Debiuty poetyckie
Futuryści:
Warszawa:
AleksanderWatt (A. Chwat): Ja z jednej strony (...) mego mopsożelaznego
piecyka 1920,
Anatol Stern: Futuryzje 1919,
Kraków:
Bruno Jasieński (Wiktor Bruno Zysman), klub Katarynka 1919:
But w butonierce 1921,
Stanisław Młodożeniec ( ps. Jan Chmurek): Kreski i futureski 1921,
Formiści:
Tytus Czyżewski, Leon Chwistek: Gałka Muszkatałowa,
Tytus Czyżewski: Zielone oko, Poezje formistyczne, Elektryczne wizje
1920,
Awangarda Lubelska:
Józef Czechowicz (ps. Henryk Zasławski, Józef Surmacz, Zygmunt
Klimuntowicz): Kamień 1927,
Inni to: Michalski, Domiński, Iwaniuk, Łobodowski, Piętak, Śpiewak.
Kwadryga:
Dobrowolski, Ildefons Gałczyński, Szenwald
Bolesław Leśmian (wł. Lesman): wiersz Sekstyny 1895, w tyg. Wędrowiec,
Leopold Staff: Sny o potędze 1901,
Władysław Broniewski: Wiatraki 1925
Jerzy Kwiatkowski Dwudziestolecie międzywojenne
PROGRAMY LITERACKIE
największe nasilenie twórczości programowej - 1918-1927
1915 r.: Literatura a życie polskie Stefana Żeromskiego
*Wypowiedzi programowe skamandrytów, futurystów, Chwistka, Witkacego, Peipera kładły naciska na fakt uwolnienia się literatury obowiązków narodowych i społecznych. Opowiadały się po stronie literackiego autotelizmu. Lansowana poezja miała być ściśle związana z rzeczywistością, ale także miała zachowywać suwerenność wobec tej rzeczywistości.
EKSPRESJONIŚCI
patron: Słowacki (ewolucjonizm mistyczny)
uduchowiony romantyzm
ekspresjonizm: sztuka Ducha (przec. Materii - impresjonizm)
przekonania o potrzebie duchowego odrodzenia narodu po wojnie
Stur: prawda nad pięknem
wewnętrzność, duchowość, metafizyczność sztuki
krytyka skamandrytów za brak głębi
walory etyczne
płynięcie pod prąd po to by pomóc człowiekowi XX w. zagubionemu w cywilizacji
styl wysoki\dbałość o szlachetne efekty retoryczne
patos - tradycja młodopolska
czasopisma
„Zdrój” (1917-1922)
członkowie
Hulewicz Jerzy (1920 Brzask epoki)
Przybyszewski Stanisław (1892 Zur Psychologie des Individuums (O psychologii jednostek) 1902 Na drogach duszy 1917 Szlakiem duszy polskiej)
Stur Jan (1920 manifest Czego chcemy, 1921 praca krytyczna Na przełomie, 1920 tomiki Anima nostra, Triumfy, 1921 poemat Człek wędrowny
Kosidowski Zenon (1922 Szalony łowca)
EKSPRESJONIŚCI POLSCY - FORMIŚCI
członkowie
Witkiewicz Stanisław Ignacy (1911 powieść 622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta, 1927 powieść Pożegnanie jesieni, 1919 dramat Pragmatyści)
Chwistek Leon Wielość rzeczywistości w sztuce (1919, 1921, 1924) - rzeczywistość popularna, fizyki, psychologistów (wrażeń), wizjonerów (wyobrażeń)
program
autotelizm
autoutylitaryzm
czysty estetyzm
prymat formy nad treścią
brzmienie wiersza nad sensem
formizm
jasna, rzeczowa proza o naukowej prowieniencji
FUTURYŚCI
strategia
agresywna
skandal
moralna i estetyczna prowokacja
drwina
skandal
wieczory poetyckie
karnawalizacja
wulgaryzmy
dosadny, skrótowy, imperatywny, bezapelacyjny styl
parodia
paradoksy
hiperbole
nonsensy
zabawa
prostota, ordynarność, wesołość, zdrowie, trywialność, śmiech
sztuka ludyczna (trochę infantylna)
atak na metafizyczność, sentymentalność i symbolikę
wojowanie z logiką i zdrowym rozsądkiem
słowa na wolności
członkowie
Czyżewski Tytus: pogrzeb romantyzmu, instynkt Pastorałki 1926
Jasieński Bruno Jednodńuwka futurystuw (1921) - wymiatanie mumii i relikwii romantyzków, odrzucenie sztuki metafizycznej, filozoficznej i psychologicznej, zakwestionowanie składni, wiekowej trwałości dzieła i krytyki literackiej; masowość demokratyczność, powszechność sztuki, radosna dytryrambiczność, odkrywczość, minimum materiału przy maksimum osiągniętej dynamiki klub Katarynka 1919:
But w butonierce 1921, Słowo o Jakubie Szeli 1926
Futuryzm polski (Bilans) w „Zwrotnicy” (1923)
Stern Anatol Futuryzje 1919,
Wat Aleksander Ja z jednej strony (...) mego mopsożelaznego piecyka 1920,
(Przybyszewski?)
rehabilotacja futuryzmu, nadanie nowej tonacji emoconalnej Wittlin Józef (Sól ziemi 1936)
Stanisław Młodożeniec ( pseudonim: Jan Chmurek): Kreski i futureski 1921,
POECI NOWEJ SZTUKI - faza konstruktywna destruktywnego do niedawna futuryzmu
czasopisma
„Almanach Nowej Sztuki” (1924-1925), kontynuacja tradycji „Nowej Sztuki”
członkowie
Peiper Tadeusz
Przyboś
Witkacy
Gacko
Brucz
Ważyk Adam, Semafory 1924,
WITKACY, Stanisław Ignacy Witkiewicz
sam sobie teoretyk i realizator, grupa i prąd
zjawisko jedyne w swoim rodzaju
Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia (1917, wyd. 1935)
sfera przeżyć metafizycznych
antynomie: stałość i zmienność, ciągłość i przerywalność, nieskończoność i ograniczoność (całość istnienia i istnienia poszczególne), jedność i wielość
próby pogodzenia nurtów: metafizycznego i pozytywistycznego
niedomknięcia, luki, niejasności, sprzeczności, wynikające z antynomii - Tajemnica Istnienia, Tajemnica metafizyczna (paradoks jedności w wielości) - bardzo cenne dla Witkacego
Teoria Czystej Formy - konstrukcja objawiająca jedność w wielości
wartości poetyckie: dźwiękowo rytmiczne, pojęciowe i obrazowe
miasto, masa, maszyna niosą zagładę kulturze
nadchodzi społeczeństwo konsumpcyjne i zmechanizowane, wygasa religia, filozofia, sztuka, poezja
katastrofizm, wizja „bezdennie nudnej ludzkości”, pozbawionej przeżyć metafizycznych (dla Witkacego gorsze niż wizja wojny)
PONOWA I CZARTAK
czasopisma
„Czartak” (3 numery 1922, 1925, 1928)
„Ponowa” (1921-1922)
program
swojskość
ludowość
antyurbanizm
entuzjastyczny ruralizm
mistycyzujący etyzm
przeciwieństwo awangardy krakowskiej
uniwersalizm
przedstawiciele
Miller Jan Nepomucen
Kozikowski Edward
Zegadłowicz Wielka nowina w beskidzie 1923, Wymarsz świerszczyków 1925, Koniec Hortensji Europy 1925
Szantroch Tadeusz
Brzostowska Janina
UNIWERSALIZM (1923)
przedstawiciele
Miller Jan Nepomucen, Zaraza w Grenadzie (1926)
program\
krytyka romantyzmu (za indywidualizm)
kosmiczny i komunionistyczny kult zbiorowości i kult pracy
uniwersalizm
*Okres największego nasilenia działalności programotwórczej kończy się około r. 1926. Dotychczas grupy literackie opowiadały się po stronie literackiego autotelizmu, teraz jednak następuje zwrot: od autotelizmu ku heterotelizmowi, od programów mających przede wszystkim na uwadze immanentny rozwój sztuki pisarskiej ku programom nawołującym literaturę do podjęcia - z powrotem - służby społecznej. Odzyskanie niepodległości przestaje być punktem odniesienia - teraz jest nim rosnący po przewrocie majowym autorytaryzm rządu, kryzys ekonomiczny, bezrobocie, konflikty społeczne rosnące zagrożenie polityczne.
KWADRYGA
czasopisma
„Kwadryga” (1927-1931)
przedstawiciele
Bibrowski Mieczysław
Dobrowolski Stanisław Ryszard
Flukowski Stefan
Maliszewski Aleksander
Sebyła Władysław
Szenwald Lucjan
Ciesielczuk Stanisław
Słobodnik Włodzimierz
Gałczyński Konstanty Ildefons
Piechal Marian
Rydzewska Nina
program
sztuka uspołeczniona, sprawiedliwość społeczna i godność pracy
charakter polityczno-społeczny
ideologia często brała górę nad estetyką
PRZEDMIEŚCIE
czasopisma
przedstawiciele
oddział warszawski
Boguszewska Helena
Kornacki Jerzy
Nałkowska Zofia
Kowalski Władysław
Morcinek Gustaw
Rey Sydor
Krahelska Halina
oddział lwowski
Górska Halina
Kowalscy Anna i Jerzy
Brzoza Jan
program
kult faktu
autentyczność
kult rzeczywistości żytej
wrażenie, że to, co się opisuje, naprawdę było
obserwacja (utwór jako instrument badania społecznego)
„stworzenie nowych form tworzenia”
skierowanie uwagi na życie proletariatu
Zolowski naturalizm
francuski populizm
niemiecka Neue Sachlichkeit
rosyjskie Lefu i Nowy Lef
neonaturalistyczny (turpizm złagodzony przez humanitaryzm)
grupa prozaików, nie poetów
charakter instytucjonalny: Zespół Literacki Przedmieście (formalne istnienie grupy 1933-1937), współpraca z LOPCiO itd.
program sformułowany w punktach (statut)
*Kwadryga, Żagary, Przedmieście: grupy głoszące prymat życia przed sztuką, kolektywu przed jednostką, ale też lewicujace, lecz ideologicznie i politycznie suwerenne. Sąsiaduje z nimi grupa radykalniejsza, związana z marksizmem, o orientacji komunistycznej i często partyjnej przynależności, skoncentrowana wokół pojęcia kultury proletariackiej
PISARZE-KOMUNIŚCI
Wokół tego pojęcia wrzały dyskusje (Julian Tuwim stwierdził, iż nie wie co to takiego ta kultura proletariacka)
przedstawiciele
Hempel Jan
Kruczkowski Leon
Broniewski Władysław, Wiatraki 1925
czasopisma
„Kultura robotnicza” (1922-1923) (Proletkult)
„Sygnały” (1933-1934, 1936-1939)
„Miesięcznik Literacki” (1929-1931) Aleksandra Wata: obrazowość przypisywana literaturze a pojęciowość nauce, reportaż
„Lewar” (1933-1936) Dawida Hopensztanda: realizm proletariacki, dwa style: postępowy i wsteczny
*Zwrot ku literaturze uspołecznionej na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych. Nie podporządkowała się temu krakowska Awangarda.
CZECHOWICZ Józef (ps. Henryk Zasławski, Józef Surmacz, Zygmunt
Klimuntowicz)
nie tworzył programu
antyskamandrytyzm
antyawangardyzm
sceptyczny stosunek do postępu w sztuce
metafizyka
fantazjotwórstwo
symbole
aluzje
antyrealizm
antyreportaż
Deklaracja praw artysty (1935), Kamień 1927
„Trzeci wyraz” poezji, obok awangardy i skamandra
AUTENTYZM
przedstawiciele
Czernik Stanisław
Ożog Jan Bolesław
Frasik Józef Andrzej
program
obojętność wobec problematyki społecznej
nacisk na sferę przeżyć wewnętrznych
autentyzm
wiejska tematyka
czasopisma
„Okolica poetów” (1935-1939)
DRUGA AWANGARDA (przełom l. 20. i 30.)
przedstawiciele
Kwiatkowski
Czechowicz - 3. model poetycki w obrębie awangardy, Kamień 1927,