15. Manicheizm. Życie założyciela, źródła poznania i rozumienie manicheizmu przez współczesnych herezjologów. Doktryna manichejska i jej elementy w kulturze współczesnej.
Manicheizm - zwany jest inaczej gnozą perską.
Twórcą był Mani, z pochodzenia Part, urodzony około 216 roku, w Babilonie. Mani miał własne wizje, na skutek doznawania, których, poczuł się powołany by, jako wybraniec Boży głosić światu Boże objawienie. Uważał się za obiecanego przez Chrystusa Parakleta, przynoszącego światu prawdziwą wiedzę zbawieniu.
Swoją działalność rozpoczął od Indów około roku 240. Następnie przeniósł się do Persji gdzie król Szapur I zezwolił mu na nauczanie. Kolejny król nie był już tak przychylny Maniemu, zabronił mu nauczać, a wobec nie posłuchania rozkazu uwięził go i prawdopodobnie ukrzyżował (lub odarł żywcem ze skóry) około roku 277.
Nauka
Mieszanina staroperskiego dualizmu Zaratustry, ascezy buddyjskiej, starobabilońskiej teozofii, oraz niezliczonych pierwiastków Chrześcijaństwa i Judaizmu. Oparta na radykalnym dualizmie, pomiędzy dobrem a złem, duchem i materią, światłością i ciemnością, królestwem światła i ciemności. Ciało i świat miały być złe z natury, zbawienie może przyjść jedynie przez absolutny podział pomiędzy dwoma naturami, czyli przez oddzielenie grzesznego ciała, dzięki czemu odzyskuje on pierwotną czystość. Śmierć Chrystusa tylko, jako wydarzenie mistyczne, pozbawione historycznego znaczenia. Stało się centrum doktryny Maniego o zbawieniu.
Społeczność
Społeczność manichejska podzielona była pomiędzy
Wybranych - electi, których obowiązywał ścisły rygor moralny wedle zasady „znamię ust, rąk i bioder, czyli powstrzymywanie się od spożywania mięsa, od zawierania małżeństwa i picia wina, posiadania majątku, przy równoczesnym nie podejmowaniu żadnej pracy, i oddawanie się wielkim umartwieniom i postom.
Słuchaczy - auditores, stanowiących masę wierzących. Mieli oni obowiązek przestrzegania 10 przykazań i utrzymywania wybranych.
Organizacja Kościoła - głowa Kościoła (Mani i jego następcy), 12 nauczycieli, 24 biskupów i 380 kapłanów. Wszyscy rekrutowali się z electi.
Na kult składały się pieśni, hymny, modlitwy, nie było sakramentów.
Zakres działalności - sekta rozprzestrzeniała się jeszcze w drugiej połowie III wieku w Syrii, Arabii, Egipcie.
W IV wieku dotarła do łacińskiej Afryki (prokonsularna - tam gdzie dziś Tunezja), Palestyny, Małej Azji, Grecji, Włoch i Hiszpanii. Jej wyznawcą był początkowo święty Augustyn. Na wschodzie rozprzestrzeniła się aż do Indii i Chin oraz Turkiestan, gdzie przeżywał największy rozkwit w VII i VIII stuleciu. Do końca VIII w. konkurował z islamem, kiedy to kalif Mahdi (775-785) ustanowił specjalny urząd inkwizytora tępiący wyznawców manicheizmu. W Europie był tępiony przez inkwizycję kościelną. Późniejsze wystąpienia heretyckie z XI i XII wieku - katarów i waldensów w dużej mierze opierały się o manicheizm.
Znajomość i obecność manicheizmu.
Święty Hipolit „Przeciw Noetowi i Philosophumena” - 10 ksiąg, wyliczenie 33 systemów gnozy i ich potępienie.
Manicheizm znamy dzięki pismom Augustyna „O wolnej woli”, „O wierze prawdziwej”, „Chrześcijańska walka”, „Komentarz do Księgi Rodzaju przeciw manichejczykom”, oraz w tekstach sensu strice napisanych przeciw manichejczykom „O obyczajach Kościoła katolickiego i obyczajach manichejczyków', „O dwóch duszach”, „Sprawozdanie z dyskusji z Fortunatorem manichejczykiem”, „Przeciw Adimantowi”, „Przeciw zasadniczemu listowi”, „Przeciw Faustusowi manichejczykowi”, „Zapis z dyskusji z Feliksem manichejczykiem”, „O naturze dobra”, „Przeciw Sekundynowi manichejczykowi”.
Manicheizm kojarzony jest głównie z dualizmem, dlatego w dużej mierze wszędzie gdzie pojawia się dualizm pojawia się także manicheizm jak choćby w filozofii Schopenhauera.