Nie tylko bajka

Nie tylko bajka - Wladimir Propp,

Warszawa, 2ooo

Wstęp - danuta ulicka

Folkl. To dla P. rytuał, kult, obrzed, religia, dostepne badaniom dzieki utrwaleniu ich w roznogatunkowej tworczosci slownej, a zwlaszca w jej budulcach: obrazach, tematach, fabulach, motywach, postaciac etc. Wszelkie te zachowania obrzedowe przechowal jezyk i po odpowiednich zabiegach można je dostrzec w txtach folklorystycznych. Txty te nie sa odwzorowaniem rzeczywistosci, a raczej jej transformacja, sa wytworem swiadomosci ludowej ( nie zaś empirii).

Koncepcja P. dotyczy nie tylklo folkl. Ale caloksztaltu literatury. Wskazuje na (1)obrzedowa geneze utworow artystycznych . Pokazuje to co wspolne i powtarzalne w wielu kulturach (dlatego zwstawia w tej ksiazce mity Eskimosow, rosyjskie i te pochodzace z Indii, serio!). Ponadto obala teorie txtu rozumianego jako calosc, bo txty folkl. z natury rzeczty sa uwiklane w kontexty, (2)otwarte na txty je poprzedzajace i te które nastapia po nich. Wlasnie proppwska „PALEONTOLOGIA” (jak sam ja nazywal) jest praca nad rekonstrukcja prahistorii txtow, w ktorej kryje się (3)pre-txtualna ( i finalnie: nietxtuala) natura. Te badania skupiaja się jednak nie na chronologii, a raczej podobienstwie systemowym.

Nie badał „chwytow” kompozycyjnych, miał je w dupie. Interesowało go odtworzenie systemu reguł rzadzacych ta poetyka. Tylko tak zdolal okreslic swoistosc bajki, odroznic ja od innyc, podobnych gatunkow i przedstawic jej historyczny rodowod, a potem badal zaleznosc miezdy budowa i funkcjami txtu a srodowiska spol. Umilowal sobie:

BAJKA- archiwum w którym przetrwaly relikty historycznej przeszlosci, oraz interpretujacej ja swiadomosci owczesnej (zbiorowej, nie historycznej). Jest swoistym zapisem madrrosci przekazywanej przez pokolenia i utrawlajacym wartosci elementarne gatunkiem. Podkreslal tez ludycznosc bajek.

Wprowadzanie, Pochwala bajki; Propp

należy ja badac w skali MIEDZYNARODOWEJ ( o czynm wiedzieli już Grimmowie, którzy w Basniech domowych i dzieciecych zamiwscili tez czesc poswiecona wariantom niemieckich basni z cakej Europy; ich kontynuatorzy dodali warianty z calego swiata)
jej fenomen polega na tym ,ze rozumieja ja dokladnie wszyscy i trwale siedzi w umyslach zarówno ludzi pierwotnych, jak i geniuszom: Goethe, Szekspir, czy Puszkin. Wynika to naturalnie z tego, ze zawarte sa w niej te wzselkie uniwersalne wartosci.
Czym ona jest?

BAJKA- nie ma zadowalajacej definicji, ale zgodnie z definitio fit per genus proximum et differentia specifica (definicja powstaje przez wskazanie gatunku nadrzednego oraz cech specyficznych) :

należy do EPIKI ( narracji) = jest narracyjnym gat. folkl - G.P..

wyróznia ja tematyka - D.S.
dla bajki znamienny jest nie sam watek, ale jego bajkowa forma, czyli POETYKA, która jest decydujaca dla uchwycenia istoty bajki
ma znaczenie dydaktyczne, ale nie to nadaje sens jej istnieniu, bo bajk w ( w przeciwienstwie do innej poezji obrzedowej, która pelni role uzytkowa) należy do gatunkow artystycznych
ona ( bez względu czy magiczna, czy nowelistyczna) pozwala przywołać „niezwyklosc” ( i to nie tylko w postaci czrow, rusalek i gnomow), ale także niezwyklosc codzienna. Zdarzenai w bajce traktowane sa jako nierealne (baju, baju, będziesz w raju/ takie tam bajanie)

BAJKA	CECHA	GATUNEK Z KTÓRYM BAJKA JEST POROWNYWANA, a z którym często się ja myli..
BAJKA	--------------	MIT
*Jest nieziszczalna= sluchacze w nia nie wieraz	prawdziwość	traktowany jako najswietsza prawda ma znaczenie sakralne=realnosc wyzszego rzedu *ma dzialywac na przyrode (jak i obrzedy)
*bajka magiczna (o tym ponizej)	fantastycznosc	*wątki i główeb motywy (wyprawa, walka, przedmioty magiczne) może się pokrywac z bajka magiczna. Tyle ze on opowiada o „prawdziwych” herosach, bogach..
*ma znaczenie rozrywkowe	ludycznosc	*nie rozrywkowe, ale sluchanie ich dostarczalo naturalnie rozrywki sluchaczom
----------------------------------------------	-----------------	--------------------------------------------
BAJKA	----------------------------------	BYLICA, BYLICZKA, BYWALSZCZYZNA
*Jest nieziszczalna= sluchacze w nia nie wiera	prawdziwosc	nazwy sygnalizuja, ze prawdziwosc była niepodwazalna sa to opowiadania w których wystepuja: DIABLY, WODNIKI, STRZYGI, RUSAŁKI, ZJAWY, WILKOLAKI, UPIORY,etc. Czyli generalnie o przyrodzie rzedzonej przez nieznane sily, albo starajaca się zapanowac nad czlowiekiem przy pomocy magicznych zdolnosci.A tresc bylic wypelniaja opowiadania o spotkaniac z nimi. Np. opowiesc o kwitnacej na sw Jana paproci
---------------------------------------------	-----------------	--------------------------------------------
BAJKA	-----------------	BAJKA
		*legenda- (z łac.)- to co czytane *jej tresc tworza ludowe pozostałości ludowej religii przedchrzescijańskiej (bohaterowie: Adam, Ewa, Eliasz, Chrystus, Judasz, oraz wielcy grzesznicy, lub ci ktorze dostali się do piekla/raju.
*jest naturalnym następstwem zderzenia mitu z rzeczywistoscia (bardzo satra)	Kiedy powstała?	*dopiero po pojawieniu się tej (jakiejs innej) religii
----------------------------------------------	-----------------	--------------------------------------------
BAJKA	-----------------	KLECHDA
*Jest nieziszczalna= sluchacze w nia nie wierza	prawdziwość	uchodza za prawde historyczna, a nawet czsem ja odzwierciedlaja; związane z jakims kurchanem, drzewem, jeziorem (np. o zatopionym mieście Kiteż) *odwoluja się do historycznych postaci np. Piotra Wielkiego
----------------------------------------------	-----------------	--------------------------------------------
BAJKA	-----------------	KSIĘGA JARMARCZNA
*bajka pierwotnie ( i wzorcowo) wystepuje w formie przekazu ustnego	Drukowanie/spisywanie	*czyli: opowiaadanie pochodzenia folklorystycznego, wydane drukiem (wytwor sredniowiecznej qltury miejskiej)
----------------------------------------------	-----------------	--------------------------------------------
BAJKA	-----------------	SKAZY
		zasłyszane, przzyte, o nowo poznanym swiecie, o przezytych wojnach etc. naturalnie tez „pawdziwe”
----------------------------------------------	-----------------	--------------------------------------------
BAJKA	-----------------	ANEGDOTY
*latwo je przidziec/oczywiste	zakonczenie	*jej istota kryje się w zaskakujacym/ zabawnym zakonczeniu
	cel	*ma cel wylacznie humorystyczny, ale pozatym jest najblizsza bajce z wszystkich przdstawionych powyzej gatunkow

KLASYFIKACJA BAJEK

O ZWIERZETACH
O LUDZIACH

MAGICZNE
NOWELISTYCZNE

Bajki magiczne

-charakteryzuje ja specyficzna fabuła (np. wzniesienie miasta w jedna noc, niewidzialny pomocnik )

- by je moc precyzyjnie opisac należy wydzielic tzw FUNKCJE, czyli jednorodne działania, które wazne sa ze względu narozwoj akcji; to one sa stalymi, powtarzalnymi elementami bajki magicznej. Zas uklad funkcji to KOMPOZYCJA BAJKI.

Np. diabel odplywajacy stakiem- to nie f.

Ale:plyniecie statkiem jest funkcja dowiezienia bohatera na miejsce/albo; ucieczki/albo:pogoni.

-FUNKCJE:

ZAWIĄZANIE - poczatek, wprowadzenie nas w bajke :dawno dawno temu zyli sobie....w....zylo się im....mieli....syn ich wiec wyruszyl w droge w nieznane....., etc
BRAK- nieszczescie/brak na poczatku: zylo się im zle, bo nie mogli znalezc zony dla najmlodszego syna
TYPY BOHATERÓW - glowny bohater jest zawsze:BOH.-POSZUKIWACZEM
DONATORZY - zawsze bohater spotyka (przypadkowo) kogos (np. medrca, staruszke, babe jage) od kogo (za przysluge) otrzymuje jakis fajny, magiczny przedmiot, lub pozyskuje go jako pomocnika ( ptak, kot)
MAGICZNI POMOCNICY I MAGICZNE PRZEDMIOTY - pomocnicy sa zoomorficzni (zwierzeta) lub antropomorficzni (ale o magicznym char.;Waligóra, bystronogi etc.). Choc sa wielce zroznicowani ich zdolnosci pozwalaja li i tylko (nie smiej się Piotr) pomoc bohaterowi
TRUDNE ZADANIE - popularny i zroznicowany motyw bajki m.
ROZWIAZANIE - bohater dociera do zachwycajacego krolestwa, w którym stacza ostateczna battle between good & evil / zdobywa poszukiwany przedmiot. I TU NASTEPUJE POWROT, albo i nie:

* * *

KOMPLIKACJE - czasem tu bajka zaczyna się od nowa, bo droga bohatera do domu wcale nie musi być prosta. Bohater na nowo musi zdobyc i wykorzystac magiczny przedmiot etc.
SLUB I WSTAPIENIE BOHTERA NA TRON

-INNE CECHY D.S.

JEDNOSC KOMPOZYCJI I WIELOSC FABUL - powyzsze kryteria pozwalaja wydzielic B.M. sposrod innych bajek; wyroznia ja ne „cudownosc”( bo te cechy posiadaja i inne bajki, ale SZCZEGOLNA I WLASCIWA TYKL JEJ KOMPOZYCJA.
STALE FORMULY - wprowadzajace (dawno, dawno temu) i konczace ( i zyli dlugo...)
POTROJENIE - wszystkojest tam potrojne; ma to sluzyc jako HIPERBOLIZACJA (jako ze nie znano srodkow do wyrazenia intensywnosci po prostu powtarzano)

Bajki zwierzece

- charakteryzuje ja fakt, ze głowne postaci to ...zwierzeta (szok, prawda?)

cechy poetyki tychze nie sa jeszcze zbadane, ale należy je wyróznic, bo inaczej wielu bajek nie ma gdzie wlozyc (chyba ze miedzy bajki ;) )
naturalnie zwierzeta zachowuja się niezgodnie ze swa zwierzeca natura, bo tak truely one sa tylko wykonawcami dzialan; epos zwirzecy odzwierciedla calosc zycia czlowieka
bajki te sa w 100% niezgodne z rzeczywistoscia
dydaktyzm tychze jest nie bardziej silny niż w innych typach bajek (np. Perrault dopisywal na sile moraly)

Bajki nowelistyczne/realistyczne/obyczjowe

Realistyczne- postaci nie sa fantastyczne; realni ludzie

Nowelistyczne-krótkie, a interesujace

Obyczajowe-stosunkowo dokladnie przedstawiaja zycie chlopow przed reforma

- swiat jest tylko jeden, nasz

postaci zawsze reprezentuja konkretna grupe spoleczna (mlodozeniec, wiesniak, parobek) ; dlatego widac zarys konfliktow klasowych
ucielesnieniem zla sa ludzie:wrogowie klasowi
prawa natury sa w nich nienaruszalne (czasem się zjawi czort, ale wtedy wciag się go w orbite istot ziemskich)
ich kompozycje sa mocno rozne

Na koniec: motyw cudownych narodzin w bajkach i jego reczywiste uwarunkowania

niepokalane poczecie-nie zawsze rozumiano role mezczyzny w zaplodnieniu, to kobieta była inicjatorka rodu
poczecie od plodu ziemi - jedzenie plodow by zajsc w ciaze; drzewo rodzi tysiace owocow (dzieci) wiec sila ta ma magicznie przechodzic na kobiete; popularnosc grochu wiaze się z jego pecznieniem; orzechow unikano (bliznieta)
od zaklec
o wypitej wody - Patrzy plynie strumien, napila się wody, zaraz urosl jej brzuch i urodzila syna

**pryklady 2-5 pokazuja wiare w zyciodajna moc przyrody

narodiny jako powrot zmarłego - idea ta powstala z pytania skad u czlowieka serce i dusza
z pieca: umalowany popiolem bohater wraca zzaswiatow; w swiadomosci ludzi istnieje przekonanie ze w pallenisku chowalo się zmarlych (patrz pkt 5)
z ryby; jedzono ryby by zajsc w ciaze bo to symbol zycia i chrzescijanstwa, ona utorzsamia przodkow (zwyczaj rzucania rybom kosci zmarlych) (patrz pkt 5)
SZYBKIE DORASTANIE BOHATERA - jako ze wierzono, ze taki cudownie poczety to jaki zbawiciel, przodek wracajacy zzaswiatow, bog sam albo co to wiadomo, ze musial on się urudzic dorosly (gotow do czynow), a ze kobieta urodzic doroslego nie może wie on zaraz po narodzinach dorastal

Oslabia to ich wyjatkowosc, bo skoro wszystko pochodzi od mitow, rytow etc. To nie ma tu miejsca na indywidualnosc tworcy (ani w stylu, ani w fabule nie jest on wyjatkowy)

fakt, ze przy kazdym rozdiale znajduje się obszerna czesc dotyczaca „historii” danego gatunku, ale ja je pominelam, bo uznalam je za niezbyt istotne (może nieslusznie)

wybaczcie, zawsze chcialam się nauczyc tego zwrotu

to ona decyduje o specyfice gatunkow folkl.

znane sa tez legendy buddyjskie/muzulmanskie

nie nie pomylilam liter, nie miał być: Switez :P

podzial wg AFANASJEWA;

* trzeba jeszcze pamietac o AARNEM, ten Fin stworzyl klasyfikacje bajek, która teraz stala się standartew do porozumiewania się miedzy badaczami (wystarczy podac nr typu bajki); niestety i Aarne spieprzyl sprawe, bo nie okreslil nigdzie co to w jego mniemaniu jest tryb i raz dzieli podlug charakterow, a raz podlug postaci; efekt jest taki, ze Kopciuszka wsadza nie do kat.” O macosze i pasierbicy”, do:” magiczny pomocnik”. Na szczescie THOMPSON (jego nastepca sporzadzil index typow, co znacznie ulatwilo poruszanie się w tym katalogu.

Które notabenne swiadcza o tym, ze te opowiesci wylacza się z czasu realnego (nigdy nie podaje się dokladnie czasu, ani miejsca)

my robimy to samo: jak cos się dluzy : i trwa, trwa, trwa

gdzie daibel nie może, tam babe wysle

Nie tylko bajka W Propp

Bajka o Uczuciach, PPs-y i nie tylko

Katar Katarzyny Bajka w obrazkach, przedszkole, bajki w obrazkach i nie tylko

Parasol Bajka w obrazkach, przedszkole, bajki w obrazkach i nie tylko

Okulary Bajka w obrazkach, przedszkole, bajki w obrazkach i nie tylko

Pali się Bajka w obrazkach, przedszkole, bajki w obrazkach i nie tylko

higiena to nie tylko czystośc ciała

Szarlotka, Przepisy z Tupperware i nie tylko

Małżeństwo o jakim marzymy 29-41, DOKUMENTY NP KOŚCIOŁA ŚW I NIE TYLKO

Małżeństwo o jakim marzymy 1-10, DOKUMENTY NP KOŚCIOŁA ŚW I NIE TYLKO

List od Jezusa II, DOKUMENTY NP KOŚCIOŁA ŚW I NIE TYLKO

Wokół choinki, Scenariusze zajęć i nie tylko

Oblicza apokalipsy Nie tylko Auschwitz

Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów

pbfd choroba nie tylko duzych p Nieznany

więcej podobnych podstron