Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
22 marca 2011, 12:44 Autor: Jarosław Zachwieja
czytano: 31633 razy
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne
Fotografowie pragnący wykonywać niezwykłe i
piękne zdjęcia bardzo często prędzej czy pózniej
kierują swoją uwagę w stronę fotografii makro
oraz zbliżeniowej. Nic w tym dziwnego: tuż obok
nas kryje się bowiem wspaniały, niedostrzegalny
dla większości ludzi świat, tylko czekający na
uwiecznienie go na zdjęciach. A co najważniejsze,
jego odkrycie wcale nie musi być trudne.
Przedstawiamy nasz nowy cykl artykułów
poradnikowych Makrofotografia dla każdego. W
pierwszym odcinku omówimy informacje
wstępne, których celem będzie uporządkowanie
niektórych zawiłości dotyczących tego tematu.
Zapraszamy!
UWAGA: Wszystkich zainteresowanych praktycznym rozwijaniem umiejętności w zakresie tego typu
fotografii zapraszamy 16 kwietnia do Katowic na organizowane przez serwis SwiatObrazu.pl warsztaty
makrofotograficzne w ramach cyklu "W kierunku lepszych zdjęć". W trakcie szkolenia każdy będzie miał
okazję nie tylko wypróbować wiedzę zdobytą w trakcie lektury tego cyklu artykułów poradnikowych, ale
też rozwinąć ją i wzbogacić pod okiem prowadzących warsztaty zawodowych fotografów. A wszystko to
w urokliwej scenerii 32. edycji Targów Roślin Ozdobnych i Architektury Ogrodów FLOWERTARG. Z kolei
druga edycja warsztatów będzie miała miejsce 7 maja w Krakowie.
Kwiaty, owoce i fragmenty roślin to bardzo częsty temat zdjęć makro i zbliżeniowych. Oglądane z bliska cieszą wzrok
bogactwem barw i niedostrzeganych na pierwszy rzut oka detali. fot. Marcin Wozniak
Określenie "zdjęcia makro" jest jednym z tych, które nawet u mniej doświadczonego fotografa budzą
ciąg skojarzeń. Fantastyczny świat owadów, liście, kwiaty i minerały w powiększeniu, życie w kroplach
1 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
wody to wszystko i wiele więcej rozumie się pod pojęciem makrofotografii. Gdzie jednak zaczyna się i
kończy makrofotografia? Jak rozpoznać, co jest zdjęciem makro? Czym powinien dysponować ambitny
amator pragnący spróbować swoich sił w tego typu fotografii? Wszystkie te pytania są zródłem wielu
nieporozumień mających swoje zródło w tym, że wiele osób bardzo różnie rozumie samo pojęcie
makrofotografii. W pierwszej części cyklu rozpoczniemy więc od krótkiego wprowadzenia w temat.
Skala odwzorowania najważniejsze pojęcie makrofotografii
Jak wiadomo, w fotografii można wyróżnić kilka terminów, których rozumienie jest kluczowe dla zajęcia
się tą dziedziną sztuki "na serio". Należą do nich m.in. ekspozycja, kompozycja oraz nieco bardziej
techniczne pojęcia, takie jak czas naświetlania, przysłona, czułość ISO itd. W przypadku fotografii
najważniejszym terminem jest jednak skala odwzorowania, i termin ten pojawia się praktycznie na
każdym kroku. Co to takiego?
Optyka o skali odwzorowania 1:1 pozwala spojrzeć na świat z zupełnie innej (niekiedy przerażającej) perspektywy. Na ilustracji
widać wycinek fotografii przedstawiającej pająka sfotografowanego za pomocą lustrzanki z przetwornikiem APS-C z
podłączonym do niej obiektywem Tamron SP AF 60mm F/2.0 Di II LD IF MACRO 1:1 (Pełne zdjęcie w rozdzielczości ok. 8
megapikseli dostępne po kliknięciu). fot. Marcin Wozniak
Otóż skala odwzorowania, zwana też skalą reprodukcji, to stosunek wielkości fotografowanego
przedmiotu do jego obrazu rzutowanego przez obiektyw na matrycę aparatu lub błonę światłoczułą. Gdy
obiekt i jego obraz na przetworniku mają dokładnie te same rozmiary, mówimy o skali odwzorowania
1:1. Gdy obraz jest dwukrotnie mniejszy, skala odwzorowania wynosi 1:2, natomiast gdy dwukrotnie
większy od oryginału 2:1. Proste? A jednak zrozumienie pojęcia skali odwzorowania i jego znaczenia
często sprawia problemy wielu osobom.
Cały problem ze skalą odwzorowania polega na tym, że nie przekłada się ona w sposób bezpośredni na
rozmiar tego, co zobaczymy na zdjęciu. Jest tak, ponieważ aparaty fotograficzne (zwłaszcza cyfrówki)
odznaczają się zróżnicowanymi rozmiarami elementów światłoczułych. W efekcie obiektyw o danej skali
odwzorowania da nieco inny obraz po podłączeniu go do aparatu pełnoklatkowego niż np.
wyposażonego w matrycę APS-C. Z aparatami kompaktowymi zamieszanie jest jeszcze większe tutaj
wielość formatów matryc i zwyczaj podawania ogniskowych obiektywu w przeliczeniu na kadr 35 mm
sprawia, że większość producentów rezygnuje z umieszczania w specyfikacji technicznej informacji na
temat skali odwzorowania. Szacuje się, że większość kompaktów wyposażonych w tzw. tryb makro jest
w stanie zapewnić skalę odwzorowania nieco mniejszą niż 1:2, lecz tylko z bardzo bliskich odległości
(najczęściej tak bliskich, że nie dających się wykorzystać w praktyce).
2 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Podobny jak na wcześniejszym przykładzie pająk uwieczniony obiektywem standardowym (model Canon EF-S 17-55mm f/2.8
IS USM, skala odwzorowania około 1:6) prezentuje się już znacznie bardziej zwyczajnie. Nadal jednak w powiększeniu można
dostrzec interesujące detale jego budowy (Pełne zdjęcie w rozdzielczości ok. 7 megapikseli dostępne po kliknięciu). Fot.
Jarosław Zachwieja
W praktyce okazuje się, że nawet dla danego obiektywu skala odwzorowania nie jest wartością stałą.
Jest ona bowiem wypadkową odległości od fotografowanego obiektu oraz ogniskowej obiektywu. Z tego
powodu, mówiąc o skali odwzorowania, mamy na myśli tak naprawdę maksymalną skalę odwzorowania,
która podawana jest w stosunku do przedmiotów fotografowanych z odległości będącej minimalną
odległością ostrzenia (w przypadku obiektywów stałoogniskowych sprawa jest prosta, niestety z
zoomami już tak łatwo nie jest odległość ostrzenia zmienia się bowiem wraz z ogniskową).
Fotografia makro a zbliżeniowa (close-up) podobieństwa i różnice
Teraz, kiedy pojęcie skali odwzorowania jest już jasne, możemy podjąć próbę zdefiniowania pojęcia
makrofotografii. Napisałem "próbę", ponieważ, jak wszelkie rozgraniczenia, to również jest nieco
sztuczne i wcale nie musi być uznawane przez wszystkich. W czasach dominacji tradycyjnej fotografii
małoobrazkowej przyjmowało się, że zdjęcie można było określić jako makrofotografię, gdy wykonane
zostało przy skali odwzorowania 1:1 lub większej.
3 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
W przypadku niektórych zdjęć trudno jest określić, czy zakwalifikować je do makrofotografii, czy do fotografii zbliżeniowej,
zwłaszcza jeżeli brakuje w kadrze jakiegoś elementu umożliwiającego jednoznaczne określenia skali. W prezentowanym
przykładzie dzięki obecnym na zdjęciu kroplom rosy oraz bardzo niskiej głębi ostrości można wysnuć podejrzenie, że kwiatek
na zdjęciu jest bardzo mały i że fotografia ta przedstawia go w skali odwzorowania bardzo zbliżonej do 1:1. A jeżeli nawet nie,
to czy w jakikolwiek sposób traci na uroku? Fot. Marcin Wozniak
Obecnie wśród lustrzanek cyfrowych dominującą grupę stanowią modele z przetwornikiem APS-C, a
ponadto na porządku dziennym jest wycinanie ze zdjęć fragmentów kadru i publikowanie ich w postaci
całych fotografii. W efekcie za zdjęcia makro uznawane są już fotografie wykonane przy nieco mniejszej
skali odwzorowania, np. 1:2.
Jednak wiele aparatów fotograficznych wyposażonych jest w tzw. tryb makro, który nie umożliwia
uzyskania aż takich powiększeń. Również niektóre z obiektywów przeznaczonych dla lustrzanek i
aparatów bezlusterkowych zawierają w swojej nazwie to słowo, mimo iż ich skala odwzorowania nie
przekracza nawet 1:4. Sprzęt ten pozwala wykonać niejednokrotnie bardzo piękne zdjęcia w nieco
mniejszym powiększeniu. Choć fotografie takie bywają określane mianem makro, to tak naprawdę
zaliczać się je powinno do tzw. fotografii zbliżeniowej (ang. close-up). Niemniej jednak większość uwag
i wskazówek dotyczących makrofotografii dotyczy również zdjęć typu close-up.
Skala odwzorowania
Krótki przegląd sprzętu
Makrofotografia stawia fotografującemu specyficzne warunki jeśli chodzi o sprzęt zarówno optykę,
sposoby umocowania aparatu, jak i oświetlenie. Najważniejsza kwestia techniczna dotyczy sposobu
uzyskania na matrycy aparatu odpowiednio dużego obrazu. W tej części naszego poradnika
skoncentrujemy się właśnie na niej.
Jak uzyskać odpowiednią dla makrofotografii skalę odwzorowania?
Choć, jak napisałem już wcześniej, skala odwzorowania jest cechą obiektywu, to nie oznacza to jeszcze,
że amator pragnący spróbować swoich sił w makrofotografii koniecznie musi zacząć od zaopatrzenia się
w drogi obiektyw makro. Istnieje bowiem całkiem sporo metod pozwalających uzyskać ujęcia o
znacznym stopniu powiększenia. Dokładne omówienie ich wszystkich stanowić będzie temat jednego z
najbliższych odcinków z naszego cyklu, natomiast poniższy krótki przegląd ma na celu uświadomienie
wszystkim, jak duże możliwości wyboru istnieją w tym zakresie. Najwięcej mają ich oczywiście
posiadacze lustrzanek.
4 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Canon MP-E 65mm f/2.8 1-5x Macro Photo bardzo ekstremalny obiektyw do makrofotografii i praktycznie tylko i wyłącznie do
niej (nie ostrzy na nieskończoność, co praktycznie eliminuje go do innych zastosowań niż makrofotografia). Oferuje
maksymalną skalę odwzorowania 5:1, co w połączeniu z w pełni otwartą przysłoną daje minimalną głębię ostrości na poziomie
0,048 mm. Obiektyw tego typu to rozwiązanie dla kogoś, kto ma już pewność, że makrofotografia będzie jego życiową pasją
lub zawodem.
Najprostsza metoda to oczywiście zakup obiektywu o dużej skali odwzorowania. Każdy producent optyki
ma w swojej ofercie jakieś modele o skali odwzorowania 1:1. Są to konstrukcje stałoogniskowe, dlatego
jeżeli komuś zależy na swobodzie korzystania ze "szkła" zmiennoogniskowego, powinien się
zainteresować tzw. zoomami macro. Wprawdzie pod tym ostatnim określeniem często kryją się zupełnie
zwyczajne modele (nazwane tak tylko ze względów marketingowych), to jednak można też dość łatwo
trafić na taki, którego skala odwzorowania będzie wynosić 1:3 lub nawet 1:2. Osoby o mniej zasobnych
portfelach mogą się też zastanowić nad spróbowaniem swoich sił z manualnymi obiektywami M42
podłączanymi przez specjalny adapter już za około 200 złotych możemy nabyć takie konstrukcje, jak
choćby oferujący skalę odwzorowania 2:1 znakomity Industar 61 L/Z - MC 2.8/50.
Kolejną metodą jest zwiększenie skali odwzorowania obiektywu już posiadanego. I znowu w najlepszej
sytuacji znajdują się posiadacze lustrzanek mogą oni bowiem wykorzystać nie pogarszające jakości
obrazu pierścienie lub mieszki pośrednie. Elementy te, mocowane pomiędzy korpus aparatu i obiektyw
pozwalają uzyskać mniejszą odległość ostrzenia i w efekcie zwiększyć skalę odwzorowania. Jest ona
szczególnie imponująca zwłaszcza w przypadku mieszków, które zapewniają możliwość bardzo dużego
odsunięcia obiektywu od płaszczyzny przetwornika. Również w tym przypadku istnieją droższe
rozwiązania umożliwiające podłączenie obiektywów systemowych oraz tańsze, wymagające użycia
starych manualnych "szkieł". Główną wadą mieszków i pierścieni jest mniejsza jasność tak
przymocowanego obiektywu (do matrycy przez wydłużony tor optyczny dociera mniej światła). Ponadto,
zwłaszcza w przypadku mieszka, rozmiary i waga naszego zestawu fotograficznego znacznie się
zwiększają. Zamiast pierścieni bądz mieszka można też zastosować telekonwerter, który zapewnia
większą skalę odwzorowania poprzez zwiększenie ogniskowej obiektywu.
5 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Pierścienie pośrednie i mieszki to najpopularniejsze akcesoria do makrofotografii. Umożliwiają zwiększenie skali odwzorowania
obiektywu kosztem jego jasności bez straty jakości obrazu, ale czynią też cały zestaw znacznie większym (szczególnie
mieszek).
Kolejne rozwiązania, dostępne zarówno dla użytkowników lustrzanek, jak i aparatów z niewymienną
optyką (pod warunkiem, że dysponują one gwintem lub tuleją do przykręcania filtrów) zakładają
przymocowanie dodatkowych elementów z przodu obiektywu. Są to różnego rodzaju soczewki
skupiające i konwertery makro, które pozwalają zwiększyć skalę odwzorowania bez utraty jasności
obiektywu. Nie zakłócają one też działania mechanizmów pomiaru światła, ani też autofokusa,
natomiast prawie zawsze powodują spadek ostrości obrazu zwłaszcza w narożnikach kadru. W
przypadku konwerterów makro ta degradacja jest znacznie mniejsza, są to jednak też urządzenia
droższe i o bardziej skomplikowanej budowie
Istnieje też jeszcze jedna, dość dziwna kategoria osprzętu optycznego do makrofotografii, a mianowicie
pierścienie odwrotnego mocowania. Pozwalają one obiektyw przykręcić "tyłem na przód" do korpusu
aparatu lub innego obiektywu. W pierwszym przypadku z reguły owocuje to uzyskaniem układu
optycznego o znacznie większej skali odwzorowania, niż normalna (zwłaszcza przypadku obiektywów o
krótszych ogniskowych metoda ta nie sprawdza się w przypadku modeli długoogniskowych). W
drugim zaś odwrócony obiektyw działa jak soczewka nasadkowa o bardzo dużej sile skupiającej
wystarczającej, aby uzyskać skalę odwzorowania przekraczającą 1:1.
6 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Soczewki makro to jedno z najtańszych rozwiązań powiększających fotografowany obraz, a przy tym jedne z najtańszych
dostępnych dla użytkowników aparatów kompaktowych (pod warunkiem, że nasz sprzęt przystosowany jest do montażu
filtrów optycznych). Niestety jej użycie owocuje znacznym spadkiem ostrości obrazu w narożnikach kadru. Na zdjęciu model
Raynox DCR-2025PRO.
Wyzwania i trudności
Fotografia makro i zbliżeniowa jest fascynująca i przynosi wiele satysfakcji, ale też z uprawianiem jej
wiążą się pewne trudności. Osoba zamierzająca zająć się tego typu fotografią może być pewna, że na
swojej drodze prędzej czy pózniej napotka je wszystkie.
Wyzwania stojące przed stawiającymi pierwsze kroki w makrofotografii
Świat oglądany w powiększeniu wygląda zupełnie inaczej, aniżeli ten oglądany na co dzień. Również
fotograf pragnący uwiecznić rzeczywistość w skali makro zetknie się z nieco innymi problemami do
rozwiązania. W szczególności będą to:
Niska głębia ostrości. Każdy, kto kiedykolwiek fotografował obiektywem o bardzo długiej ogniskowej
obiekt znajdujący się w odległości mniejszej, niż 10 metrów zna problemy wynikające ze zbyt małej
głębią ostrości. W makrofotografii problem ten może być jeszcze bardziej dotkliwy niejednokrotnie
może się okazać, że nawet przymknięcie przysłony do f/11 nie gwarantuje wcale, że niewielki owad
zostanie uwieczniony wyraznie w całej swej okazałości. Często konieczne więc będzie zmniejszenie
wielkości otworu względnego do bardzo niewielkich wartości, np. f/22. Nic więc dziwnego, że wśród
obiektywów makro znalezć można konstrukcje oferujące minimalną jasność na poziomie f/32 lub f/64.
Z kolei przy silnym przymknięciu przysłony pojawić się może kolejny problem, czyli&
7 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Uwiecznienie świata odbitego w kropli wody to piękny temat zdjęcia typu close-up, a przy okazji doskonały sposób na
poradzenie sobie z niską głębią ostrości. Fot. Marcin Wozniak
Brak światła. Niejednokrotnie wykonując zdjęcia makro i zbliżeniowe, spotkamy się z problemem
niewystarczającego oświetlenia. Oprócz typowego braku światła, uniemożliwiającego wykonywanie
jakichkolwiek zdjęć (nie tylko w powiększeniu), możemy znalezć się w sytuacji, kiedy to światło będzie
zbyt słabe, aby udało nam się osiągnąć wymaganą głębię ostrości. Makrofotografia wymaga więc od nas
rozszerzenia umiejętności w zakresie oceny stopnia naświetlenia sceny, tak aby móc odpowiedzieć sobie
na pytanie w rodzaju "czy jeżeli przymknę do f/16, to starczy mi światła?".
Inny problem związany z brakiem światła pojawić się może, gdy pragnąc uchwycić interesujący nas
obiekt w silnym powiększeniu, zbliżymy się do niego tak bardzo, że po prostu go zasłonimy. Ten
problem niemal zawsze dotyka osoby wykonujące zdjęcia zbliżeniowe aparatami kompaktowymi, ale
nieobcy jest też użytkownikom lustrzanek.
8 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Aąka o poranku to jedno z najlepszych możliwych miejsc na robienie zdjęć makro. Osiadająca na wszystkim rosa potrafi nawet
prostą pajęczynę zamienić w sznur błyszczących pereł. Fot. Marcin Wozniak
Nierównomierne oświetlenie. Przy fotografowaniu w powiększeniu bardzo częstym problemem stają
się cienie np. rzucane na płatki przez inne płatki, albo też powstałe w wyniku działania silnie
ukierunkowanego światła. Dlatego też wykonując zdjęcia, będziemy się starali zapewnić oświetlenie
równomierne, najlepiej rozproszone. Często wymagać będzie to użycia więcej niż jednego zródła
światła.
Podczas wykonywania zdjęć w plenerze szczególną rolę będą odgrywały natomiast pogoda i pora dnia.
Kontrastowe oświetlenie słoneczne prawie na pewno doprowadzi do powstawania głębokich i ostrych
cieni. Dlatego też fotograf próbujący swoich sił w makrofotografii powinien wypatrywać dni nieco
pochmurnych lub też wybrać się w plener o świcie.
9 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Głębokie cienie mogą być problemem szczególnie podczas fotografowania kwiatów, kiedy to jasno oświetlone z jednej strony
płatki potrafią kompletnie zacienić wnętrze kielicha. Kluczem do osiągnięcia sukcesu w takiej sytuacji jest właściwe doświetlenie
ciemnych fragmentów kadru. Fot. Marcin Wozniak
Problemy z ustawieniem ostrości. Oprócz opisanych wcześniej kłopotów związanych z niską głębią
ostrości samo jej ustawianie w przypadku makrofotografii może przysporzyć nieco więcej problemów niż
zwykle. Najmniejsze bowiem poruszenie aparatem powoduje znaczną zmianę wyglądu obrazu. Z tego
powodu wielu fotografujących na potrzeby zdjęć makro wypracowuje sobie osobne metody ostrzenia
takie jak np. przesuwanie do przodu i do tyłu samego aparatu zamiast manipulowania pierścieniem
ostrości.
Ruch fotografowanych obiektów i podmuchy powietrza. Ten problem pojawia się głównie podczas
fotografowania plenerze oraz przy wykonywaniu zdjęć owadów. Jeżeli bowiem wydaje nam się, że na
łące zdarzają się chwile, gdy nie wieje wiatr, a piękna gąsienica którą chcemy sfotografować nie porusza
się, to mamy rację wydaje nam się. W skali makro najmniejszy nawet ruch sprawia, że kompozycja
się rozpada, a interesujący nas detal wypada z obszaru ostrości.
Dla kogo fotografia makro?
W kontekście przedstawionych powyżej wyzwań i trudności wielu z Was zapewne zadaje sobie pytanie
"czy makrofotografia jest dla mnie?". Praktycznie w każdej sytuacji można udzielić na to pytanie
odpowiedzi twierdzącej. Poszukiwanie fotograficznych inspiracji pod naszymi nogami i w widzianych
pod powiększeniem rzeczach otaczających nas na co dzień dla każdego może być wspaniałą zabawą. I
nie ma tu znaczenia, jakim dysponujemy sprzętem i czy w związku z tym wykonujemy zdjęcia makro
czy close-up oraz czy będą one robione w plenerze, w studiu, czy też w zaciszu domowym w każdej
sytuacji można ustrzelić interesujący kadr.
10 z 11 2015-08-15 16:01
Makrofotografia dla każdego, cz. I. Informacje wstępne http://www.swiatobrazu.pl/makrofotografia-dla-kazdego-cz-i-informac...
Nawet jeżeli nie dysponujemy sprzętem do makrofotografii, możemy wykonywać udane zdjęcia zbliżeniowe. Kluczem jest tutaj
pomysł, znajomość zasad fotografii oraz własnych możliwości. To pomysłowe zdjęcie wykonane zostało aparatem
kompaktowym typu hiperzoom. Fot. MorgueFile
Oczywiście sprzęt, jakim dysponujemy, w pewien sposób określa nasze możliwości, niemniej jednak
nawet dysponując prostym, podstawowym wyposażeniem możemy wykonać znakomite zdjęcia. W
makrofotografii w równie dużym stopniu jak sprzęt liczą się wiedza, pomysł i doświadczenie. Ponadto
wiele droższych rozwiązań technicznych można przy odrobinie inwencji zastąpić tańszymi również i tę
wiedzę postaramy się wam przekazać zarówno w ramach cyklu artykułów o makrofotografii, jak i
podczas katowickich i krakowskich warsztatów plenerowych.
www.swiatobrazu.pl
11 z 11 2015-08-15 16:01
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
informatyka elektronika dla kazdego przewodnik harry kybett ebookPHP i MySQL Dla kazdegoMetody statystyczne dla opornych cz 2Kobiety nie musisz ich rozumiec musisz je kochac Poradnik dla kazdego mezczyzny kobietwięcej podobnych podstron