GAÓWNY URZD GEODEZJI I KARTOGRAFII DEPARTAMENT GEODEZJI KARTOGRAFII I SYSTEMÓW INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ PRZEPISY PRAWNE I STANDARDY TECHNICZNE CZŚĆ 2 : STANDARDY TECHNICZNE Opracowanie: Ryszard Pażus Korekta: Dariusz Felcenloben Weryfikacja: Jarosław Bosy Projekt współfinansowany Materiał szkoleniowy przez Unię Europejską Reprodukowanie, kopiowanie, fotografowanie, skanowanie Europejski Fundusz części lub całości materiału bez zgody Głównego Geodety Kraju jest zabronione Rozwoju Regionalnego Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 1/37 WPROWADZENIE Czy należy bać się systemu GNSS? globalnego satelitarnego systemu nawigacji i pozycjonowania Jak dalece wykorzystanie systemów satelitarnych różni się od dotychczas stosowanych praktyk pomiarowych ? W Wytycznych Technicznych G-1.12 (Projekt), czytamy: "Korzystając z serwisów systemu ASG-EUPOS wykonawca pomiarów jest zobowiązany do stosowania ogólnych zasad obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów geodezyjnych, w tym zapewnienia niezależnej kontroli wyników pomiarów, określonych w odrębnych przepisach." oraz, że: "Przy wykonywaniu prac geodezyjnych z wykorzystaniem systemu ASG-EUPOS mają zastosowanie przepisy prawne właściwe dla wykonywanego zadania oraz przyjęte (zalecane) instrukcje i wytyczne techniczne." Tak więc wykorzystywanie nowoczesnych satelitarnych technik obserwacyjnych w praktyce to tak naprawdę wciąż uprawianie tej samej dziedziny jaką jest geodezja - zgodnie z jej wszelkimi sprawdzonymi zasadami sztuki, tyle tylko, że przy użyciu nowocześniejszych i bardziej efektywnych narzędzi pracy. Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 2/37 WPROWADZENIE Przed podjęciem decyzji o wykonaniu pomiarów z wykorzystaniem systemu ASG-EUPOS, należy w pierwszym rzędzie przeanalizować obowiązujące standardy dokładnościowe dla różnych typów/grup/klas realizowanych obiektów, z możliwościami, jakie daje nam w tym względzie system i jego serwisy. Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 3/37 Dokładności wybranych obiektów pomiarowych Punkty podstawowej osnowy poziomej: dla punktów I klasy miarą dokładności jest błąd względny między sąsiednimi punktami, który musi być mniejszy od 5ppm (parts per milion = 10-9), czyli np. dla odległości 10 km nie więcej niż 5 cm dla punktów szczegółowej osnowy II klasy miarą dokładności jest średni błąd położenia punktu po wyrównaniu w nawiązaniu do punktów I klasy, który musi być mniejszy od 5 cm dla punktów szczegółowej osnowy III klasy miarą dokładności jest średni błąd położenia punktu po wyrównaniu, w nawiązaniu do punktów klas wyższych, który musi być mniejszy od 10 cm Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 4/37 Dokładności wybranych obiektów pomiarowych Punkty osnowy pomiarowej: Obecnie obowiązujący standard techniczny nie precyzuje wymaganej dokładności dla osnów pomiarowych, która zależna jest jedynie od celu wykonywania pomiarów. Dla osnowy pomiarowej poziomej wyróżnia się jedynie następujące cele: nawiązanie pomiarów sytuacyjnych i rzezby terenu wyniesienie projektu na gruncie wykonywanie pomiarów realizacyjnych przy obsłudze inwestycji (osnowy realizacyjne) badania przemieszczeń lub odkształceń obiektów budowlanych i podłoża gruntowego dla ostatnich trzech z w.w. celów pomiarów, mogą być wymagane wyższe dokładności lokalne. Dla punktów wysokościowej osnowy pomiarowej średni błąd określenia wysokości powinien być: dla niwelacji: mniejszy niż 20 mm/km dla pozostałych metod określenia wysokości punktu: mniejszy od 10 cm Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 5/37 Dokładności wybranych obiektów pomiarowych Punkty sytuacji terenowej: o wyraznych konturach, zachowujących swą niezmienność w okresach wieloletnich, trwale związanych z podłożem: z dokładnością ą 10 cm względem osnowy geodezyjnej o mniej wyraznych konturach jak: krawędzie budowli ziemnych, nie rozgraniczone drogi publiczne, elementy podziemne uzbrojenia terenu i drugorzędne szczegóły uliczne, urządzenia terenów użyteczności publicznej, z dokładnością ą 30 cm względem osnowy geodezyjnej o niewyraznych obrysach lub małego znaczenia gospodarczego jak: punkty załamania konturów użytków gruntowych i konturów klasyfikacyjnych, naturalne linie brzegowe wód płynących, linie podziałowe na oddziały w lasach państwowych, z dokładnością ą 50 cm względem osnowy geodezyjnej Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 6/37 Dokładności wybranych obiektów pomiarowych Punkty osnowy wysokościowej: Miarą dokładności wysokości punktów sąśrednie błędy niwelacji po wyrównaniu dla podstawowej i szczegółowej osnowy wysokościowej. Dopiero na poziomie osnowy pomiarowej wprowadza się w standardzie miarę poprzez średni błąd określenia wysokości: dla punktów wysokościowych I klasy - średni błąd po wyrównaniu powinien być mniejszy od 1.0 mm/km dla punktów wysokościowych II klasy - średni błąd po wyrównaniu powinien być mniejszy od 2.0 mm/km dla punktów III klasy 4 mm/km dla punktów IV klasy 10 mm/km dla punktów wysokościowej osnowy pomiarowej 20 mm/km lub średni błąd określenia wysokości punktu mniejszy od 10 cm. Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 7/37 Dokładności wybranych obiektów pomiarowych Szczegółowa wysokościowa osnowa geodezyjna III i IV klasy: W Wytycznych Technicznych G-2, dla niwelacji przy użyciu systemów satelitarnych, kryterium dopuszczalnej wartości średniego błędu określenia wysokości punktu wynosi odpowiednio: dla punktów III klasy : ą10 mm dla punktów IV klasy: ą 20 mm Charakterystyczne punkty terenowe należy określać względem wysokościowej osnowy geodezyjnej z dokładnością: dla elementów naziemnych uzbrojenia terenu: ą0.01 m na budowlach i urządzeniach technicznych o konstrukcji trwałej: ą 0.05 m na budowlach i urządzeniach technicznych ziemnych oraz na urządzeniach technicznych podziemnych, zakrytych: ą0.10 m Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 8/37 Cechy praktyczne systemu ASG-EUPOS Zakres wykorzystania systemu ASG-EUPOS jest ściśle związany z jego podstawowymi cechami "praktycznymi", do których zaliczyć możemy m.in.: punkty odniesienia stacji referencyjnych systemu ASG-EUPOS stanowią osnowę geodezyjną (w rozumieniu ustawy Pgik - pod względem dokładności sytuowanej między punktami sieci EUREF-POL i POLREF sieć naziemnych stacji referencyjnych ASG-EUPOS wraz z punktami sieci EUREF-POL i POLREF, jako osnowa podstawowa, realizuje stabilny i jednolity układ odniesienia na obszarze Polski system ASG-EUPOS stanowi część środkowo-europejskiego systemu precyzyjnego pozycjonowania EUPOS. Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 9/37 Wytyczne techniczne WYTYCZNE TECHNICZNE G-1.12 Pomiary satelitarne oparte na systemie precyzyjnego pozycjonowania ASG-EUPOS (projekt) 10/37 Wytyczne techniczne G-1.12 Rozdział I Postanowienia ogólne Rozdział II Wykonywanie statycznych pomiarów satelitarnych Rozdział III Opracowanie statycznych pomiarów satelitarnych z wykorzystaniem serwisu automatycznego POZGEO Rozdział IV Opracowanie statycznych pomiarów satelitarnych z wykorzystaniem serwisu autonomicznego POZGEO D Rozdział V Wykonywanie satelitarnych pomiarów w czasie rzeczywistym w systemie ASG-EUPOS Rozdział VI Wykonywanie satelitarnych pomiarów różnicowych 11/37 Przedmiot i zakres wytycznych Określają zasady wykonywania pomiarów satelitarnych (ASG- EUPOS): " metodami statycznymi (serwisy: POZGEO i POZGEO D) " metodami czasu rzeczywistego (serwisy: NAWGEO, KODGIS, NAWGIS) Zobowiązują do stosowania ogólnych zasad obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów geodezyjnych, w tym zapewnienia niezależnej kontroli wyników pomiarów, określonych w odrębnych przepisach 12/37 Wybór serwisu System ASG-EUPOS może być wykorzystywany: 1. do zakładania szczegółowych poziomych osnów geodezyjnych II i III klasy, 2. do zakładania osnów pomiarowych poziomych i wysokościowych, 3. w pomiarach sytuacyjno-wysokościowych, 4. przy pomiarach katastralnych, 5. przy pomiarach danych na potrzeby SIT , oraz innych pracach geodezyjnych, w których dokładności pomiaru gwarantowane w serwisach są wystarczające 13/37 Idea pomiaru statycznego Pomiar statyczny służy do przestrzennego określenia położenia punktu w oparciu o zarejestrowane w określonym okresie czasu w pamięci odbiornika dane obserwacyjne z systemu GNSS oraz obliczenie współrzędnych i wysokości punktów w trybie post-processingu. Metoda pomiarów, w której co najmniej dwa odbiorniki (bazowy i ruchomy pozostają bez ruchu przez cały okres pomiaru. Metoda pomiaru: " statyczna " szybka statyczna 14/37 Idea pomiaru statycznego Opracowanie wyników w post-procesingu: automatycznie w systemie ASG-EUPOS (serwisy POZGEO) umożliwiające obliczenie w trybie post-processingu obserwacji GNSS wykonanych metodą statyczną z deklarowanym błędem: a) nie większym niż 0,01 m przy wykorzystaniu odbiornika L1/L2 b) nie większym niż 0,1 m przy wykorzystaniu odbiornika L1 autonomicznie przy wykorzystaniu danych obserwacyjnych ze stacji ASG- EUPOS (serwis POZGEO D) Serwis pobierania obserwacji satelitarnych GNSS w formacie RINEX (plik tekstowy w kodach ASCII) z wybranych przez użytkownika stacji referencyjnych przy wykorzystaniu oprogramowania wykonawcy. 15/37 Idea pomiaru RTK Pomiar metodą RTK służy do przestrzennego określenia położenia punktów w czasie rzeczywistym w oparciu o odebrane przez odbiornik dane z systemu satelitarnego oraz poprawki (korekty) RTK przekazywane z sieci stacji ASG- EUPOS. 16/37 Idea pomiaru RTK Przy pomiarze metodą RTK należy unikać: 1. Zakryć horyzontu (przeszkody terenowe, budynki, drzewa,.. 2. Występowania w bezpośrednim sąsiedztwie aktywnych elementów infrastruktury technicznej (np. nadajniki radiowe, linie energetyczne, kolejowe, itp.) 3. Przeszkód terenowych odbicia sygnałów (budynki, budowle, drzewa, itp.) 17/37 Idea pomiaru RTK W przypadku pomiarów: " punktów granicznych, " punktów osnowy pomiarowej lub innych, otrzymane wartości powinny być sprawdzone za pomocą drugiego, niezależnego pomiaru wykonywanego: metodą RTK metodą klasyczną (poligonową lub wcięć) lub inną Przez drugie niezależne wyznaczenie RTK należy rozumieć: 1. Pomiar wykonany przy ponownej inicjalizacji odbiornika 2. Pomiar wykonany innym zestawem pomiarowym 3. Pomiar i opracowanie obserwacji w trybie post-processingu 18/37 Idea pomiaru RTK W przypadku dwukrotnego, niezależnego pomiaru, otrzymane różnice nie powinny przekraczać wartość: dx, dy d" 0,06m dh d" 0,09m 19/37 Kontrola sprzętu Należy sprawdzić poprawność działania sprzętu i otrzymanych poprawek w oparciu o pomiar kontrolny na punkcie o znanych współrzędnych płaskich i/lub wysokości punkt ten powinien być zlokalizowany na obiekcie (do 0,5 km). Dane o punkcie kontrolnym mogą pochodzić z: 1. Zasobu geodezyjnego i kartograficznego 2. Innych zródeł np. wcześniej wykonanych pomiarów RTK 20/37 Idea pomiaru RTK Różnice pomiędzy wynikiem pomiaru kontrolnego metodą RTK, a danymi: a) pozyskanymi z zasobu nie powinny przekraczać wartości określonych w instrukcjach i wytycznych technicznych b) z innych zródeł nie powinny przekraczać wartości: dx, dy d" 0,06m, dh d" 0,09m 21/37 Pomiar wysokości anteny nad punktem centrum fazowe anteny GPS centrum fazowe anteny GPS Odczyt wysokości "skośnej" Odczyt wysokości "pionowej" centr znaku centr znaku punktu punktu 22/37 antenna offset antenna offset + + Dziennik obserwacyjny W czasie pomiarów statycznych użytkownik obowiązany jest prowadzić dziennik obserwacyjny, w którym zapisane będą następujące informacje: " numer punktu pomiarowego, " data wykonania pomiaru na punkcie, " czas rozpoczęcia i zakończenia pomiaru, " numer sesji obserwacyjnej na punkcie, " typ i numer seryjny odbiornika GNSS użytego do pomiaru, " typ i numer seryjny anteny GNSS użytej do pomiaru, " wysokość anteny nad punktem pomierzona na początku i końcu sesji obserwacyjnej, " krótka adnotacja o zasłonach strefy niebieskiej występującej nad punktem i uwagi dotyczące przebiegu pomiaru " imię i nazwisko wykonującego pomiar. 23/37 Dokumentacja techniczna Dokumentacja techniczna z pomiarów satelitarnych w systemie ASG-EUPOS powinna być kompletowana na zasadach określonych w Instrukcji Technicznej O-3, z uwzględnieniem modyfikacji wynikających z zastosowania satelitarnych metod pomiaru. 24/37 Zasady kompletowania GRUPY FUNKCJONALNE GRUPY ASORTYMENTOWE 1. Osnowy geodezyjne. 2. Osnowy grawimetryczne. 3. Pomiary astronomiczne. Zasób 4. Zdjęcia lotnicze. bazowy & & & & . 9. Mapa zasadnicza. 10. Ewidencja gruntów i budynków. zasób 11. Taksacja nieruchomości. & & & & .. Zasób Zasób 13. Gleboznawcza klasyfikacja. użytkowy przejściowy 14. Rozgraniczenia nieruchomości. 15. Podziały nieruchomości. & & & & & 18. Pomiary inwentaryzacyjne. & & & & & . Podstawowa jednostka segregująca: 25. Inne opracowania. Sekcja mapy topograficznej w skali 1:10 000 25/37 Dokumentacja techniczna Skład dokumentów technicznych dla poszczególnych grup funkcjonalnych jest określony przez rodzaj wykonywanego pomiaru. Dokumenty dodatkowe, wynikające z użycia satelitarnych metod pomiaru, zostały określone w zależności od zastosowanego serwisu systemu. 26/37 Sprawdzanie materiałów przyjmowanych do zasobu Wytyczne Techniczne G-1.12, Rozdz. I ż 4 Dokumentacja techniczna z pomiarów satelitarnych w systemie ASG-EUPOS 1.Zasady kompletowania i przekazywania dokumentacji technicznej określa instrukcja techniczna O-3 Zasady kompletowania dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej , przy uwzględnieniu modyfikacji wynikających z zastosowania satelitarnych metod pomiaru. 2. W ramach poszczególnych grup asortymentowych, o których mówi Instrukcja Techniczna O-3, powstała dokumentacja techniczna powinna być rozdzielona na następujące grupy funkcjonalne: zasób bazowy, zasób użytkowy i zasób przejściowy. 3.Skład dokumentów technicznych dla poszczególnych grup funkcjonalnych jest określony przez rodzaj wykonywanego pomiaru. Dokumenty dodatkowe, wynikające z użycia satelitarnych metod pomiaru, zostały określone w rozdziałach dotyczących stosowania poszczególnych serwisów systemu. Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 27/37 Dokumentacja techniczna z wykorzystaniem serwisu POZGEO Skład dokumentacji technicznej ZB: a) szkic przeglądowy lokalizacji wyznaczanych punktów, b) dane obserwacyjne GNSS z pomiaru punktów z właściwą numeracją plików obserwacyjnych, numeracją punktów w zbiorach, typem anteny wysokościami pionowymi anteny (zapis cyfrowy w przyjętym formacie każdy punkt w osobnym pliku) c) raport z obliczeń z systemu ASG-EUPOS d) sprawozdanie techniczne z podaniem: " producenta, typu i modelu odbiornika i anteny, " daty wykonania pomiarów, czasu obserwacji, i interwału rejestracji danych, " sposobu obliczenia współrzędnych (w tym nazwa użytkownika dostępu do serwisu, analiza otrzymanych wyników i dokładności) e) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów 28/37 Dokumentacja techniczna z wykorzystaniem serwisu POZGEO Skład dokumentacji technicznej ZU: a) wykaz współrzędnych i wysokości punktów b) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów Skład dokumentacji technicznej OT: a) dzienniki polowe obserwacji satelitarnych, b) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów 29/37 Dokumentacja techniczna z wykorzystaniem serwisu autonomicznego Skład dokumentacji technicznej ZB: 1. szkic sieci wektorów z zaznaczeniem punktów dowiązania poziomego i wysokościowego 2. dane obserwacyjne GNSS z pomiaru punktów z właściwą numeracją plików obserwacyjnych, numeracją punktów w zbiorach, typem anteny wysokościami pionowymi anteny (zapis cyfrowy w przyjętym formacie każdy punkt w osobnym pliku) 3. dane obserwacyjne z istniejących i wirtualnych stacji referencyjnych 4. zbiór wektorów przyjętych do wyrównania wraz z oceną dokładności 5. wykaz pełnych numerów punktów i numeracji przyjętej do wykonania opracowania wyników 30/37 Dokumentacja techniczna z wykorzystaniem serwisu autonomicznego Skład dokumentacji technicznej ZB: 6. Przeliczenie współrzędnych i wysokości punktów do obowiązującego układu 7. Sprawozdanie techniczne z podaniem: " producenta, typu i modelu odbiornika i anteny, " daty wykonania pomiarów, czasu obserwacji, i interwału rejestracji danych, " sposobu obliczenia współrzędnych (w tym nazwa użytkownika dostępu do serwisu, analiza otrzymanych wyników i dokładności) 8. inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów 31/37 Dokumentacja techniczna z wykorzystaniem serwisu autonomicznego Skład dokumentacji technicznej ZU: a) wykaz współrzędnych i wysokości punktów b) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów Skład dokumentacji technicznej OT: a) dzienniki polowe obserwacji satelitarnych, z podaniem m.in. Pełnego numeru punktu, numeru GNSS, pionowej wysokości, daty i czasu obserwacji, interwału rejestracji danych, b) raport pobrania danych obserwacyjnych z istniejących i wirtualnych stacji c) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów 32/37 Dokumentacja techniczna z pomiarów RTK Skład dokumentacji technicznej ZB: 1. Szkic przeglądowy lokalizacji pomiaru, zaznaczeniem położenia punktu kontrolnego oraz punktów dostosowania do lokalnych układów. 2. Wykaz współrzędnych płaskich i wysokości oraz ich różnic dla pomiarów punktów kontrolnych 3. Wykaz uśrednionych współrzędnych płaskich i wysokości oraz ich różnic dla dwukrotnego pomiaru punktu z podaniem wyników dla każdego punktu 4. Sprawozdanie z podaniem: producenta, typu i modelu odbiornika i anteny, daty wykonania pomiarów, czasu pomiaru, rodzaju oprogramowania, rodzaju i formatu korekt RTK, sposobu wyznaczenia ostatecznych współrzędnych, współczynniki przeliczeniowe pomiędzy układami wraz z wynikami transform. 5. Inne dokumenty 33/37 Dokumentacja techniczna z pomiarów metodą RTK Skład dokumentacji technicznej ZU: a) wykaz współrzędnych i wysokości punktów b) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów Skład dokumentacji technicznej OT: a) raport pobrania danych przy pomiarze metodą RTK b) inne dokumenty wynikające z odrębnych przepisów 34/37 Sprawdzanie materiałów przyjmowanych do zasobu U podstaw kompletowania i sprawdzania materiałów przekazywanych do zasobu leży "podstawa jednolitości prac geodezyjnych, o której jest mowa w Instrukcji O-1, ż 2, pkt 1: "O jednolitości prac geodezyjnych stanowią: jednolity system miar, jednolite systemy odniesienia wyników pomiarów i określona przepisami technicznymi treść, dokładność i forma opracowań". Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 35/37 Sprawdzanie materiałów przyjmowanych do zasobu Propozycja z Wytycznych Technicznych G-4.1: 2007 (W zasadzie odnosi się do osnów pomiarowych) Pomiarowa osnowa sytuacyjna. Dokumentacja techniczna powstała podczas zakładania pomiarowej osnowy sytuacyjnej dzieli się na grupy funkcjonalne, w tym: Do dokumentów zasobu bazowego włącza się: sprawozdanie techniczne mapy przeglądowe osnowy pomiarowej z wynikami bieżącej inwentaryzacji, dzienniki pomiaru szkice przedstawiające strukturę sieci wykaz danych geodezyjnych zawierający: - numery punktów i oznaczenia rodzaju znaków geodezyjnych - współrzędne (x, y) i wysokości normalne H - polowe opisy topograficzne (oryginały) założonych punktów i zmienione opisy punktów starych - zestawienia zredukowanych, przyjętych do wyrównania, obserwacji Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 36/37 Sprawdzanie materiałów przyjmowanych do zasobu Propozycja z Wytycznych Technicznych G-4.1: 2007 (W zasadzie odnosi się do osnów pomiarowych) Pomiarowa osnowa sytuacyjna cd. Do dokumentów zasobu użytkowego włącza się: opisy topograficzne punktów nowych oraz zmienione opisy punktów starych - w formie klasycznej (matryce opisów) lub komputerowej, uzgodnionej z ośrodkiem wydruki współrzędnych punktów Do dokumentów zasobu przejściowego włącza się: zgłoszenie pracy geodezyjnej uzgodniony projekt sieci z analizą materiałów dokumentację wyrównania i przeliczenia współrzędnych punktów kopie świadectw atestacji (komparacji) sprzętu wykorzystanego do pomiaru Wszelkie prawa zastrzeżone Główny Geodeta Kraju 37/37