R3 nie jest potrzebny, bo tranzystor i E6, np. 4,7k�,
T1 jest sterowany przebiegiem prostokąt- 47k�, 4,7uF, 22uF.
nym. Trudno w ogóle znalez
ć uzasadnienie Natomiast wartość
obecności tranzystora T1 i współpracujących rezystora R2 = 54� można uznać za pomyłkę Wszystkie nadesłane odpowiedzi mogę uznać
rezystorów. Przecież głośniczek można dołą- i uznać, że chodziło o nominał 51�. za prawidłowe, choć nie wszystkie były
czyć wprost do portu PB4 według rysunku F, Dwie osoby za błąd uznały brak konden- wyczerpujące, a niektórzy Koledzy  prze-
a jeśliby ktoś chciał w pełni wykorzystać jego satora 100nF odsprzęgajacego zasilanie. Nie dobrzyli w swych propozycjach poprawy.
moc, może dodać dwa tranzystory według można tego uznać za błąd. Stosowanie połą- Upominki za zadanie Co to nie gra? 169
rysunku S. czonych równolegle kondensatorów 100nF i otrzymują:
Nie ulega więc wątpliwości, że układ 100uF jest dobrym zwyczajem, który zapo- Tomasz Jadasch  Kęty,
można i należy znacznie uprościć. biega wielu kłopotom, jednak w układach Piotr Kordaszewski  Katowice,
Zgłosiliście też szereg uwag o charakterze cyfrowych i mikroprocesorowych często Damian Kalużny  Sosnowiec,
kosmetycznym. Kilku uczestników zwróciło stosuje się jeden kondensator. Tylko jedna Michał Balcerak  Szczecin.
uwagę, że zaproponowano amerykańskie tran- osoba zaproponowała dodanie filtru zasilania
zystory 2N2222, a nie popularne u nas tranzy- mikroprocesora według rysunku T, a jest to Wszystkich uczestników dopisuję do listy
story z serii BC, choćby najpopularniejszy dobry pomysł. kandydatów na bezpłatne prenumeraty.
R E K L A M A
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 49
+
 Szkoła Konstruktorów
Trzecia klasa Szkoły Konstruktorów
D1
Policz174 Zgodnie z oczekiwania- wysterowania diody LED. Do obliczeń nale-
Budujemy zasilacz pomocniczy, który ma mi, zdecydowana więk- żało założyć minimalną wartość wzmocnie-
R1
dawać napięcia 5V, 9V i 12V. Będzie to prosty szość uczestników zapro- nia prądowego tranzystora T1. Tu większość
T1
i tani układ. Wykorzystamy kostkę LM317 ponowała układ według uczestników założyła wartość minimalnego
i popularny trzypozycyjny przełącznik  z rysunku C. I słusznie, bo wzmocnienia równą 100 razy, więc przy prą-
T2
zerem pośrodku według idei z rysunku A. jest to dobre, sprawdzo- dzie diody LED równym 5mA, prąd bazy T1
R2
ne rozwiązanie. Idea jest wyniesie 50uA (0,05mA). Przy minimalnym
LM317
prosta  prąd płynie przez napięciu zasilania 3V prąd płynący przez
+ +
IN OUT
rezystor R1 do bazy tran- rezystor R1 powinien być większy niż te
Rys. C
ADJ
zysotra T1 i tym samym 50uA. Załóżmy, że będzie wynosił 100uA
otwiera ten tranzy- (0,1mA). Wtedy zgodnie z rysunkiem D,
we wy
stor, zaświecając przy zasilaniu minimalnym napięciem 3V, na
R1
diodę. Prąd płyną- rezystorze R1 wystąpi napięcie 1,7V, a więc
_ _ 5mA
cy przez diodę i rezystor ten powinien mieć wartość:
S1
100 A
1
0
0

A
50 A
5
0

A
tranzystor T1 pły- R1 = 1,7V / 0,1mA
T1
Rys. A
=100

=
1
0
0
5
0

A
nie też przez rezy- 50 A R1 = 17k�
W ramach zadania 174 należy: stor R2 i wywołu- Można zastosować najbliższy z szeregu
T2
 narysować schemat zasilacza, je na nim spadek 16k� lub 18k� albo też 15k� czy 20k�.
R2
 obliczyć wartości elementów. napięcia. Gdy spa- W przypadku przyjęcia prądu LED rów-
130
1
3
0

Jak zawsze, bardzo proszę, żeby nadsyłane dek ten wyniesie nego 20mA i wzmocnienia T1=100, prąd
rozwiązania były możliwie krótkie. Praca 0,6...0,7V, będzie płynący przez R1 powinien być większy niż
powinna zawierać zwięzły opis przebiegu wystarczający do otwarcia Rys. D 0,2mA, czyli wartość R1 powinna być mniej-
obliczeń. tranzystora T2. Gdy tranzystor sza niż 8,5k�. Wtedy wartość R2 powinna
Nagrodami będą kity AVT lub książ- T2 zacznie się otwierać, przejmie część prądu wynosić około 33 omów.
ki, a najaktywniejsi uczestnicy są okreso- płynącego przez R1, a tym samym zmniejszy Tak mogły wyglądać i wyglądały prawid-
wo nagradzani bezpłatnymi prenumeratami prąd bazy T1. łowe rozwiązania tego zadania.
EdW lub innego wybranego czasopisma AVT. Wytworzy się wtedy stabilna sytuacja:
Wszystkie rozwiązania nadsyłane w terminie prąd płynący przez D1, T1 i R2 będzie taki, Dla dociekliwych
60 dni od ukazania się tego numeru EdW żeby utrzymać tranzystor T2 w stanie częścio- Część uczestników zwróciła uwagę na dodat-
powinny mieć dopisek Policz174 (na koper- wego przewodzenia. O wartości prądu diody kowe szczegóły.
cie, a w tytule maila dodatkowo nazwisko, LED zadecyduje więc wartość rezystancji Spora grupa uczestników stwierdziła, że
np.: Policz174Jankowski). Z uwagi na spe- R2. Możemy przyjąć w uproszczeniu, że prąd prąd diody LED jest wyznaczony przez napię-
cyfikę zadania bardzo proszę o podawanie diody LED wyniesie: cie progowe tranzystora T2, którego wartość
swojego wieku oraz miejsca nauki czy pracy. I = 0,65V/R2 zmienia się z temperaturą (o około 2mV
LED
W e-mailach podawajcie też od razu swój I teraz wszystko zależy od tego, jaką zasto- na każdy stopień Celsjusza). Słusznie, ale
adres pocztowy. sujemy diodę. Dawniej trzeba było pracować w takim układzie prostej kontrolki wyso-
Zapraszam do rozwiązania tego zada- przy prądzie rzędu 5mA. Dziś wysokospraw- ka stabilność nie jest konieczna. A cieplne
nia zarówno doświadczonych, jak i począt- ne diody LED świecą jasno już przy prądzie zmiany prądu raczej nie będą duże, ponieważ
kujących elektroników, którzy nie potrafią 1mA. W zadaniu nie było powiedziane, jaką tranzystor T2 nie jest podgrzewany dużymi
przeanalizować wszystkich subtelności ukła- diodę zastosujemy, więc każda wartość z prądami i ma praktycznie temperaturę otocze-
du. Można też jeszcze nadsyłać rozwiązania przedziału 1mA...20mA jest prawidłowa. Na nia. A nawet jeśli przyjmiemy, że temperatura
zadania Policz173 z poprzedniego miesiąca. przykład jeśli chcielibyśmy pracować przy otoczenia będzie się zmieniać od +15�C do
prądzie 5mA, wartość rezystora R2 wynio- +30�C, czyli o 15 stopni, spowoduje to zmia-
Rozwiązanie zadania słaby: nę napięcia U tranzystora T2 o około 30mV,
BE
Policz 169 R2 = 0,65V/I co w stosunku do przyjętego średniego napię-
LED
W EdW 3/2010 przedstawione było zadanie R2 = 0,65V/5mA cia 0,65V oznacza zmianę o 5%. Czyli bardzo
Policz169, które brzmiało: Budujemy tester R2 = 130� niewielką, która w zupełnie niezauważalny
napięcia i potrzebna nam będzie kontrolka w Wartość rezystora R1 trzeba dobrać tak, sposób wpłynie na prąd kontrolki LED.
postaci diody LED. Zakres napięć zasilania żeby przy najniższym napięciu płynął przezeń
jest szeroki, od 3V do 24V, a my chcielibyśmy, prąd większy od prądu bazy, niezbędnego do
żeby jasność diody LED jak najmniej zależała
od napięcia zasilania. Do sterowania diody
chcemy więc wykorzystać z
ródło prądowe.
Chcemy zbudować to z
ródło prądowe z ele-
mentów pokazanych na rysunku B.
W ramach zadania Policz169 należy:
 zaproponować schemat,
 podać wartości elementów.
R1 T1 R2 T2
-
IC - Collector Current (mAdc)
I
C
o
l
l
e
c
t
o
r
C
u
r
r
e
n
t
(
m
A
d
c
)
C
Rys. B Rys. E
VBE
Rys. F - Base-Emiter Voltage (V)
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
50 El ektronika dl a Wszystkich
3...24V
V
2
1
,
V
16V
9
,
V
5V, 9V, 12V
5
1,7V
3V
0,65V
0,65V
)
A
m
(
t
n
e
r
r
u
C
r
o
t
c
e
l
l
o
C
-
V - Voltage (V)
C
C
I
-
Collector Current (mA)
I
Szkoła Konstruktorów
Większe zmiany prądu spowoduje zmiana bazy T1 równy 0,05mA. Na rezystorze
+3V
+24V
napięcia zasilania, a na to zwrócili uwagę R1 wystąpi napięcie około 22,7V, czyli
tylko nieliczni uczestnicy. Przede wszystkim popłynie przezeń prąd około 1,35mA. R1
R1
17k
1
7
k

17k
1
7
k

należy pamiętać, że napięcia U , przyjęte na Przez tranzystor T2 popłynie prąd około
BE
0,1mA ~0,05mA
1,35mA
0,05mA
rysunku D i w obliczeniach, wcale nie będą 1,3mA, więc napięcie U tranzystora
BE
T1
T1
dokładnie równe 0,65V. Widać to na rysunku T2 wyniesie około 0,63V. A to oznacza,
0,05mA 1,3mA
E, pochodzącym z katalogu Motoroli (ON że przy maksymalny napięciu zasilania,
T2
T2
Semi), a jeszcze wyraz
niej na rysunku F z napięcie na R2 będzie wynosiło 0,63V,
~4,2mA
~4,85mA
katalogu Vishay. czyli prąd płynący przez R2 i przez diodę
R2
R2
Nie ulega wątpliwości, że napięcie U LED wyniesie około 4,85mA.
BE
130
1
3
0

130
1
3
0

tranzystora T2 będzie zmieniać się w zależ- Zmiana prądu z około 4,2mA na około
ności od płynącego przezeń prądu, a prąd 4,85mA oznacza zmianę 15-procentową.
Rys. G
Rys. H
ten będzie zależał od napięcia zasilania. Prąd wzrośnie o około 15% przy wzro-
Rozpatrzmy dwa przypadki, najpierw ten ście napięcia zasilania z 3V do 24V, czyli sze, których napięcie
z rysunku G, przy napięciu zasilania 3V. wzroście 8-krotnym, inaczej mówiąc 800- przewodzenia będzie
Jest to dokładniejsza wersja rysunku D. procentowym. Jest to więc bardzo dobry mniejsze niż 2V. Ale
20mA
Wtedy przez rezystor R1 będzie płynął prąd rezultat, zwłaszcza biorąc pod uwagę pro- nowoczesne czerwo-
0,1mA, z czego około 0,05mA popłynie w stotę układu. ne diody często mają
T1
obwodzie bazy T1, a przez tranzystor T2 Musze też nadmienić, że dwóch Kolegów napięcie przewodze-
popłynie tylko około 0,05mA. Zgodnie przezornie policzyło moce wydzielane w nia przekraczające 2V.
R2
z rysunkami E i F, przy tak małym prą- tranzystorach. Z tranzystorem T2 nie ma Jak widać na rysunku
33
3
3

dzie kolektora napięcie U tranzystora T2 problemu, ponieważ wydzielana w nim moc J, napięcie na tranzy-
BE
wyniesie co najwyżej 0,55V. A to ozna- nie przekracza kilku miliwatów. Natomiast storze wyniesie około
Rys. J
cza, że taki będzie podczas pracy spadek jeżeli chcielibyśmy pracować przy prądzie 21,3V, co przy prądzie
napięcia na rezystorze R2, a nastąpi to przy diody LED równym 20mA, to rzeczywi- 20mA oznacza moc strat około 430mW.
prądzie około 4,2mA. I taki mniej więcej ście należałoby sprawdzić warunki pracy A jak pamiętamy, moc strat popularnego
będzie wtedy prąd diody LED. tranzystora T1. Sytuacja pokazana jest na BC548, według katalogów różnych firm,
Natomiast przy maksymalnym napięciu rysunku J. Zakładamy, że napięcie prze- wynosi 500mW...625mW. Wynika stąd, że w
zasilania 24V przez tranzystor T2 popłynie wodzenia czerwonej diody wyniesie okrą- układzie mogą pracować popularne BC548.
znacznie większy prąd. Ilustruje to rysunek głe 2V. To nie jest precyzyjna wartość, Nie zaszkodzi jednak, jak to zaproponowali
H. Dla uproszczenia znów zakładamy prąd ponieważ istnieją diody, szczególnie te star- niektórzy uczestnicy, w roli T1 zastosować
R E K L A M A
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 51
1,78V
22,7V
0,55V
0,67V
0,63V
0,67V
2V
2 4 V
0,66V
21,34V
 Szkoła Konstruktorów
tranzystor o trochę większej
+
mocy strat. Ale tu z kolei nale-
R1
R
1
ży stwierdzić, że proponowa-
2,2k
2
,
2
k
ne przez niektórych BC337
mają owszem dużo większy
I1=I2
I
=
I
2
1
T1
T2
prąd kolektora, ale moc strat
625mW, czyli tyle samo, ile
Rys. L
R2
według niektórych katalogów
3,3
3
,
3

_
Rys. M
ma BC548.
Jeden z uczestników prak-
Rys. O
tycznie wypróbował działanie Rys. N
układu z rysunku C z tran-
Rys. K
zystorami BC238, R1=10k�, R2=100�.
Wyniki pokazane są na rysunku K. Przy bo wtedy prąd I jest mniejszy, niż I . Jeśli R1 R2
2 1
100
1
0
0

wzroście napięcia zasilania z 3V do 24V już, należałoby go włączyć w emiterze T1
T3
prad zwiększył się z 5,53mA do 6,28mA. lub zastosować T2 o znacznie większej T1
T4
Zdecydowana większość prac była prawid- powierzchni złącza, niż T1. Wtedy prąd
R2 I1I
<
I
2
1
łowa, ale pojawiły się dwie propozycje ewi- I byłby większy, niż I . Ale nadal zmiany
2 1
dentnie błędne. Ponadto jeden z uczestników napięcia zasilania powodowałyby zbyt duże
T1
T2
zaproponował użycie lustra prądowego według zmiany prądu diody LED.
R1
10k
1
0
k

rysunku L. Idea wykorzystania lustra prądo- Jak wspomniałem, zastosowanie lustra z rysunku O.
wego jest interesująca, ale tylko w przypadku, prądowego, najlepiej z tranzystorem mocy Tranzystory T1,
gdyby zależało nam na utrzymaniu wartości T2 i termicznie z nim połączonym małym T2 powinny być
Uwe
R1
R
1
prądu także przy napięciach zasilania prak- tranzystorem T1, mogłoby być uzasadnio- w jednakowej
?
?
tycznie równych napięciu przewodzenia diody, ne, gdybyśmy chcieli utrzymać niezmien- temperaturze,
T2
T
2
ale nie w omawianym, tylko w nieco bardziej ną wartość prądu także przy najniższych czyli połączo-
BC547C
B
C
5
4
7
C
rozbudowanym układzie. Propozycja z rysun- napięciach zasilania. A w naszym klasycz- ne termicznie.
ku L zawiera błąd w rozumowaniu. Otóż Autor nym układzie z rysunku C przeszkodą jest Warto przy
D1
założył, że zastosujemy dwa tranzystory T1, wtedy spadek napięcia na tranzystorze oraz napięciach z
T1
T
1
B
C
5
4
7
C
T2, o napięciach przewodzenia U różniących rezystorze R2. Przy zmniejszaniu napięcia zakresie 2...3V BC547C
BE
R1
R
1
się o pewną niewielką wartość, przy czym zasilania poniżej 3V, prąd płynący przez porównać prąd
270
2
7
0

Rys. P
napięcie przewodzenia T1 musi być większe. R1 będzie zmniejszał się, a jeszcze bar- diody LED
Założył, że ta różnica napięć przewodzenia dziej będzie maleć prąd płynący przez T2, w układach z
będzie stała, niezależna od prądu. A jeśli tak, to napięcie na R2 będzie się zmniejszać, a rysunków C oraz O. Warto też zastanowić
napięcie na rezystorze R2 będzie niezmienne. to oznacza też zmniejszenie prądu diody. się, albo zbudować model i porównać, dla-
Wysnuł stąd wniosek, że prąd płynący przez Trzeba również wziąć pod uwagę napię- czego wersja z rysunku P jest znacznie
rezystor R2, tranzystor T1 i diodę LED tylko cie nasycenia T1, co zilustrowane jest na gorsza niż wersja z rysunku C?
nieznacznie będzie się zmieniał przy zmianach rysunku N. Szczegółowa analiza jest dość Na koniec chciałbym nadmienić, że nie ma
napięcia zasilania. trudna, w każdym razie przy najniższych stopni  celcjusza , tylko stopnie Celsjusza.
Takie wnioski są pochopne, a rozumo- napięciach zasilania mamy tu niekorzystny Anders Celsjusz, a właściwie Anders Celsius
wanie zbyt uproszczone. W rzeczywistości spadek napięcia i na rezystorze R2, i na tran- (1701 1744), był szwedzkim fizykiem i astro-
taki układ to zwyczajne lustro prądowe. W zystorze T1 (U ). Można byłoby spróbo- nomem, który w roku 1742 opracował nazwa-
CEsat
klasycznym przypadku dwóch jednakowych wać zmniejszyć te straty napięcia właśnie ną jego imieniem skalę temperatur, gdzie
tranzystorów, prądy kolektorów będą równe przez zastosowanie lustra prądowego. Ale punktami charakterystycznymi była tempera-
(prądy baz pomijamy)  rysunek M. Wtedy nie ono ma stabilizować wartość prądu tura topnienia lodu oraz wrzenia wody.
prąd diody LED (I ) będzie praktycznie  ono ma tylko umożliwić pracę przy napię-
2
równy prądowi rezystora R1 (I ). A na nim ciu zasilania praktycznie równym napięciu Upominki za zadanie Policz169 otrzymują:
1
występuje napięcie (U 0,6V), więc prąd przewodzenia diody. Dlatego do lustra prą- Jerzy Fidali  Bielsko-Biała,
Z 
I będzie się mocno zmieniał przy zmia- dowego należy dodać obwód z
ródła prądo- Andrzej Wrzeszcz  Wrocław,
1
nach napięcia zasilania. Ponadto w układzie wego, które będzie stabilizować prąd. Jeśli Leszek Debek  Kawęczyn.
z rysunku L niekorzystne jest włączenie ktoś chciałby pobawić się takim układem, Wszystkich uczestników dopisuję do listy
rezystora R2 w emiterze tranzystora T2, może wypróbować teoretyczną propozycję kandydatów na bezpłatne prenumeraty.
R E K L A M A
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
52 El ektronika dl a Wszystkich
V
6
,
0
-
Z
Z
U
U
Z
Z
U
U
0,6V
-0,6V
Z
U
t
a
s
E
CEsat
Z
C
U
U<0,5V
U
U



2953
2953
T
Tester zasilania
ester zasilania
Do czego to służy? to przetwornica  użytkownika o napięciu co upraszcza montaż. Do diody LED warto
Idea stworzenia testera zasilania powstała pod- wyznaczonym przez R201, R202. Dla reali- zastosować oprawkę. Zarówno zasilacz, jak
czas pracy nad sterownikiem zawierającym zacji założonych funkcji testera dodany został i napięcie wyjściowe są dołączone do złączy
zegar RTC. Konieczne było sprawdzenie, czy tranzystor T201, który umożliwia odcinanie śrubowych.
funkcjonuje on prawidłowo przy zaniku zasila- napięcia wyjściowego. Bardziej intuicyjne Rysunek 2 ilustruje płytkę drukowaną.
nia. Co więcej, wykorzystana wtedy magistrala byłoby zastosowanie tranzystora typu P, ale Lutowanie warto rozpocząć od elementów
I2C jest podatna na błędy, gdyż przerwanie wtedy byłyby problemy z jego sterowaniem SMD, następnie wlutować najmniejsze pod-
transmisji w połowie (np. na skutek odłączenia  wybrałem więc najprostsze wyjście. zespoły w przewlekanych obudowach (zwor-
zasilania) może sprawić, że kolejne odczyty Rezystory R207, R208 są dzielnikiem ki, diody) i zostawić największe na koniec.
godziny nie będą prawidłowe. Potrzebowałem napięcia wyjściowego do poziomu akcepto- Wyświetlacz LCD został przymocowany do
wtedy możliwości zmęczeniowego testowania wanego przez przetwornik ADC. płytki drukowanej przy pomocy plastikowych
urządzenia (przez kilka godzin), polegającego Dwa stabilizatory są niezbędne, gdyż tulejek dystansowych bez wewnętrznego
na włączaniu i wyłączaniu go w losowych regulowane napięcie nie może zasilać części gwintu i długich śrub 2,5mm lub ostatecznie
odstępach czasu. Z oczywistych względów cyfrowej. Rozważałem zastosowanie linio- 3mm. Otwory w płytce pasują do występów-
nie miałem zamiaru siedzieć przy biurku parę wego stabilizatora 7805, ale ze względu na tulejek w obudowie KM-75. Należy jednak
godzin i zajmować się wsadzaniem oraz wycią- znaczący prąd pobierany przez podświetlanie UWAŻAĆ, aby nie dociskać zbyt mocno
ganiem wtyczki zasilania. Stworzyłem wtedy wyświetlacza i spodziewane napięcie zasilania płytki drukowanej śrubami ani pokrywką, w
bardzo prostą wersję testera, który  losował dochodzące do 30V uznałem, że straty byłyby moim przypadku skończyło się to uszkodze-
czas . Zadanie 167 postawione w Szkole nieakceptowalnie duże. Ostatecznie zdecydo- niem większej cewki (jest minimalnie więk-
Konstruktorów z EdW 6/2010 było dobrą oka- wałem, że najlepszym wyjściem będzie drugi, sza niż wysokość tulejek) i mikrokontrolera,
zją do dodania nowych funkcji, narysowania niezależny stabilizator impulsowy. najprawdopodobniej na skutek powstałego w
schematu i zaprojektowania płytki drukowanej. Urządzenie zostało wyposażone w ten sposób zwarcia.
Tester może także pracować jako bardzo prosty wyświetlacz LCD 2x16. Tranzystor T301 Przed rozpoczęciem pracy należy wgrać
generator przebiegu ustawionego przez użyt- został przeznaczony do sterowania podświet- oprogramowanie ściągnięte z Elportalu.
kownika. leniem, które jest automatycznie odłączane, Należy ustawić również fusebits zgodnie z
Urządzenie ma trzy tryby pracy: zasila- gdy użytkownik nic nie robi przez dłuższy rysunkiem 3. Do programowania procesora
nie na wyjściu może być włączone na stałe, czas. Pracą urządzenia steruje mikrokontroler przewidziano interfejs ISP - JP301
włączać się i wyłączać co określony czas ATmega88. Uznałem, że czas powinien być Napięcie wyjściowe przetwornicy można
lub pracować (pseudo)losowo. Potencjometr odmierzany możliwie dokładnie, co przeło- regulować dostępnym z zewnątrz potencjo-
pozwala regulować napięcie wyjściowe, więc żyło się na zastosowanie rezonatora kwar- metrem, dolutowanym za pomocą przewodów
urządzenie może pracować jako prosty, stabi- cowego, a nie wewnętrznego obwodu tak- w miejsce rezystora R201. W modelu użyty
lizowany zasilacz impulsowy. tującego RC. Elementy ZW1 0R, ZW2 0R, został potencjometr logarytmiczny 100k�,
Oprogramowanie sterujące pracą urządze- itd. są zworkami w obudowie 1206. Dzięki dzięki czemu regulacja w zakresie niskich
nia zostało napisane w języku C++ (AVR temu można dokonać automatycznej weryfi- napięć jest dokładniejsza. Potencjometr
Studio + GCC WinAVR). Kod z
ródłowy i plik kacji zgodności schematu z zaprojektowanym 220k� pozwoli uzyskać napięcia wyjścio-
wynikowy zostały udostępnione w Elportalu. obwodem drukowanym. we do 25V, jeżeli napięcie zasilające będzie
wynosiło 30V DC.
Jak to działa? Montaż i uruchomienie
Schemat urządzenia został przedstawiony na Urządzenie zostało przysto-
rysunku 1. W bloku zasilania pracują dwie sowane do montażu w obudo-
przetwornice impulsowe. R103 i R104 stano- wie KM-75. Zamiast typowych
wią zabezpieczenie nadprądowe, wyznaczają mikroswitchy warto wykorzy-
maksymalny pobór prądu przez obciążenie. stać przyciski z gwintowanym
Po jego przekroczeniu nastąpi odcięcie zasi- korpusem, można wtedy włożyć
lania. Prąd ten jest w przybliżeniu równy je do wywierconych otworów
0,3V/x, gdzie x to wypadkowa rezystan- i przykręcić nakrętkami  licz-
cja. Mostek prostowniczy i kondensator ba pojedyncza jest nielogiczna,
C101 umożliwiają zasilanie także napięciem trzy przyciski do jednego otwo-
przemiennym lub niestabilizowanym. U201 ru? Raczej nie :), co znaczą-
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
53
R204 R205 R206
+5V D201
ZW3 ZW1
U302 U201
1N5818
LCD_PODSW L201 MC34063A
C308
0R
0R
220u 1 8
10u
SWC DRC
C201 C202 C203 C204
2 7 1R 1R
1R
Z201 SWE Ipk
15 3 6
A +5V Uout TC VCC
LCD
+5V 16 C205 4 5
K R201 GND CII
R207
T301 100u 100u 100u 100n
470p
33k
BC847 22k
T201
C307
BUZ11
100n
R301 R208 R202
D101 D102
330R R203 1k 10k
D202
+5V 1N4007 1N4007
270R
5V1
Z101
PWR
PR301 ~9...24V
V_OUT
10k C102
ZW4
100n
C101
+5V D103 D104
0R
1N4007 1N4007
1000u/35V
C104
D105
C107 C106 C105
R303 100u
1N5818 U101
ZW2
10k R103 R104
JP301 L101 MC34063A
+5V +5V
XTAL1 Q301 ISP 220u 1 8
100n 100u 100u
0R
SWC DRC 1R5 1R5
XTAL2 8MHz +5V +5V +5V MOSI 2 7
1 +5V SWE Ipk
MISO 3 6
2 TC VCC
C306 C301 C302 C303
RESET 4 5
C103
C305 3 R102 GND CII
U301 SCK
22p 470p
4 3,3k
22p 100n 100n 100n
ATMEGA88
+5V 5
6
D7 1 32 D6
PD3(INT1) PD2(INT0) R101
LIGHT 2 31 D5
PD4(XCK/T0) PD1(TXD) 1k
Rys. 1 Schemat ideowy
S1
+5V 3 30 D4
GND PD0(RXD)
4 29 RESET S1
VCC PC6(RESET)
5 28 ENA
GND PC5(ADC5/SCL)
S2 Rys. 2 Płytka drukowana
6 27 RS
VCC PC4(ADC4/SDA)
XTAL1 7 26 S2
PB6(XTAL1/TOSC1) PC3(ADC3)
XTAL2 8 25 S3
PB7(XTAL2/TOSC2) PC2(ADC2)
S3
9 24 S2
PD5(T1) PC1(ADC1)
LED 10 23 S1 S3
PD6(AIN0) PC0(ADC0)
11 22 V_OUT
PD7(AIN1) ADC7
PWR 12 21 D301
PB0(ICP) GND R302
13 20 LED
PB1(OC1A) AREF 1k
14 19 LED
PB2(SS/OC1B) ADC6
MOSI 15 18
PB3(MOSI/OC2) AVCC +5V
C304
MISO 16 17
PB4(MISO) PB5(SCK)
100n
SCK
Obsługa urządzenia Napięcie na wyjściu może
Urządzenie może być zasilane napięciem być włączane i wyłączane
zmiennym lub stałym z zakresu od około 9V do w sposób okresowy bądz

24V (stałym nawet ponad 30V). Maksymalne pseudolosowy. Konfiguracja
napiecie Uout na wyjściu Z201 jest uzależnio- odbywa się poprzez naciśnię-
ne od napięcia wejściowego. Aby np. otrzymać cie przycisku USTAW (S3),
maksymalne napięcie na wyjściu wynoszące co spowoduje wyświetlenie
13,5V, konieczne jest zasilenie układu napię- kolejnego menu. Można w
ciem około 18V DC lub wyższym. nim wybrać przyciskiem
Podświetlenie wyświetlacza jest wyłączane Nast. (S3) sygnał: losowy
automatycznie, jeżeli użytkownik nie wykona bądz
okresowy. Wybór akceptuje się przyci- wyzerowanie parametru i będzie można go usta-
żadnej czynności przez około 1,5 minuty. skiem OK (S1). W zależności od wybranego wić jeszcze raz. Warto zauważyć, że parametry
W pierwszej linii LCD wyświetlane są trybu program poprosi o podanie dwóch lub TOFFmax i TONmax nie zawsze są zerowane,
komunikaty urządzenia, zależne od stanu jego czterech parametrów z podanych poniżej: gdyż po przekroczeniu zakresu, nadawana jest
pracy (ustawiane czasy, napięcie wyjściowe, "
TON  czas, przez jaki zasilanie na wyjściu im wartość odpowiadająca wartościom, odpo-
etc.), natomiast druga linia stanowi opis kla- jest włączone (sygnał okresowy), wiednio, TOFFmin i TONmin. Ma to na celu
wiatury. Po włączeniu zasilania domyślnie "
TOFF  czas, przez jaki zasilanie na wyj- zapobiec sytuacji, w której zostanie ustawiony
pokazywane jest napięcie wyjściowe urzą- ściu jest wyłączone (sygnał okresowy), zły przedział. Nie może być tak, że czas będzie
dzenia ustawione potencjometrem. W drugiej " i TONmax  przedział czasu, z losowany z przedziału 20...1s, gdyż jest to nie-
TONmin
linii pokazuje się napis  USTAW TEST ON . jakiego ma być losowany czas podawania logiczne. Czas musi być losowany z przedziału
Przyciski mają następujące funkcje: zasilania na wyjście (sygnał losowy), 1...20s. Dzięki takiemu podejściu ustawienie np.
" S3  pozwala skonfigurować urządzenie, "
TOFFmin i TOFFmax  przedział czasu, z TONmin na 10s spowoduje, że czas TONmax
" S2  rozpoczyna testowanie, jakiego ma być losowany czas wyłączenia nie może być mniejszy niż 10s.
" S1  włącza napięcie na wyjściu, w tym try- zasilania (sygnał losowy). Ustawioną wartość zatwierdza się przy-
bie tester pracuje jak zwykły zasilacz. W pierwszej linii wyświetlana jest nazwa kon- ciskiem OK (S1). Spowoduje to przejście
Urządzenie zawiera prosty mechanizm figurowanego parametru oraz jego wartość. do konfiguracji następnego parametru lub
bezpieczeństwa: jeżeli napięcie wyjściowe Wartość ta może być zwiększana przyciskiem wyświetlony zostanie komunikat Zapisano,
ulegnie zmianie o więcej niż 500mV, pod- S3 o krok odpowiadający temu, co jest wyświet- jeżeli konfigurowany parametr był ostatnim.
czas gdy zasilanie jest włączone, to nastąpi lane nad przyciskiem. Krok może być zmie- Po potwierdzeniu przyciskiem OK (S1) nastą-
jego automatyczne wyłączenie. Funkcja ta ma niony za pomocą S2 na jedną z następujących pi powrót do menu głównego. Po naciś-
zapobiegać uszkodzeniu dołączonego urzą- wartości: 1ms, 10ms, 100ms, 1s bądz
20s. Nie nięciu przycisku TEST (S2) rozpocznie się
dzenia wskutek przypadkowego poruszenia ma możliwości zmniejszenia ustawianej warto- testowanie sygnałem okresowym bądz
loso-
gałką potencjometru. ści, gdyż zabrakło przycisków dla tej funkcji. wym zgodnie z tym, co zostało ustawio-
Wykorzystanie układu w roli zasilacza W przypadku pomyłki należy przełączyć się ne. Testowanie spowoduje wyświetlenie w
wymaga jedynie naciśnięcia przycisku S1, na zakres +20s (bo tak będzie najszybciej) i pierwszej linii czasu, jaki pozostał do zmiany
który włącza i wyłącza napięcie wyjściowe, naciskać S3 do chwili przekroczenia zakresu stanu wyjścia (włączenia bądz
wyłączenia
co sygnalizują napisy ON oraz PWR OFF. który wynosi 299s i 999ms. Spowoduje to zasilania). W drugiej linii pojawia się wyra-
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
54
GND
VCC
VO
RS
R/W
ENA
DO
D1
D2
D3
D4
D5
D6
D7
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
RS
ENA
D4
D5
D6
D7
LIGHT
GND
to (w nawiasie podano wartości
domyślne):
" T E S T MODUL E _
TIMER_INIT_VALUE (131)
 jest to wartość ładowana do
licznika T0 w każdym przerwa-
niu, dzięki czemu można okre-
ślić częstotliwość jego zgłaszania,
wyznacza się ją jako 256-(F_CPU/
preskaler/1000), po przekształce-
niu wzoru i podstawieniu wartości
domyślnej można stwierdzić, że
odpowiada ona jednej milisekun-
dzie; preskaler wynosi 64, gdyż
tak jest skonfigurowany licznik,
" V O U T _ ME A N _
SAMPLE_NUMBER (4)  okre-
śla z ilu próbek wyliczać wartość
napięcia wyjściowego, większa
liczba próbek wpływa na dokład-
ność, ale wynik pomiaru jest
rzadziej aktualizowany, wpisa-
Rys. 3
nie jedynki spowoduje, że wynik
żenie Test..., które akurat w tym przypadku będzie szybko przeskakiwać, co zmniejszy
nie jest przypisane do przycisku  naciśnięcie jego czytelność,
S3 nie spowoduje żadnej reakcji. Przerwać " VOUT_R207 (22000)  wartość rezy-
testowanie można poprzez naciśnięcie STOP stora R207 w omach,
(S1) bądz
zmianę napięcia potencjometrem o " VOUT_R208 (1000)  wartość rezysto-
więcej niż 500mV. ra R208 w omach,
Oprogramowanie jest tak napisane, że po " VOUT_UREF (1100)  napięcie referen-
wejściu do menu ustawień i bezczynności cyjne przetwornika ADC, jest ono wytwa-
trwającej około półtorej minuty nastąpi auto- rzane przez wewnętrzne z
ródło procesora,
matyczny powrót do głównego ekranu. zmieniając jego wartość, można dokonać
Dioda LED D301 sygnalizuje, kiedy kalibracji ADC i zwiększyć dokładność
napięcie jest obecne na wyjściu, jeżeli będzie pomiarów,
włączony test, to będzie ona migać ade- " VOUT_DELTA_LCD_ON (500)  względ-
kwatnie do ustawionych okresów włączenia i na zmiana napięcie w mV, która spowoduje
wyłączenia zasilania. włączenie podświetlenia LCD oraz odłączy
zasilanie od wyjścia,
Możliwości zmian " KEYBOARD_TIMEOUT (1600)  jest to
W pliku devlib.h znajdują się parametry wartość decydująca o czasie dopuszczalnej
definiujące pracę urządzenia. Zmiana ich bezczynności, im stała ta jest większa,
wartości umożliwi dostosowanie urządzenia tym dłuższy czas może upływać pomiędzy
do własnych potrzeb. Najważniejsze z nich kolejnymi naciśnięciami przycisku, w przy-
bliżeniu czas bezczynno-
Wykaz elementów
ści wynosi KEYBOARD_
Rezystory C308 . . . . . . . . . . 10�F tantalowy smd
TIMEOUT*65ms.
R101,R208,R302 1k� 0805 Półprzewodniki
Zmiana któregokol-
R102 . . . . . . . . . . . . . . . . 3,3k� 0805 D101-D104 . . . . . . . . . . . . . . .1N4007
wiek z parametrów będzie
R103,R104 . . . . . . . . . . . . 1,5� 1206 D105,D201 . . . . . . . . . . . . . . .1N5818
wymagała rekompilacji
R201 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33k� D202 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5V1
kodu z
ródłowego i prze-
R202,R303 . . . . . . . . . . . . 10k� 0805 D301 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED
programowania mikro-
R203 . . . . . . . . . . . . . . . . .270� 1206 T201 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BUZ11
kontrolera.
R204-R206 . . . . . . . . . . . . . .1� 1206 T301 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC847
Zastosowane rezystory
R207 . . . . . . . . . . . . . . . . . 22k� 0805 U101,U201 . . . . . . . . MC34063A SO8
R207 i R208 umożliwiają
R301 . . . . . . . . . . . . . . . . .330� 0805 U301 . . . . . . . . . . . . . . . . . .ATmega88
pomiar napięcia do około
PR301 . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k� PR U302 . . . . . . . . . . . . . . LCD_HD44780
25V, co powinno zapewnić
Kondensatory Pozostałe
wymagany zakres nawet po
C101 . . . . . . . . . . . . . . . . 1000�F/35V JP301 . . . . . . . . . . . . . . . . . .ISP sip-6
zastosowaniu potencjome-
C102,C107, C204,C301-C304,C307 L101 . . . . . . . . . . . . 220�H DL22-330
tru o oporności 220k�.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF 0805 L201 . . . . . . . . . . . . 220�H DL50-220
C103,C205 . . . . . . . . . . . 470pF 0805 Q301 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8MHz
Jakub Borzdyński
C104-C106,C201-C203. . . . . . .100�F Z101,Z201. . . . . . . . . . . . . . . . . .ARK2
jakub.borzdynski@
C305,C306 . . . . . . . . . . . . 22pF 0805 ZW1-ZW4 . . . . . . . . . . . . . . .0� 1206
elportal.pl
Płytka drukowana jest dostępna
w sieci handlowej AVT jako kit szkolny AVT-2953.
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
55
R E K L A M A






2948
2948
Przełacznik do żyrandola
Przełacznik do żyrandola
Do czego to służy? czerpane jest ze spadku napięcia na triaku T2, bieg synchronizacji z obwodu sekcji zawiera-
W przypadku, kiedy chcemy zainstalować który steruje sekcją S2 żyrandola. Ponieważ jącej T2, będący pełną sinusoidą o napięciu
nowy żyrandol, może się okazać, że insta- spadek napięcia na triaku podczas jego pracy sieci. Wejście mikrokontrolera, na które poda-
lacja oświetleniowa w pomieszczeniu jest przy kącie zapłonu równym zeru jest niewy- wany jest przebieg, nie zostaje uszkodzone,
niewystarczająca dla uzyskania jego pełnej starczający do zasilenia układu, konieczne ponieważ kiedy napięcie wzrośnie powyżej
funkcjonalności. Dzieje się tak wtedy, gdy jest zwiększenie tego kąta. Odbywa się to napięcia zasilania, zadziałają obwody zabez-
instalacja oświetleniowa w pomieszczeniu ma kosztem nieco mniejszej jasności sekcji S2. pieczające i prąd popłynie do szyny zasilania.
obwód przystosowany do obsługi oświetlenia Przebiegi napięć występujące w miejscach Wysoka amplituda przebiegu synchronizacji
z jedną sekcją, podczas gdy nowy żyrandol zaznaczonych na rysunku 2 przedstawione powoduje, że w zakresie progów przełącza-
zawiera dwie sekcje. Mało kto będzie chciał zostały na rysunku 3 w postaci obszarów nia wejścia U1 jest on bardzo podobny do
specjalnie kuć sufit i ścianę, aby poprawić wypełnionych. Schemat ideowy pokazany przebiegu trapezowego; wynika to z tego, że
instalację na potrzeby nowego żyrandola, jest na rysunku 4. Układ zawiera zasilacz pochodna sinusa ma w tym miejscu ekstre-
stosując trójżyłowy przewód. W takich oko- beztransformatorowy, w którym elementem malne wartości. Gwarantuje to powtarzalność
licznościach znacznie lepszym rozwiązaniem ograniczającym prąd jest kondensator C1. wykrywania zera sieci przez mikrokontroler.
będzie zastosowanie opisanego niżej układu Napięcie za kondensatorem jest prostowane i
Rys. 2
elektronicznego. stabilizowane na poziomie 4,5V w obwodzie
230VAC
Pozwala on na sterowanie dwiema sekcjami D1,D2. Niektórych Czytelników może zdzi-
żyrandola, przy istniejącej instalacji 2-prze- wić fakt, że zasilacz jest po stronie masy, a
wodowej za pomocą włącznika jednym kla- nie  jak zwykle  po stronie plusa zasilania.
Włącznik oS
wietlenia
W
ł
ą
c
z
n
i
k
o
S

w
i
e
t
l
e
n
i
a
wiszem. Instalacja elektryczna pozostaje bez Wynika to z chęci uproszczenia układu, a
zmian; konieczną modyfikacją staje się jedynie bezpośrednio ze sposobu sterowania triaków,
zamontowanie układu blisko żyrandola. o którym mowa dalej.
S1 S2
Us2
Pracą układu steruje mikrokontroler
Jak to działa? ATtiny2313. Do układu dostarczany jest prze-
Us1
Zasada działania urządzenia przedstawiona
Rys. 1
została na diagramie stanów na rysunku 1.
O1
Mamy trzy podstawowe stany:
ON
" żyrandol włączony (L),
t>=2s
" żyrandol jest zgaszony przez czas mniej-
L1
szy od dwóch sekund (W), L2
W1
" żyrandol jest zgaszony (O). Rys. 3
Gdy żyrandol świeci, mamy trzy opcje:
" świeci pierwsza sekcja (L1),
ON
" świeci druga sekcja (L2),
Us1
W3
" świecą obie sekcje (L3). W2
Przełączanie między poszczególnymi sta-
nami odbywa się po każdym użyciu włącz-
O3
O2
nika światła. W szczególności przejścia
między stanami L odbywają się tylko
wtedy, gdy urządzenie jest w stanie W.
Us2 t1
L3 t2
Urządzenie po wyłączeniu światła, czyli t0
będące w stanie  O , zapamiętuje ostatni
Opis diagramu:
stan żyrandola w pamięci nieulotnej.
L1 - S
wieci się pierwsza sekcja
L
1
-
S

w
i
e
c
i
s
i
ę
p
i
e
r
w
s
z
a
s
e
k
c
j
a
Schemat blokowy układu został zapre-
L2 - S
wieci się druga sekcja
L
2
-
S

w
i
e
c
i
s
i
ę
d
r
u
g
a
s
e
k
c
j
a
L
3
-
S

w
i
e
c
ą
s
i
ę
o
b
i
e
s
e
k
c
j
e
zentowany na rysunku 2. Układ jest włą- L3 - S
wiecą się obie sekcje
W
1
,
W
2
,
W
3
-
o
c
z
e
k
i
w
a
n
i
e
p
o
z
g
a
s
z
e
n
i
u
S

w
i
a
t
ł
a
czony szeregowo z żyrandolem. Każda W1,W2,W3 - oczekiwanie po zgaszeniu S
wiatła
UT2
O
1
,
O
2
,
O
3
-
ż
y
r
a
n
d
o
l
z
g
a
s
z
o
n
y
O1,O2,O3 - żyrandol zgaszony
t0 t1 t2
z dwóch sekcji żyrandola jest sterowana
t - czas, jaki upłynął od ostatniego zgaszenia S
wiatła
t
-
c
z
a
s
,
j
a
k
i
u
p
ł
y
n
ą
ł
o
d
o
s
t
a
t
n
i
e
g
o
z
g
a
s
z
e
n
i
a
S

w
i
a
t
ł
a
osobnym triakiem. Zasilanie urządzenia OFF - zgaszenie S
wiatła
O
F
F
-
z
g
a
s
z
e
n
i
e
S

w
i
a
t
ł
a
ON - włączenie S
wiatła
O
N
-
w
ł
ą
c
z
e
n
i
e
S

w
i
a
t
ł
a
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
56
56
O
F
F
s
2
<
t
&
N
O
O
N
&
t
F
<
F
2
s
O
s
t
2
>
=
=
2
>
t
s
s
2
O
<
F
t
F
&
O
N
N
O
dzenie. Z klasycznymi
D3
Wykaz elementów
żarówkami urządzenie
D6
Z1
S1 R1,R3 . . . . . . . . . 680k� 0,5W
współpracuje bez żadnego
1N4001 U1 ATtiny2313 green
ZAS
R2 . . . . . . . . . . . . . 330� 0,5W
1 20
S2 problemu, gorzej przed-
D4
RESET VCC R5
3 3 2 18 R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k�
PD0 PB7(PCINT7) 470R
stawia się natomiast spra-
3 19
R4
PD1 PB6 R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470�
1N4001
4 17
wa z wszelkiego rodzaju
10k
XTAL2 PB5
5 16 C1 . . . . 470nF 250VAC MKP X2
T1 T2
XTAL1 PB4
świetlówkami. Obecnie w
6 15
BT136 BT136
PD2(INT0) PB3 C2,C3 . . . . . . . . . . 1000uF/16V
7 14
UE trwa kampania wyco-
PD3(INT1) PB2
8 13 C4,C5 . . . . . . . . . . . . . . .100nF
R3 PD4 PB1
C5 fywania klasycznych żaró-
9 12
PB0 C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10nF
100nF10 PD5
11
R1 wek: we wrześniu 2009
680k/0.5W GND PD6
D1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . C5V1
680k/0.5W wycofane zostały żarówki
D2
R2 D2-D4 . . . . . . . . . . . . . 1N4001
C1
100W, taki sam los czeka
D6 . . . . . . . . . . . . . . .LED green
C3
C4
C6 żarówki 75W (wrzesień
330R/0.5W
1N4001
470nF/250VAC
D1 U1 . . . . . . . . . . . . . . ATtiny2313
10nF
2010) i 60W (wrzesień
C5V1
100nF
C2
T1,T2. . . . . . . . . . . . . . . .BT136
2011). Świetlówki kom-
Rys. 4
1000uF/16V
1000uF/16V
Z1 . . . . . . . . . . . . .zacisk ARK3
paktowe, mające zastąpić
ola
Podstawka 20PIN
przerwania zerowany jest licznik żarówki, niestety są bar-
czasu t będący zmienną typu int. dzo toporne, jeśli chodzi o
Komplet podzespołów z
Wartość tego licznika jest inkre- sterowanie elektroniczne,
płytką jest dostępny
mentowana wraz z wystąpieniem w szczególności za pomo-
w sieci handlowej AVT jako
przerwania od przepełnienia cą triaków. Nawet prosty
kit szkolny AVT-2948.
TIMER0. Na podstawie wartości układ ON/OFF na triaku
licznika ustalane są kąty zapłonu triaków nie z każdą świetlówką kompaktową będzie
T1 i T2 dla dodatniej i ujemnej połówki działał. Dlatego też w układzie należy sto-
sinusoidy (t1 i t2 na 3). Triaki sterowane są sować klasyczne żarówki, a w przypadku
za pomocą impulsów o czasie trwania około świetlówek kompaktowych i żarówek LED
0,5 ms. tylko takie, które mają możliwość pracy w
Wart opisu jest sposób zapisu/odczy- układach ze ściemniaczem, co jest zazwyczaj
tu ostatniego stanu żyrandola z pamięci zaznaczone na opakowaniu bądz
w specyfika-
EEPROM. Pamięć ta ma ograniczoną liczbę cji z
ródła światła.
cykli zapisu i według karty katalogowej dla Montaż układu przeprowadzamy na płytce
mikrokontrolera ATtiny2313 wynosi 10E4 przedstawionej na rysunku 5. Zaczynamy od
razy. Gdybyśmy chcieli używać jednego elementów najmniejszych, kończąc na naj-
Rys. 5
adresu w pamięci EEPROM do zapamię- większych. Należy zwrócić szczególną uwagę
Triaki są sterowane bezpośrednio z por- tania stanu żyrandola, zakładając 10-krotną na prawidłowy montaż elementów wchodzą-
tów mikrokontrolera. Taki sposób sterowania zmianę stanu żyrandola dziennie, otrzymuje- cych w skład zasilacza, gdyż błędnie zmon-
zdeterminował  odwrotny układ zasilacza, my ponad 3 lata pracy. Nie jest to długi czas towany może spowodować nadmierny wzrost
o którym mowa wcześniej. Powodem stoso- i trzeba zastosować efektywniejszą metodę, napięcia na elementach i w konsekwencji np.
wania ujemnych impulsów na bramkę tria- która pozwoli na dłuższe działanie urządzenia eksplozję któregoś z nich.
ków jest najkorzystniejszy z naszego punktu bez awarii wynikłej z przekroczenia liczby Obwody łączące listwę zaciskową ARK
widzenia bilans wartości prądu sterującego zapisów. Metoda użyta w programie zapisuje z triakami można nieco pogrubić dla zapew-
bramką. Według dokumentacji triaka BT136 stan na jednym ze 100 bajtów, cyklicznie nienia lepszego połączenia elektrycznego, np.
najmniejsze prądy uzyskuje się właśnie przy zmieniając adres. Jest to zatem lepsze rozwią- wlutowując miedziany przewód.
sterowaniu impulsem ujemnym. zanie, bowiem pozwala na dłuższe użytkowa- Urządzenie montujemy w podsufitce
Dość niekorzystne warunki zasilania nie układu. żyrandola. Płytka ma w środku otwór o śred-
oraz sposób działania urządzenia wymusi- Mikrokontroler zawiera uruchomiony nicy około 13mm, który służy do przeprowa-
ły zastosowanie w zasilaczu kondensatorów watchdog, który zabezpiecza przed ewentu- dzenia zawieszenia żyrandola. Dla pewno-
filtrujących o dużych pojemnościach. Poza alnym zawieszeniem się programu. Watchdog ści można zaizolować powierzchnię układu,
stabilizacją napięcia zasilającego muszą one jest resetowany w najbardziej obciążonym narażoną na zestyk z elementami konstrukcji
dostarczać energii do układu wówczas, gdy miejscu programu, czyli w przerwaniu od żyrandola, np. obudowy triaków.
przechodzi on między stanami i nie jest przepełnienia timera TMR0.
dostarczana energia z sieci. W układzie pro- Dioda świecąca LED informuje krótkim Piotr Wójtowicz
totypowym energia zgromadzona w konden- błyśnięciem o starcie programu i poza tym nie pw@elportal.pl
satorach wystarczała na około 4s pracy po pełni innej funkcji.
odłączeniu zasilania.
Mikrokontroler zostaje automatycznie Montaż i uruchomienie
zresetowany przy spadku napięcia zasilania Zanim przejdziemy do montażu i uruchomie- Uwaga! Podczas użytkowania urządze-
poniżej 1,8V. nia, należy zwrócić uwagę na pewne kwestie. nia w jego obwodach występują napięcia
Program zawarty w mikrokontrolerze Pierwszą z nich jest bezpieczeństwo  układ groz
ne dla życia i zdrowia. Osoby nie-
został napisany w języku C, w środowisku jest pod pełnym napięciem sieci i uruchamiać doświadczone i niepełnoletnie mogą wy-
AVRStudio i można go ściągnąć z Elportalu. go mogą tylko wykwalifikowane osoby, sto- konać je wyłącznie pod kierunkiem wy-
Synchronizacja układu w zerze sieci odby- sując przy tym wszelkie wymagane środki kwalifikowanego opiekuna, na przykład
wa się w procedurach obsługi przerwania bezpieczeństwa. nauczyciela.
PCINT7, które występuje przy pojawieniu się Następną kwestią jest rodzaj z
ródeł świat-
ujemnych połówek sinusoidy. Po wystąpieniu ła, jakie mogą być obsługiwane przez urzą-
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
57
57
2
1
2
1
F
Forum Czytelników
orum Czytelników
Strach na kuny
Strach na kuny
Piękna wycieczka krajoznawcza, pogoda przymoco-
Fot. 1
świetna, ale zbliża się wieczór. Niedaleko za wane jest
miastem mały hotelik zaprasza neonem. Chyba za pomo-
skorzystamy, zwłaszcza że nazajutrz mamy cą rzepa w
jeszcze sporo do przejechania. Las niedaleko, komorze sil-
ptaszki śpiewają do póz
na, istna sielanka. nika (foto-
Poranek piękny, wsiadam do samochodu i... grafia 4),
nie chce zapalić, sprawdzam  paliwo jest, wył ączni -
otwieram maskę, oj bardzo niedobrze, kable kiem jest samocho-
zapłonowe wyglądają jak na fotografii 1. dowa wsuwka na
Kto nam tak pokrzyżował plany? Oto biegunie dodatnim.
prawdopodobny sprawca (fotografia 2)  I to już wszyst-
kuna, sympatyczne zwierzątko z rodziny łasi- ko? A gdzie wartość
cowatych, zmora automobilistów. Nawiasem dydaktyczna artyku-
mówiąc, już kilka razy zdarzyło mi się, że łu? Bardzo proszę,
znalazłem pod maską samochodu, w okolicy postanowiłem przy
bloku silnika... kurze jajko, ale innych poważ- tej okazji nauczyć
niejszych szkód do tej pory nie miałem. Czytelników, jak
O dalszych kłopotach ze zdobyciem odpo- samemu zaprogra-
wiednich kabli już nie piszę, ale po powrocie mować mikroproce-
do domu zmobilizowałem się bardzo i szybko sor, zmienić dz
wię-
Fot. 2
przystąpiłem do budowy  stracha na kuny . ki, zmodyfikować
Fot. 3
Oczywiście dużo gotowych urządzeń tego program itp.
typu można kupić w sklepach elektronicz- Napisałem w tym celu bardzo prosty pro- wygodny sposób, ponieważ wszystkie zmiany
nych i marketach, ale ponieważ części u mnie gram do wytwarzania dz
więków, korzystając w programie prawie natychmiast możemy
dostatek, wykonałem sobie coś podobnego i, z języka Bascom AVR, opisy przy komendach wprowadzić do mikroprocesora i sprawdzić w
jak się na razie okazało, bardzo skutecznego. wyjaśniają dokładnie, co w danym momencie działaniu bez wyłączania zasilania!
program robi. A zatem do dzieła, uruchamiamy program i
Opis układu Co nam będzie potrzebne? Komputer z otwieramy plik naszego z
ródłowego programu
Patrząc na schemat z rysunku 1 widzimy, że gniazdem portu równoległego LPT, system (ściągnięty z Elportalu) komendą open file;
potrzebnych jest niewiele elementów: jeden może być nawet Windows 98, program, który jego listing powinien pokazać się w dodat-
układ scalony, dwa rezystory, kondensator ściągniemy z Elportalu, BASCOM AVR Demo kowym oknie. W tym oknie będziemy póz
-
i głośniczek z płytką piezoceramiczną. Na 1.11.7.7 lub nowszą wersję (znajdziemy przez niej program modyfikować. Okno, jeśli trze-
dobrą sprawę to nawet płytki drukowanej do Google). Musimy wykonać też bardzo pro- ba, powiększamy. Następną operacją będzie
tego urządzenia nie trzeba robić, tylko eleganc- sty programator wg schematu z rysunku 2, skompilowanie programu ( o odpowiednim
ko można zmontować układ na małej płytce zawiera, oprócz wtyku trzy rezystory i jeden
uniwersalnej. Gotowy  strach przedstawiony kondensator. Gotowy programator przedsta- Fot. 4
jest na fotografii 3. Ale jak to działa? Układ wiony jest na fotografii 5. Zastosujemy meto-
scalony  procesor ATtiny13 generuje kilka dę tzw. ISP (In System Programming), czyli
dz
więków (3) o różnych częstotliwościach, programowanie w układzie. Jest to bardzo
między dz
więkami są kilkusekundowe prze-
+3...5V
Rys. 1
rwy. Następnie głośniczek odtwarza te dz
wię-
4,7k 4,7k
ki, bardzo skutecznie odstraszając nieproszo-
ATtiny13V
nych gości. W mojej wersji układ zasilany jest
1 8
RESET
2 7
wprost z baterii płaskiej 4,5V, pobór prądu
(1) SCK (7)
S
C
K
(
7
)
3 6
MISO (6)
M
I
S
O
(
6
)
jest mniejszy niż 6mA (bateria starcza na
4 5
GND (4)
G
N
D
(
4
)
MOSI (5)
M
O
S
I
(
5
)
ponad tydzień ciągłej pracy), ale można dodać
mały stabilizator typu 78L05 i podpiąć się do
100n
Minus
instalacji 12V naszego wehikułu. Urządzenie
SP
f
20...30mm (piezo)
2
0
.
.
.
3
0
m
m
(
p
i
e
z
o
)
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
58
Forum Czytelników
DB25M
13
25
GND (4)
G
N
D
(
4
)
12
24
11
MISO (6)
M
I
S
O
(
6
)
23
10
22
9
21
8
100p
20
Do
7
płytki
19
6 ATtiny13
18
330
5
SCK (7)
S
C
K
(
7
)
17
330
4
RESET (1)
16
3
15
330
Fot. 6
2
MOSI (5)
M
O
S
I
(
5
)
Fot. 5
14
1
Rys. 2
Pięknie, ale jak powstają te
przetworzeniu) tak, aby stał się zrozumiały dla dz
więki?
procesora, robimy to, wciskając F7. Jeżeli nie Ależ bardzo prosto! Spójrzmy
było błędów (pokazują się one na dole ekranu) jeszcze raz na listing 1 (opisy
podłączamy wsuwki kabelków programatora obok linii). Procesor włącza i
na odpowiednie goldpiny naszej płytki, jak wyłącza głośnik (Sp) na określo-
na fotografii 6. Teraz włączamy zasilanie do ny czas w (us), po czym w trzech
układu i naciskamy klawisz F4. Jeżeli wszyst- pętlach powtarza to po kilka
ko jest w porządku, to otwiera się nowe okno (kilkadziesiąt) tysięcy razy. Tak
obsługi programatora, widać skompilowany wytworzony przebieg prostokąt-
program, który będzie wpisany do FlashROM- ny podawany jest potem przez
u. W małym okienku Chip zostanie znaleziony port 4 bezpośrednio na głośnik.
przez program i programator nasz ATtiny13, Zmieniać możemy do woli te
musimy jeszcze tylko wejść (jest to czynność czasy, również czasy przerwy
jednorazowa) do zakładki Lock and Fuse Bits między dz
więkami. Możemy
i zmienić fabryczne ustawienie Fusebit E na też dodać jeszcze kilka pętli wg
OFF (wyłączamy dzielnik częstotliwości zega- uznania (zostało jeszcze sporo
Rys. 3
ra przez 8) oraz zatwierdzić podświetlonym wolnej pamięci). Podaję odpo-
klawiszem Write FS widać to na rysunku 3. wiednio przekształcony wzór dla obliczenia wpisem (czwartą ikonką) do procesora, nacis-
Właściwe programowanie inicjujemy mysz- wartości waitus dla konkretnej częstotliwości. nąć myszką ósmą ikonkę (czerwony scalaczek z
ką, naciskając na czwartą ikonkę (scalaczek z Oto on: literką C)  czyszczenie pamięci ze starego pro-
czerwoną strzałką) rozpoczyna się programo- wartość waitus [us] = 1000000 : 2f [Hz] gramu. Jak widzisz, Drogi Czytelniku, możesz
wanie mikroprocesora. W głośniczku po chwili Pamiętajmy, że po każdej zmianie w programie, sam dokonywać zmian w programie, dowolnie
będzie słychać owoc naszej dotychczasowej trzeba go ponownie kompilować klawiszem F7, go modyfikować, a efekty praktycznie natych-
pracy, trzy różne dz
więki z przerwami ok. 5s. potem wchodzimy przez F4, a przed kolejnym miast podziwiać. Jeżeli z efektów jesteśmy
zadowoleni odłącza-
program:  strach na kuny
Listing 1
my nasz programator
 język: Bascom AVR
 napisał: Piotr Świerczek
od płytki i montujemy
 data: 10.05.2010
 stracha w pojez
dzie.
$regfile =  ATtiny13.dat  ustawiamy typ procesora
$crystal = 9600000  częstotliwość zegara
W Bascom AVR istnieje
$hwstack = 64  ustawienie wielkości stosu
też specjalna komenda
Dim A As Integer  miejsce w pamięci dla zmiennej A
Config Portb.4 = Output  port 4 (nóżka 3) ustawiamy jako wyjście
SOUND, ale jest bar-
Portb.4 = 0  wartość początkowa
dzo pamięciożerna i dla
Sp Alias Portb.4  port 4 otrzymuje nazwę Sp(głośnik)
 tutaj zaczyna się właściwy program
nas nie bardzo użytecz-
For A = 1 To 3000  początek pierwszej pętli
Sp = 0  ustaw na głośniku stan 0 na. Ale można samemu
Waitus 1000  czekaj 1000 us
popróbować!
Sp = 1  ustaw na głośniku stan 1
Waitus 1000  czekaj 1000 us
Next A  dodaj do A 1 i rób tak aż doliczysz do 3000
Piotr Świerczek
Wait 5  czekaj 5 sekund
For A = 1 To 3000  początek drugiej pętli
sp9egm@wp.pl
Sp = 0  jak wyżej tylko
Waitus 1500  czasy są inne i właśnie
Sp = 1  zmieniając te wartości
Wykaz
Waitus 1500  uzyskujemy inne
elementów
Next A  częstotliwości(wzór w tekście)
Wait 5
330� x 3 szt.
 początek trzeciej pętli
For A = 1 To 20000  tutaj np. trzeba było wydłużyć 4,7k� x 2szt.
Sp = 0  czas trwania dz
więku ponieważ włączanie i wyłączanie
100pF
Waitus 100  trwa bardzo krótko, jak łatwo zauważyć trzeba było zwiększyć
Sp = 1  ilość powtórzeń (okresów) przebiegu prostokątnego 100nF
Waitus 100
ATtiny13V
Next A
Wait 5
Piezo
Return  wróć na początek pierwszej pętli i tak
DB25M
 po kolei wykonuj wszystko bez końca.
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
59
59
Krzyżówka
Zajrzyj koniecznie do interesujących materiałów w czasopiśmie
AVT stosuje system rabatów dla wszystkich wiernych Czytelników
EdW, dokonujących zakupów w sieci handlowej AVT drogą sprzeda-
"Świat Radio" 8/10
ży wysyłkowej. Naklejenie na kartonik zamówienia trzech kuponów
wyciętych z trzech kolejnych najnowszych wydań EdW uprawnia do:
Generator sygnałowy S53MV
10% zniżki na zakup kitów AVT, TSM, Vellemana, 10% zniżki na
Jednym z podstawowych przyrządów w pracowni każdego radioama-
książki w ramach Księgarni Wysyłkowej AVT. Już zakup na sumę 99
tora jest przestrajany generator w.cz. Opisany układ wykorzystuje
zł pozwala zaoszczędzić kwotę równą cenie jednego numeru EdW.
technikę DDS, autorem układu jest Matjaz Vidmar S53MV. Zaletą
Uwaga! Podane zniżki dotyczą wyłącznie zamówień osób prywatnych.
opisanego generatora jest szeroki zakres częstotliwości pracy wyno-
szący od około 200kHz do 999,999MHz oraz różnorodne techniki
Kupon Kupon
Kupon
modulacji (AM, FM, sygnały lotnicze). W przypadku trybu z mo-
rabatowy rabatowy
rabatowy
dulacją amplitudy (AM) możemy regulować głębokość modulacji i
8/2010 8/2010
8/2010 EdW EdW
EdW
wysokość tonu modulującego, a przy modulacji częstotliwości (FM)
 dewiację i wysokość tonu modulującego.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Część cyfrowa zbudowana jest na procesorze ARM o oznaczeniu
LPC2138. Układ ten jest sterowany klawiaturą czterostykową na
A
23 1 2
przyciskach chwilowych. Informacje o trybie pracy układu pokazy-
B
16
wane są na standardowym wyświetlaczu 2 * 16 znaków LCD.
C
D
15
E
F
3 6
G
H
12
I
11
J
4
Rozwiązaniem krzyżówki z EdW 4/2010 jest hasło  Wzmacniacze
K
14 22 13
lampowe .
L
Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Tadeusz Greluk
M
 Kwidzyn, Michał Lisak  Lwówek Śląski, Dawid Ruchała  Nowy
N
18 8
Sącz, Marek Kowalski  Opole, Dariusz Wojtasik  Kielce i Zofia
O Wojdak  Kraków.
P
24 5
Listy z propozycjami krzyżówek i listy z ich rozwiązaniami 
R powinny być opatrzone dopiskiem  Krzyżówka lub znaczkiem # oraz
20
numerem tego wydania EdW. Wraz z propozycją nowej krzyżówki
S
należy przysłać oświadczenie (z własnoręcznym podpisem), że
T krzyżówka jest oryginalnym dziełem podpisanego i że nie była nigdzie
17
publikowana. Autorzy opublikowanych krzyżówek otrzymają nagrody
U
19 7
rzeczowe. Redakcja nie ingeruje w treść merytoryczną (precyzję
W
sformułowań) haseł krzyżówki.
Rozwiązania z tego numeru (tylko hasła) należy nadsyłać w ciągu
X
10
45 dni od ukazania się tego numeru EdW.
Y
21 9
Propozycje krzyżówek ostatnio przysłali: Patryk Guzek z
1 2 3 4 5 6 7 8
Warszawy i Marcin Koskowski z Zabrza.
Najlepsze spośród nadesłanych krzyżówek zostaną opublikowane
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
w jednym z numerów EdW.
Poziomo: R-1 Np. NAND. 7-U & wodny na banknocie.
A-1 Najmniejsza porcja energii. S-6 Złącze diody. 8-B Osobisty lub tożsamości.
A-12 Ferromagnetyk z dwoma biegunami. S-9 Chronologiczny zapis wydarzeń. 8-M Mechanizm modelarski.
B-5 Np. KM38. T-1 Np. do lotek. 9-H Echosonda.
C-1 Rodzaj tyrystora (np. BT136-600). U-10 Trumna bogato zdobiona. 10-A Połączenie plusa z minusem.
C-14 Płyn do łączenia różnych materiałów. W-10 Częstotliwość, przy której reaktancje 10-P Rezystor, którego wartość
D-6 Zmienia stany logiczne na przeciwne. cewki i kondensatora są równe. zmienia się pod wpływem napięcia.
E-1 Cewka z rdzeniem ferromagnetycznym. X-9 Dołączony do komputera. 11-H  Ożywia akumulatory.
E-15 Modulacja fazy. Y-5 Czasem by się przydała trzecia. 12-C Juliusz&  sławny pisarz.
F-8 Inaczej  Wiadomości . Y-16 Np. & 317. 12-P Najważniejsza część radia.
G-3 Centralna część atomu. Pionowo: 12-X  Wejście .
H-1 Lód na rzece. 1-A Dodatnia elektroda. 13-A Jednostka powierzchni gruntu.
H-16  Włączone . 1-H PC. 13-I Multimetr.
I-5 Środek masowego przekazu. 1-R Inaczej ogniwo. 14-P Przetwornik elektroakustyczny.
J-1 AVT-2394. 3-A Krótka kreskówka lub film. 15-A Naklejka.
J-9 Promieniowanie UV. 3-J & alarmowa. 15-I Do otwierania zamków.
K-5 Może być Zenera. 3-T Najczęściej jest ferrytowy. 16-M Rura jarzeniowa.
L-9 Jednośladowy pojazd drogowy. 4-R Główny parametr głośników. 16-U Modulacja amplitudy.
M-1 Pierwiastek o symbolu Ti. 5-A & myślenia. 17-A Pancerna szafka.
M-15 Symbol cynku. 5-I Pierwiastek chemiczny o l.a. 86. 17-F Jedno z narzędzi do trasowania.
N-8 Może być atomowa. 5-T Dioda działająca w kierunku zaporowym. 17-P Koło.
N-16 Jedno z pism AVT (skrót). 6-D Syn Dedala. 17-X Modulacja częstotliwości.
O-3  Początkujący . 6-N Imitacja przedmiotów, rzeczy.
P-10 Jednostka mocy. 7-A Symbol chemiczny miedzi. Autorem krzyżówki jest
P-14 Nie stereo. 7-I Ulica, jezdnia. Mateusz Maliszewski z Olsztyna.
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 65
Forum Czytelników
Zegar
Zegar
CMOS
CMOS
Od redakcji: Prezentowany układ został wykonany przez bardzo młodego, kilkunastoletniego Czytelnika, który
nie posiada doświadczenia w zakresie wykorzystywania układów CMOS rodziny 4000. Publikujemy jego niedoskonały
układ, zawierający liczne niedoróbki, jako zachętę i przykład wytrwałości w rozwiązywaniu napotkanych problemów.
Już od dłuższego czasu myślałem o budowie cowego 1Hz. Składa się on z generatora 2Hz Cały problem ze zrealizowaniem generato-
zegara pozbawionego mikroprocesora. Dobra ku i dzielnika (przez 2) opartego na przerzutniku ra wynika z wielu czynników. Niekoniecznie
temu okazja nadarzyła się w momencie ogłosze- D. Na schemacie są to układy U14A i U15 wystartuje on z wartościami rezystorów poda-
nia przez Redakcję EdW konkursu dotyczącego wraz z kilkoma dodatkowymi elementami. wanymi w notach katalogowych. Sprawy nie
płytek drukowanych  zegar sterowany
VCC
U1A
S3
Rys. 1 Schemat ideowy U4 16 SEKUNDY JEDNOR
CI
15 układami scalonymi z natury rzeczy
4518A
3 5 9 7
VCC
1 A A a a
g
będzie potrzebował skomplikowanej
CLK 4 3 10 6
6
R56 VCC
R55 B B b b
2
ENA 5 2 11 4
1
1
1k
U15 100k C C c c b
16 7 f
płytki drukowanej. Postanowiłem więc
a
a
C1 RES 6 4 12 2
D D d d
7 U14A
Q4 VCC 13 1
32768Hz
3
2
7
6
8
H
z
4543 e e
c
połączyć przyjemne z pożytecznym i 11 5 e
1
1
2 1 d
OSC1 Q5 1 15 9
100nF
4 LD f f
R58
Q6 Q 6 14 10
Q
X1 dp
X
1
zaprojektować zegar, którego płytka g
g
U10A PH
10M 4060 6 4 R43
Q7 RST 7 5
BI DP CC
14 6 1k
R57 Q8
SET
drukowana będzie pracą konkursową, a
10 13 W1
!OSC0 Q9
D CLK
8
15
sam układ ciekawą alternatywą, pozwa- Q10
10k
C8 C9
5 3
9 1
OSC0 Q12
2
VCC
lającą oderwać się na chwilę od świata Q13
VCC U1B
3
33pF 100pF
Q14 SEKUNDY DZIESIĄTKI
U5 16
12
mikroprocesorów. Projektując płytkę,
RST 4518B
11 5 9 7
1
1
9 A A a a
g
CLK 12 3 10 6
6
popełniłem jednak błąd, który opóz
nił
C2
8 10 B B b b
ENA 13 2 11 4
1
1
100nF C C c c b
15 f
a
a
prace nad układem i w konsekwencji RES 14 4 12 2
D D d d
VCC 13 1
R44
T1 e
4543 e c
e
spóz
niłem się z wysłaniem materia- R48 1k d
1 15 9
1k
LD f f
VCC
6 14 10
dp
VCC g
g
PH
VCC
łów w terminie konkursu (wysyłając U11A
7 5
BI
BC548 DP CC
R52
tylko inne, mniejsze płytki). Mimo to W2
S1
2,2M 8
U13A U13B
postanowiłem dokończyć układ, czego
VCC
VCC U2A
owocem jest niniejszy artykuł. R51
C6
U6 16 MINUTY JEDNOR
CI
100k
U12A
100nF
4518A
Oprócz podstawowej funkcji każ-
3 5 9 7
1 A A a a
g
CLK 4 3 10 6
6
4071
dego zegara, jaką jest odmierzanie VDD 2 B B b b
ENA 5 2 11 4
1
1
C3
14 13 12 11 10 9 8 7 C C c c b
f
a
a
RES 6 4 12 2
100nF
czasu, projekt ma przede wszystkim D D d d
+
VCC 13 1
R45 e
4543 e c
e
d
1 15 9
pozwolić na chwilę odpoczynku od 1k f
LD f
6 14 10 dp
g
g
U10B PH
7 5
układów mikroprocesorowych, domi-
BI DP CC
1 2 3 4 5 6 7
W3
nujących w dzisiejszej elektronice.
8
VSS
4001
Niektórym zapewne przypomni ukła- VDD
VCC
14 13 12 11 10 9 8
VCC U2B
dy konstruowane u początków przygo-
+ U7 16 MINUTY DZIESIĄTKI
4518B
11 5 9 7
1
1
dy z elektroniką, młodszym uświadomi,
9 A A a a
g
CLK 12 3 10 6
6
C4 B B b b
10
że można zrobić układ elektroniczny ENA 13 2 11 4
1
1
100nF 15 C C c c b
f
a
a
RES 14 4 12 2
1 2 3 4 5 6 7 D D d d
nie pisząc programu, a może kogoś VCC 13 1
R46 T2 e
4543 e c
e
VSS
R49 1k d
1 15 9
1k f
LD f
skłoni do cofnięcia się w czasie o kilka- VCC
6 14 10
dp
VCC g
g
PH
U11B
7 5
BI DP CC
naście czy kilkadziesiąt lat. VCC BC548
R54 W4
S2
2,2M 8
W zegarze nie zaimplementowano
U13C U13D
funkcji budzika ani innych modnych
VCC
U3A
R53
C7 VCC
bajerów, typu pomiar temperatury, U8 16 GODZINY JEDNOR
CI
100k
U12B
100nF
4518A
3 5 9 7
1 A A a a
czy kalendarz. Czas ustawia się przy- g
CLK 4 3 10 6
6
2 B B b b
ENA 5 2 11 4
1
1
ciskami S1 (minuty) i S2 (godziny), VDD 4069 C C c c b
7 f
a
a
RES 6 4 12 2
14 13 12 11 10 9 8 D D d d
VCC 13 1
dodatkowo zliczanie sekund możemy e
4543 e c
e
+
d
1 15 9
U10C LD f f
6 14 10
dp
zatrzymać, wciskając S3. I na tym g
g
PH
VCC
7 5
BI DP CC
U11C
kończy się obsługa zegara.
W5
T3
R50 1k
8
1 2 3 4 5 6 7
VSS
VCC
Opis układu
VCC U3B
4081
VDD
BC548
U9 16 GODZINY DZIESIĄTKI
14 13 12 11 10 9 8
Schemat ideowy układu jest pokazany
4518B
11 5 9 7
1
1
+
9 A A a a
g
na rysunku 1. Jedną z ważniejszych CLK 12 3 10 6
6
10 B B b b
ENA 13 2 11 4
1
1
C5
f
15 C C c c b
a
części jest generator przebiegu wzor- a
RES 14 4 12 2
100nF
D D d d
VCC 13 1
R47 e
4543 e c
e
d
1 2 3 4 5 6 7 1 15 9
1k f
LD f
6 14 10 dp
VSS g
g
PH
7 5
BI DP CC
W6
60
8
VCC
VCC
GND
VCC
GND
VCC
GND
VCC
VCC
GND
VCC
VCC
GND
VCC
VCC
GND
VCC
VCC
GND
VCC
Forum Czytelników
ułatwia również fakt, że w każdej nocie poda- dziesiętnym. Następna połówka odpowiada kondensatorem do masy, z większym konden-
je się inne wartości elementów zewnętrznych. za dziesiątki sekund i powinna zliczać tylko satorem równolegle do przycisku... itd., nie
Po wielu próbach udało mi się doprowadzić w cyklu 0...5. Dlatego tym razem za reseto- dały wystarczających rezultatów. Zastosowane
ten blok zegarka do poziomu  wstępnie dzia- wanie tego i taktowanie następnego układu  moduły to tzw. przerzutniki na bramkach
ła . Pomiary wykazały jednak, że genero- odpowiada bramka AND. Wątpliwości może NOR. W momencie podania na wejście impul-
wana częstotliwość jest niedokładna. Zegar budzić obecność tranzystora T1 i bramki OR su, na wyjściu pojawia się zawsze impuls
śpieszyłby się znacznie. W takiej sytuacji (U12A). Otóż każda połówka układu 4518 po tej samej długości, określonej wzorem t =
zaleca się wykorzystanie trymera równole- podłączeniu napięcia zasilania musi zostać 0,7*R*C. Pojemność podaje się w faradach,
gle do kondensatora C8. Ma to pozwolić na zresetowana. W przeciwnym razie nie można oporność w omach, czas uzyskuje się w sekun-
wyregulowanie częstotliwości, w niewielkim, przewidzieć, jakie stany będą panowały na dach. W tym układzie jest to ok. 150ms.
aczkolwiek wystarczającym do usunięcia wyjściu. Tę funkcję w wypadku U1B pełni Pozostałe fragmenty układu kolejno się
problemu zakresie. Przynajmniej w teorii. W para C2, R44 (analogicznie również pozostałe powtarzają, jedyną nowością może być jesz-
praktyce okazało się, że zmiany pojemności w pary dla pozostałych liczników). Generuje cze sposób resetowania U3A i U3B. Liczniki
szerokich zakresach nie przynoszą oczekiwa- ona, zaraz po podłączeniu zasilania, krótki te odpowiadają za zliczanie godzin, a więc w
nych, a dokładniej żadnych zmian. Pomogła impuls resetujący układ. cyklu 0...23. Resetowane są po przepełnie-
natomiast zmiana napięcia zasilającego, które Tranzystor nie pozwoli temu impulsowi niu (24) wykrywanym przez bramkę AND
również ma w niewielkim stopniu wpływ na na  przedostanie się dalej , ponieważ spowo- (U11C). Ze względu na połączenie obwodów
częstotliwość. Przy 9V (poprzednio 5V) nie dowałoby to niepożądane zwiększenie stanu U3A i U3B, zastosowałem dla nich wspólny
zaobserwowałem niedokładności odmierza- licznika U2A. W testowej wersji zegara, pró- blok resetowania po podłączeniu zasilania.
nego czasu. Jest to właściwie wszystko, jeśli bowałem impuls zablokować diodą, jednak nic W układzie można zastosować zarówno
chodzi o generator. Następnie przebieg jest to nie dało i byłem zmuszony szukać innych wyświetlacze ze wspólną katodą, jak i anodą.
dzielony przez przerzutnik D, który pracuje metod. W podobnej roli pracuje także bramka Wystarczy jedynie zmiana pozycji zworek
w klasycznej aplikacji dzielnika przez 2. OR. U2A może być taktowany z dwóch z
ró- przy układach 4543 i wyświetlaczach.
Wejście łączymy z zanegowanym wyjściem deł. Po pierwsze, w momencie przepełnienia
(Q\), dzięki czemu sygnał na wyjściu nie- licznika sekund. Po drugie, przyciskiem S1 Montaż i uruchomienie
zanegowanym (Q) ma częstotliwość równą w momencie ustawiania czasu. Nieobecność Płytka drukowana przedstawiona jest na
połowie częstotliwości z wejścia zegarowego bramki OR w konsekwencji powodowałaby rysunku 2. Montaż jest klasyczny i nie
CLK. Wejścia SET i RESET nie są nam w resetowanie U2A przy każdym wciśnięciu S1 wymaga specjalnych wyjaśnień. Układ nie
tym wypadku potrzebne  łączymy je z masą.  stan wysoki byłby podawany zarówno na wymaga uruchamiania i po poprawnym
Tak uzyskany sygnał wędruje na wejście wejście CLK, jak i poprzez rezystor na bazę zmontowaniu powinien od razu pracować.
układu 4518 (U1A). Dekoder 4543 (U4) T1. Stąd obecność bramki. Ewentualnego dostrojenia potrzebować może
zaświeca odpowiednią cyfrę na wyświetlaczu. Na pewno część osób zastanawia się, czemu najwyżej generator. Polecam eksperymen-
Kolejna połówka 4518 (U1B) jest taktowa- służą bloki oparte na bramkach NOR przy ty z pojemnościami kondensatorów C8 i
na zanegowanym sygnałem Q4 z połówki przyciskach S1 i S2 i czy konieczne było ich C9. Gdyby generator nie chciał wystartować,
U1A i układ poprawnie zlicza w systemie zastosowanie. Bloki te służą eliminacji drgań warto spróbować również różnych napięć
styków przy- zasilających. Od 3V, przez 5V, 9V, a nawet
Rys. 2 Schemat montażowy
cisku i niestety 12V. Na ten temat jest tyle opinii, ile osób ów
były koniecz- generator uruchamiało, a nawet więcej...
nością. Proste Przewody zasilające można po przyluto-
rozwiązania z waniu zalać  klejem na gorąco w miejscu
kondensatorem styku z płytką. Jest to bardzo trwałe rozwią-
równolegle do zanie. Układu nie warto zasilać z baterii, jeśli
przycisku, z ma na widoku zabawić dłużej niż jeden dzień.
Zwykła bateria 9V nie starcza nawet
Wykaz
na 24h pracy ze względu na duży
elementów
pobór prądu wyświetlaczy.
R1-R50,R56. . . . . . . . 1k�
R51,R53,R55 . . . . . 100k�
Możliwości zmian
R52,R54 . . . . . . . . 2,2M�
Możemy wykorzystać inne z
ródło prze-
R57 . . . . . . . . . . . . . 10k�
biegu 1Hz, np. mikroprocesor  będzie
R58 . . . . . . . . . . . . .10M�
zdecydowanie łatwiej i dokładniej, jed-
C1-C7 . . . . . . . . . . . 100nF
nak wtedy nie będzie to już zegar bez
C8 . . . . . . . . . . . . . . . 33pF
mikroprocesora. Warto też zastanowić
C9 . . . . . . . . . . . . . . 100pF
się nad zastąpieniem R1...R42 rezysto-
T1-T3. . . . . . . . . . . .BC548
rami o mniejszej oporności. Zwiększy
U1-U3 . . . . . . . . . .CD4518
to jasność wyświetlaczy. Dla rezysto-
U4-U9 . . . . . . . . . .CD4543
rów 1k� wyświetlacz jest czytelny w
U10 . . . . . . . . . . . .CD4069
świetle dziennym i nie przeszkadza w
U11 . . . . . . . . . . . .CD4081
nocy, jednak tę kwestię pozostawiam
U12 . . . . . . . . . . . .CD4071
upodobaniom Czytelników.
U13 . . . . . . . . . . . .CD4001
Chętnie odpowiem na wszelkie
U14 . . . . . . . . . . . .CD4013
dodatkowe pytania nadsyłane mailem.
U15 . . . . . . . . . . . .CD4060
X1 . . . . . . . kwarc 32768Hz
Adam Kulpiński
W1-W6 . wyświetlacze LED
kulpina@onet.eu
S1-S3 . . . . . . microswitche
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
61
61
61
Forum Czytelników
Oszczędny zasilacz
Oszczędny zasilacz
symetryczny
symetryczny
Oszczędny zasilacz symetryczny to uniwer- kompensują
salny zasilacz laboratoryjny, niezastąpiony w wewnęt r z-
pracowni elektronicznej. Służy do zasilania ny wzmac-
urządzeń napięciem symetrycznym lub poje- niacz błędu.
dynczym o wartości 5V 30V i maksymalnym Elementy R1
prądem 2A. i C6 ustalają
Zawiera także gniazdo USB do zasilania częstotliwość
napięciem 5V\0,5A urządzeń przenośnych gener at or a
oraz wyświetlacz LCD pokazujący wartość kluczującego
napięcia na wyjściach zasilacza. na ok. 100kHz.
Dzięki zastosowaniu stabilizatorów impul- Dławik L1
sowych zasilacz ma sprawność od 75% do pozwala na
85%. Stabilizator impulsowy oparty jest o o b n i ż e n i e
kostkę L4960, a jego działanie polega na klu- napięcia bez strat mocy, a energia na nim Schemat ideowy modułu wyświetlacza
czowaniu sygnałem PWM dławika, w którym zgromadzona dzięki diodzie D1 ładuje kon- pokazany jest na rysunku 2. Do mikrokon-
gromadzi się energia zamieniana na napięcie. densatory C7, C8 i C9. Dzielnik napięcia, trolera ATmega8 podłączony jest wyświetlacz
złożony z rezystora R3 i potencjometru P1, LCD 2*16 oraz wyjścia wzmacniacza LM358.
Opis układu umożliwia regulację napięcia wyjściowego Wzmacniacze pracują w konfiguracji wzmacnia-
Zasilacz składa się z dwóch jednakowych w zakresie 5V 30V. Opcjonalny rezystor czy różnicowych, które reagują na różnicę napięć
bloków, zasilanych napięciem zmiennym R2POMIAR ma wartość 100m� i służyłby występujących na dzielnikach R5 i R6 oraz R11 i
24V z symetrycznego transformatora toroi- do ewentualnego pomiaru prądu. Jednak w R12 (podłączonych do wyjść zasilacza).
dalnego o mocy 100W. Bezpiecznik F1 chroni konfiguracji jak na schemacie powodował- Napięcie z wyjść wzmacniaczy jest mierzo-
uzwojenie pierwotne transformatora. Schemat by dodatkowy spadek napięcia wyjściowego, ne przez wewnętrzny przetwornik A/C mikro-
ideowy zasilacza znajduje się na rysunku zwiększałby rezystancję wyjściową zasilacza kontrolera i po przetworzeniu na wyświetla-
1. Napięcie zmienne 24V jest prostowane i dlatego w wersji podstawowej jest zastąpio- czu LCD wyświetlona zostaje informacja o
w mostku prostowniczy M1 i filtrowane na ny zworą. Kondensator Cosc służy do syn- wartości napięcia wyjściowego dodatniego
kondensatorach C1 i C2, gdzie osiąga war- chronizacji generatorów kluczujących bloku i ujemnego. Potencjometrem P1 ustawiamy
tość ponad 30V. Bezpiecznik F2 zabezpiecza dodatniego i ujemnego. kontrast wyświetlacza. Listing programu
przed poborem prądu powyżej 2A. Układ
Rys. 1
L4960 to monolityczny impulsowy scalony + Uwyj
R2POMIAR
stabilizator napięcia. Kondensator C3 ustala
100mR
C4
czas łagodnego startu po
+30V PKT1B
330pF PKT1A PKT3B
U1
włączeniu zasilania.
F2 R2 15k
C5
1 3 C6
Kondensat ory IN FCOMP P1
2
2A FB 10k
C4, C5 i rezy- 6 5 33nF
SS OSC
4 7
GND OUT R12.2nF
stor R2
M1
C1 L4960
C3
4.7k
2.2uF
C2
L1
100nF
2200uF
KBL02
C8
220uH
R3
+230V
D1
C7
2k
C9
BYW29
330uF
100nF
330uF
PKT3A
F1
0,5A
TRAFO
Cosc
100pF
C13 330pF
PKT4B
U2
C14
F3 R5 15k
1 3 C15
IN FCOMP P2
2
2A FB 10k
6 5 33nF
TST100
SS OSC
4 7
GND OUT R42.2nF
M2
C12
L4960
4.7k
2.2uF
C10
N C11
L2
100nF
KBL02
2200uF
C17
220uH
C18 R6
D2
C16
2k
BYW29
PKT2A PKT2B PKT4A
330uF 330uF 100nF
R5POMIAR
100mR - Uwyj
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
62
Forum Czytelników
+5V +5V
P1
Możliwości zmian
10k
Transformator (z dwoma napięcia-
LCD 2*16
U1
1 1 28
mi wtórnymi) może być inny, ogra-
GND (RST)PC6 PC5(ADC5/SC)
2 2 27
VCC (RXD)PD0 PC4(ADC4/SD)
3 3 26 niczeniem jest napięcie wejściowe
VO (TXD)PD1 PC3(ADC3)
4 4 25
RS (INT0)PD2 PC2(ADC2)
układu L4960, którego maksymal-
5 5 24
R/W (INT1)PD3 PC1(ADC1)
R1
6 6 23
na wartość wynosi 46V.
ENA (XCK/T0)PD4 PC0(ADCO)
100k
7
D0
U3B
8 7 22 Maksymalny prąd, jaki można
D1 +5V VCC AGND
9 8 C2
LM358
D2 GND
uzyskać ze stabilizatora, to 2,5A.
10 21
D3 AREF
C1
11 9
Zamiast L7805 można użyć
D4 (XT1/OS1)PB6
100nF
12 20 100nF
D5 AVCC
13 10 jakiejś przetworniczki obniżającej
D6 (XT2/OS2)PB7 R2 R4 R3
14 19 +5V
D7 (SCK)PB5 100k100k 100k
napięcie do 5V, wtedy zasilacz
15 11 18 C7
L+ (T1)PD5 (MISO)PB4
16 12 17
będzie jeszcze bardziej oszczędny.
L- (AIN0)PD6 (MOSI/OC2)PB3
13 16
(AIN1)PD7 (SS/OC1B)PB2
U3A Można dołożyć obwód pomiaru
14 15
CON16
R0 100nF
(ICP)PB0 (OC1A)PB1 R5
10R
prądu obciążenia oraz zrealizować
ATmega8
10k
R7
ogranicznik prądowy, odłączający
LM358
R6
U2
100k
+30V +5V
R9 100k
L7805
zasilane urządzenie po przekrocze-
IN OUT
GND
100k niu ustalonego prądu obciążenia.
C3
R8 R10
C4 C5 C6
100k 100k
100nF 100nF
100uF 1000uF
Artur Piernikarczyk
PKT4A PKT4B
R12 R11
PKT3A arturdomek@wp.pl
10k 100k
Rys. 2 PKT3B
Od Redakcji.
Rys. 3 Skala 50%
Rys. 4 Skala 50%
Proponowany spo-
sób włączenia rezy-
storów pomiaru
prądu powodowałby
zwiększenie rezy-
stancji wyjściowej i
pogorszenie stabili-
zacji. W przypadku
pojedynczego  gór-
nego zasilacza,
usterkę tę można
bardzo łatwo popra-
wić, dołączając
potencjometr P1
 z drugiej strony
rezystora pomiaro-
napisanego w Bascomie można ściągnąć z LCD, gniazdo USB oraz potencjo- wego R2POMIAR,
Elportalu. Mikrokontroler, wyświetlacz LCD metry P1 i P2 należy zamocować czyli na wyjściu. W
oraz USB są zasilane napięciem 5V ze stabi- na panelu czołowym obudowy. Przewody z przypadku  dolnego zasilacza analogiczna
lizatora L7805. punktów  +Napięcie wyjściowe ,   Napięcie przeróbka nie jest możliwa z uwagi na włą-
wyjściowe , GND należy zakończyć gniaz- czenie rezystora pomiarowego R5POMIAR
Montaż i uruchomienie dami bananowymi i wyprowadzić także na w obwodzie masy układu U2.
Montaż rozpoczynamy od wlutowania zwór, panel czołowy. Schematy montażowe płyt-
rezystorów, kondensatorów i wzmacniacza ope- ki zasilacza i płytki
Pozostałe
Wykaz elementów
racyjnego. Punkty PKT3A, PKT3B, PKT4A, modułu wyświetla-
L1,L2 . . . . . . . . . . . . . . dławik 220�H/2,5A
Zasilacz
PKT4B na płytce zasilacza należy połączyć cza znajdują się na
TRAFO . . . .transformator toroidalny 100W 2*24V
Rezystory
przewodami z odpowiednimi punktami na płyt- rysunkach 3 i 4.
F1 . . . . . . . . . . . . .bezpiecznik zwłoczny 0,5A
R1,R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4,7k�
ce modułu wyświetlacza. Układy L4960 i diody
F2,F3 . . . . . . . . . . . . . bezpiecznik szybki 2A
R2,R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15k�
D1, D2 należy przymocować
Moduł wyświetlacza
R3,R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2k�
do radiatorów, stosując pastę
Rezystory
P1,P2 . . . . . . . . . . . . . . 10k� potencjometr
silikonową i przekładki miko-
R0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10�
R2POMIAR, R5POMIAR . . . . . . . . . . . . zwora
we np. pod diody. Przekładki
R1-R4, R6-R11 . . . . . . . . . . . . . . . . .100k�
Kondensatory
mikowe są niezbędne, ponie-
R5,R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k�
C1,C10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2200�F/35V
waż metalowa obudowa diody
P1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 10k� potencjometr
C2,C9,C11,C18 . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
i układu L4960 znajdują się na
Kondensatory
C3,C12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2�F/35V
różnych potencjałach. Teraz
C1,C2,C4,C6,C7 . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
C4,C13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330pF
można włożyć układy do płyt-
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100�F/35V
C5,C14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33nF
ki, unieruchomić radiatory i
C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1000�F/16V
C6,C15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2,2nF
wlutować układy. Stabilizator
Półprzewodniki
C7,C8,C16,C17 . . . . . . . . . . . . . 330�F/35V
L7805 także należy przymo-
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ATmega8
Półprzewodniki
cować do radiatora i przewo-
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L7805
D1,D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BYW29
dami połączyć z płytką modu-
U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LM358
M1,M2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . KBL02
łu wyświetlacza. Wyświetlacz
Wyświetlacz LCD 2*16
U1,U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L4960
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch Sierpień 2010
63
63
7
8
4
6
5
1
4
2
8
3
Forum Czytelników
R
Robot  Kris
obot 
Kris
Zadanie 161 Szkoły Konstruktorów dotyczyło jednej strony zaokrąglony w celu ślizgania stronnie. Pomiędzy jednym serwomechani-
budowy robota. Postanowiłem zmierzyć się się po powierzchni. Pokryty on został zieloną zmem a drugim został wykonany otwór o
z nim i wykonać coś takiego. Początkowo taśmą izolacyjną, żeby dopasować kolory- średnicy 10mm do przeciągnięcia przewodów
myślałem o zastosowaniu mikroprocesora, stykę do całego robota. W celu zwiększe- serwomechanizmów.
mostka H i jakichś czujników. Kiedy jed- nia wykrywalności przeszkód i omijania ich, Napęd stanowią dwa serwomechanizmy
nak zacząłem czytać notę katalogową układu druty zostały skrzyżowane, co daje efekt taki, modelarskie ES-030, które zostały odpowied-
L293D, wpadł mi do głowy pomysł, aby zro- że lewy mikroprzełącznik wykrywa obiekty z nio do tego przygotowane (przerobione). Do
bić  prostą prostotę na tym właśnie układzie prawej strony, a prawy na odwrót. Drut został podwozia zostały przymocowane klejem na
i nazwać go  Kris . Próby trwały dość długo i przymocowany do dz
wigni przełącznika za gorąco.
przy okazji spaliłem jeden układ, ale w końcu pomocą kleju na gorąco. Tym samym sposo- Zasilanie to cztery baterie AA (paluszki)
próby zakończyły się powodzeniem i powsta- bem owe czujniki zostały przymocowane do lub akumulatorki AA podłączone szeregowo.
ła elektronika mojego  Krisa . platformy jezdnej. Przed układem zastosowałem kondensator
Koła zostały wykonane z elektrolityczny o pojemności
Wykaz elementów
Opis układu 5mm płyty panelowej, w któ- 100�F w celu filtrowania z
100�F
Na rysunku 1 przedstawiony jest schemat. rej otwornicą wyciąłem koło zasilania wszelkiego rodza-
LED migająca 3mm
Elektronika to układ L293D, który cechuje o średnicy 60mm. Dodatkowo ju śmieci. Nie użyłem stabi-
L293D
się tym, że w jednej obudowie są cztery wyj- w celu upiększenia ich zostały lizatora napięcia, ponieważ
Mikroprzełącznik SPDT  2 szt.
ścia na silniki i cztery wejścia do sterowania pomalowane obustronnie farbą układ L293D może pracować
Goldpiny 1x2  2 szt.
ich kierunkiem za pomocą jednego sygnału do robienia soldermaski, która z napięciem wejściowym nie
Serwomechanizm ES030  2 szt.
GND oraz dwa wejście PWM do sterowania jest utwardzalna na gorąco. większym niż 36V na silniki
szybkością tych silników  ja je podłączyłem Do kół zostały przymocowane i 7V na logikę układu, a ser-
do  + zasilania. Aby nie przegrzać układu klejem na gorąco orczyki serwomechanizmów womechanizmy działają w zakresie napięć
L293D przy lutowaniu, zastosowałem pod- modelarskich. Jako trzecie koło zastosowałem 4,5& 6V, więc spokojnie mogę to zasilać z 4
stawkę pod ten układ. Dla lepszego efektu koło od fotela, kupione w sklepie żelaznym. baterii 1,5V lub akumulatorków AA (1,2V).
wizualnego i świetlnego dodałem dwie czer- Ogumienie zostało wykonane z kawałka gumy Włożone zostały one do koszyka na baterie,
wone migające diody LED, które mają działać (dętki) o grubości 2mm, przyklejonej na koło do którego jest podłączony główny prze-
jak kierunkowskazy. klejem na gorąco. W przypadku układu mode- łącznik kołyskowy, wyłączający zasilanie w
Czujniki to dwa mikroprzełączniki SPDT, lowego wstążka z gumy ma wymiary 18,8 i całym robocie. Koszyk i przełącznik są połą-
do których został przymocowany kawałek 0,5cm. Naklejałem ją stopniowo i dokładnie czone z platformą klejem na gorąco.
wygiętego drutu półstalowego, który jest z dociskałem gumę, aby koło jak najbardziej
było kołem. Teraz koła mają średnicę Montaż i uruchomienie
6,4cm. Układ można zmontować na płytce uniwer-
Rys. 1
Platforma jezdna wykonana jest z salnej. Poprawnie zmontowany powinien
VCC
laminatu szklano-epsydowego. Projekt zadziałać od razu. Praktycznie wszystko, bo
IC1 platformy narysowałem ołówkiem na 90% robota, jest wykonane z laminatu. Jak już
1 16
papierze milimetrowym, następnie skse- pisałem, prawie wszystko jest zamocowane
1-2EN VCC1
2 15
1A 4A
rowałem i wyciąłem, a póz
niej przyło- na kleju na gorąco, ponieważ jest to bardzo
3 14
1Y 4Y
S
i
l
n
i
k
2
Silnik 1 Silnik 2
S
i
l
n
i
k
1
4 13
żyłem do kawałka laminatu i obrysowa- popularny sposób łączenia, w miarę wytrzy-
GND1 GND3
5 12
GND2 GND4
LED1 LED2
łem ołówkiem. Do cięcia i szlifowania mały i zarazem tani.
6 11
2Y 3Y
7 10
ostrych krawędzi powstałych po cięciu
2A 3A
VCC 8 9 VCC
VCC2 3-4EN
wykorzystałem miniszlifierkę. Nie ukry- Krzysztof A
oś
L293D wam, że to rozwiązanie jest  kurzo-
dajne , ale skuteczne i dające bardzo Od redakcji: Przedstawiony prosty i nie-
S2 S1
VCC
ładne efekty. Wcięcia na koła wykona- zbyt doskonały pojazd-robot został zreali-
łem, szlifując laminat ściernikiem aż zowany przez 12-letniego uczestnika Szkoły
VCC
do uzyskania pożądanego kształtu. Aby Konstruktorów. Projekt ten powinien być
G1
C1
wszystko nabrało efektu końcowego, zachętą dla innych Czytelników, by nie
platformę tę pokryłem wspomnianym bali się podejmować zadań, które tylko na
100u
przeze mnie wcześniej lakierem, obu- pozór są bardzo trudne.
Sierpień 2010 El ekt roni ka dl a Wszyst ki ch
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
64
+
4V110R
Krzyżówka
Zajrzyj koniecznie do interesujących materiałów w czasopiśmie
AVT stosuje system rabatów dla wszystkich wiernych Czytelników
EdW, dokonujących zakupów w sieci handlowej AVT drogą sprzeda-
"Świat Radio" 8/10
ży wysyłkowej. Naklejenie na kartonik zamówienia trzech kuponów
wyciętych z trzech kolejnych najnowszych wydań EdW uprawnia do:
Generator sygnałowy S53MV
10% zniżki na zakup kitów AVT, TSM, Vellemana, 10% zniżki na
Jednym z podstawowych przyrządów w pracowni każdego radioama-
książki w ramach Księgarni Wysyłkowej AVT. Już zakup na sumę 99
tora jest przestrajany generator w.cz. Opisany układ wykorzystuje
zł pozwala zaoszczędzić kwotę równą cenie jednego numeru EdW.
technikę DDS, autorem układu jest Matjaz Vidmar S53MV. Zaletą
Uwaga! Podane zniżki dotyczą wyłącznie zamówień osób prywatnych.
opisanego generatora jest szeroki zakres częstotliwości pracy wyno-
szący od około 200kHz do 999,999MHz oraz różnorodne techniki
Kupon Kupon
Kupon
modulacji (AM, FM, sygnały lotnicze). W przypadku trybu z mo-
rabatowy rabatowy
rabatowy
dulacją amplitudy (AM) możemy regulować głębokość modulacji i
8/2010 8/2010
8/2010 EdW EdW
EdW
wysokość tonu modulującego, a przy modulacji częstotliwości (FM)
 dewiację i wysokość tonu modulującego.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Część cyfrowa zbudowana jest na procesorze ARM o oznaczeniu
LPC2138. Układ ten jest sterowany klawiaturą czterostykową na
A
23 1 2
przyciskach chwilowych. Informacje o trybie pracy układu pokazy-
B
16
wane są na standardowym wyświetlaczu 2 * 16 znaków LCD.
C
D
15
E
F
3 6
G
H
12
I
11
J
4
Rozwiązaniem krzyżówki z EdW 4/2010 jest hasło  Wzmacniacze
K
14 22 13
lampowe .
L
Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Tadeusz Greluk
M
 Kwidzyn, Michał Lisak  Lwówek Śląski, Dawid Ruchała  Nowy
N
18 8
Sącz, Marek Kowalski  Opole, Dariusz Wojtasik  Kielce i Zofia
O Wojdak  Kraków.
P
24 5
Listy z propozycjami krzyżówek i listy z ich rozwiązaniami 
R powinny być opatrzone dopiskiem  Krzyżówka lub znaczkiem # oraz
20
numerem tego wydania EdW. Wraz z propozycją nowej krzyżówki
S
należy przysłać oświadczenie (z własnoręcznym podpisem), że
T krzyżówka jest oryginalnym dziełem podpisanego i że nie była nigdzie
17
publikowana. Autorzy opublikowanych krzyżówek otrzymają nagrody
U
19 7
rzeczowe. Redakcja nie ingeruje w treść merytoryczną (precyzję
W
sformułowań) haseł krzyżówki.
Rozwiązania z tego numeru (tylko hasła) należy nadsyłać w ciągu
X
10
45 dni od ukazania się tego numeru EdW.
Y
21 9
Propozycje krzyżówek ostatnio przysłali: Patryk Guzek z
1 2 3 4 5 6 7 8
Warszawy i Marcin Koskowski z Zabrza.
Najlepsze spośród nadesłanych krzyżówek zostaną opublikowane
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
w jednym z numerów EdW.
Poziomo: R-1 Np. NAND. 7-U & wodny na banknocie.
A-1 Najmniejsza porcja energii. S-6 Złącze diody. 8-B Osobisty lub tożsamości.
A-12 Ferromagnetyk z dwoma biegunami. S-9 Chronologiczny zapis wydarzeń. 8-M Mechanizm modelarski.
B-5 Np. KM38. T-1 Np. do lotek. 9-H Echosonda.
C-1 Rodzaj tyrystora (np. BT136-600). U-10 Trumna bogato zdobiona. 10-A Połączenie plusa z minusem.
C-14 Płyn do łączenia różnych materiałów. W-10 Częstotliwość, przy której reaktancje 10-P Rezystor, którego wartość
D-6 Zmienia stany logiczne na przeciwne. cewki i kondensatora są równe. zmienia się pod wpływem napięcia.
E-1 Cewka z rdzeniem ferromagnetycznym. X-9 Dołączony do komputera. 11-H  Ożywia akumulatory.
E-15 Modulacja fazy. Y-5 Czasem by się przydała trzecia. 12-C Juliusz&  sławny pisarz.
F-8 Inaczej  Wiadomości . Y-16 Np. & 317. 12-P Najważniejsza część radia.
G-3 Centralna część atomu. Pionowo: 12-X  Wejście .
H-1 Lód na rzece. 1-A Dodatnia elektroda. 13-A Jednostka powierzchni gruntu.
H-16  Włączone . 1-H PC. 13-I Multimetr.
I-5 Środek masowego przekazu. 1-R Inaczej ogniwo. 14-P Przetwornik elektroakustyczny.
J-1 AVT-2394. 3-A Krótka kreskówka lub film. 15-A Naklejka.
J-9 Promieniowanie UV. 3-J & alarmowa. 15-I Do otwierania zamków.
K-5 Może być Zenera. 3-T Najczęściej jest ferrytowy. 16-M Rura jarzeniowa.
L-9 Jednośladowy pojazd drogowy. 4-R Główny parametr głośników. 16-U Modulacja amplitudy.
M-1 Pierwiastek o symbolu Ti. 5-A & myślenia. 17-A Pancerna szafka.
M-15 Symbol cynku. 5-I Pierwiastek chemiczny o l.a. 86. 17-F Jedno z narzędzi do trasowania.
N-8 Może być atomowa. 5-T Dioda działająca w kierunku zaporowym. 17-P Koło.
N-16 Jedno z pism AVT (skrót). 6-D Syn Dedala. 17-X Modulacja częstotliwości.
O-3  Początkujący . 6-N Imitacja przedmiotów, rzeczy.
P-10 Jednostka mocy. 7-A Symbol chemiczny miedzi. Autorem krzyżówki jest
P-14 Nie stereo. 7-I Ulica, jezdnia. Mateusz Maliszewski z Olsztyna.
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 65
Magaz y n
dodatek
do
l e kt r oni ki
miesięcznika
U
ż y t kowe j
P o z n a ć i z r o z u m i e ć s p r z ę t
część 1
Mikro- i nanorobotyka
Mikro- i nanorobotyka
Temat mikro- i nanorobotyki na przestrzeni ostat- wiście wie, że jeden mikrometr to jedna milio- ale najczęściej kontrola nad tym procesem
nich kilku lat stał się niezwykle aktualny. Coraz nowa metra (10-6), natomiast jeden nanometr jest mocno ograniczona. Dla zapewnienia
częściej mówi się o mikrorobotach wielkości to jedna miliardowa metra (10-9). Aby uzmy- lepszej skali porównawczej z lewej strony
pszczoły, potrafiących monitorować zdalnie wa- słowić sobie, jak bardzo małe są te odległości, umieszczono pszczołę i porównywalnego
runki środowiskowe na dużych przestrzeniach, a można posłużyć się porównaniem różnych z nią pod względem wielkości mikrorobota
nawet przekazywać zdalnie obraz, czy o nanoro- znanych obiektów na wspólnej skali. Takie mobilnego Jemmy o objętości 1cm3.
botach, wstrzykiwanych do krwi i potrafiących porównanie przedstawione zostało w tabeli na Można wyraz
nie zauważyć, że świat skali
wykonywać operację bezpośrednio na komór- fotografii 1. mikro i nano jest niezwykle mały. Przyroda
kach wewnątrz organizmu (np. niszczyć komórki Na górnej skali umieszczone zostały mi- na przestrzeni wieków wykształciła niezwy-
rakowe lub usuwać cholesterol). Pojęcie nano- kro- i nanostruktury występujące w przy- kle skomplikowane mikro- i nanostruktury.
technologii wkracza coraz bardziej zauważalnie rodzie, natomiast na dolnej skali systemy Człowiek z ograniczonymi możliwościami
w nasze życie, głównie za sprawą pojawiających mikro- i nanomechaniczne, możliwe do wy- technologicznym może w tej skali wykony-
się nanopowłok lub nanomateriałów, natomiast konania z użyciem współczesnej techniki. wać dużo mniej skomplikowane systemy.
przedrostek  nano staje się synonimem techno- Przykładowo roztocze ma wielkość około Podstawowymi narzędziami do porusza-
logii z najwyższej półki. Co zatem praktycznie 0,4mm, włos ludzki grubość około 50 mikro- nia się w skali mikro i nano są mikroroboty i
oznacza nanotechnologia? Co to tak naprawdę metrów, natomiast łańcuch DNA ma szero- nanoroboty. Pozwalają one na wykonywanie
są i do czego służą mikro- i nanoroboty? Jaki to kość około 2 nanometrów. W podobnej skali operacji manipulacyjnych lub montażowych z
ma wpływ na rozwój współczesnej technologii z w świecie techniki występują układy MEMS niezwykle dużą precyzją, nieosiągalną dla in-
różnych dziedzin? Czy to jest tylko fikcja istnieją- (Micro Electro Mechanical Systems), stano- nych urządzeń. Zgodnie z definicją mikro- lub
ca w umysłach naukowców, czy może otaczająca wiące kombinację układów mechanicznych nanorobot to robot mający przynajmniej jedną
nas już rzeczywistość? Na te i inne pytania posta- i struktur elektronicznych budowanych na z trzech następujących cech:
ramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule. wspólnej bazie krzemowej. Charakteryzują - może poruszać się z mikra/nanodokładnością,
się one wielkością rzędu 10 200 mikrome- - może manipulować obiektami o mikra/nana-
Mikrometr i nanometr trów. Gdy zbliżamy się do pojedynczych gabarytach,
Na samym początku należałoby przybliżyć nanometrów, możemy mówić tylko o wytwa- - ma wymiary rzędu mikrometrów/nanome-
pojęcie mikrometra i nanometra. Każdy oczy- rzaniu pojedynczych punktów kwantowych, trów.
Fot. 1 Mikro- i nanostruktury występujące w przyrodzie oraz systemy mikra i nanomechaniczne
Włos Czerwone krwinki 3-8 DNA
Pszczoła 1cm Roztocze 0,4mm Wirus 10-200nm
50 mikrometrów mikrometra  szerokość 2nm
Nano piramidy Punkty kwantowe
Robot Jemmy 1cm3 Układy MEMS 200-10 mikrometrów
20-10nm 2nm
To warto wiedzieć
Dokładność, rozdzielczość, wielkości około 5nm. Daje końcówka szczęk chwy-
powtarzalność to prędkość poruszania się taka mikrorobota.
Należy zauważyć, że obecnie w mikroroboty- rzędu 200um/s. Każda z Innym bardzo cieka-
ce pojęcia mikro i nano są praktycznie niero- nóg jest niezależnie stero- wym przykładem w tej
zerwalnie związane. Wiąże się to z faktem, że wana z mikroprocesora syg- grupie jest mikrorobot
chcąc poruszać mikrorobotem z mikrodokład- nałem napięciowym o spe- równoległy PocketDelta,
nością, musimy mieć napędy oraz systemy po- cjalnym kształcie. Dzięki rozwijany przez szwajcar-
miarowe pracujące z nanometrową rozdziel- mobilności uzyskuje się ski ośrodek CSEM (Centre
czością. Ze względu na ograniczone możliwo- bardzo dużą przestrzeń ro- Suisse d Electronique
ści technologiczne, granica ta nie jest wyraz
- boczą i wysoką dokładność et de Microtechnique
na. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na ruchu. Innym przykładem S.A.), a obecnie sprzeda-
różnice w pojęciach dokładność, powtarzal- jest konstrukcja opracowa- wany komercyjnie przez
ność i rozdzielczość. Generalnie w wymiarze na w Akademii Górniczo- szwajcarską firmę Asyril.
liczbowym dokładność jest największa (co do Hutniczej im. Stanisława Konstrukcja ta jest zmi-
wartości), natomiast rozdzielczość najmniej- Staszica w Krakowie  fo- niaturyzowaną konstruk-
sza. Można w uproszczeniu powiedzieć, że tografia 3. Jest to hybrydo- cją znanego dobrze ro-
dokładność opisuje możliwości robota w całej wy mikrorobot równoległy bota równoległego typu
przestrzeni roboczej (czyli jego faktyczną ja- mający 3 stopnie swobody DELTA, natomiast jest
kość), powtarzalność związana jest z jakością (przemieszczenie X, Y i Z dedykowana do zadań
uzyskiwania konkretnej pozycji (określa tak górnej platformy). Dzięki związanych z montażem
naprawdę jakość systemów pomiarowych), zastosowaniu dwóch rodza- precyzyjnych elementów
Fot. 3 Mikrorobot manipulacyjny
natomiast rozdzielczość jest związana z mi- jów napędów piezoelek- (np. części zegarków lub
zbudowany w Katedrze
nimalnym ruchem, który robot jest w stanie trycznych: obrotowego re- mikrosilniczków, a także
Robotyki i Mechatroniki AGH
wykonać (czyli określa jakość zastosowanych zonansowego do zgrubnego układów w technologiach
napędów). Dlatego tak ważne jest, aby w mi- pozycjonowania platformy zbliżonych do MEMS).
kro- i nanorobotyce wszystkie elementy sy- oraz odkształceniowego do precyzyjnego Mikrorobot przedstawiony jest na fotografii
stemu spełniały najwyższe standardy. Często ustawienia, posiada dokładność rzędu 180nm 6. Ideą tego projektu było wytworzenie minia-
natomiast mylnie nazywa się mikrorobotami w całej przestrzeni roboczej wynoszącej około turowej linii montażowej, która byłaby konku-
roboty o niewielkich gabarytach, które nie 6500mm3. Dokładność ograniczona jest jedy- rencyjna cenowo do stosowanych obecnie du-
spełniają ww. warunków. Mylne nazewnictwo nie systemem pomiarowym (aktualnie uży- żych urządzeń. Na fotografii 7 przedstawiony
wiąże się z faktem, że roboty te są dużo mniej- wany jest system wizyjny z makroskopowym został przykład takiej linii montażowej złożo-
sze niż klasyczne roboty przemysłowe (pra- torem optycznym). Rozdzielczość ruchu napę- nej z czterech robotów PocketDelta.
cujące np. na liniach montażu samochodów), dów korekcyjnych sięga części nanometra.
ale przez fakt, że nie są w stanie pracować z Ciąg dalszy w następnym numerze EdW.
mikro- lub nanodokładnościami, powinny być Mikroroboty do manipulacji
raczej nazywane minirobotami. mikroobiektami Daniel Prusak
To inna grupa urządzeń. Na ogół mają one daniel.prusak@
Mikro- i nanoroboty bardzo zaawansowane końcówki robocze agh.edu.pl
o wysokiej dokładności (tzw. efektory), które zbudowane są jako mi- AGH Kraków
ruchu krochwytaki, mikroszczypce lub mikropipety. Katedra
Stanowią one najbardziej popularną grupę. Są Najczęściej używane są do manipulacji we- Robotyki
to urządzenia charakteryzujące się wysokimi wnątrzkomórkowej w obszarach takich, jak i Mechatroniki
dokładnościami pozycjonowania. Wymiary medycyna czy biotechnologie, ale także do
zewnętrzne nie mają tutaj istotnego znacze- montażu precyzyjnych systemów
nia, w związku z tym czasami roboty takie mechaniczo-elektronicznych takich,
są względnie duże. Wśród tej grupy możemy jak na przykład zegarki, mikrosilniki
znalez
ć zarówno roboty mobilne, jak i ma- lub mikroskopijne układy MEMS.
nipulacyjne. Przykładem robota mobilnego Przykładem tego typu rozwiązań
Fot. 6 Mikrorobot
jest robot NanoWalker rozwijany m.in. w jest grupa mikrorobotów manipula-
PocketDelta [CSEM; ASYRIL]
Massachusetts Institute of Technology (foto- cyjnych serii MINIMAN rozwija-
Fot. 7 Mikrolinia montażowa
grafia 2). Jest to bardzo ciekawe rozwiąza- nych na Uniwersytecie Karlsruhe w
nie, oparte o napędy piezoelektryczne, które Niemczech, które jednocześnie są ro-
umożliwiają nogom mikrorobota wykonywa- botami mobilnymi. Robot MINIMAN
Fot. 5 Mikro-
nie mikroruchów drgających. Dzięki temu mi- III, z fotografii 4, zawiera również
koło zębate oraz
krorobot może się przemieszczać po płaskiej mikrochwytak ze sprzężeniem siło-
mikrochwytak [KIT]
powierzchni. NanoWalker wykonuje około wym, dzięki któremu można wyko-
40 tys. kroków na sekundę, a każdy krok jest nywać mikromani-
Fot. 4 Mikrorobot MINIMAN III [KIT]
pulacje na mikro-
Fot. 2 Mikrorobot mobilny
obiektach z kontrolą
NanoWalker [MIT]
siły chwytu. Na
fotografii 5 przed-
stawione zostało
miniaturowe kółko
zębate widziane pod
mikroskopem oraz
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
67
67
Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika " Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika
Elektronik
Uprawnienia członka  Klubu AVT-elektronika nabywa każdy prenumerator
jednego (lub kilku) z czterech pism AVT, poświęconych elektronice:
Członek  Klubu AVT-elektronika korzysta z wielu przywilejów, dzięki którym każdą złotówkę włożoną w prenumeratę
może odzyskać z nawiązką. Wiele atrakcyjnych przywilejów udziela Członkom Klubu Wydawnictwo AVT, a poza tym
 Klub AVT-elektronika rozwija współpracę z firmami partnerskimi, które udzielają specjalnych rabatów wyłącznie Członkom Klubu.
Przywileje Członka Klubu AVT-elektronika:
1. Co miesiąc możesz bezpłatnie otrzymać jeden numer archiwalny* prenumerowanego miesięcznika. Prześlemy go razem z prenumeratą.
2. Większą ilość egzemplarzy archiwalnych* wszystkich czterech czasopism (EdW, EP
, El, ŚR) możesz kupić w symbolicznej cenie 1zł/egz.
3. Możesz korzystać z następujących rabatów:
" 30% na płytki (kity A) w limicie do 40 zł co miesiąc. Powyżej tego limitu rabat wynosi 10%
" 10% na kity AVT/TSM (zestawy B,C)
" 10% na kity Vellemana
" 10% na książki oferowane w  Księgarni Wysyłkowej AVT
" 5% na wszelkie inne towary nabywane w sklepie firmowym AVT i w sklepie internetowym
www.sklep.avt.pl
4. Członek  Klubu AVT-elektronika może co miesiąc otrzymywać wysyłkowo płytki drukowane (o wartości do 40,00 zł),
nie ponosząc kosztów wysyłki. Zamawiane płytki są dostarczane wraz z prenumeratą. Do przesyłki dołączany jest już wypełniony druk
przekazu, który należy opłacić do 7 dni od otrzymania prenumeraty.
Uwaga! Ten sposób wysyłki nie dotyczy firm i instytucji.
nie dotyczy fi
rm i instytucji.
Jeśli jesteś już prenumeratorem EdW korzystaj z tych przywilejów, a kwotę włożoną w prenumeratę zwrócisz sobie wielokrotnie.
Zastanów się też nad tym równaniem: 1+1=3
...taki wynik można uzyskać tylko w AVT, u Wydawcy trzech miesięczników uzupełniających się tematycznie. Są to:
Elektronik
Jeżeli jesteś już prenumeratorem EdW, wykup prenumeratę EP
, a jeśli prenumerujesz EP wykup EdW i wpisz na przekazie hasło  1+1=3 .
Od tego momentu będziesz otrzymywać w prenumeracie wszystkie trzy tytuły, w tym jeden za darmo. Twoim numerem identyfikacyjnym
członka  Klubu AVT-elektronika jest numer prenumeraty. Znajdziesz go na karcie klubowej oraz na każdej nalepce adresowej
otrzymywanych od nas przesyłek, gdzie jest podawany jako  numer Adresata .
Zgłoszenia przyjmujemy telefonicznie: (22) 257 84 22. Najświeższe informacje o Klubie AVT-elektronika na stronie:
www.klub.avt.pl
Zgłoszenia firm przyjmujemy telefonicznie lub faksem pod numerem telefonu: (22) 257 84 64 ub e-mailem: klub@avt.com.pl.
*) dotyczy dostępnych jeszcze wydań sprzed stycznia 2008 r. Nie dotyczy EPoL!
Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika " Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika
Rabaty Partnerów Klubu AVT-elektronika
ABEL&PRO-FIT
Firma Piekarz U.Z. Piekarz Sp.J.
CYFRONIKA
92-516 A
ódz

01-919 Warszawa
ul. Puszkina 80 Zakład Elektroniki
LC ELEKTRONIK
tel.: (42) 649 28 28, fax: (42) 677 04 71 ul. Wólczyńska 206
30-385 Kraków
01-969 Warszawa
www.pro-fit.pl, biuro@pro-fit.pl
ul. Sąsiedzka 43
ul. Pułkowa 58 tel.: (22) 835 50 37, (22) 835 50 41
Radiotelefony profesjonalne - rabat do 10%
tel.: (12) 266-54-99
tel.: (22) 569 53 00
fax: (22) 213 92 82
Radiotelefony bez zezwoleń - rabat do 12%
www.cyfronika.com.pl
fax: (22) 569 53 10
Urządzenia techniki antypodsłuchowej www.piekarz.pl
Rabat 10% przy zakupie części
lcel@lcel.com.pl, www.lcel.com.pl
- rabat do 7%,
elektronicznych przez internet.
Rabat 5% na wszystkie wyroby. Rabat 10% od ceny detalicznej.
Mierniki częstotliwości, lokalizatory,
detektory - rabat do 7%
Anteny i akcesoria antenowe - rabat do 10%
Reflektomerty, sztuczne obciążenia
- rabat do 8%
Rejestratory rozmów telefonicznych ESCORT
- rabat do 11%
70-656 Szczecin
MASZCZYK
Telefoniczne zmieniacze głosu - rabat do 12%
ul. Grudziądzka 3
05-071 Sulejówek
tel.: (91) 462 43 79, 462 44 08
ul. Mickiewicza 10
fax: (91) 462 43 53
tel./fax: (22) 783 45 20
www.escort.com.pl
783 90 85
Rabaty: radiotelefony profesjonalne od 10 do 15%,
SEMICON Sp. z o. o.
www.maszczyk.pl, maszczyk@maszczyk.pl
radiostacje amatorskie 10%,
01-912 Warszawa
Wszystkie wyroby - obudowy 5%.
anteny i akcesoria 5-10%,
AJM
ul. Wolumen 53 paw. 70A
serwis pogwarancyjny 10%,
Partner Conrad Electronic
elektronika morska i jachtowa 5-10%. pon-pt:10-17, sob: 12-17, niedz: 7-14
00-550 Warszawa
tel./fax: (0-22) 669 99 22
pl. Konstytucji 6
www.semicon.com.pl,
tel.: (22) 627 80 80, fax: (22) 627 41 60
wolumen@semicon.com.pl
conrad@ce.com.pl, www.conrad.pl
Części elektroniczne:
5% rabatu na cały katalog.
moduły Peltiera - 7%, jumpery - 20%, listwy,
Inne rabaty:
E-SYSTEM MICROS SP.J.
Pinheadery - 10%.
Zestawy elektroniczne,
Marcin Ficek W. K
DRA I J. LIC
Elementy elektroniczne 10%
32-310 Klucze 30-198 Kraków
Energia i środowisko 8%
Załęże 43a ul. E. Godlewskiego 38
Idea & Design 9%
tel./fax: (32) 644 11 58 tel.: (12) 636 95 66
Światło i dz
więk 7%
info@e-system.com.pl, www.e-system.com.pl fax: (12) 636 93 99
Technika pomiarowa, Świat radio 6%
Rabaty: systemy alarmowe - 5%, http:// www.micros.com.pl,
TV przemysłowa - 5%, asmola@micros.com.pl
kontrola dostępu - 5%, Rabaty:
domofony - 5%, - diody LED białe 5mm 12000mcd - 10%
termostaty - 10%, - rury termokurczliwe - 5%
programatory czasowe - 10%. - bezpieczniki polimerowe - 5%
SIGMA
ZAPRASZAMY DO NASZEGO SKLEPU - moduły Peltiera - 10%
Zakład Usług Sieciowych
INTERNETOWEGO!
BIALL SP. Z O.O.
30-702 Kraków
80-180 Gdańsk
ul. Romanowicza 7
Otomin, ul. Słoneczna 43
tel./fax: (48) 122 922 658
tel./fax: (58) 322 11 91, 92, 93
fax: (48) 122 920 858
biall@biall.com.pl
biuro@sigma.krakow.pl
www. biall.com.pl
www.sigma.krakow.pl
NEKMA
Rabat 10% na wszystkie transformatory
EVATRONIX
ALARM SYSTEM
oświetleniowe, zgodnie z cennikiem
43-300 Bielsko Biała 90-338 A
ódz

na stronie www.
ul. Przybyły 2 ul. Przędzalniana 68
tel.: (33) 499 59 00, fax: (33) 499 59 18 tel./fax (42) 256-50-60
bielsko@evatronix.com.pl 256-55-10, 20,
www.evatronix.com.pl 630-28-78, 79
BOX ELECTRONICS
Rabat 5% na produkty firmy Altium: 632-37-01
80-881 Sopot
Altium Designer, TASKING, NanoBoard. www.systemyalarmowe.pl
ul. Cieszyńskiego 4
Rabat 10% na szkolenia z oprogramowania Przy zakupach w siedzibie firmy:
tel./fax: (58) 550 66 46, 551 90 05
Protel i Nexar oraz na analizator stanów systemy alarmowe - 5% rabatu, TELMATIK
www.box.com.pl, info@box.com.pl
logicznych ICS32s. Firma Evatronix gwarantuje telewizja przemysłowa - 6% rabatu,
81-577 Gdynia
Rabat 5% + dostawa gratis
wymienione zniżki niezależnie od aktualnych videodomofony - 7% rabatu,
ul. Księżycowa 20
na wszystkie produkty - aparatura
promocji i upustów. kontrola dostępu - 4% rabatu,
tel./fax: (58) 624 93 02
nagłaśniająca.
akumulatory, kable - 5% rabatu.
telmatik@telmatik.pl
www.telmatik.pl
5% rabatu na sterowniki
programowalne i moduły foniczne
15% rabatu na proste alarmy obiektowe,
liczone od cen podawanych na stronie
internetowej.
BURO S.C. FERYSTER
05-090 Raszyn 68-120 Iłowa
NORD Elektronik Plus
ul. Wysoka 24b ul. Traugutta 4
76-200 Słupsk
tel.: (22) 715 64 92, tel./fax: (22) 720 38 09 tel.: (68) 360 00 77, 0 603 21 05 43
ul. Przemysłowa 19A
www.buro.pl, buro@buro.pl tel./fax: (68) 360 00 76
tel.: (59) 814 61 54
Rabat 5% przy zakupie 5szt. info@feryster.com.pl, www.feryster.com.pl
kom.: 603 706 534
- anteny do telewizji przemysłowej 10% Rabat 10% na wyroby katalogowe
www.neplus.pl
- pozostałe anteny komunikacyjne 5% - elementy indukcyjne.
Rabat 5% na każdy zestaw naszej produkcji
zasilaczeonline.pl
02-676 Warszawa
CONTRANS TI
OMRON ELECTRONICS SP. Z O.O.
ul. Postepu 12
51-180 Wrocław LARO S.C.
02-790 Warszawa
tel.: (22) 847 73 55
ul. Sułowska 43
65-018 Zielona Góra
ul. Mariana Sengera  Cichego 1
fax: (22) 624 85 80
tel.: (71) 325 26 21 w. 31
ul. Jedności 19/1
tel.: (22) 645 78 60
info@zasilaczeonline.pl
fax: (71) 325 44 39
tel./fax: (68) 324 49 84
fax: (22) 645 78 63
www.zasilaczeonline.pl
Rabat w wysokości 5% na starter kity do procesorów
www.laro.com.pl
www.omron.com.pl
MSP430 (firmy Texas Instruments). Rabat 5% na zakupy w sklepie internetowym
laro@laro.com.pl
Rabat 10% na mikrosterowniki ZEN
Dodatkowy rabat 2% na pamięć FRAM
Rabat 10% na zakupy w sklepie internetowym. po wpisaniu kuponu rabatowego EdW
+ akcesoria.
giełda " faks - (22) 257 84 67 " giełda " www.elportal.pl
Podzespoły, akcesoria, sprzęt Literatura i multimedia
Podzespoły, akcesoria, sprzęt
Aga, Juhas, BIS 101 pracy z akumulatora
Sprzedam Sprzedam
Kupię
V640, głośniki 4kohmy, wewnętrznego.
Sprzedam tanio kolorowe skale do radia Aga, Cena 250 zł. Magnetowid Thomson Sprzedam czasopisma
wyświetlacze graficzne! Pionier, Syrenka, lampy z Poznań VCR typ. VTH6050G   Elektronika dla wszyst-
Telefony komórkowe, serii A-E, miernik do (61) 875 93 65 stan b.dobry. kich numery od 1/1996r
Laptopy! Podzespoły do badania lamp EM1. 604 525 331 Poznań do 5/ 2010r ok. 174 szt.
laptopów, dyski, matryce Stanisław Mucha sp3wbs@go2.pl (61) 875 93 65 Cena do negocjacji.
napędy! Potrzebujesz 23-225 Szastarka sp3wbs@go2.pl Vgizmov
czegoś? Pisz! Znajdę to (15) 871 46 11 Kolekcjonerowi sprzedam B-stok
dla Ciebie! pi erwszy j apoński Kupię nieużywane lampy 505 372 615
506 537 813 Gramofon Thorens TD dyktafon na mikrokasety NIXIE,VFD, każdy model, solagizmo@o2.pl
160, w bardzo ładnej Panasonic. Stan idealny, każda ilość. Nawet
Sprzedam nowy zasilacz nietypowej plincie, waga 3 kg, wymiary ilości hurtowe. Sprzedam nieoprawione
SEC 1223 made in kompletny, stan bardzo 23x17x3 cm. daniello123@wp.pl roczniki "Radioamatora"
Taiwan. Napięcie 13,8 dobry, może być z Zamość z lat 1964-1997. Cena za
V/ 23 A, wymi ar y wkładką, metalowy, ciężki 781 136 846 W przystępnej cenie tuner rocznik 6 zł.
190x180x60, waga 1,6 talerz i sub-talerz.  radio analogowe Płock
kg. Stan techniczny 605 169 890 Sprzedam tanio: laptopy, Nakamochi 2 lub 7 607 720 818
bardzo dobry, bez rys, darsol@wp.pl telefony, radiotelefony, 792 484 639
plam i wgnieceń. W CB, oscyloskopy, części. romayor304@tlen.pl Sprzedam archiwalne
komplecie przewód YAESU VX 7 R wersja Potrzebujesz czegoś? roczniki EP oraz EDW.
sieciowy i oryginalne UE, odblokowany TX 40 - Pisz! Poszukuję odbiornika 506 537 813
opakowanie. Cena 630 zł. 580 MHz!, nowy, gwaran- 507 318 977 OK-102 w dobrym stanie
Żychlin cja. Cena 1339 zł. livebox2010@wp.pl f unkcj onal nym i Oprawione roczniki Radio
662 787 239 605 380 492 wizualnym. z lat 1948/1949.
wwtranslator@gmail. Gramofon firmy Unitra o Wrocław Cena 150 zł.
com Słuchawki Grado GS nazwie Cyryl gws-114 664 288 846 Poznań
1000. wystarczy go podłączyć i searambler@o2.pl (61) 875 93 65
Akcesoria do Motoroli, Katowice gra do tego posiadam sp3wbs@go2.pl
ładowarka stołowa, 504 018 002 około 25 płyt różnych. Nie Kolumny B&W 805s kolor
Literatura i multimedia
ładowarka kondycyjna, sferoptikum@interia.eu znam wartości tego, więc cherry lub rosenut.
dyskr et ny zest aw proszę dzwonić. Elbląg Kupię
słuchawkowy. Wszystko Sprzedam moduł FM-1 Sulechów 668 129 980
współpracowało z GP300, oryginalny Unit do Yeasu 883 600 852 manieks3580@wp.pl Poszukuję instrukcji
pasuje też do innych FT-920. Filtr został Hooligans25@wp.pl obsługi w języku polskim
modeli cena za komplet. kupiony bezpośrednio od Kupię filtr PP9 + piloty. do transceivera Kenwood
Cena 200 zł. producenta 2002r. Made Odtwarzacz DVD/CD/ Ostrołęka TS-570D.
Kutno in Japan. Cena 250 zł. SACD Philips 963 SA, (29) 766 44 58 Koszęcin
511 636 259 Tarnobrzeg srebrny, cena 850 PLN 722 383 602
Podzespoły, akcesoria, sprzęt
(15) 822 80 57, oraz wzmacniacz Rotel RA
Inne
Audi o mi xer-vi deo 511 517 630 03, srebrny, cena 1050 Zamienię
processor VP2000 + sq8iw@op.pl PLN. Oba w idealnym Kolumny Mission M-33 Katalog elementów
zasilacz, stan doskonały, stanie (pierwszy właściciel). (stan idealny) na słu- elektronicznych na CD z
3 inp/output wizyjne + 3 Lampy elektronowe, 603 133 472, email: chawki AKG K-701, aplikacjami ponad 500
audio, dodatkowe wejście podstawki lamp  różne rmolski@poczta.onet.pl Beyerdynamic DT 880, tysięcy elementów 2xCD.
music - L+P, mikrofon typy trafa głośnikowe, Sennheiser HD 600,650 Cena 50 zł.
słuchawki. Cena 250 zł. schematy  do budowy Kamerka miniaturowa lub wmacniacz słu- 605 380 492
Poznań w z m a c n i a c z y . kolorowa z mikrofonem chawkowy (Antique
(61) 875 93 65 Wzmacniacze Hi-Fi, S.-E. zestaw pracujący na 1,2 Sound Lab, Linnart, MF Zapraszam zaintereso-
604 525 331 Florian Szcześniak GHz plus odbiornik z X-Can V8P. wanych robotyką, elektro-
sp3wbs@go2.pl (22) 847 11 56 wyjściem AV, zasilacze. A
ódz
niką, programowaniem,
601 342 870 Stan idealny. Cena 200 513 358 499 matematyką na moją
Skaner nasłuchowy florian.szczesniak@ zł. Poznań. Tel. 61 875 93 slawko109@interia.pl stronę, poświęconą tym
Uniden UBC 69 XLT 2, gmail.com 65, 804 525 331. E-mail: tematom. http://www.diy-
pasmo 25-512 MHz, sp3wbs@go2,pl Kolumny B&W CDM1 + majsterkowanie.republika.
nowy. Cena 299 zł. Miernik częstotliwości Poznań słuchawki AKG K-240 pl/. Oraz na forum dysku-
605 380 492 Aceco FC 1002, zakres 1 (61) 875 93 65 zamienię na KLIPSCH syjne http://www.diymaj-
MHz-3 GHz + antena + 604 525 331 KG 5.2. sterkowanie.fora.pl/
Pionier, Limba, Saba, zasilacz, jest możliwość sp3wbs@go2.pl labri1@op.pl profesorek_96@vp.pl
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych ogłoszeń
" Zamówienie na bezpłatne ogłoszenie drobne
"
EdW 8/2010
faks: (22) 257 84 00 lub pocztą na adres: AVT-Korporacja sp. z o.o.  Elektronika dla Wszystkich , 03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11, lub strona www.elportal.pl
Przyjmujemy ogłoszenia wyłącznie od osób prywatnych.
Technika
Proszę czytelnie wypełniać kupon (drukowanymi literami, jedna litera w jednej
kratce, odstęp między wyrazami) oraz zaznaczyć rodzaj ogłoszenia, skreślając
Literatura
odpowiednie kratki z prawej strony kuponu.
i multimedia
Kontakt (tylko do wiadomości redakcji):
Praca
kupię
sprzedam
inne
Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania ogłoszeń dotyczących
nielegalnego obrotu programami, nagraniami pirackimi lub sprzętem kradzionym.
r ekl amy r ekl amy r ekl amy r ekl amy
Reklamuj się w
Elektronice
dla
Wszystkich
Wszelkich informacji
udziela
Katarzyna Gugała
tel.: (22) 257 84 64
katarzyna.gugala@elportal.pl
r ekl amy r ekl amy r ekl amy r ekl amy
Nasi czytelnicy to
Twoi pracownicy
SPECJALNA
OFERTA
DLA
PRACODAWCÓW
Poszukujesz
pracownika?
Prowadzisz
firmę w branży
elektronicznej?
Chcesz trafić do
właściwej grupy
osób?
Jeżeli 3x odpowiedziałeś
sobie
TAK
to ta propozycja jest właśnie
dla Ciebie.
Zamów ogłoszenie o wym.
72mm x 100mm
w cenie 180 pln,
a dodatkowo otrzymasz 20%
rabatu.
Szczegółowych informacji
udziela :
Katarzyna Gugała
telefonicznie: 022 257-84-64
e-mailem:
katarzyna.gugala@avt.pl
Skanery
Skanery, transceivery
, transceivery
YAESU
YAESU 817ND, 857D, 897D, 7800, VX3, VX6, VX7, VX8, FT60,
FT 950, FT 450 AT, FT 8800, VR 5000, VR 120, VR 500
Reklamuj się w
UNIDEN
UNIDEN 30, 69, 72, 92, 278, 785, 3500, UBC 800, BC
346 T edacs - ericsson
ICOM 703, 718, ICE 90, ICE 91, ICE 92, R3, R5
EDACS-Ericsson Elektronice
Alinco
Alinco X3, X7, X30
Anteny Diamond
Anteny Diamond X 300, X 510, X 700,
W 8010, CP 6, NR 7900, AZ 510, MR 77
dla Wszystkich
Sangean
Sangean ATS 909 i Lextronix E 5
L
extr
onix
K
Kenwood TH F 7; MFJ 16010, 945, 269
enwood
MFJ
AOR 8600 MARK 3, AOR 8200MK3
Wszelkich informacji udziela
TX i radiotelefony odblokowane. Skrzynki, zasilacze.
tel. 0605 380 492
Katarzyna Gugała
tel.: (022) 257 84 64
elportal.pl
katarzyna.gugala@elportal.pl
r ekl amy r ekl amy r ekl amy r ekl amy
Zapraszamy
importerów, dystrybutorów,
hurtownie, sklepy...
do zamieszczania kolorowych reklam
Ogłoszenie - reklama może mieć szerokość
co najmniej jednej szpalty - 36 mm, lub jej
wielokrotność.
Podstawowy moduł o wymiarach 20 mm wys.
x 36 mm szer. kosztuje 50 zł (+ 22 % VAT).
Przy większych zamówieniach
proponujemy ciekawe rabaty
Zamówienia i informacje pod numerem:
22 257 84 64
sklepy dla elektroników sklepy dla elektroników
Ta rubryka zawiera wszystkie sklepy znane redakcji EdW. Jeśli brakuje jakiegoś sklepu, zgłoś nam jego dane. Dziękujemy!
Uwaga: logo oznacza, że dany sklep prowadzi sprzedaż produktów AVT.
VOLTRONIK NOWY ELEKTRONIK ASPEL ELEKTRONIK ELEKTRON
Augustów Bytom Gdańsk
44-100 Gliwice 40-202 Katowice 31-201 Kraków 20-346 Lublin, Długa 5
ATVA, SKLEP ELEKTRONIK
DIAX APROVI
Dworcowa 47/6 Roz
dzieńskiego 1 Bratysławska 2 081 744-25-23
16-300 Augustów 80-416 Gdańsk
41-902 Bytom, Moniuszki 9
012 626-71-95/96 LEDEX
032 230-85-66 032 719-31-33
gen. Hallera 169/17
Mickiewicza 33
032 281-38-64 20-218 Lublin, Hutnicza 3
BUJNOWICZ
NIKOMP
087 643-40-92 058 341-68-94 081 749-66-66
Głogów
30-536 Kraków
ELEKTRONIK 40-097 Katowice, 3 Maja 19
www.aprovi.com.pl 081 749-66-60
atva@alpha.pl
Czarnieckiego 8
41-902 Bytom GONCZAR ELEKTRONIK 032 206-27-94
www.ledex.pl
sklep@aprovi.com.pl
- części, podzespoły elektron.
012 656-05-44
pl. Wolskiego 1a 67-200 Głogów, Smolna 9 www.nikomp.com.pl
office@ledex.pl
- radia CB www.bujnowicz.com
BIALL
032 281-02-63 076 831-33-67 nikomp@nikomp.com.pl
bujnowicz@ceti.pl
- radia, anteny, głośn. sam. 80-174 Gdańsk-Otomin MIKRON
SA
AWMIR ELECTRONICS
- kable, przyłącza,wtyki,gniazda NOWY ELEKTRONIK Słoneczna 43
Gorzów 20-844 Lublin
CYFRONIKA
40-032 Katowice
41-902 Bytom, Witczaka 30
- akcesoria komputerowe 058 322-11-91,92,93 Braci Wieniawskich 5c
30-385 Kraków, Sąsiedzka 43
Wielkopolski
Dąbrowskiego 1
032 387-06-80 www.biall.com.pl
- narzędzia i osprzęt lutown.
012 266-54-99 081 741-19-99
032 251-24-25
CENTRUM ELEKTRONIKI
biall@biall.com.pl
- baterie i akumulatory 012 267 29 60
032 251-58-44
66-400 Gorzów Wielkopolski
Bytów
www.cyfronika.com.pl Lubliniec
www.slawmir.com.pl
CEZAR Kosynierów Gdyńskich 82
cyfronika@cyfronika.com.pl
JANDISC 80-264 Gdańsk 095 737-05-89 slawmir@interia.pl
ELEKTRO-SERWIS
Bełchatów
77-100 Bytów Grunwaldzka 136
ELEMAR 47-700 Lubliniec, E. Stein 11
TELECOLOR VOLTRONIK
FHU TELMO
Wojska Polskiego 12 058 345-42-12
30-505 Kraków, Mitery 8
40-035 Katowice 034 356-54-77
66-400 Gorzów Wielkopolski
97-400 Bełchatów
059 822-23-09 wew. 37
012 292-02-08
EURODIS Młyńska 13 Dąbrowskiego 2
e-feliks@gazeta.pl
Wojska Polskiego 23 J
www.elemar.pl
095 722-46-43 032 251-30-68
MICRODIS ELECTRONICS
Chełm SKLEP ELEKTRONICZNY
elemar@elemar.pl
044 632-35-77 wew. 21
80-266 Gdańsk
42-700 Lubliniec, Św. Anny 23
Azart Grunwaldzka 209 Grudziądz Kędzierzyn - Koz
le
EPRO ELEKTRONIK
034 356-51-40
22-100 Chełm, Lubelska 73a 058 345-83-24
30-063 Kraków, Meisselsa 3
Białystok HEWAM-ELEKTRONIK
HES
www.mikrodis.net
082 565-05-25 012 429-56-80
86-300 Grudziądz 47-200 Kędzierzyn - Koz
le
A
omża
PHU MONITOR
gdansk@eurodis.com.pl
Wybickiego 15 A
ukasiewicza 25
ELES
15-410 Białystok POLMAR
Chorzów
JACKTRONIC 056 642-86-21 077 482-43-89
30-006 Kraków
Brukowa 9 lok. 5U 18-400 A
omża
80-312 Gdańsk
Wrocławska 8
TECHTON
085 742-41-88 Skłodowskiej-Curie 2
Wita Stwosza 32a Elbląg Kętrzyn
012 423-40-21
41-500 Chorzów
www.monitor.bialystok.pl 0-86 216 47 84
058 552-38-88
Styczyńskiego 1
ELMI-HURTOWNIA
SAMI
MICROS SP.J.
monitor@monitor.bialystok.pl
032 247-86-10 ELEKTRYCZNA
MICRODIS ELECTRONI 82-300 Elbląg
30-198 Kraków
A
ódz

SKLEP ELEKTRONIKA 11-400 Kętrzyn, Kruszewiec 21
83-330 Gdańsk-Żukowo Słoneczna 15 b
E.Godlewskiego 38
ABEL PROFIT - CENTRUM
089 752-20-68
15-482 Białystok Chrzanów Fredry 11 055 233-90-83
012 636-95-66
RADIOKOMUNIKACJI
elmihurt@poczta.onet.pl
058 345-05-85
Fabryczna 1
012 636-93-99
IMPULS
92-516 A
ódz
, Puszkina 8
Iłowa
085 654 54 60
www.micros.com.pl
32-500 Chrzanów, Sokoła 16
042 649-28-28
Kęty
Gdynia
085 675 09 76 asmola@micros.com.pl
FERYSTER
032 753-87-15 www.pro-fit.pl
www.elektronika.białystok.pl TRONIC
ELMIS 68-120 Iłowa, Traugutta 4 biuro@pro-fit.pl
MONSTER-ELEKTRONIK
sklep@elektronika.białystok.pl 81-390 Gdynia 068 360-00-77 30-650 Kęty, Krakowska 5
Czechowice-Dziedzice
30-609 Kraków ELEKTRA
068 360-00-76 033 845-00-85
Abrahama 71
Chochołowska 11 90-116 A
ódz

NOWY ELEKTRONIK
www.feryster.com.pl
058 620-48-82
Bielsko-Biała Przejście Podziemne
012 267-21-71
43-502 Czechowice-Dziedzice
info@feryster.com.pl Kielce
Dworzec Fabryczny
ELIMP
Narutowicza 79
EVATRONIX
SMD OPTOELEKTRONIKA
81-213 Gdynia MJM HANDEL i USA
UGI RTV 042 633-82-50
032 215-06-94
43-300 Bielsko-Biała Jastrzębie-Zdrój 30-504 Kraków
Opata Hackiego 12 25-324 Kielce www.aphelektra.com
Kalwaryjska 34
Przybyły 2
058 623-40-73 RONDO-ELEKTRONIK Sandomierska 154 elektra@aphelektra.com
Częstochowa
0-12 296-30-03
0-33 499 59 00 lub 14
44-330 Jastrzębie-Zdrój 041 368-28-56
GZZ RTV
ELWAT
033 499-59-18 ABC ELECTRONICS
11 Listopada 79
V-MOS
90-119 A
ódz

81-537 Gdynia, Stryjska 26 SKLEP AMATOR
42-200 Częstochowa
www.evatronix.com.pl 032 471-61-39
30-870 Kraków, Teligi 24
Kilińskiego 73
058 622-11-06 25-536 Kielce
al. N.M.P. 3
bielsko@evatronix.com.pl 012 431-24-67
042 630-36-70
Wojewódzka 2/6
034 324-65-05 IZOTON Jaworzno
www.gzz.pl
041 342-67-30
NOWY ELEKTRONIK
81-515 Gdynia
Krapkowice
gzz@gzz.pl
www.amator.kielce.pl
MAXTRONIK PPUH BLACK ELECTRONICS
43-300 Bielsko-Biała
Kasztanowa 8
sklep@amator.kielce.pl
42-200 Częstochowa 43-600 Jaworzno
Komorowicka 36 KONTNY
LUXEL
0-58 664 99 55
Grunwaldzka 96
033 816-46-63 Garibaldiego 11/13
ELEKTRONIK SERVICE
90-615 A
ódz
, Mała 8
0-32 752-16-81 Klucze
034 365-44-32, 034 MAGSERV
47-300 Krapkowice
042 630-75-87
81-393 Gdynia
Biłgoraj 365-30-92 Konopnickiej 4
E-SYSTEM
www.luxel.pl
Kilińskiego 16 Jelenia Góra
www.maxtronik.com.pl 077 446-02-70
32-310 Klucze, Zatęże 43A
CENTRUM ELEKTRONIKI luxel@luxel.pl
058 621-83-31
kes@inetia.pl
maxtronik@maxtronik.com.pl
032 644-11-58
ABC Elektroniki
23-400 Biłgoraj
R.S. ELEKTRONIK
www.e-system.com.pl
Bohaterów Monte Cassino 19/54 MARITEX 58-500 Jelenia Góra
ŚWIAT ELEKTRONIKI
Legionowo 93-024 A
ódz

info@e-system.com.pl
Matejki 1a
084 686-11-23 81-411 Gdynia, Kopernika 56
42-200 Częstochowa
Niemcewicza 24
075 752-26-13
058 622-89-00 ELTEX CO
Kopernika 10/12
042 682-60-06
Konin
05-120 Legionowo
www.maritex.com.pl
Brzeg
0-34 366 90 44 AV-ELEKTRONIKA
Reymonta 19
maritex@maritex.com.pl ROTOR
58-500 Jelenia Góra TECHNOTRONIK
www.swiatelektroniki.pl
TECHNO-TOP
022 774-59-04
92-318 A
ódz

Groszowa 27 62-510 Konin
swiatelektroniki@op.pl
MASTECH
49-300 Brzeg, Reja 15
www.eltexco.pl
Pomorska 316f
075 642-11-93 Powst. Styczniowych 2
81-390 Gdynia
077 416-66-58
UNITAL kontakt@eltexco.pl
042 676-76-60
063 245-75-87
Abrahama 71
42-200 Częstochowa
Kalisz
058 620-60-41
SEMICONDUCTORS
VECTOR
Kopernika 10 Leszno
Bydgoszcz
RADIOTEL 62-510 Konin, Chopina 15 BANK LTD
034 324 47 11
MS ELEKTRONIK
MAD ELEKTRONIC
ELAN. OWSIANNY 62-800 Kalisz 063 244-94-77 90-301 A
ódz

034 324 69 33
81-595 Gdynia
64-100 Leszno, Bracka 12
85-023 Bydgoszcz Grodzka 16 www.elementy.com.pl
unital@myslin.net Radwańska 55/2
Makuszyńskiego 30
065 520-58-80
Toruńska 36 062 764-57-77 biuro@elementy.com.pl
www.unital.myslin.net
0-58 629-24-69 042 636-94-87
052 371-45-69 SW-ELEKTRONIK
www.semiconductors.com.pl
Z.U.H. KOLOR-SERWIS
UVX ELEKTRONIK
Koszalin
64-100 Leszno, A
aziebna 18
Giżycko
62-800 Kalisz ic@semiconductors.com.pl
42-200 Częstochowa
ELTRONIX
065 529-41-89
MIKRO
BIELGIZ
Piłsudskiego 11 Majkowska 10
85-006 Bydgoszcz
TME TRANSFER
75-034 Koszalin
11-500 Giżycko Antonowo 062 764-13-76
Gdańska 42
MULTISORT ELEKTRONIK
Leżajsk
Dz. Wrzesińskich 29/2
Sympatyczna 25
Dąbrowa Górnicza kolors@wp.pl
052 328-74-14
93-350 A
ódz
, Ustronna 41
094 346-04-64
087 428-84-83
ELEKTRONIK
MARTEL
042 645-54-00
ELTRONIX
Katowice 37-300 Leżajsk, Rynek 31
41-310 Dąbrowa Górnicza FH ELMI
85-669 Bydgoszcz www.tme.pl
Kościerzyna
017 242-85-31
Legionów Polskich 127 11-500 Giżycko, Smętka 6 A A.P. ELEKTRONIK
Lelewela 7
tme@tme.pl
032 765-00-14 RADIO TOM
087 428-47-88 40-035 Katowice
052 341-15-10
Lubin
83-400 Kościerzyna
087 429-37-50 Plebiscytowa 8a WEKTON
Mickiewicza 4
Dębno www.elmi.net.pl 032 251-40-20 90-113 A
ódz

ELTRONIX FONIX
058 686-37-41
mp_elmi@poczta.onet.pl www.ap.net.pl Sienkiewicza 11/13
85-011 Bydgoszcz 59-300 Lubin, Sybiraków 6
CHAMPION
ap@ap.net.pl 042 632-67-83
Śniadeckich 51 076 841-20-15
74-400 Dębno ELEKTRONIKA
Kurzętnik
052 321-38-75, 76 www.fonix.com.pl
Armi Krajowej 13
ELTRONIKA
ELEKTROTECHNIKA
Mielec
www.eltronix.com.pl sklep@fonix.com.pl
095 760-91-78
40-032 Katowice HURTOWNIA ELEKTRONICZNA
44-100 Gliwice
eltronix@eltronix.com.pl championsklep@poczta.onet.pl
ul. Dąbrowskiego 1 13-306 Kurzętnik
GAL
Skowrończa 1/3 MULTISYSTEM
+48 32 257 24 84 Sienkiewicza 7 A
0-32 232-33-34 59-300 Lubin 1. 39-300 Mielec, Skargi 9
ELTRONIX
katowice@eltronika.pl 0-56 472-55-55
0-32 232-05-77 Kilińskiego 19
Garwolin 017 583-35-99
85-011 Bydgoszcz
076 844-35-19
2. 39-300 Mielec
Śniadeckich 21 W.P.H.P.U. BNS
LAMEX
Kraków mtslubin@lg.onet.pl
Gliwice
40-873 Katowice Wolności (hala targowa)
052 345-50-17
08-400 Garwolin
SEGURO Tysiąclecia 31 AKIS
017 773-18-44
Stary Puznów 58A
Lublin
SKORI-ELEKTRONIK
032 250-45-42
44-100 Gliwice 30-418 Kraków
025 683-01-73
HOBBY ELEKTRONIKA
85-111 Bydgoszcz
032 352-01-46
Zwycięstwa 14 pok.66 Zakopiańska 85 ALTRON
39-300 Mielec
Gen. Magdzińskiego 6 032 351-00-41
TAS-ELEKTRONIKA 032 231-71-00 012 260-94-61 20-301 Lublin
Dworcowa 4/47a
052 322-53-08 032 352-01-47
08-400 Garwolin, Długa 8 www.seguro.pl www.akis.pl Fabryczna 9A/6/3
017 788-51-29
www.skori-elektronik.pl bns2@poczta.onet.pl
025 682-41-40 seguro@seguro.pl info@akis.pl 081 745-08-33
sklepy dla elektroników sklepy dla elektroników
BET-POL LEWANDOWSCY
PIEKARZ - SKLEP 1
Mysłowice Otwock Sopot Tarnowo Podgórne Ustka Włocławek
05-800 Pruszków
01-912 Warszawa
BOX ELEKTRONIX
ELECTRONIC
KT 66 Elektronika dla Wszystkich ALFINE P.E.P. NORD ELEKTRONIK PLUS
Dolna 5
80-881 Sopot Wolumen 53, lok. 66
41-400 Mysłowice 87-800 Włocławek
05-400 Otwock 62-680 Tarnowo Podgórne 76-270 Ustka
022 758-21-82
Cieszyńskiego 4
022 633-28-45
Jasienicy 6 Zbiegniewskiej 2 A
Warszawska 11/13 Poznanska 30/32 P. Dunina 18
www.lewandowscy.pl
058 550-66-46
888-981-705 www.piekarz.pl 054 413-38-88
022 788-03-1 061 820-58-11 059 814-61-54
zakupy@lewandowscy.pl www.box.com.pl
WARSZTAT
firma@piekarz.pl
www.alfine.com.pl www.nordelektronikplus.pl
info@box.com.pl
Nowy Targ 1. 87-800 Włocławek
biuro@nordelektronikplus.pl
office@alfine.pl
Pabianice
PIEKARZ - SKLEP 2
Puławy Promienna 9
ASTRUM
SONAR
Sosnowiec 01-919 Warszawa
054 236-92-21
34-400 Nowy Targ ELAN Tarnowskie Góry Warszawa
95-200 Pabianice
Wólczyńska 206 2. 87-800 Włocławek
ELEKTRONIKA POLSKA
ul Długa 21a 24-100 Puławy
Pietrusińskiego 14
KLUB WWW S.C. AJM PARTNER
Okrzei 65
022 835-50-37
41-200 Sosnowiec
018 266-66-29 Wróblewskiego 10
042 213-01-12
CENTRUM ELEKTRONIKI CONRAD ELECTRONIC 602-777-098
lub 41
Grota Roweckiego 36A
661 621 937 081 887-99-11
www.sonar.biz.pl
42-600 Tarnowskie 04-392 Warszawa
warsztatt@o2.pl
astrum.neostrada.pl 032 291-77-77 www.piekarz.pl
sonar@sonar.biz.pl
Góry, Rynek 9 Chrzanowskiego 14
astrumjn@neostrada.pl www.elektronikapolska.go3.pl firma@piekarz.pl
Radom
032 769-08-88 022 627-80-80
Wolsztyn
zjunak@poczta.onet.pl
Piotrków 022 627-41-60 RCS ELEKTRONIK
SKLEP ELSEMIK www.centrumelektroniki.pl
Nowy Tomyśl
ELEKTRONIK
TERMIK
Trybunalski 26-600 Radom sklep@centrumelektroniki.pl www.conrad.pl 01-912 Warszawa
64-200 Wolsztyn
MKS ELEKTRONIKA 41-200 Sosnowiec conrad@ce.com.pl Wolumen 53
Mireckiego 3
PALLAD SKLEP ELEKTRONIKA
Powstańców Wlkp. 18 a
64-300 Nowy Tomyśl 3 Maja 21/A7 022 835-55-22
048 363-98-75
AVT SKLEP FIRMOWY
97-300 Piotrków ZPHU SOMMER 068 384-54-62
Kościuszki 41 032 296-30-45
www.elsemik.pl
03-175 Warszawa SEMICON
Trybunbalski 42-600 Tarnowskie drsystem@neostrada.pl
061 445-12-58
elsemik@wp.pl
Leszczynowa 11 00- 609 Warszawa
Dąbrowskiego 15 Góry
satmir@wp.pl
Stalowa Wola
022 257-84-66 al. Niepodległości/
Bondkowskiego 7
0 601 32-27-10 Wrocław
ZUTEX-ELEKTRONIK
KEDAR
www.sklep.avt.pl al. Armii Ludowej
032 768-98-73
Nowy Sącz 26-600 Radom
KRAM
37-450 Stalowa Wola
handlowy@avt.com.pl 022 825-24-64
www.sommer.com.pl
Piaseczno
Żeromskiego 75
Daszyńskiego 42
ELEKTRA Siedlanowskiego 3
- elementy i podzespoły www.semicon.com.pl
biuro@sommer.com.pl
048 381 53 66
50-310 Wrocław
015 844-16-66
33-300 Nowy Sącz WAMTECHNIK
elektroniczne wge@semicon.com.pl
071 322-61-34
Narutowicza 8
05-500 Piaseczno
- urządzenia pomiarowe
SEMICON
ROMAR Tarnów
Rzeszów
018 443-75-66
Czajewicza 19
- chemia
01-912 Warszawa MICRODIS ELECTRONICS
37-450 Stalowa Wola
BETATRONIC
022 750-21-42/43
ELEKTRONIKA - technika lutownicza
Wolumen 53, paw. 70A 52-271 Wrocław
SKLEP Hutnicza 1
33-100 Tarnów
www.wamtechnik.pl - narzędzia
35-329 Rzeszów 022 669-99-22
015 842-16-08 Suchy Dwór 17
ARTYKUA
Y PRZEMYSA
OWE
Krasińskiego 40
office@wamtechnik.com.pl - technika dyskotekowa
Powstańców Warszawy 26 www.semicon.com.pl
071 301-04-00
33-300 Nowy Sącz
014 621-53-30
- literatura i prasa
017 857-93-79 wolumen@semicon.com.pl
www.microdis.net
Nawojowska 3 Starogard Gdański
www.betatronic.pl
techniczna
Piła
www.elektronik.sklep.pl
microdis.pl@microdis.net
DIODA
betatronic@home.pl
SOYTER
elektronika@rzeszow.msk.pl
Nysa CZ
SCI ELEKTRONICZNE 83-200 Starogard ELFA Elektronika
PROTON
05-080 Izabelin
info@elektronik.sklep.pl SKLEP RTV HURT-DETAL
64-920 Piła Gdański, Pelpińska 1 02-305 Warszawa
TECHNO-TOP
53-111 Wrocław
Ekologiczna 14/16
33-100 Tarnów
O.M. Kolbe 11a 058 561-10-38 Jerozolimskie 136
48-300 Nysa
Ślężna 146-148
ELGREG Klaudyn
Lwowska 7
www.sklepdioda.pl 022 570-56-00
067 212-08-35
Piastowska 22
35-068 Rzeszów 022 752-82-55 071 337 21 15
014 621-94-21
sklepdioda@sklepdioda.pl www.elfa.se
077 433-37-03
071 337 12 35
www.soyter.pl
Grottgera 6
www.skleprtv.tarnow.net.pl
obsługa.klienta@elfa.se
Pleszew
handlowy@soyter.pl www.proton.com.pl
017 852-36-96
skleprtv@tarnow.net.pl
Sulejówek
Olsztyn
ELTRONIKA
DIGITAL ELEKTRO-SERVICE
www.elgreg.ipr.pl
SA
AWMIR ELECTRONICS ROBOTRONIK
TORES
WGE Pawilon nr 11
ELTRON MASZCZYK
63-300 Pleszew
gregorowicz@neostrada.pl
02-585 Warszawa
33-100 Tarnów 50-380 Wrocław
Al. Niepodległości/
10-059 Olsztyn 05-071 Sulejówek
Sienkiewicza 42
Niepodległości 84
Goldhammera 2
RADIO HOBBY Wrocławczyka 37
Al. Armii Ludowej
Polna 15 Mickiewicza 10
062 742-78-06
022 844-44-22
014 621-96-75
089 523-52-60 35-328 Rzeszów +48 22 875-8440
022 783-45-20 071 322-53-74
022 844-09-92
tores@0p.pl
Ossolińskich 21 GG: 2989551
www.maszczyk.pl
Płock
INTER-CHIP www.slawmir.com.pl
TATAREK
warszawa@eltronika.pl
017 852-30-12 maszczyk@maszczyk.pl
10-603 Olsztyn
50-559 Wrocław
CASTOR Tczew
radiohobby.com.pl SA
AWMIR ELECTRONICS
Metalowa 3 ELEKTRONIKA
09-400 Płock Świeradowska 75
firma@radiohobby.com.pl Suwałki 02-617 Warszawa
AUTO-VIKTOR-SERVICE
089 533-46-22
ELEKTROTECHNIKA
Nowy Rynek 3 071 367-21-67
83-110 Tczew Puławska 132
089 533-26-87
AUDIOTON 00-609 Warszawa
RUTRONIC 071 373-14-88
024 264-07-29
Gdańska 33
www.inter-chip.pl 022 844-44-43
WGE al. Niepodległości/
16-400 Suwałki
35-010 Rzeszów www.tatarek.com.pl
058 531-40-03
arek@inter-chip.pl 022 848-44-95
Kościuszki 61 Wawelska
Ks. Jałowego 14 tatarek@tatarek.com.pl
Poznań
gosia@inter-chip.pl
087 565-34-92 pawilon 6 www.slawmir.com.pl
017 852-14-85
ANALOBIS Tomaszów Maz.
audioton@hot.pl 22 825-91-00 w 106
pulawska@slawmir.com.pl
rutronic@neostrada.pl Września
Opole 61-882 Poznań
TOMTRONIC
ELEKTRA ELEKTRONIKA
STEMPS
FHU ELEKTRONIKI
Kwiatowa 8
UNITREL
MULTIELEKTRONIK
97-200 Tomaszów
16-400 Suwałki ELEKTROTECHNIKA 01-912 Warszawa
EWA DOBRANIECKA
061 853-51-57
45-362 Opole 35-021 Rzeszów
Mazowiecki
Kościuszki 61 00-778 Warszawa Wolumen 53
62-300 Września
Ligonia 10
W. Pola 18
ANALOGIS Mościckiego 12
087 563-19-50 Promenada 5/7 501 206 801
Daszyńskiego 8
077 453-89-60
61-879 Poznań 017 854-44-07 044 724-23-15
0-22 841-99-82
061 436-74-18
UNITRA-UNIZET
tomtronic@vp.pl
A
ąkowa 14 www.unitrel.pl
OREGON Szczecin
boom1@neostrada.pl
ELPIN - PCB 00-950 Warszawa
061 853-52-31
unitrel@unitrel.pl
45-065 Opole
ELEKTRONIKA 02-743 Warszawa Kolejowa 15/17
www.analogis.com.pl Toruń
Reymonta 7a
Zawiercie
70-313 Szczecin J. S. Bacha 22 022 632-11-48
analogis@analogis.
077 454-60-61 Rybnik
ARTEL
Sikorskiego 8 022 843-17-68 www.unizet.com.pl
oregon@oregon.qt.pl com.pl PPHU TEX
87-100 Toruń
Z.H.U.P. A. BOCHENEK 091 484 46 25 elpin@it.com.pl unizet@unizet.com.pl
42-400 Zawiercie
PRODIN EDA PLUS ELEKTRONIKA Szosa Chełmińska 31/35
44-200 Rybnik
SEMICS GAMMA
056 621-95-34 Hoża 3
45-070 Opole 61-882 Poznań
Hutnicza 15
VEGA-TRONIK
70-382 Szczecin 01-013 Warszawa
Dubois 9 artel@marse.pl
Kwiatowa 9 032 670 09 28
032 755-76-99
SKLEPY FIRMOWE:
Jagielońska 67 Kacza 6 lok.A
077 456-57-51
061 852-46-05
HARIOT
00-609 Warszawa
091 483-14-85 022 862-75-00
www.prodin.pl
Zielona Góra
ELSTAT 87-100 Toruń
www.semics.pl www.gamma.pl WGE al. Niepodległości/
info@prodin.pl
Skarżysko
Sobieskiego 21
Ryszard Statucki
semics@semics.pl info@gamma.pl INFOELEKTRONIKA
Armii Ludowej paw 21
SEKO-ELEKTRONIK
Kamienna 056 655-33-65
61-105 Poznań
65-018 Zielona Góra
22 825-91-00 w. 122
45-554 Opole ZHU RTV HFO ELEKTRONIK
hariot@wp.pl
Chwaliszewo 17/23
KAMA-ELEKTRONIK Jedności 18
fax: 22 825-65-05
Zielona 27a 70-526 Szczecin 02-922 Warszawa
061 852-65-42
26-110 Skarżysko POLTRONEX
077 454-43-43 Mazowiecka 14 Nałęczowska 62 lok. 12 00-836 Warszawa 068 454-95-59
Kamienna 87-100 Toruń
NEWTRONIK
www.seko-elektronik.com.pl % 091 433-06-76 022 651-98-28 Żelazna 41 www.infoelektronika.com.pl
Jamonta 2 c
Sokola 10
info@seko-elektronik.com.pl 61-882 Poznań
/fax: 22 890-20-20
INDEL
LARO
056 658-84-15
041 251-57-37
Kwiatowa 8
Szczytno
ZURT PHU 22 890-09-97
01-912 Warszawa
65-018 Zielona Góra
061 853-51-57
45-070 Opole, Dubois 20 SKLEP ELEKTRONICZNY
www.sklep.vega-tronik.eu
ETHICON Wolumen 53 paw.47
Skierniewice Jedności 19/1
www.mitronik.pl
077 454-44-15 87-100 Toruń
12-100 Szczytno 022 669-99-37 www.vega-tronik.com.pl
newtronik@mitronik.pl 068 324-49-84
Szosa Lubicka 133 f
DIGITAL-PRO Odrodzenia 18a www.indel.pl - podzespoły elektroniczne
Ostrowiec 0-56 654 14 47 www.laro.com.pl
TRAFOS VOLUMEN 96-100 Skierniewice 089 624-52-30 hurtownia@indel.pl
- diody LED, podświetlenia
Świętokrzyski 60-757 Poznań Mireckiego 9 /3 www.intermarket.beep.pl laro@laro.com.pl
UNITOR - urządzenia pomiarowe
LC ELEKTRONIK
046-832-15-80 ethicon@ wp.pl
Grottgera 4A/12
87-100 Toruń
GI SERVEL SKLEP
01-969 Warszawa - przejścia, przewody TELE-RAD
061 865-96-46
27-400 Ostrowiec Rydygiera 30/32
Pułkowa 58 - wtyki, gniazda, złącza
ELEKTRONIKA 65-021 Zielona Góra
Śrem
Świętokrzyski 056 645-76-96
022 569-53-00 - narzędzia warsztatowe
96-100 Skierniewice
Prudnik
Dąbrowskiego 101
os. Ogrody 37 www.unitor.com.pl
JP ELEKTRONIK 022 569-53-10
Kopernika 3
- głośniki, buzzery, mierniki
068 326-38-72
DIOKOM
041 266-74-00 biuro@unitor.com.pl
63-100 Śrem, Bema 5 www.lcel.com.pl
046 833-32-46
- zasilacze, lutownice
48-200 Prudnik
061 283-07-24 lcel@lcel.com.pl
Ostrów - wiertarki, przetwornice
Żory
TELTO
Arki Bożka
Trzebiatów
NDN
- wykrywacze metali
adres do kores. Polna 96-100 Skierniewice
Wielkopolski Świdnica ELEKTRONIK
KANDELA 02-784 Warszawa
Bloki 7 Orkana 6
ZBYROMEX
UNITRON 44-240 Żory
ELEKTRONIK 72-320 Trzebiatów Janowskiego 15
077 406-87-12
046 833-22-38
01-912 Warszawa
63-400 Ostrów 58-100 Świdnica Nowa 2 022 641-15-47 Boryńska 48c
www.telto.tivi.pl Wolumen 53
Wielkopolski, Kaliska 5 Budowlana 4 091 387-35-27 022 641-61-96
032 435-10-33
Pruszków
022 669-99-19
fabryka@telto.pl
062 736-75-91 0-74 852-25-52 kandela@poczta.onet.pl www.ndn.com.pl
BAREL ndn@ndn.com.pl
ELTER Żywiec
Wejherowo
Sochaczew
05-800 Pruszków Świnoujście Tychy
63-400 Ostrów
OMRON ELECTRONICS
ELEKTRONIX P.H.U
Armii Krajowej 46
ZURT
Wielkopolski ELEKTRONIKA
SKLEP ELEKTRONICZNY NOWY ELEKTRONIK 02-790 Warszawa
34-300 Żywiec
022 758-11-66 84-200 Wejherowo
Sienkiewicza 5/1 96-500 Sochaczew
72-600 Świnoujście 43-100 Tychy Mariana Sengera
www.barel.waw.pl/ Sobieskiego 328 c Wesoła 10
062 736-47-76 Poprzeczna 1 Uczniowska 7  Cichego 1
Konstytucji 3 maja 48A
biuro@barel.info 058 672 48 42
033 862-03-59
046 862-58-28
062 736-47-81 091 321-88-48 032 217-89-02 022 663-76-01
Zamówienia dogodnie jest składać
Najpopularniejsze kity z oferty AVT
Najpopularniejsze kity z oferty AVT
na blankietach wydrukowanych na stronie 77.
Układy opisane w Elektronice dla Wszystkich (ozn. EdWxx/xx) i Elektronice Praktycznej (ozn. EPxx/xx)
Kity oznaczone kolorem stanowią nowość, gdyż zostały opisane
w jednym z trzech ostatnich numerów EdW lub EP
.
Kity i płytki AVT (Uwaga: podane ceny zawierają 22% podatek VAT)
A - płytki (znak   - z zaprogramowanym �Procesorem), B - kity, czyli zestawy elementów z płytką drukowaną, C - moduł zmontowany i uruchomiony
+
O - obudowa (litera k oznacza, że wchodzi w skład kitu; liczba oznacza cenę obudowy; symbol literowo-cyfrowy oznacza typ zalecanej obudowy), P - zaprogramowane EPROM, GAL, dyskietka itp.
Nr CENA Nr CENA
SYMBOL NAZWA SYMBOL NAZWA
EdW/EP A B C P O EdW/EP A B C P O
744 Najprostszy wzmacniacz mocy 2x22W EdW2/06 5,0 27,0
TOP-Q
745 Uniwersalny regulator EdW3/06 7,0 25,0
746 Ekonomizer. Automatyczny wyłącznik baterii EdW4/06 5,0 12,0
RTV /Audio/WIDEO
747 Stroboskop dyskotekowy EdW5/06 5,0 24,0
594+ Zdalnie sterowany potencjometr do aplikacji audio EP10/04 38,0 90,0 30,0
1023 Przedwzmacniacz gramofonowy o charakterystyce RIAA EP11/94 5,0 19,0 46,0 ZESTAWY STARTOWE AVT700
1024 Słuchawkowy wzmacniacz wysokiej jakości EP10/94 5,5 25,0 65,0
2050 Najprostszy wzmacniacz akustyczny 3W EdW1/96 4,0 15,0 25,0 701 Zestaw startowy Rezystory - 660 szt. 17,0
2132 Przedwzmacniacz z regulacją barwy dz
więku EdW2/97 4,0 20,0 702 Zestaw startowy Kondensatory - 265 szt. 24,0
2153 Wzmacniacz 100W EdW8/97 7,0 57,0 703 Zestaw startowy Elektrolity - 100 szt. 26,0
2392 Wzmacniacz mikrofonowy SMD EdW2/00 6,0 18,0 30,0 704 Zestaw startowy Półprzewodniki- 76 szt. 16,0
2449 Filtr do subwoofera EdW9/00 6,0 18,0 705 Zestaw startowy Elementy mech. - 600 szt. 25,0
2469 Odbiornik UKF FM EdW1/01 6,0 48,0 710 Zestaw do wykonywania płytek drukowanych 25,0
2477 Wzmacniacz mocy 70W na TDA 1562 EdW3/01 7,0 70,0 100,0 719 Zestaw startowy diody LED - 142szt. 28,0
2499 Wzmacniacz 4x40W EdW9/01 10,0 80,0
RTV
2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6,0 30,0
2728 Wzmacniacz mikrofonowy EdW7/04 4,0 18,0 157 Odbiornik nasłuchowy CW/SSB - 80/20m EP12/96 10,0 122,0 KM60
962 Odbiornik nasłuchowy SSB/CW 80m EP1/07 13,0 36,0
DO DOMU, SAMOCHODU WYPOCZYNKU I ZABAWY 967 Minitransceiver Junior EP2/07 38,0
2117/1 Mikrofon bezprzewodowy EdW5/99 4,0 9,0 25,0
390+ 8-kanałowy przełącznik RC5/SIRC EP4/05 17,0 35,0 50,0 10,0 2122 Przedwzmacniacz antenowy CB EdW11/96 4,6 13,7 25,0
513+ Zegar ze 100-letnim kalendarzem i 2-kan. termometrem EP10/07 30,0 86,0 140,0 20,0 2148 Odbiornik nasłuchowy CW SSB 80 m EdW7/97 6,3 50,0 K
522+ Miniaturowy zamek szyfrowy - Immobilizer EP9/03 16,0 72,0 100,0 10,0 2310 Transceiver SSB ANTEK EdW11/98 21,0 147,1 293,0
841 Ultradz
więkowy detektor ruchu EP1/00 11,4 37,0 69,0 K 2310/2 Transceiver SSB ANTEK V2.0 EdW7/04 21,0 147,1 293,0
924+ Programowany sterownik świateł EP4/06 22,0 33,0 55,0 10,0 2318 Cyfrowa skala do transceivera SSB EdW12/98 14,8 58,0 170,0
925+ Karta przekaz
ników na USB EP4/06 22,0 58,0 120,0 15,0 2481 Mininadajnik FM EdW4/01 6,0 20,0
950+ Termostat elektroniczny EP9/06 36,0 94,0 140,0 20,0 2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6,0 30,0
969+ Bezstykowy zamek RFID EP2/07 22,0 59,0 105,0 15,0 2788 Wykrywacz pluskiew EdW5/06 5,0 36,0
1007 Regulator obrotów silnika elektrycznego EP8/94 4,0 29,0 47,0 2807 Miniodbiornik CB-19 EdW1/07 5,0 32,0
1012 Strach na komary EP8/94 3,0 13,0 2810 Minitransceiver ZUCH EdW10/06 28,0 152,0
1104 Prosty wykrywacz metali EP10/96 4,0 34,0 65,0 K 2818 Odbiornik nasłuchowy  Jędruś EdW4/07 15,0
1343 Diodowy oświetlacz EdWP6/02 20,0 40,0 2840 Minitransceiver Antoś EdW9/07 24,0
1428 Regulator temperatury EP6/06 6,0 29,0 2873 Filtr audio EdW7/08 4,0 35,0
1435 Stroboskop dyskotekowy EP8/06 6,0 38,0 2889 Odbiornik SDR EdW1/09 9,0
1460 Włącznik zmierzchowy EP12/07 5,0 18,0 2902 Wzmacniacz mocy na pasmo 80m EdW6/09 14,0
2389 Czterokanałowy termometr cyfrowy EdW12/00 10,0 65,0 110,0 2906 Minitransceiver 80m TinySSB EdW7/09 12,0 69,0
2628/1 A
adowarka akumulatorów ołowiowych EdW1/03 6,0 30,0 2909 HPSDR  szerokopasmowy odbiornik radiowy EdW8/09 12,0
2632+ Gigantyczny zegar EdW5/02 35,0 70,0 150,0 25,0 2907 Prosty konwerter 80/10m EdW8/09 6,0
2720 Policyjny stroboskop EdW4/04 10,0 55,0 2912 POWER SDR EdW8/09 6,0
2787+ PC-Termometr, rejestrator temperatury EdW5/06 10,0 30,0 58,0 5,0 2918 Filtry pasmowe odbiornika oraz wzmacniacz antenowy EdW10/09 22,0
2849+ Tiny Clock EdW1/08 26,0 46,0 10,0 2922 Aktywna antena na pasma KF EdW11/09 18,0
5041+ Termometr MIN-MAX EP11/01 25,0 74,0 100,0 15,0 2925/1 Cypisek - Odbiornik (płytka główna) EdW12/09 8,0 26,0
5094+ Bezprzewodowy regulator temperatury EP2/03 32,0 160,0 190,0 15,0 2925/2 Cypisek - Generator przestrajany (wersja 1) EdW12/09 6,0 17,0
5108+ 2 kanałowy termometr z wyświetlaczem LED EP8/07 29,0 78,0 106,0 15,0 2925/3 Cypisek - Generator przestrajany (wersja 2) EdW12/09 6,0 29,0
2925/4 Cypisek - Wzmacniacz antenowy EdW12/09 5,0 12,0
UKA
ADY MIKROPROCESOROWE 2925/5 Cypisek - Moduł TX EdW6/10 7,0 36,0
2925/6 Cypisek - Komutacja EdW6/10 4,0 9,0
2500 Płytka testowa do kursu BASCOM 8051 EdW3/00 20,0 98,0 180,0 2925/7 Cypisek - Separator EdW6/10 5,0 17,0
2501 Emulator procesorów 89CX051 EdW3/00 10,0 52,0 65,0 2934 Odbiornik na pasmo 80m EdW2/10 13,0
2502 Programator procesorów 89CX051 EdW3/00 11,0 60,0 85,0 2941 Kombajn sygnałowy DDS EdW5/10 38,0
2550/P Programator procesorów AVR EdW10/01 6,0 23,0 38,0 K 2954 TRX SDR na fale krótkie EdW8/10 12,0
3500 Płytka testowa do kursu BASCOM AVR EdW12/02 22,0 120,0 230,0 5109 Radiokomunikacyjny filtr audio EP8/07 12,0 75,0
5125+ Programator USB AVR (STK500) EP2/08 28,0 48,0 89,0 18,0 5127 Minitransceiver na pasmo 3,7 MHz TRX2008 EP3/08 24,0 87,0
UKA
ADY AUDIO
PRZYRZ
DY WARSZTATOWE
512+ Cyfrowy miernik pojemności EP5/03 30,0 80,0 28,0 446 Wzmacniacz do walkmana EP7/98 9,0 98,0 140,0
1066 Miniaturowy zasilacz uniwersalny EP8/95 3,0 16,0 24,0 471 Wzmacniacz słuchawkowy EP10/98 7,4 34,2
1081 Miniaturowy stabilizator impulsowy EP4/96 4,0 34,0 514/CO  Przedłużacz do cyfrowego toru audio - konwerter EP6/03 4,9 43,0 70,0 K
1459 Uniwersalny układ czasowy EP12/07 5,0 16,0 25,0 514/OC  Przedłużacz do cyfrowego toru audio - konwerter EP6/03 4,9 45,0 70,0 K
1461 Uniwersalny zasilacz laboratoryjny 5 i 12 VDC/1A EP1/08 5,0 18,0 1033 Przedwzmacniacz mikrofonowy EP2/95 5,7 17,1 31,0
2126 Najmniejszy moduł miniwoltomierza na LCD MT3/97 6,0 30,0 52,0 1227 Stereofoniczny wzmacniacz słuchawkowy EP4/99 6,1 27,4 49,0
2270 Moduł miliwoltomierza do zasilaczy EdW3/98 6,0 36,0 58,0 2104/1 Wzmacniacz 2x22W EdW9/97 5,0 30,0 50,0
2857+ Moduł woltomierza/amperomierza z termostatem E3/08 26,0 62,0 78,0 18,0 2180 Wzmacniacz mocy z układem LM3886 EdW2/98 8,0 90,0 130,0
5086+ Programowany 4-kanałowy komparator/woltomierz EP11/02 30,0 82,0 140,0 20,0 2326 Wzmacniacz mikrofonowy EdW2/99 20,0 25,0 32,0
2353 Pseudoanalogowy VUmetr EdW4/99 10,0 32,0 60,0
ELEKTRONIKA DLA NIEELEKTRONIKÓW 2652 Wzmacniacz prądowy do subwoofera EdW11/02 5,7 17,1
2671 Uniwersalny moduł TDA7294 EdW7/03 9,1 71
720 Błękitno-biały mrygacz EdW5/04 6,0 17,0 2680 Przedwzmacniacz gramofonowy RIAA EdW10/03 5,7 31,9
721 Klaskacz - akustyczne zdalne sterowanie EdW5/04 5,0 14,0 2690 Bufor lampowy, czyli prosiaczek w domu EdW12/03 6,8
722 Rozjaśniacz samochodowy EdW6/04 3,0 11,0 2710 Prosty dyskotekowy mikser EdW2/04 8,0 49,0
723 Trójwymiarowy labirynt elektroniczny EdW6/04 3,5 15,0 2736 Wzmacniacz mostkowy 400W EdW10/04 15,0 137,0
724 Uniwersalny układ czasowy EdW7/04 3,5 11,0 2762 Wzmacniacz na tranzystorach N-MOSFET EdW8/05 12,0 35,0
725 Magiczny przełącznik EdW7/04 3,5 12,0 2850 Audiofilski wzmacniacz słuchawkowy EdW12/07 16,0 42,0
726 Uniwersalna centralka alarmowa EdW8/04 4,0 20,0 2886 Przedwzmacniacz lampowy EdW11/08 6,0
727 Uniwersalny moduł zasilający EdW8/04 3,5 14,0 2887 Radioodtwarzacz EdW12/08 26,0
728  Wypasiony scalony sensor EdW9/04 5,0 12,0 2891 Prosty odbiornik nasłuchowy 80m EdW2/09 4,0
729 Zwariowany kręciołek EdW9/04 6,5 15,0 2864+ Analizator widma EdW5/08 32,0 62,0 18,0
730 Dalekosiężny tor podczerwieni EdW11/04 8,0 30,0 2901 BlueIR  wzmacniacz multimedialny EdW6/09 80,0 8,0
731 Przeraz
liwy straszak EdW10/04 6,0 28,0 2915+ Przedwzmacniacz lampowy sterowany cyfrowo EdW10/09 27,0 10,0
732 Whisper - łowca szeptów. EdW12/04 6,0 25,0 2919 Miniodbiornik FM EdW10/09 5,0 14,0
733 Monitor i konserwator akumulatora EdW1/05 6,0 30,0 2921 Głośnik plazmowy EdW11/09 6,0 21,0
734 Uniwersalny moduł audio EdW2/05 6,0 22,0 2928 Hybrydowy wzmacniacz słuchawkowy klasy A EdW1/10 14,0
735 Regulator impulsowy DC. EdW3/05 6,0 22,0 3008+ Przedwzmacniacz cyfrowy z TDA8425 EdW8/01 20,0 65,0 110,0 10,0
736 Ekonomiczny zasilacz warsztatowy EdW5/05 6,0 22,0 5187 Wzmacniacz końcowy 200W EP5/09 9,0 65,0
737 Melodyjka i gong EdW7/05 5,0 20,0
738 Szoker-masażysta EdW8/05 6,5 22,0 UKA
ADY MIKROKOMPUTEROWE i do PC
739 Irytator - dokuczliwy natręt nocny EdW9/05 6,5 18,0
414+ Uniwersalna karta portów na USB EP9/05 34,0 75,0 130,0 25,0
740 Niezwykła  niebieska dotykowa syrena policyjna EdW10/05 6,5 25,0
451 Programator z interfejsem USB dla BASCOM AVR EP11/05 32,0 75,0 100,0
741 Najprostszy wzmacniacz mocy 22W EdW11/05 5,0 24,0
478 Regulator obrotów wentylatorów w komputerze PC EP3/99 6,0 24,0 55,0
742 Niskoszumny mikser stereo EdW12/05 5,0 15,0 530  Klocki RS485 - konwerter RS232<->RS485 EP6/03 6,8 32,0 60,0
530/USB Konwerter USB<->RS485 EP5/08 6,0 33,0 60,0
743 Tajemnicze światełko EdW1/06 6,0 17,0
Nr CENA Nr CENA
SYMBOL NAZWA SYMBOL NAZWA
EdW/EP A B C P O EdW/EP A B C P O
531+  Klocki RS485 - karta wejść przekaz
nikowych EP7/03 30,0 98,0 150,0 10,0 2139 Strach na krety EdW5/97 5,0 12,5 20,0
532+  Klocki RS485 - karta wyjść optoizolowanych EP7/03 47,6 100,0 150,0 20,0 2177 Przełącznik zmierzchowy EdW1/98 5,1 17,0 32,0
533+  Klocki RS485 - karta wyjść cyfrowych (GND) EP8/03 36,6 68,4 95,0 20,0 2210 Najprostszy regulator mocy 220V EdW3/97 5,1 19,4 33,0
534+  Klocki RS485 - karta wyjść cyfrowych (VCC) EP8/03 35,4 52,0 95,0 20,0 2216 Układ do odstraszania dokuczliwych owadów EdW7/97 6,8 22,8 38,0
2222 Wyświetlacz 7-segmentowy JUMBO bez LED EdW4/97 14,5 17,5 35,0
535+  Klocki RS485 - karta wejść cyfrowych EP9/03 35,4 47,0 90,0 20,0
2298 Pilot radiowy (odbiornik) EdW11/98 11,4 62,0 86,0
536+  Klocki RS485 - karta wejść analogowych EP9/03 51,0 78,0 140,0 40,0
2299 Pilot radiowy (nadajnik) EdW11/98 6,3 36,5 47,0
537+  Klocki RS485 - moduł terminala z wyświetlaczem LED EP10/03 45,0 74,0 92,0 20,0
2309 A
adowarka akumulatorów żelowych - zasilacz buforowy EdW10/98 6,3 22,8 43,0
538+  Klocki RS485 - alfanumeryczny wyświetlaczem LCD EP10/03 26,0 66,0 110,0 20,0
2328/0 Radiowy pilot do sterownik 15 urządzeniami (Odbiornik) EdW2/99 11,0 68,0
553/R232 Konwerter RS232 EP11/03 6,0 17,0 30,0
2328/B Moduł wykonawczy na przekaz
niku EdW2/99 4,5
553/U232 Konwerter USB232<->RS232 EP11/03 6,0 36,0 40,0
2328/BB Moduł wykonawczy na triaku EdW2/99 4,5
553/U245 Konwerter USB245<->RS245 EP11/03 6,0 37,0 45,0
2328/N Radiowy pilot do sterownika 15 urządzeniami (Nadajnik) EdW2/99 9,0 53,6 K
573 Uniwersalny programator mikrokontrolerów PIC EP5/04 18,0 98,0
2335 Autoblokada EdW3/99 10,3 21,7 44,0
581+ Interfejs JTAG do procesorów AVR EP6/04 25,0 15,0
2463 Prosta przetwornica 12->220V EdW12/00 10,3 35,3
927+ Uniwersalny interfejs internetowy EP4/06 60,0 147,0 240,0 35,0
2601 Centralka alarmowa EdW10/02 6,8 29,6
953+ Karta wejść z interfejsem Ethernet EP10/06 69,0 98,0 220,0 50,0
2631/5 Gigantyczne wyświetlacze LED - 5cm EdW5/02 5,0
956+ Ethernetowy sterownik I/O EP11/06 73,0 20,0
2631/7 Gigantyczne wyświetlacze LED - 7cm EdW5/02 6,8
966+ Karta przekaz
ników sterowana przez Internet EP2/07 86,0 187,0 300,0 50,0
2711+ Obrotomierz EdW2/04 22,0 37,0 10,0
992 Zestaw uruchomieniowy dla procesorów AVR i  51 EP1/01 28,0 150,0 220,0
2715 A
adowarka akumulatorów ołowiowych EdW3/04 5,7 29,0
1389 EEPROM Programmer EP3/04 7,5 29,6
2740+ Intrygujący tęczowy kryształ EdW11/04 15,0 38,0 10,0
1409 Programator JTAG dla układów MSP430 EP3/05 6,0 17,0 34,0
2743/1 Superefekt dyskotekowy EdW3/05 15,0 75,0 K
1430 ATMEGA8 w AVT992 EP7/06 8,5 32,0
2743/2 Matryca LED EdW3/05 4,0
1443 Uniwersalny interfejs ethernetowy EP1/07 9,0 46,0 70,0
2748/1 Stroboskop dyskotekowy LED EdW5/05 10,0 50,0
2250\1+ Mikrokomputer edukacyjny z 8051-pł. główna EdW8/97 43,0 80,0 150,0 25,0
2748/2 Matryca LED EdW5/05 4,0
2250\2 Mikrokomputer edukacyjny z 8051-wyśw. i klawiatura EdW8/97 18,0 84,0 160,0
2766+ RPU-Regulator poziomu umysłu EdW10/05 20,0 42,0 10,0
2250\Z Zasilacz stabilizowany +5V/500mA EdW10/97 6,3 32,0 50,0 Z-21
2809+ Zdalne sterowanie przez telefon EdW1/07 16,0 46,0 82,0 10,0
2503 Klawiatura szesnastkowa do systemów uP EdW4/00 12,5 44,0 88,0 2874 Impulsowy wykrywacz metali EdW8/08 15,0 48,0
2504  Uniwersalka do systemów uP z `X051 EdW7/00 11,4 32,0 61,0 2884 Najprostsze radiopowiadamianie CB EdW11/08 5,0
2550+ Mikrokomputer z procesorem ATMEGA8535 EdW9/01 45,0 105,0 15,0 2890 Sterownik Bluetooth EdW1/09 28,0 89,0 18,0
2683 Ministerownik z AT90S2313 EdW10/03 5,7 40,0 2895 Centrala inteligentnego domu EdW4/09 36,0 52,0 20,0
2855 Ulepszony programator STK200 EdW2/08 6,0 25,0 2896 Budzik MP3 EdW4/09 19,0 34,0 10,0
2875 LogicMaster - płytka prototypowa dla CPLD EdW8/08 18,0 58,0 90,0 2904 Prosty driver do power LED-ów EdW6/09 6,0 15,0
2905 Robot MOS Voyager EdW7/09 30,0
2892/2 Minimoduł z mikrokontrolerem ATmega8 EdW3/09 6,0 16,0
2908 Termohigrostat EdW8/09 26,0 180,0 6,0
2897 Rezurektor AVR EdW4/09 18,0 27,0 10,0
2910 IRguard  alarm turystyczny EdW8/09 16,0 22,0 10,0
2903 PC Agent EdW6/09 24,0 35,0 15,0
2914 Domowy system sygnalizacji EdW9/09 14,0
3501 Uniwersalny moduł dla 90S2313 i 89Cx051 EdW5/03 6,3 40,0
2917/1 Sterownik wentylatora - wersja z przekaz
nikiem EdW10/09 8,0 27,0
3505 Płytka testowa do kursu C EdW1/06 34,0 120,0 190,0
2917/2 Sterownik wentylatora - wersja z triakiem EdW10/09 8,0 25,0
PRZYRZ
DY WARSZTATOWE
2927+ Alarm z powiadamianiem telefonicznym EdW12/09 32,0 79,0 8,0
2932+ Zamek szyfrowy II EdW2/10 20,0 44,0
389+ Prosty analizator stanów logicznych do PC EP4/05 45,0 75,0 25,0 K
2933+ Sterownik silnika krokowego USB EdW2/10 14,0 32,0
520+ Tester samochodowych sond lambda EP7/03 51,3 35,0
2935 Robot dla każdego EdW2/10 20,0 48,0
527+ Amatorski oscyloskop cyfrowy EP9/03 37,0 195,0 250,0 12,0
2935/1 Robot dla każdego - Czujnik EdW6/10 16,0 31,0
823 Tani generator funkcyjny EP9/99 36,6 158,5 278,0
2931+ Pojazd sterowany bluetooth EdW3/10 27,0 128,0 18,0
959+ VGA tester EP12/06 23,0 48,0 98,0 10,0
2936+ Zegar BIG EdW3/10 32,0 66,0 12,0
1220 Wysokoprądowy stabilizator warsztatowy EP1/99 6,3 55,0 122,0
2937+ Destroyer - robot klasy mikrosumo EdW4/10 67,0
1327 Mini-generator funkcyjny EP10/01 4,9 15,0
2938+ Blue Supply EdW4/10 27,0 98,0 6,0
1339 Wykrywacz przewodów sieciowych EP5/02 8,4 12,5
2942+ Kogut dyskotekowy EdW5/10 14,0 23,0 10,0
1522 Regulowany stabilizator impulsowy 0& 25V/0& 5A EP5/09 9,0 39,0
2943 Sygnalizator pracy sprzętu AGD EdW6/10 6,0 33,0
2004 Woltomierz do modułowego zestawu pomiarowego EdW1/96 13,7 48,0 94,0
2944 Bateria słoneczna EdW7/10 8,0
2060 Płytka uniwersalna 15x65 mm 2,0
2945+ Rowerowy wyświetlacz widmowy EdW7/10 47,0 92,0 30,0
2131 Prosty zasilacz laboratoryjny EdW2/97 10,3 59,3 110,0 KM85
2946+ HAS  House s Automated System EdW7/10 35,0 54,0 20,0
2340 Sonda logiczna TTL/CMOS EdW4/99 6,3 27,4 48,0 2948+ Przełącznik do żyrandola EdW8/10 16,0 30,0 8,0
2462 Zasilacz 10A 10...20V EdW1/01 6,8 67,0 2950+ Sterownik kamery  OKO EdW8/10 25,0 41,0 10,0
3012+ Timer mikroprocesorowy EdW2/02 24,0 43,0 10,0
2495 Uniwersalny generator EdW7/01 14,0 90,0 120,0 K
5002+ Zegar cyfrowy z wyświetlaczem analogowym EP3/01 64,0 100,0 10,0
2701 Moduł zasilacza do wzmacniaczy mocy EdW4/04 6,8 42,0
5022+ Programowany zegar z DCF77 EP7/01 40,0 80,0 15,0 KM50
2725+ Mikroprocesorowy miernik pojemności EdW6/04 32,0 79,0 180,0 10,0 K
5025+ Mikroprocesorowy wykrywacz metali EP7/01 20,0 59,0 10,0
2727+ Cyfrowa stacja lutownicza EdW7/04 36,0 100,0 30,0
5186+ Bezstykowy zamek RFID EP5/09 22,0 64,0 15,0
2757 Zasilacz warsztatowy 0...25,5V/0...2,55A EdW7/05 13,0 83,0
2764+ Częstościomierz i generator na PC EdW9/05 12,0 5,0
ZESTAWY STARTOWE AVT 700
2767+ Oscyloskop w komputerze PC EdW10/05 12,0 5,0
2813 Przystawka do pomiaru indukcyjności EdW2/07 4,0 11,0 700 Zestaw startowy dla elektroników hobbystów 39,0
706 Zestaw startowy Elementy stykowe 24,0
2815 Soft start do totoida wersja DeLuxe EdW2/07 8,0 29,0
707 Zestaw startowy Przetworniki dz
więku 19,0
2828 Oscyloskop cyfrowy EdW6/07 24,0 63,0
708 Zestaw startowy Układy cyfrowe 17,0
2831+ Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 4MHz...150MHz EdW7/07 15,0 48,0 10,0
709 Zestaw startowy Układy analogowe 15,0
2885+ Miernik częstotliwości  fmeter EdW11/08 14,0 30,0 8,0
710 Zestaw start. Do wykonywania płytek drukowanych 25,0
2888+ Wielofunkcyjny licznik/generator EdW2/09 14,0 27,0 5,0
711 Zestaw startowy Optoelektronika 43,0
2898 Kalibrator częstościomierza EdW5/09 13,0 5,0
712 Zestaw startowy Potencjometry 31,0
2899 Analizator  I2C EdW5/09 25,0 34,0 18,0
713 Zestaw startowy Rezystory SMD 14,0
2920+ Analizator stanów logicznych EdW11/09 25,0 68,0 15,0
714 Zestaw startowy Kondensatory SMD 20,0
2923+ Monitor systemu komputerowego EdW11/09 22,0 62,0 8,0
715 Zestaw startowy Wzmacniacze operacyjne 26,0
2929+ Sterownik LED mocy do latarek EdW1/10 14,0 7,0
716 Zestaw startowy Płytki uniwersalne 20,0
2939/1 Analizator widma 70MHz EdW4/10 30,0 717 Zestaw startowy Płytki uniwersalne 30,0
2939/2 Analizator widma 70MHz - tłumik regulowany EdW4/10 10,0 718 Zestaw startowy Płytki uniwersalne 43,0
2939/3 Analizator widma 70MHz - wzmacniacz wejściowy EdW4/10 6,0
ELEKTRONIKA DLA NIEELEKTRONIKÓW
2940 Nagrzewnica indukcyjna 1kW EdW5/10 6,0
748 Uniwersalna sonda do napięć stałych i zmiennych EdW6/06 7,0 28,0
2941 Kombajn sygnałowy DDS EdW5/10 38,0
749 Kolorowy gadżet RGB EdW7/06 5,0 12,0
2953+ Tester zasilania EdW8/10 25,0 18,0
750 Dioda LED dowolnego koloru EdW8/06 5,0 12,0
3003+ Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 100MHz EdW11/00 21,0 85,0 10,0
751 Płynące światełko RGB EdW10/06 5,0 19,0
5083+ Mikroprocesorowy zasilacz laboratoryjny EP/02 40,0 50,0 15,0
752 Termometr elektroniczny EdW12/06 - 22,0
5161+ Zasilacz sterowany cyfrowo EP12/08 58,0 118,0 18,0 753 Wielokolorowy gadżet EdW1/07 5,0 12,0
754 Kolorowa migotka EdW2/07 8,0 12,0
755 Podwajacz mocy audio EdW3/07 5,0 9,0
DO DOMU, SAMOCHODU, WYPOCZYNKU I ZABAWY
756 Widmowa makatka LED EdW5/07 6,0 14,0
757 Zdalne sterowanie  pilotowe EdW4/07 6,0 15,0
251 Zdalne sterowanie przez telefon EP3/97 23,4 90,0 170,0 K
758 Inteligentny wskaz
nik/symulator alarmu EdW6/07 5,0 24,0
302 Kompresor do gitary i basu EP5/96 7,4 39,0 54,0 KM60
759 Przedwzmacniacz/mikser stereo EdW7/07 7,0 40,0
303 Przystawka gitarowa  Distortion EP6/96 6,8 35,3 61,0 KM60
760 Niebieski,  policyjny kogut EdW9/07 11,0 34,0 49,0
304 Gitarowa bramka szumów EP7/96 4,6 25,1 49,0 KM42
761 Latarka LED EdW10/07 4,0 18,0
306 Chorus gitarowy EP10/96 7,4 65,0 130,0 KM60
762 Zdalnie sterowana lampka EdW12/07 - 16,0
313 Gitarowa kaczka EP11/96 5,1 34,2 69,0 KM42
763 Wielobarwny termometr RGB EdW2/08 8,0 29,0
314 Gitarowe tremolo-vibrato EP12/96 5,7 24,0 KM42
764 Czujnik wilgoci EdW3/08 5,0 12,0
434 Komputer samochodowy EP9/05 12,0 765 Tester refleksu EdW4/08 11,0 19,0
447 Stoper na szkolną olimpiadę EP8/98 39,0 140,2 766 Magiczna lampka EdW5/08 9,0 21,0
767 Nietypowy zamek elektroniczny EdW6/08 14,0 23,0
511+ Zegar minimalisty EP5/03 18,0 45,0 10,0
768 Stroboskop - Lampa błyskowa EdW7/08 6,0 36,0
528+ Inteligentny sterownik lampki samochodowej EP10/03 10,0 25,0 45,0 5,0
769 Lampka i sygnalizator rozmrożenia lodówki EdW8/08 6,0 12,0
570+ 8-kanałowy system pomiaru temperatury EP4/04 57,0 98,0 40,0
770 Miernik refleksu EdW10/08 6,0 16,0
868+ Programowany zegar z wyświetlaczem LCD EP7/00 15,0 64,0 10,0
771 Miernik pojemności NiMH EdW12/08 9,0 24,0
910+ Zamek kodowy z telefonem komórkowym EP12/05 16,0 47,0 10,0
772 Zabezpieczenie akumulatora z MOSFET-em EdW5/09 9,0
933 A
adowarka akumulatorów NiCdm, NiMH, LiIon i SLA EP6/06 14,0 88,0
957+ Moduł pomiaru temperatury EP11/06 35,0 70,0 25,0
OŚLA A

CZKA
980+ Sterownik akwariowy EP3/07 45,0 140,0 290,0
EDWA01 Zestaw do lekcji A01 Ośla A
ączka 38,0
990 Automat do zapalania świateł w samochodzie EP6/07 5,0 20,0 35,0
EDWA02 Zestaw do lekcji A02 Ośla A
ączka 35,3
1096 Czarodziejski przełącznik EP8/96 5,1 14,0 31,0
EDWA03 Zestaw do lekcji A03 Ośla A
ączka 59,8
1308+ Zdalny włącznik 4 urządzeń EP7/01 20,0 58,0 10,0
EDWA04 Zestaw do lekcji A04 Ośla A
ączka 25,1
1314 Najprostszy sterownik silnika krokowego EP8/01 6,5 36,0 45,0
EDWA05 Zestaw do lekcji A05 Ośla A
ączka 41,0
1413 Elektroniczna blokada do samochodu EP6/05 5,0 15,0
EDWA06 Zestaw do lekcji A06 Ośla A
ączka 34,2
1444+ Dwukierunkowy regulator obrotów silników DC EP12/06 18,0 35,0 10,0
EDW A07/1 (bez płytki stykowej SD12N) 23,0
1446+ Termometr z zasilaniem bateryjnym EP3/07 13,0 38,0 8,0
EDW A07/2 (wraz z płytką stykową SD12N) 45,0
1464+ Stroboskop LED EP4/04 26,0 70,0 16,0
EDW AKPLMINI Zestaw Ośla A
ączka A01-A03 158,0
1466 Echo cyfrowe EP6/08 15,0 43,0
EDW AKPLN Kompletny zestaw Ośla A
ączka A01-A06 290,0
1468 Lokalne radiopowiadomienie EP7/08 8,0 65,0
SD12N Prototypowa płytka stykowa 22,0
1469+ Generator PWM  regulator mocy silnika DC EP8/08 15,0 36,0 8,0
PSU10RC Zasilacz 1,5...12VDC 37,0
1482 Sygnalizator LED EP8/08 4,0 8,0
M830BUZ Multimetr uniwersalny 14,0
1520+ Zdalny włącznik radiowy EP4/09 36,0 60,0 90,0
2134 Transofon-konwerter głosu EdW3/97 8,6 44,5 77,0 KM60
Pełna oferta dostępna jest na stronie www.sklep.avt.pl
Wszystkie oferowane przez AVT wyroby mo na naby :
Uwaga!
w sklepie internetowym:
AVT w nowej siedzibie!
www.sklep.avt.pl
w sklepie firmowym AVT:
w siedzibie AVT: - sklep dysponuj cy pe nym
asortymentem centralnego magazynu AVT,
- SHOWROOM , czyli pokaz
 na ywo sprz tu Light & Sound.
wysy kowo na koszt odbiorcy poczt
lub firm kuriersk za pobraniem
Koszty opakowania i spedycji przesy ki poczt wynosz : 15,00 z .
Zamówienia s realizowane na bie co, tj. w dniu otrzymania
zamówienia lub nazajutrz, o ile nie wyst puj braki magazynowe.
Zaleg e zamówienia s realizowane zwykle w terminie 3-4 tygodnie.
Zastrzega si mo liwo zmiany cen. W przypadku zmiany cen
wi kszej ni 10% klient b dzie o tym uprzedzony. Na oferowane
przez nas towary udzielamy gwarancji. Prowadzimy serwis
gwarancyjny i pogwarancyjny.
zamówienia mo na sk ada :
P atników podatku VAT prosimy
o umieszczanie na zamówieniach:
poczt na adres:
telefonicznie pon.-pt.
- Numeru Identyfikacyjnego Podatnika VAT,
AVT Korporacja, poczt
w godz.: 8-16,
- Czytelnego podpisu osoby zamawiaj cej,
Dzia Handlowy elektroniczn :
tel. 022 257 84 50
- Piecz tki firmowej.
03-197 Warszawa handlowy@avt.com.pl
faksem przez ca dob :
ul. Leszczynowa 11
fax: 022 257 84 55
u dystrybutorów
Wykaz dystrybutorów znajduje si na stronach od 73 do 74 w rubryce
oraz na stronie internetowej www.sklep.avt.pl sklepy dla elektroników

prze lij faksem: 022 257 84 55
ZAMÓWI ENI E na artyku y z oferty AVT
lub poczt na adres:
Kity Inne artyku y z oferty AVT
AVT-Korporacja Sp. z o.o.
W oznaczeniu kitów i p ytek nale y pos ugiwa si numerami
Kod  Nazwa Ilo
Dzia Handlowy
podanymi w ofercie handlowej. W odpowiednie kratki nale y wpisa
03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
liczb sztuk. (Np. dla zamówienia 3 szt. p ytek drukowanych
k
woltomierza LCD wpisujemy w rubryce Nr kitu nr AVT02 i w kratce z
kolumny A wpisujemy liczb 3).
Miejsce na
kupon
UK - zaprogramowany uk ad; DK - dyskietka z programem
rabatowy
Numer kitu AVT A B C UK DK
EdW 6/2010
Miejsce na
kupon
rabatowy
EdW 7/2010
Miejsce na
kupon
rabatowy
EdW 8/2010
Nadawca: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
imi i nazwisko mój numer prenumeraty
Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
wysy ka za zaliczeniem pocztowym
z kosztami przesy ki - 15,00 z
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
nr telefonu e-mail data podpis
a uzyskasz
zni k 10%
podaj tylko numer prenumeraty!)
dla sta ych Czytelników (patrz strona 75).
Tu wklej kupony z ostatnich 3 numerów EdW,
(prenumeratorzy nie musz wkleja kuponów,
@

@


Stała Miniankieta EdW 8/2010 Wypełnij i wygraj! Wyraz
swoją opinię o EdW!
Drogi Czytelniku! Chcemy poznać Twoją opinię o naszym wspólnym czasopiśmie. Czekamy na Twoją ocenę numeru, który właśnie masz przed sobą. Chcemy
także poznać Twoje oczekiwania na najbliższą przyszłość. Przeczytaj (jeśli jeszcze tego nie zrobiłeś) aktualne wydanie EdW tak, jak to robisz zazwyczaj. Wydru-
kowaną poniżej miniankietę wypełnij i prześlij w terminie 45 dni od ukazania się tego numeru EdW na adres redakcji (kto nie chce niszczyć strony, może nadesłać
kserokopię). Wśród uczestników ankiety co miesiąc zostaną rozlosowane nagrody!
Które materiały z tego numeru EdW uważasz za najlepsze?
Które materiały z tego numeru EdW uważasz za najmniej interesujące?
Co powinno ukazać się w najbliższej przyszłości?
imię, nazwisko
Wpisz swoje dane:
ulica nr domu, nr mieszkania kod pocztowy
miejscowość/poczta telefon podpis
Projekty i artykuły z EdW 04/2010, które uznaliście za
najbardziej interesujące:
Co to jest?
1. Rower elektryczny.
Na zdjęciach zaprezentowane są dwa urządzenia, które były opi-
2. Analizator widma 70MHz.
sywane na łamach naszego pisma w czasie ostatnich 6 miesięcy.
3. Wykonanie płytek drukowanych metodą termotransferu.
Aby konkurs nie był zbyt łatwy, przedstawiamy tylko fragment
4. Destroyer  robot klasy mikrosumo. zdjęcia. Należy zgadnąć lub odszukać w swoich archiwalnych
numerach EdW:
Co to jest za układ? Do czego służy? W którym numerze
Upominki w postaci kitów AVT wylosowali: Adam Topolewski
EdW był opisywany?
 Gdynia, Henryk Karolak  Skarżysko Kam., Stefan Osiak
Rozwiązania zawierające wszystkie trzy odpowiedzi należy nadsy-
 Kraków, Grzegorz Markiewicz  Starachowice, Marzena
łać w ciągu 45 dni od chwili ukazania
Orlewicz  Warszawa i Zbigniew Stefaniak  Gdańsk.
się tego numeru EdW.
Rozwiązania powinny być opatrzo-
W następnych numerach EdW
ne dopiskiem Co to jest? oraz nume-
System nawigacji satelitarnej GPS
rem tego wydania EdW. Wśród osób,
Kompletny odbiornik GPS. Umożliwia
które nadeślą prawidłowe odpowiedzi,
rozlosujemy nagrody w postaci kitów
odczytanie pozycji geograficznej,
AVT lub książek.
wysokości n.p.m., zaprogramowanie
Rozwiązanie konkursu  Co to
punktu docelowego podróży oraz obli-
jest? z kwietnia 2010
czenie odległości do tego punktu.
Na pierwszej fotografii znajduje
się  Sejfowy zamek elektroniczny
Kompas elektroniczny
(AVT-2932) z EdW 2/2010.
Na drugiej fotografii pokazana
została  Przystawka do PC z EdW
4/2010.
Upominki wylosowali: Rafał
Słomkowski  Inowrocław, Paweł
Zalety układu: 16 diod LED,
Paszkiewicz  Poznań, Arkadiusz
nowoczesny czujnik pola
Kądziela  Legionowo, Paweł
magnetycznego, zasilanie
Sieradzki  Wisła, Dariusz Cimoszewski  Gdynia i Marcin
z baterii CR, zakres napięć
Domagalski  Police.
pracy 3 6V, niewielkie zużycie
prądu, automatyczne przej-
Errare Humanum Est
ście w stan wyłączania.
W EdW 5/2010 nie dostrzegliście żadnych błędów.
Sierpień 2010
S
i
e
r
p
i
e
ń
2
0
1
0
El ektronika dl a Wszystkich 79
 WYBRANE KSI KI Z OFERTY AVT
Proste konstrukcje lampowe audio
Ksi ka jest przewodnikiem po wiecie lampowych urz dze audio, przeznac-
zonym przede wszystkim dla audiofilów ceni cych lampowe brzmienie,
praktyków-amatorów i zawodowych konstruktorów, zamierzaj cych zg bi od
strony praktycznej tajniki wiata elektroniki pró niowej.
Dzi ki przygotowanemu przez autora krótkiemu wprowadzeniu w podstawowe
zagadnienia techniczne i warsztatowe, ksi ka b dzie przydatna tak e dla
pocz tkuj cych fanów lampowych urz dze audio. Opublikowane w ksi ce
noty katalogowe lamp zastosowanych w projektach dostarczaj wa nych,
czasami trudnych do zdobycia, informacji technicznych konstruktorom
zamierzaj cym samodzielnie modyfikowa wzmacniacze, których 10 gotowych kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
konstrukcji opisano w ksi ce.
KS 200406 KS 220201 KS-220805 KS 210304
kod zamówienia
Adam Tatu , stron: 224 cena: 59 z
KS 100504
Tranzystory Uk ady scalone  Katalog elementów Diody, diaki 
 odpowiedniki odpowiedniki SMD odpowiedniki
Katalog cz. 1
AVR i ARM7. Programowanie mikrokontrolerów dla
ka dego
Poznaj sposoby programowania mikrokontrolerów - nigdy nie wiadomo, kiedy
ycie zmusi Ci do skonstruowania robota. " Jak efektywnie nauczy si pro-
Stron: 791 45 z Stron: 784 44 z Stron: 344 35 z Stron: 842 50 z
gramowania mikrokontrolerów? " Jak skonstruowa programator lub zdoby go
w inny sposób? " Jak obs ugiwa wy wietlacz LED w czterech j zykach? Je li
nie masz poj cia o programowaniu mikrokontrolerów, a chcesz si tego nauczy ,
ta ksi ka jest w a nie dla Ciebie. Nie musisz wcze niej mie wiedzy z zakresu
elektroniki, poniewa wszystkie potrzebne poj cia zosta y tu wyja nione od pod-
staw. Niepotrzebna Ci tak e znajomo programowania w jakimkolwiek j zyku
- te informacje, podane w mo liwie najbardziej przyst pny sposób, te znajdziesz
w podr czniku. Wobec tego wszystko, czego potrzebujesz, to ch nauki.
kod zamówienia
Pawe Borkowski, stron: 528 cena: 77 z
KS 100502
Budowa pojazdów samochodowych. Cz 2
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS 291005 KS 100204 KS 291002 KS 100301
W drugiej cz ci podr cznika zaprezentowany jest materia dotycz cy: silników
o zap onie samoczynnym, uk adów nap dowych, jezdnych, kierowania, ham-
Mikrokontrolery AVR  Wst p do pro- USB. Praktyczne pro- Programowanie ster-
owania, róde energii elektrycznej, rozruszników o wietlenia oraz stosowanych
Niezb dnik programisty gramowania ster- gramowanie z Windows
owników PLC w j zyku
w samochodach uk adów elektronicznych i nadwozia. Przedstawione s
Jaros aw Doli ski owników PLC API w C++
drabinkowym
równie zagadnienia bezpiecze stwa pracy, ochrony rodowiska, recyklingu,
Robert Sa at, Krzysztof Andrzej Daniluk
organizacji pracy, rachunkowo ci i marketingu. Stanis aw Flaga
Korpysz, Pawe Ob-
stawski
K. J. Berger, M. Braunheim, E. Brennecke, H. Ch. Ehlers, G. Helms,
D. Indlekofer, H. W. Janke, J. Lemm, R. Thiele, F. Krenn
kod zamówienia
Stron: 134 19 z Stron: 260 44 z Stron: 280 40 z Stron: 191 69 z
stron: 499 cena: 35 z
KS 100508
Satelitarne sieci teleinformatyczne
Ksi ka jest po wi cona analizie rozwi za technicznych umo liwiaj cych
wiadczenie takich us ug masowemu odbiorcy w dowolnym miejscu na kuli
ziemskiej i z w a ciw dla danej us ugi jako ci . Opisano zagadnienia zwi zane
z orbitami i z zapewnieniem czno ci na powierzchni ca ej Ziemi. Przedstawio-
no zagadnienia dotycz ce bilansu energetycznego cza satelitarnego, a tak e
modulacji i demodulacji sygna u. Podano sposoby realizacji us ug multimedial-
nych, która wymaga w a ciwego sterowania przep ywem danych i stosowania
odpowiednich protoko ów transmisyjnych. Omówiono kwestie zwi zane ze
kod zamówienia
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
skuteczn obs ug wielu milionów abonentów, mo liwe dzi ki stosowaniu
KS 220308
KS 290916 KS-271008 KS 250601
odpowiednich mechanizmów zwielokrotnienia cza i dost pu.
kod zamówienia
Zieli ski Ryszard J., stron: 536 cena: 37 z
KS 100506
Elektrotechnika i elek- Porady serwisowe CD i DVD w teorii Uk ady mikropro-
cesorowe. Przyk ady
tronika dla nieelek- OTVC Thomson, Nord- i praktyce
rozwi za
mande, Saba, Ferguson
tryków Miros aw Sokó
Bart omiej Zieli ski
Programowanie mikrokontrolerów LPC2000 w Praca zbiorowa
j zyku C, pierwsze kroki
Ksi ka jest praktycznym przewodnikiem po rodzinie mikrokontrolerów
LPC2000 (rdze ARM7TDMI) oraz sposobach ich programowania w j zyku
Stron: 634 69 z Stron: 343 39 z Stron: 350 40 z Stron: 130 30 z
C. Omówiono w niej zarówno budow i dzia anie bloków peryferyjnych, jak
i sposoby obs ugi elementów oraz urz dze peryferyjnych do czanych do
mikrokontrolera, np.: wy wietlaczy LCD, klawiatury matrycowej, interfejsów
komunikacyjnych, przetworników A/C i C/A, generatorów PWM itp. Przed-
stawiono tak e dziesi kompletnych projektów w j zyku C pokazuj cych
wzajemn wspó prac bloków peryferyjnych mikrokontrolerów LPC2000 oraz
ich wspó prac z typowymi urz dzeniami zewn trznymi.
kod zamówienia
Jacek Majewski, stron: 240 cena: 69 z
KS 100600
Poradnik montera elektryka. Tom 2
kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
Na yczenie Czytelników nowe, 4. zmienione, rozszerzone i uaktualnione
KS-990301 KS 230116 KS 270901 KS 230118
wydanie Poradnika montera elektryka zosta o podzielone na 4 tomy. W tomie 2
omówiono: energetyczn automatyk zabezpieczeniow , pomiary, sterowanie
i sygnalizacj , elektrotermi , technik wietln , o wietlenia zewn trzne, aku- Mikroprocesory PicoBlaze. Mikropro- Angielsko-polski RS 232C  praktyczne
mulatory jako ród a energii. W wydaniu tym uwzgl dniono aktualne normy,
s ownik specjalistyczny programowanie. Od
jednouk adowe PIC cesor w FPGA
najnowsze rozwi zania techniczne w danej dziedzinie. Poradnik jest przezna-
elektronika Pascala i C++ do
czony przede wszystkim dla monterów i techników elektryków zajmuj cych si Stanis aw Pietraszek Marcin Nowakowski
Piotr Ratajczak Delphi i Buildera.
monta em, eksploatacj oraz konserwacj urz dze i instalacji elektroener-
getycznych. Mo e by równie doskona pomoc w nauce dla studentów i Wydanie III
uczniów szkó o profilu elektrycznym czy energetycznym.
Andrzej Daniluk
kod zamówienia
Praca zbiorowa, stron: 480 cena: 46 z
KS 100505
Stron: 416 65 z Stron: 272 69 z Stron: 391 45 z Stron: 256 67 z
www.sklep.avt.pl
 KSI GARNIA WYSY KOWA  www.sklep.avt.pl
Najlepsze ksi ki dla Czytelników Elektroniki dla Wszystkich
KS 981001 Sztuka elektroniki cz.I i II P. Horowitz W. Hill. WK , str. 1185 82 z KS 231220 Uk ady cyfrowe TTl i CMOS serii 74 cz. 2 SERWIS ELEKTRONIKI, str. 494 44 z
KS 981009 Scalone przetworniki AC i CA R.van de Plassche. WK , str. 468 38 z KS 240201 Podstawy cyfrowych systemów telekomunikacyjnych. K. Weso owski, 39 z
KS 981250 Pracownia elektroniczna  uk ady elektroniczne L. Grabowski . WSiP, str. 276 18 z WK , str. 408
KS 981256 Podstawy elektroniki cz. I B. M. Pióro. WSiP, str. 184 20 z KS 240204 Projektowanie systemów mikroprocesorowych P. Hadam, BTC, str. 216 53 z
KS 981257 Podstawy elektroniki cz. II B. M. Pióro. WSiP, str. 392 25 z KS 240209 Porady serwisowe OTVC Sony i Philips. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 373 47 z
KS 990151 Pracownia elektroniczna  elementy uk adów elektronicznych KS 240213 Uk ady cyfrowe, pierwsze kroki. P. Górecki, BTC, str. 334 49 z
Praca zbiorowa. WSiP, str. 180 15 z
KS 241031 Wzmacniacze mocy audio 6, str. 355 42 z
KS 990301 Elementarz elektroniki ( MIK ) cz. I, II, III , IV S. Gardynik cznie str. 864 58 z
KS 241032 Nowoczesny odbiornik telewizji kolorowej 41 z
KS 990302 Stabilizatory napi cia cz. II S. Kwa niewski. NEXT, str. 387 40 z
KS 241033 Ma y s ownik techniczny niemiecko polski i polsko niemiecki, str .402 36 z
KS 990303 Wzmacniacze mocy audio  aplikacje cz. I S. Kwa niewski. str. 367 41 z
KS 241034 Programowanie mikrokontrolerów AVR w j zyku Bascom M. Wi zania, 55 z
KS 990304 Wzmacniacze mocy audio  aplikacje cz. II S. Kwa niewski. str. 496 41 z
str. 352
KS 991003 PSpice. Symulacja i optymalizacja uk adów elektronicznych A. Król, 60 z
KS 250717 Programowanie mikrokontrolerów 8051 w j zyku C. Pierwsze kroki J. Majewski BTC,
NAKOM, str. 259
str. 304 65 z
KS 991133 Elektronika J. Watson. WK , str. 466 43 z
KS 250718 Mikrokontrolery 68HC08 w praktyce Kreidl, Kupris, Dilger. BTC, str. 328 59 z
KS 200105 Wzmacniacze mocy audio aplikacje cz. IV S. Kwa niewski. str. 277 41 z
KS 250719 Mikrokontrolery AVR ATmega w praktyce R. Baranowski, str. 390, BTC 63 z
KS 200301 Podstawy programowania mikrokontrolera 8051 P . Ga ka. MIKOM, str. 298 29 z
.P
KS 250720 Realizer  graficzne programowanie mikrokontrolerów G. Górski. MIKOM,
KS 200406 Tranzystory odpowiedniki  katalog cz. I SERWIS ELEKTRONIKI str. 712 45 z
str. 228 30 z
KS 200602 Systemy telekomunikacyjne cz. I cz. II S.Haykin. WK , cznie str. 851 80 z
KS 250729 Porady serwisowe  monitory Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 320 40 z
KS 200705 Podstawy teorii sygna ów J. Szabatin. WK , str. 499 48 z
KS 250730 Car audio  Pioneer, zeszyt 2 Praca zbiorowa, SERWIS ELEKTRONIKI, str. 96 20 z
KS 200707 Uk ady cyfrowe B. Wilkinson. WK , str. 220 43 z
KS 251019 Projektowanie i analiza wzmacniaczy ma osygna owych A. Dobrowolski,
KS 200903 Liniowe obwody mikrofalowe S. Ros oniec. WK , str. 260 35 z
P. Komur, A. Sowi ski. BTC, str. 343 53 z
KS 210209 S5/S7 Windows. Programowanie i symulacja sterowników
KS 251020 Mikrokontrolery dla pocz tkuj cych P. Górecki, BTC, str.408, 61 z
PLC firmy Siemens A. Król, J. Moczko  Król. NAKOM, str. 383 75 z
KS 251108 Projektowanie uk adów analogowych poradnik praktyczny R. Pease, BTC, str. 270 56 z
KS 210304 Diody, diaki odpowiedniki  katalog SERWIS ELEKTRONIKI str. 842 50 z
KS 251109 Cyfrowe przetwarzanie sygna ów od teorii do zastosowa P. Zieli ski. WK , str. 848 62 z
KS 210604 Anteny telewizyjne i radiowe J. Pieniak. WK , str. 191 32 z
KS 251110 Diagnostyka samochodów osobowych K. Trzeciak, WK , str. 348 36 z
KS 210714 J zyk VHDL. Projektowanie K. Skahill. WNT, str. 640 85 z
KS 251111 Programowanie sterowników przemys owych J. Kasprzyk. WNT, str.306 36 z
KS 210808 Urz dzenia elektroniczne cz. I . Elementy urz dze A. J. Marusak. 18 z
KS 251112 Uszkodzenia i naprawa silników elektrycznych J. Zembrzuski. WNT, str. 208 31 z
WSiP, str. 228
KS 251212 USB uniwersalny interfejs szeregowyW. Mielczarek, Helion, str.128 25 z
KS 210809 Urz dzenia elektroniczne cz. II. Uk ady elektroniczne A. J. Marusak. 23 z
KS 260103 Mikrokontrolery Nitron Motorola M68HC D. Ko cielnik. WK , str. 372 35 z
WSiP, str. 360
KS 260104 Kody usterek poradnik diagnosty samochodowego Haynes Publishing,
KS 210810 Urz dzenia elektroniczne cz. III. Budowa i dzia anie urz dze Marusak. 18 z
t . P. Kozak WK , str.444 92 z
WSiP, str. 252
KS 260201 Car audio  zeszyt 4 Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI str. 96 20 z
KS 210902 Stero w Twoim samochodzie M. Rumreich, str. 293 79 z
KS 260202 Uk ady steruj ce w zasilaczach i przetwornicach cz.3 Praca zbiorowa. 42 z
KS 211009 Krótkofalarstwo i radiokomunikacja. Poradnik . Komsta. WK , str. 252 45 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 305
KS 211010 Anteny . Podstawy polowe W. Zieniutycz. WK , str. 124 22 z
KS 260203 Pami ci masowe w systemach mikroprocesorowych P. Marks, BTC, str. 224 51 z
KS 220308 Uk ady mikroprocesorowe. Przyk ady rozwi za B. Zieli ski. HELION, str. 127 30 z
KS 260204 Rozproszone systemy pomiarowe W. Nawrocki, WK , str. 324 40 z
KS 220413 D wi k cyfrowy W. Butryn. WK , str. 232 45 z
KS 260338 Podstawy teorii sterowania Praca zbiorowa., wyd. 2, WNT, str. 490 62 z
KS 220519 Naprawa odbiorników satelitarnych J. Gremba, S. Gremba. 43 z
KS 260339 Podstawy miernictwa J. Piotrowski. WNT, str. 322 38 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 496
KS 260340 Detekcja sygna ów optycznych, WNT, Z. Bielecki, A. Rogalski, str.400 25 z
KS 220604 Uk ady programowalne, pierwsze kroki wyd.II P. Zbysi ski, 53 z
KS 260341 Elementy i uk ady elektroniczne w pytaniach i odpowiedziach M. Rusek,
J. Pasierbi ski, str. 280
J. Pasierbi ski WNT, str. 398 44 z
KS 220605 J zyk VHDL w praktyce Praca zbiorowa. WK , str. 268 55 z
KS 260343 Podstawy elektroniki Praca zbiorowa. REA, str. 352 45 z
KS 220805 Katalog elementów SMD SERWIS ELEKTRONIKI, str. 344 35 z
KS 260503 Podstawy technologii dla elektroników R. Kisiel BTC, str. 206 54 z
KS 220913 Mikrokontrolery PIC16F8x w praktyce T. Jab o ski. BTC, str. 226 39 z
KS 260504 Algorytmy + struktury danych = abstrakcyjne typy danych P. Kotowski. BTC,
KS 221005 Mechatronika Praca zbiorowa. REA, str. 384 42 z
str. 203 45 z
KS 221009 S ownik techniczny niemiecko polski polsko niemiecki Praca zbiorowa 65 z
KS 260505 Mikrofale. Uk ady i systemy J. Szóstka WK , str. 352 44 z
REA, str. 1146
KS 260801 Mikrokontrolery AVR Atiny w praktyce str. 381R. Baranowski, BTC 63 z
KS 221113 Uk ady steruj ce w zasilaczach i przetwornicach SERWIS ELEKTRONIKI, str. 298 42 z
KS 271003 Protel DXP pierwsze kroki, BTC, Marek Smyczek, str. 264 59 z
KS 221114 Uk ady scalone wideo  aplikacje cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 z
KS 280108 Poradnik in yniera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 934 145 z
KS 221201 Diagnozowanie silników wysokopr nych H. Gunther. WK , str. 242 41 z
KS 280111 Pomiary oscyloskopowe, wznowienie, WNT, Rydzewski Jerzy, str. 242 38 z
KS 221202 Projektowanie uk adów cyfrowych z wykorzystaniem j zyka VHDL 69 z
KS 280112 Czujniki  mechatronika samochodowa, WK , Andrzej Gajek, Zdzis aw Juda, str. 241 49 z
M. Zwoli ski WK , str. 368
KS 280500 Programowalne sterowniki automatyki PAC, Nakom, Krzysztof Pietrusewicz, 68 z
KS 221203 Komputerowe systemy pomiarowe W. Nawrocki. WK , str. 247 42 z
Pawe Dworak, str. 542
KS 221204 Pok adowe systemy diagnostyczne pojazdów samochodowych J. Merkisz, 69 z
KS 280600 Wy wietlacze graficzne i alfanumeryczne w systemach mikroprocesorowych, BTC, 59 z
WK , str. 419
Rafa Baranowski, str. 176
KS 221205 Sterowanie silników o zap onie iskrowym. Zasada dzia ania, podzespo y 40 z
KS 281107 S ownik terminologii nagra d wi kowych PRO-AUDIO, Audiologos, 37 z
WK , 78 str.
Krzysztof Szlifirski, str. 277
KS 221206 Czujniki w pojazdach samochodowych WK , str. 144 53 z
KS 281108 BASCOM AVR w przyk adach, BTC, Marcin Wi zania, str. 286 55 z
KS 221208 Wzmacniacze operacyjne P. Górecki. BTC, str. 250 43 z
KS 290000 Sieci telekomunikacyjne, WK , Wojciech Kabaci ski, Mariusz al, str. 604 49 z
KS 230116 Mikroprocesory jednouk adowe PIC S. Pietraszek . HELION, str. 412 65 z
KS 290002 Telewizyjne systemy dozorowe, WK , Pawe Ka u ny, str. 231 48 z
KS 230118 RS 232C Praktyczne programowanie. Od Pascala i C++ do Delphi i Buildera 67 z
KS 290201 Wspó czesny oscyloskop. Budowa i pomiary, BTC, Andrzej Kamieniecki, str. 328 69 z
A. Daniluk. HELION, str. 400
KS 290304 Serwis sprz tu domowego 1/09, APROVI 12 z
KS 230201 Uk ady odchylania pionowego, poziomego i korekcji SERWIS ELEKTRONIKI, 40 z
KS 290602 Systemy i sieci dost powe XDSL, WK , S awomir Kula, str. 292 59 z
str. 345
KS 290906 Podstawy elektrotechniki i elektroniki samochodowej, WSiP, Piotr Fundowicz, 41 z
KS 230202 Uk ady cyfrowe TTL i CMOS serii 74 cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 530 44 z
Bogus aw Micha owski, Mariusz Radzimierski, str. 224
KS 230203 Zrozumie ma e mikrokontrolery J. M. Sibigtroth, BTC, str. 350 39 z
KS 290907 Pracownia elektryczna. Biblioteka elektryka, WSiP, Marek Pilawski, 26 z
KS 230311 Protel 99SE pierwsze kroki M. Smyczek. BTC, str. 200 45 z
Tomasz Winek, str. 224
KS 230401 Podstawy elektroniki cyfrowej J. Kalisz. WK , str. 610 48 z
KS 290908 Instalacje elektryczne w budownictwie, WSiP, Witold Jab o ski, str. 128 15 z
KS 230402 Systemy radiokomunikacji ruchomej K. Weso owski WK , str. 483 45 z
KS 290909 Elektronika, WSiP, Augustyn Chwaleba, str. 544 40 z
KS 230410 Ma y s ownik techniczny angielsko polski, polsko angielski WNT str. 498 38 z
KS 290914 Odnawialne ród a energii i pojazdy proekologiczne, WNT, 32 z
KS 230602 Uk ady scalone audio w sprz cie powszechnego u ytku  aplikacje cz. 1
Gra yna Jastrz bska, str. 284
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 z
KS 290915 Proekologiczne odnawialne ród a energii, WNT, Witold M. Lewandowski, str. 432 56 z
KS 230605 Mikrokontrolery 8051 w praktyce T. Starecki. BTC, str. 296 45 z
KS 290916 Elektrotechnika i elektronika dla nieelektryków, WNT, Praca zbiorowa, s. 634 69 z
KS 230731 Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych A. Herner, 68 z
KS 291000 Programowalny sterownik SIMATIC S7-300 w praktyce in ynierskiej, BTC, 69 z
Hans Jurgen, WK , str. 460
KS 230732 Motocyklowe instalacje elektryczne R. Dmowski WK , str.100 37 z Janusz Kwa niewski, str. 341
KS 230929 Mikrokontrolery AVR w praktyce J. Doli ski. BTC, str. 450 53 z KS 291001 Wspó czesne uk ady cyfrowe, BTC, Jaros aw Doli ski, str. 96 39 z
KS 231001 Uk ady steruj ce w zasilaczach i przetwornicach. Cz II 42 z KS 291002 USB praktyczne programowanie z windows API w C++, Helion, 40 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 309 Andrzej Daniluk, str. 280
KS 231002 Uk ady sygna owe i wzmacniacze wizji w OTVC i monitorach. Cz I 41 z KS 291004 Urz dzenia i systemy mechatroniczne, cz 2, REA, Praca zbiorowa, str. 276 40 z
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 327 KS 291005 Mikrokontrolery AVR  niezb dnik programisty, BTC, Jaros aw Doli ski, str. 134 19 z
Ksi ki s dostarczane poczt  wystarczy wype ni zamówienie (blankiet na stronie 77 i wys a do nas:
AVT  Ksi garnia Wysy kowa
tel. 22 257 84 50 52
ul. Leszczynowa 11 www.sklep.avt.pl handlowy@avt.pl
faks 22 257 84 55
03-197 Warszawa
www.sklep.avt.pl
dla prenumeratorów
RABA
miesi czników A
T 10%
V
T
www
tel./fax
e mailem
Prenumeruj za darmo lub półdarmo!
Jeśli jeszcze nie prenumerujesz EdW, spróbuj za darmo! My damy Ci bezpłatną prenumeratę
próbną od wrzesnia 2010 do listopada 2010, Ty udokumentuj swoje zainteresowanie EdW wpłatą kwoty 89,10 zł na kolejnych
9 numerów (grudzień 2010  sierpień 2011). Będzie to coś w rodzaju zwrotnej kaucji. Jeśli nie uda nam się przekonać Cię
do prenumeraty i zrezygnujesz z niej przed 16. 11. 2010 r.  otrzymasz zwrot całej swojej wpłaty.
BEZPA
ATNA PRENUMERATA PRÓBNA PRENUMERATA 9-MIESI
CZNA
od września 2010 r. do listopada 2010 r. od grudnia 2010 r. do sierpnia 2011 r.
3 x 0,00 zł = 0,00 zł 9 x 9,90 zł = 89,10 zł
Jeśli już prenumerujesz EdW, nie zapomnij przedłużyć prenumeraty! Rozpoczynając drugi rok
nieprzerwanej prenumeraty EdW, nabywasz prawo do zniżki. W przypadku prenumeraty rocznej jest to zniżka w wysokości
ceny 2 numerów. Rozpoczęcie trzeciego roku prenumeraty oznacza prawo do zniżki o wartości 3 numerów, zaś po 3 latach
nieprzerwanej prenumeraty masz możliwość zaprenumerowania EdW w cenie obniżonej o wartość 4 numerów.
Jeszcze więcej zyskasz, decydując się na prenumeratę 2-letnią  nie musisz mieć żadnego stażu Prenumeratora,
by otrzymać ją w cenie obniżonej o wartość aż 8 numerów! Więcej  po 3 latach nieprzerwanej prenumeraty upust na cenie
prenumeraty 2-letniej równy jest wartości 10 numerów, a po 5 latach zniżka osiąga wartość 12 numerów, tj.
50%!
CENY PRENUMERATY (cena bez zniżek  118,80 za rok)
okres dotychczasowej nieprzerwanej prenumeraty
rok 2 lata 3 lata lub 4 lata 5 i więcej lat
rocznej 99,00 zł (2 numery gratis) 89,10 zł (3 numery gratis) 79,20 zł (4 numery gratis)
2-letniej 158,40 zł 138,60 zł 118,80 zł
(8 numerów gratis) (10 numerów gratis) (12 numerów gratis)
)
Pamiętaj! Tylko Prenumeratorzy* :
 otrzymują gratis równoległą prenumeratę e-wydań (patrz strona 12)
 mają bezpłatny dostęp do specjalnego serwisu EdW na stronie www.avt.pl/logowanie
(dla pozostałych Czytelników  dostęp za mikropłatnościami SMS-ami www.elportal.pl/archiwum)
 mogą otrzymywać co miesiąc bezpłatny numer archiwalny EdW (zamawiając dowolne z dostępnych jeszcze wydań
sprzed stycznia 2010 r.  otrzymasz je wraz z prenumeratą; zamówienie możesz złożyć e-mailem na nasz adres
prenumerata@avt.pl)
 zostają członkami Klubu AVT-elektronika i otrzymują wiele przywilejów oraz rabatów
__________________________________________________________________________
*) nie dotyczy prenumerat zamówionych u pośredników (RUCH, Poczta Polska i in.); nie dotyczy bezpłatnych prenumerat próbnych.
CENY PRENUMERATY WERSJI ELEKTRONICZNEJ (dla Czytelników nie prenumerujących wersji papierowej; zawierają 22% VAT)
6 wydań: 6 x 6,60 zł = 39,60 zł 12 wydań: 24 wydania:
12 x 6,10 zł = 73,20 zł 24 x 5,50 zł = 132 zł
Prenumeratę zamawiamy:
dokonując wpłaty
NAJPROŚCIEJ
AVT KORPORAC J A s p. z o. o. U L . L E
Numer konta bankowego
S Z C Z Y N O W A 1 1 0 3 - 1 9 7 W ARSZ A WA
naszego wydawnictwa
9 7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0 0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3
Dane
P L N 1 0 8 , 9 0 Kwota zgodna z warunkami
adresowe
prenumeraty podanymi
naszego
s t o o s i e m zł d z i e w i ę ć d z i e s i ą t gr
na poprzedniej stronie
wydawnictwa
J A N K O W A L S K I 0 3 - 5 4 0 Ł Ó D U L.
OkreS
lenie
Pełny adres
K OS M ON A U T Ó W 8 / 1 4 6
czasu prenumeraty
pocztowy
(roczna, półroczna,
wraz z imieniem,
ROCZ NA PRENUMERAT A ED W OD
na okres od ... do ...);
nazwiskiem
osoby prywatne, chcące
NR 0 9 / 1 0
(ew. nazwą firmy
otrzymać fakturę VAT,
lub instytucji)
prosimy o dopisanie
 Proszę o FVAT
(firmy i instytucje
prosimy o podanie NIP)
wypełniając formularz w Internecie (na stronie www.elportal.pl)  tu można zapłacić kartą
NAJA
ATWIEJ
NAJWYGODNIEJ wysyłając SMS o treści PREN na numer 663 889 884, a my oddzwonimy
do Ciebie i przyjmiemy Twoje zamówienie (koszt SMS-a według Twojej taryfy)
zamawiając za pomocą telefonu, e-maila, faksu lub listu
LUB
Dział Prenumeraty Wydawnictwa AVT ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa,
,
faks: (22) 257 84 00, tel.: (22) 257 84 22, e-mail: prenumerata@avt.pl

" Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl " Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl " Szczegółowe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl
OSCYLOSKOP CYFROWY ADS-1022C+
dla profesjonalistów i hobby-
stów: m. in. szybkie odświe-
żanie przebiegów, możliwość
zapisu do pamięci typu flash
oraz współpraca z kompute-
rem PC.
Pasmo 25MHz
Oprogramowanie na PC
Próbkowanie realne do 500Msa/s
Instrukcja
Próbkowanie ekwiwalentne 50GS/s
Pamięć próbek 32k
Kabel USB
Pamięć rekordera 2500 przebiegów
Kabel zasilający
Ilość kanałów 2
Czułość od 2mV/dz do 5V/dz
2 x sonda 60MHz
Rozdzielczość przetwornika AC - 8bit
Max napięcie wejściowe 400V pp
Wyzwalanie: zboczem, impulsem, video, szybkością zbocza, naprzemienne
y
ródło wyzwalania: kanał 1, 2, wejście EXT, EXT/5, linia zasilania
20 pamięci przebiegów oraz 20 pamięci ustawień
32 Autopomiary : Vpp, Vmax, Vmin, Vamp, Vtop, Vbase, Vavg, Mean, Vrms, Crms, ROVShoot, FO-
VShoot, RPREShoot,FPREShoot, Freq, Period, Rise time, Fall Time, +Width, -Width, +Duty, - Duty,
BWid, Phase, FRR, FRF, FFR, FFF, LRR, LRF, LFR, LFF
Pomiary kursorowe
Funkcje matematyczne: + , - , * , FFT - analiza widma (okna Hanninga, Hamminga, Blackmana)
Zapis na pamięć typu flash
Komunikacja z komputerem poprzez USB bądz
RS232
Funkcje zaawansowane: Maskowanie przebiegów, filtry cyfrowe, rekorder
4 rodzaje kolorystyk ekranu
Pasmo przy czułości 2mV/div 25MHz
Próbkowanie 500MS/s dla modeli C
Czas narastania dla czułości 2mV // pozostałe <14ns // <8ns
Zakres podstawy czasu 25ns-50s/div
Przewijanie (roll) 100ms-50s/div
Impedancja wejściowa 1M� / 13pF
�
02-784 Warszawa,ul. Janowskiego 15 tel./fax (22) 641-15-47, 644-42-50
http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl
900 zł
vat
+


Wyszukiwarka