Malarstwo rzymskie

okres republiki ( 509 r. p. n. e.- 29 p. n. e.) i wczesnego cesarstwa, do upadku Nerona 68 r. n e.

Malarstwo pompejańskie odnalezione w Pompejach na ścianach odkopanego miasta pozwoliło na odtworzenie historii malarstwa rzymskiego. Do 1879 August Mau wyróżnił cztery style pompejańskie stosowane do dekoracji architektonicznej.

Styl pompejański pierwszy nazywany jest też stylem inkrustacyjnym lub strukturalnym. Cechowały go dekoracje ścienne z zastosowaniem sztukaterii imitujących marmurowe, alabastrowe płyty umieszczane na ścianach. Wprowadzały one podziały płaszczyzn ściany na trzy poziome części. Pas położony najniżej naśladował cokół i ortostaty. Kolorystyka cokołu, na ogół żółta naśladowała drewno. Ortostaty w postaci płyt, komponowane były w układzie pionowym.

Część środkowa ściany zdobiona była płaskimi płytami w kolorach najczęściej imitujących marmur. Tą część ściany zdobił gzyms ze stiuku zdobiony ząbkami. Najwyższy pas, malowany był jednobarwnie.

Styl pompejański pierwszy stosowany był od II w. p.n.e. do ok. 80 r. p.n.e.

Styl pompejański drugi rozwijał się w okresie od ok. 90 r. p.n.e. do 15 r. p.n.e. Zostały wprowadzone w nim obrazy iluzjonistyczne z przedstawieniem pejzażu i motywów architektonicznych. Dekoracja miała wprowadzać wrażenie większej przestrzenności. Na ścianach pojawiły się imitacje obrazów tablicowych z wyobrażeniem scen mitologicznych rozgrywających się na tle pejzażu. Elementy sztukaterii powoli zostają zastępowane ich malarskimi odpowiednikami. Sam podział ściany przypomina styl pompejański pierwszy. Namalowane kolumny dzielą płaszczyznę na trzy części, z których środkowa jest największa.

W tym okresie pojawiają się pierwsze imitacje obrazów sztalugowych zdobiące górne części ściany. Wprowadzony zostaje pejzaż ogrodowy z architekturą ogrodową. W latach czterdziestych wprowadzone zostają durze kompozycje pokrywające całe ściany w taki sposób jakby one w ogóle nie istniały, a oglądany pejzaż był obrazem natury.

Styl pompejański trzeci, zwany też orientalnym lub egiptyzującym, trwa od ok. 20 p.n.e. do 50 n.e. Jego cechą charakterystyczną jest odejście od iluzjonizmu. Przestrzegana jest ścisła symetria podziału ściany i centralna kompozycja dekoracji. Ściana dzielona jest w układzie pionowym i poziomym. Nadal zachowany jest podział na: cokół część środkową i górną. W wydzielonej podziałem pionowym, środkowej części ściany dopuszcza się podział na trzy lub pięć płaszczyzn rozdzielonych malarskimi motywami geometrycznymi lub girlandami kwiatów. W tle pojawiają się delikatne motywy ptaków lub często fantastycznych zwierząt. Tak wydzielone płaszczyzny zdobione są imitacjami obrazów tablicowych. Środkowe jest najczęściej przedstawieniem figuralnym.

Styl pompejański czwarty trwa od 50 do 100 n.e. Zanika podział ściany na trzy części, a ściana jest pokrywana ogromnymi malowidłami, w których widoczne są drzwi, balkony, loggie, okna itd. Architektura ta jest fantastyczna, dlatego styl ten często bywa nazywany stylem architektury fantastycznej. Celem malowidła jest stworzenie iluzji głębi.

W sposób niezależny od tych głównych prądów rozwija się też malarstwo także dekoracyjne o innej tematyce: martwe natury i portrety.

Przykłady malarstwa rzymskiego

Rzym:

Freski ze Złotego Domu Nerona - Powstały w większości w 63 r. n.e.

Reprezentują czwarty styl pompejański.

Wesele Aldobrandini - Najsłynniejsze malowidło z rzymskiego domu na Eskwilinie z 80-30 p.n.e. to Wesele Aldobrandini. Pochodzi ono z kolekcji rzymskich patrycjuszy i stąd nazwa. Jest kopią starszego malowidła pochodzącego z IV w. p.n.e. Przedstawia scenę przygotowania do zaślubin.

(Muzea Watykańskie, Rzym)

Atak Lajstrygonów - Innym malowidłem pochodzącym z domu na Eskwilinie wykonanym również w 80-30 p.n.e. jest scena zaczerpnięta z Odyseji: Atak Lajstrygonów na statki Odyseusza. Jest to jeden z nielicznych przykładów malarstwa przedstawiający krajobraz morski.

Freski z Willi Liwii w Prima Porta - Powstały w drugim stylu pompejańskim, kiedy dominowała tendencja stworzenia iluzji przestrzennej, artyści pragnęli stworzyć złudzenie ściany przebitej licznymi prześwitami lub czasem całkowicie przeźroczystej. Pochodzą z końca I w. p.n.e. Wnętrze Willi Liwii zostało zamienione w ogród o bujnej roślinności i wypielęgnowanych alejkach. W ogromne upały w takim wnętrzu o wiele milej spędzało się czas niż w prawdziwym ogrodzie.

(Muzeum Term, Rzym)

Herkulanum:

Herakles i Telefon - Jest kopią malowidła powstałego w Pergamonie w II połowie II w. To w Herkulanum pochodzi z przełomu wieków.

Telefon, syn Heraklesa został tu przedstawiony jako dziecko ssące łanię, obok niej orzeł symbol Zeusa. Heraklesowi ukazanemu tu w pozie znanej z rzeźby Lizypa ukazuje syna nimfa Partenos. Główną postacią sceny to Dionizos. Jego tożsamość potwierdza kosz winogron, pasterska laska, wieniec na głowie i stojący za nim bożek Pan z fletnią. Obraz skomponowany wieloplanowo z przewagą linii diagonalnych, dominują odcienie różu przechodzącego w czerwienie i brązy.

(Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol)

Stabiae:

Najpiękniejszy fresk w domu w miejscowości Stabie to Primavera.

W wszystkie freski w stabiach powstały w 50-90 n.e.

Pompeje:

Freski z Willi Misteriów - Powstały około 60 roku p.n.e. Przedstawiają misteria dionizyjskie.

Freski w domu Wettiuszów - Powstały w połowie I w. n.e. Przedstwijają różne sceny o charakterze mitologicznym oraz erotycznym.

W Pompejach Pompejach połowie I w. n.e. powstały też portrety poetki oraz portret pary małżeńskiej.

Mozaiki

Mozaika - Technika dekoracyjna zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na układaniu wzoru z drobnych różnego kształtu barwnych kamieni, szkła i ceramiki, na odpowiednio przygotowanym podłożu (świeża zaprawa wapienna, cement, mastyks). Poszczególne płytki mozaiki nazywa się tesserami. Mozaika daje efekty zbliżone do malarstwa odznacza się niezwykłą trwałością, dzięki czemu znalazła zastosowanie głównie jako dekoracja architektoniczna, używana również do zdobienia wyrobów rzemiosła artystycznego. Technika znana była już w starożytności. Najstarsze, znalezione pochodzą sprzed pięciu tysięcy lat (Uruk). W starożytnej Grecji pierwsze mozaiki układano z otoczaków znalezionych na brzegach rzek i morza. Technika ta zwana była "opus barbaricum". Mozaiki miały kolorystykę biało-czarną z mniejszymi polami żółtymi, brązowymi i czerwonymi. W okresie hellenistycznym stosowano technikę "opus segmentatum", polegającą na zastosowaniu odpadów kamiennych powstałych przy pracach rzeźbiarskich i kamieniarskich. Kolejnym krokiem było zastosowanie regularnych płytek, kostek (tesseer) z marmuru i innych kamieni, nawet kamieni półszlachetnych, szkła. Chcąc jak najdokładniej odwzorować obraz używano niejednokrotnie bardzo małych elementów, nawet o krawędzi 1 mm. Technika ta znana była pod nazwą "opus vermiculatum" (łac. vermis - robak). Zachowały się do czasów współczesnych mozaiki w Pompejach, będące przykładem zastosowania tej techniki.