Cło - podstawowy, najstarszy środek polityki handlowej, opłata pobierana przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju. W Polsce funkcjonują 3 jego nazwy - cło, taryfa, myto. Istotne jest to, że granica państwa, a więc koniec terytorium podległego jego jurysdykcji nie musi się pokrywać z granicą celną (np. dolina Kleinwaserthal w Austrii).

Cło importowe - opłata pobierana przy imporcie danego towaru. Wynika z interesu kraju ograniczenia importu niektórych towarów.

Cło eksportowe - wprowadzane z podobnych powodów, ale przy wywozie towarów z kraju. W praktyce stosuje się je zamiast podatków w niektórych krajach rozwijających się, które eksportują jeden podstawowy towar (np. kakao). Metoda ta pozwala na znaczne oszczędności w porównaniu z systemem ściągania podatków, a efekty są podobne.

Cło tranzytowe - opłata od towarów zagranicznych przewożonych przez terytorium danego kraju. W praktyce często w interesie kraju jest zachęcanie do przewożenia przez swoje terytorium towarów, gdyż napędza to gospodarkę.

Cło fiskalne - celem wprowadzenia go jest uzyskanie przychodów do budżetu państwa - najstarszy historycznie powód wprowadzania ceł, obecnie już nie dominujący, jednak w 1999 r. w Polsce przychody z ceł stanowiły 4,4% całości budżetu.

Cło ochronne - celem jest ochrona producentów krajowych przed nadmierną konkurencją zagraniczną, W Polsce pojawiły się w XVIII w. Z reguły spełniają także funkcje fiskalne.

Podstawowym technicznym narzędziem służącym do ustalania wysokości opłat celnym jest taryfa celna, czyli klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek, które mogą być także wpisywane jako stawki minimalne i maksymlne. Taryfa jednokolumnowa to taka, gdzie towarowi przypisana jest jedna stawka bez względu na jego kraj pochodzenia, najczęściej jednak stosuje się system preferencji celnych, czyli daje się określonym grupom państw-eksporterów określone przywileje celne, np. kraje Commonwealthu w Wielkiej Brytanii. Zmienia się też wtedy format taryfy celnej kraju na wielokolumnowy, każda kolumna odpowiada stawkom przydawanym towarom z określonej grupy państw, np. dla krajów NAFTA w USA.

Polska taryfa celna przewiduje następujące stawki:

Na wysokość cła oprócz stawki celnej wpływa także sposób naliczania podstawy ustalania cła, czyli tzw. wartości celnej towaru. Na ogół jest to cena eksportera powiększona o koszty transportu towaru do granicy kraju, a w odniesieniu do dóbr konsumpcyjnych także cena detaliczna.

MECHANIZM DZIAŁANIA CŁA

Bezpośrednim efektem stosowania cła jest wzrost cen towarów importowanych, natomiast skutki tego wzrostu poznać można znając podstawowe prawa ekonomii:

a) jeżeli towary te nie są wytwarzane na rynku krajowym - może dojść do spadku ich konsumpcji lub zmniejszenia produkcji dóbr finalnych, do wytwarzania których są niezbędne;

b) w przeciwnym razie, można zaobserwować wzrost produkcji krajowych producentów, zwiększenie zatrudnienia w danej gałęzi, zwiększenie aktywności gospodarczej w kraju.

Skutki wprowadzania cła ocenia się przez pryzmat strat lub zysków jakie ono przynosi. Z reguły straty ponoszą zagraniczni producenci, którzy są zmuszeni zmniejszyć eksport do danego kraju lub obniżyć ceny. Kolejną grupą, która odnotowuje straty są krajowi konsumenci, którzy muszą płacić więcej za dany towar lub zrezygnować z ich zakupu. Zyski zanotowują przedsiębiorstwa krajowe, które mogą zwiększyć produkcję i obecność na rynku lub podnieść ceny. Zgodnie z funkcją fiskalną cła korzyści odnosi również budżet państwowy.

STOPIEŃ PROTEKCJI CELNEJ

Jest to sposób, w jaki można wiarygodnie ze sobą porównać stopień ochrony dwóch lub więcej państw przez wprowadzane przez nie cła, lub też stopień, w jakim chroniony jest określony towar w wielu państwach. Aby to osiągnąć wprowadzono dwie miary: nieważoną średnią stawkę celną oraz ważoną średnią stawkę celną. Pierwszą oblicza się sumując stawki celne i dzieląc przez ich liczbę, czyli liczy się prostą średnią arytmetyczną, natomiast dla wyliczenia drugiej dzieli się wielkość wpływów z ceł przez wydatki na import. Zaletą drugiego rozwiązania jest uwzględnienie w obliczeniach znaczenia poszczególnych towarów w przywozie do kraju. Wskaźniki te są pomocne także ze względu na to, że mogą być przedmiotem analizy historycznej - oceny spadku lub wzrostu protekcji celnej w określonym czasie. W obliczu rosnącego znaczenia kooperacji ważne są nie tylko stawki celne nakładane na gotowe towary, ale także na surowce i półprodukty potrzebne do ich produkowania. Dopiero uwzględniając te wielkości można precyzyjnie określić stopień protekcji celnej. Dlatego często używanym narzędziem jest efektywna stopa protekcji - stopień protekcji zapewniony krajowym czynnikom produkcji (pracy i kapitałowi) przez obowiązującą strukturę ceł.

Efektywną stopę protekcji można wyrazić w sposób arytmetyczny dzieląc różnicę krajowej wartości dodanej w warunkach istnienia ceł i w warunkach wolnego handlu przez wartość odpowiednią dla wolnego handlu. Wskaźnik ten może być dodatni lub ujemny, wtedy obrazuje się gorszą sytuację krajowych producentów w porównaniu do tych zagranicznych.

Wzór na wskaźnik efektywnej stopy protekcji jest zatem następujący: różnicę nom. stóp protekcji dóbr finalnego i pośredniego mnożymy przez udział dobra pośredniego w jedn. dobra finalnego w cenach światowych, a to dzielimy przez różnicę 1 i wskaźnika udziału dobra pośredniego w jedn. dobra finalnego.

Wszystkie te zależności pomiędzy nominalną a efektywną stopą protekcji bierze się pod uwagę przy konstruowaniu taryf celnych krajów. Generalnie przestrzega się reguły, polegającej na wzroście wysokości cła z przechodzeniem od dóbr najmniej do najbardziej przetworzonych. Analizowanie stóp protekcji pozwala dostrzec niedoskonałości taryfy celnej i ją charakteryzować. Np. w Polsce efektywna stopa protekcji jest niewielka i wykazuje tendencję spadkową. Przy tym jest duże zróżnicowanie między poszczególnymi rodzajami przemysłu - duży w przypadku rolnictwa i przemysłu spożywczego, dóbr konsumpcyjnych, ale ujemna jeśli chodzi o przemysł maszynowy, paszowo-utylizacyjny, papierniczy i poligraficzny. Wykazuje to niedoskonałości polskiej taryfy celnej.

OPŁATY WYRÓWNAWCZE

Różnica między niższą ceną towaru importowanego a wyższą, ustaloną i gwarantowaną przez państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju (są zmienne). Podstawowym celem opłat wyrównawczych jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego (zrównanie konkurencyjności); stosuje się je łącznie z cłem lub zamiast cła; charakteryzują się wysoką skutecznością w eliminowaniu konkurencji towarów zagranicznych (nie ma od nich ucieczki, obniżenie ceny zwiększa po prostu wielkość dopłat. Oprócz opłat wyrównawczych stosuje się także inne parataryfowe ograniczenia w handlu, takie jak opłaty fiskalne (w odniesieniu do dóbr luksusowych) czy specjalne (konsularne, administracyjne).

KONTYNGENTY

Likwidacja lub obniżka stawki celnej do pewnego poziomu importu; eksporterów spoza określonego kontyngentu obowiązują normalne stawki celne.

2