Cele monitoringu hałasu.

Celem badań jest uzyskanie danych, ocena i obserwacja zmian stanu akustycznego środowiska, zapewnienie informacji dla potrzeb ochrony przed hałasem przez:

- instrumenty planowania przestrzennego;

- instrumenty ochrony środowiska, takie jak: programy ochrony przed hałasem, rozwiązania techniczne ukierunkowane na źródła lub minimalizujące oddziaływanie, np. ekrany akustyczne.

Pomiar oraz oceny (cykle 5 - letnie) powinny umożliwiać wyznaczenie obszarów o ponadnarodowym poziomie hałasu, na których należy skoncentrować działania naprawcze.

Pomiary i ocena stanu akustycznego środowiska.\

Zakres pomiarów hałasu w środowisku oraz oceny klimatu akustycznego.

Wykonuje się pomiary hałasu emitowanego przez różne Źródła przemysłowe oraz komunikacyjne:

- drogi

- linie kolejowe

- linie tramwajowe

- lotniska.

Badania obejmuje wyznaczenie:

- równoważonego poziomu hałasu A dla pory dnia i nocy dla hałasu: przemysłowego, drogowego, kolejowego, lotniczego.

- równoważonego poziomu tła akustycznego A,

- warunków meteorologicznych: temperatury powietrza, prędkości wiatru.

- ocenę stanu klimatu akustycznego i obserwację zmian.

Zakres pomiarów hałasu i oceny stanu akustycznego środowiska:

- ze względu na charakter zjawisk hałasu organizacja badań została zdecentralizowana. Podstawowym poziomem oceny klimatu akustycznego jest powiat.

- Starosta oraz zarządzający drogami, liniami kolejowymi i portami lotniczymi odpowiedzialni są za dokonywanie ocen w formie map akustycznych, opracowywanych w oparciu o metody obliczeniowe w cyklach 5 - letnich, wykorzystujące m.in. wyniki pomiarów.

- jednocześnie są wykorzystywane oceny klimatu akustycznego w skali województwa na terenach nie objętych obowiązkiem opracowania map akustycznych (WiOŚ)

- WIOŚ określa zakres badań własnych oraz zakres wykorzystywania badań prowadzonych przez inne jednostki niezbędne do wykonywania ocen klimatu akustycznego w województwie, biorąc pod uwagę: obszary priorytetowe, sieć i natężenie ruchu drogowego i kolejowego, źródła przemysłowe.

Na podstawie wyników badań i ocen poziomu hałasu przekazywanych przez WIOŚ do GIOŚ opracowywana jest cyklicznie ocena stanu akustycznego środowiska w skali kraju wraz z analizą trendów.

Oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje się obowiązkowo dla:

- aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tyś.

- terenów poza aglomeracjami, gdy dotyczy to terenów: dróg, lini kolejowych, lotnisk, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływania na znacznych obszarach.

- terenach wskazanych w podstawowych programach ochrony środowiska.

w pozostałych przypadkach ocena stanu akustycznego jest fakultatywna.

- WIOŚ prowadzi wojewódzki rejestr, a GIOŚ krajowy rejestr stanu akustycznego środowiska.

- sukcesywnie gromadzą mapy akustyczne i programy ochrony środowiska przed hałasem,

- WIOŚ przekazuje zawartość wojewódzkiego rejestru do GIOŚ,

- GIOŚ cyklicznie opracowywuje oceny stanu akustycznego.

Wyniki badań są raz w roku przekazywane do:

- GIOŚ

- MŚ

- KE

- OECD via GUS (co 2 lata)

Formy upowszechniania wyników badań monitoringu hałasu:

- bazy danych starosty, WIOŚ, GIOŚ, IOŚ

- komunikaty, raporty wojewódzkie (raz w roku)

- strony internetowe WIOŚ i GIOŚ (raz w roku)

- publikacje BMŚ „Zanieczyszczenie środowiska hałasem w świetle badań WIOŚ” (co 2 lata) i „Stan klimatu akustycznego” (co 5 lat)

Zagrożenia hałasem:

Powyżej 50 dB:

- hałas drogowy: dla większości dróg pas terenu o szerokości 160 - 170 m po obu stronach drogi

- ruch tranzytowy ciężki: do 400 - 450 m

- duże miasta: 40 - 50% powierzchni

- małe miejscowości: nawet 100%

Dotyczy głównie województwa Śląskiego i mazowieckiego

Powyżej 60 dB:

- hałas kolejowy: ok. 5800 km² obszaru, nie mniej niż 3000 km² zabudowy mieszkaniowej.

Działania podejmowane w celu ograniczenia hałasu:

- zaostrzenie dopuszczalnych norm (-3-4 dB)

- zaostrzenie dopuszczalnych poziomów hałasu emitowanego przez pojazdy samochodowe; - - odpowiednia konstrukcja jezdni i bieżnika opon (-5 dB)

- wymiana taboru na nowoczesne tramwaje np. 116N (-5-6 dB)

- zakup nowego taboru kolejowego i naprawa torów (-4-4,5 dB)

- zakładanie ekranów akustycznych wzdłuż jezdni lub na budynkach

- budowa obwodnic

- ograniczenia ruchu i inne działania związane z inżynierią ruchu;

- stosowanie stolarki okiennej o podwyższonej izolacyjności

- stosowanie cichych nawierzchni (jest to jeszcze margines działań w kraju lecz mający perspektywę rozwoju).

MONITORING PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO

Pierwiastki promieniotwórcze (izotopy promieniotwórcze, radionuklidy):

- są to pierwiastki, których jądra atomowe ulegają samorzutnym przemianom w jądro atomowe innego pierwiastka, czemu towarzyszy emisja jądra atomowego helu, elektronów i prawie zawsze fotonów promieniowania elektromagnetycznego.

Klasyfikacja pierwiastków radioaktywnych występujących w środowisku naturalnym ze względu na ich pochodzenie:

- pierwotne pierwiastki radioaktywne utworzone w okresie formowania się systemu słonecznego o długim okresie połowicznego zaniku - powyżej 0,5 mld lat:

- ⁴⁰K - 1,28 mld lat;

- ²³⁸U - 4,5 mld lat;

- ²³²Th - 13,8 mld lat;

- inne długo żyjące pierwiastki promieniotwórcze naturalne np., ⁸⁷Rh - ⁴⁸ mln lat, ²³⁵U - 710 mln lat, ¹⁴⁷ Sm - 105 mln lat;

- wtórne izotopy promieniotwórcze, które pochodzą z sekwencyjnych rozpadów niektórych izotopów należących do kategorii pierwszej (szeregi promieniotwórcze - uranowo-radowe, torowy i uranowo-aktynowy, wśród nich najistotniejsze są izotopy:

- radu: ²²⁶Ra - 1590 lat i 228Ra - 5,75 lat

- radonu: ²¹⁹Rn (aktynon) - 3,9 s, ²²²Rn (radon) 3,82 dni i ²²⁰ Rn (toron) - 55 s, które są źródłem promieniowania alfa, beta i gamma.

- polonu: ²¹⁰Po - 140 dni;

- ołowiu: ²¹⁰Pb - 22,3 lat

- izotopy promieniotwórcze, powstałe w wyniku reakcji jądrowych zachodzących między cząstkami promieniowania kosmicznego, a jądrami niektórych pierwiastków znajdujących się w powietrzu, głównie izotopy:

- wodoru: ³H - 12,3 lat;

- berylu: ⁷Be - 54 dni, ¹⁰ Be - 1,7 mln lat;

- węgla: ¹⁴C - 5730 lat;

- sztuczne (antropogeniczne) izotopy promieniotwórcze, które kumulują się w glebie, głównie izotopy:

- cezu: ¹³⁴Cs - 2,07 lat, ¹³⁷Cs - 30,4 lat,

- baru: ¹⁴⁰Ba - 13 dni;

- jodu: ¹³¹J - 8 dni;

- strontu: ⁸⁹Sr - 50,5 dni i ⁹⁰Sr - 27,7 lat.

Antropogeniczne źródła skażeń promieniotwórczych:

1)wybuchy bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki;

2)testy w atmosferze i pod ziemią z bronią jądrową;

3)produkcja broni jądrowej i wypadki w instalacjach wojskowych

4)skażenia wywołane przez elektrownie atomowe: związane z wydobywaniem rud uranowych, ich uzdatnianiem i całym cyklem przygotowania paliwa, skażenia wywołane bezawaryjnym funkcjonowaniem elektrowni atomowych, awarią elektrowni atomowych

5)używanie izotopów w celach diagnostycznych i terapeutycznych;

6)produkcja radioizotopów w celach handlowych (przemysłowych, medycznych i naukowych).

Przy ocenie szkodliwości danego izotopu odłożonego w organizmie bierze się pod uwagę następujące czynniki:

- okres połowicznego rozpadu;

- energie i rodzaj promieniowania;

- stopień selektywnego odkładania w organizmie

- szybkości wydalania z organizmu

- ilość izotopu

Powybuchowe zapasy radionuklidów w biosferze:

W latach 1945-1998 przeprowadzono 2057 próbnych wybuchów jądrowych, głównie w USA - 1300 i ZSRR - 715. W ich wyniku wprowadzono do biosfery:

- ³H - 111*10⁶ TBq

- ¹⁴C - 21*10⁴ TBq

- ⁹⁰Sr - 26*10⁴ TBq

Około 75 - 80% tych ilości przypada na półkulę północną (zwłaszcza pomiędzy 40 a 50^o, a następnie miedzy 50 a 60^o równoleżnika szerokości geograficznej północnej.

W pierwszym tygodniu po wybuchu szczególnie niebezpieczne są:

- ⁹⁰Sr - ¹⁰³Ru - ¹³¹J - ¹⁴⁰Ba - ¹⁴⁰La - ¹⁴¹Ce - ¹⁴⁴Ce - ¹⁴⁴Pr

Po paru latach w większych ilościach w środowisku pozostają tylko:

- ⁹⁰Sr - ¹³⁷Cs

Monitoring promieniowania jonizującego:

Zadania:

- wykonywanie pomiarów na stacjach wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych IMGW;

- monitoring stężenia 137Cs w glebie;

- monitoring skażeń promieniotwórczych wód powierzchniowych i osadów dennych;

- w ramach monitoringu Bałtyku wykonywane są także pomiary skażeń promieniotwórczych wód.

Program pomiarowy jest realizowany wyłącznie na poziomie krajowym.

Badania są wykonywane przez służby pomiarów skażeń promieniotwórczych (SPSP) w sieciach:

- stacji pomiarowych PAA;

- placówek alarmowych IMGW, WSSE;

- stacji pomiarowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi;

- stacji pomiarowych MON;

- stacji pomiarowej obrony cywilnej kraju.

Program pomiarowy obejmuje także badania:

- żywności;

- pomiary kontrolne na terenie i w otoczeniu Ośrodka Badań Jądrowych w Świerku i Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych (KSOP) w Różewie;

- pomiary w rejonach byłych kopalni rud uranu na Dolnym Śląsku w rejonie Jeleniej Góry;

Stacja ASS - 500 - przeznaczona do kontroli naturalnych i sztucznych aerozoli.

POMIAR NA STACJACH WCZESNEGO WYKRYWANIA SKAŻEŃ PROMIENIOTWÓRCZYCH IMGW:

Sieć IMGW wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych obejmuje 9 stacji pomiarowych w:

- Warszawie; - Gdynia - Włodawie; - Świnoujściu; - Gonowie/Poznaniu; - Lesku; - Zakopanem; - Legnicy; - Mikołajkach.

Jest on częścią systemu oceny sytuacji radiacyjnej kraju koordynowanego przez Prezesa PAA.

W roku 2006 badania obejmują:

- ciągły pomiar mocy dawki promieniowania gamma na wysokości 1 m od podłoża z rejestracją średnich godzinnych (dobowych wartości)

- ciągły pomiar koncentracji aktywności radioizotopów alfa i beta promieniotwórczych w aerozolach powietrza;

- aktywność beta próbek dobowych i miesięcznych opadu całkowitego;

- aktywność Cs-137 i wybranych radioizotopów gamma-promieniotwórczych (Ra-226, Ra-228, K-40) i izotopu Sr-90 w próbkach zbiorczych miesięcznych opadu całkowitego.

Wyniki badań są przekazywane z IMGW:

- PAA - moc dawki i aktywność aerozoli atmosferycznych (raz na dobę);

- PAA - opad całkowity (4 razy w roku);

- GIOŚ - zestawione wyniki pomiarów z analizą i oceną (2 razy w roku);

- z PAA do GUS (raz w roku).

Formy upowszechniania wyników badań:

- strona internetowa GIOŚ (raz w roku);

- publikacje BMŚ „Skażenia promieniotwórcze środowiska w Polsce” (co 2 lata).

MONITORING ¹³⁷Cs W GLEBIE

Pobór próbek gleby w punktach zlokalizowanych w stacjach i posterunkach IMGW z warstwy: powierzchniowej o grubości 0-10cm, o grubości 0-25cm, fakultatywnie jest oznaczona zawartość - naturalnych izotopów promieniotwórczych.

- wyniki pomiarów posłużą do uzyskania aktualnych map radiologicznych Polski,

- szczegółowy program pomiarowy, miejsce i częstotliwość poboru prób są zatwierdzane przez Prezesa PAA(cykle 2 letnie 254 punkty).

Wyniki badań są przekazywane raz w roku z CLOR do:

- PAA; - GIOŚ; - GUS.

Formy upowszechniania wyników badań:

- strona internetowa GIOŚ (raz na 2 lata);

- publikacje BMŚ „Skażenia promieniotwórcze środowiska w Polsce” (co 2 lata) i „Atlas radiologiczny Polski” (co 5 lat).

Zawartość izotopów promieniotwórczych w glebach Polski w 2005 roku:

- potas 40 (⁴⁰K) - 408Bq/kg gleby

- rad 226 (²²⁶Ra) - 25 Bq/kg gleby

- uran 238 (²³⁸U) - 20 Bq/kg gleby

- tor 228 (²²⁸Th) - 21 Bq/kg gleby

- aktyn 228 (²²⁸Ac) - 23,4 Bq/kg gleby

- cez 134 (¹³⁴Cs) i stront 90 (⁹⁰Sr) - śladowy

- cez 137 (¹³⁷Cs) - około 2,54 Bq/m² gleby

MONITORING JAKOŚCI GLEB I ZIEMI:

MONITORING CHEMICZNY GLEB ORNYCH POLSKI

Wyniki badań i analiz zmian będą wykonywane m.in. do:

- potrzeb wdrażania Tematycznej Strategii Ochrony Gleb w Europie;

- w procesie konsultacji projektowanej Renowacji Dyrektywy Glebowej.

Wyniki badań są przekazywane z IUNG do:

- WIOŚ (co 5 lat)

- GIOŚ(co 5 lat)

- GUS(co 5 lat).

Formy upowszechniania wyników badań monitoringu gleby (dane z ostatniego cyklu badań):

- krajowa baza danych gleby (GIOŚ/IUNG)

- komunikaty, raporty wojewódzkie;

- stronach internetowych WIOŚ i GIOŚ;

- publikacje BMŚ „Monitoring chemizmu gleb ornych Polski” (co 5 lat).

MONITORING PRZYRODY (W TYM ZMŚP)

Cel monitoringu przyrody

Celem funkcjonowania podsystemu monitoringu przyrody jest uzyskanie informacji o zmianach wybranych elementów przyrody żywej zachodzących w czasie, wykorzystywanych w procesach podejmowania i oceny skuteczności działań ochronnych i konserwatorskich.

Od 2006 roku w monitoringu przyrody są badane:

- monitoring lasów;

- monitoring ptaków, w tym obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000;

- monitoring siedlisk i gatunków ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000;

- zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego.

W ramach monitoringu ptaków oraz monitoringu siedlisk i gatunków będzie kontynuowana większość obserwacji realizowanych dotychczas w ramach zdania „Badanie i ocena środowiska przyrodniczego” dostosowując je do ustawy o ochronie przyrody oraz przepisów UE.

MONITORING LASÓW

- program monitoringu lasów jest realizowany zgodnie z zasadami metodycznymi określonymi w zarządzeniach Unii Europejskiej oraz w Międzynarodowym Programie Koordynacyjnym (PICP Forest) działającym w ramach Konwencji w sprawie transgranicznego przemieszczania zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości.

- zapisy dotyczące monitoringu środowiska leśnego są także zawarte w Konwencji o różnorodności biologicznej.

Celem badań jest dostarczenie informacji o stanie lasów i procesach powodujących odkształcenia w ich strukturze i funkcjonowaniu, na potrzeby kształtowania polityki leśnej i zarządzania ekosystemami leśnymi dla poprawy jakości środowiska przyrodniczego kraju.

1) Badania dotyczące drzewostanów:

- sosnowych;

- świerkowych;

- jodłowych;

- dębowych;

- bukowych w wieku powyżej 20 lat.

2) Badania stanu zdrowotnego lasów są wykonywane w sieci krajowiej; (ok. 1800 stałych powierzchni obserwacyjnych SPO I i II (148) rzędu), których rozmieszczenie odzwierciedla strukturę powierzchniową, gatunkową i wiekową ekosystemów leśnych w Polsce. Siatka 8*8 km (poziom krajowy) i 16*16 km (poziom Europejski) zintegrowana z wielkopowierzchniową inwentaryzacją stanu lasów.

Program badań wykonywanych corocznie:

- obserwacje cech morfologicznych koron drzew próbnych (gł. definicja i odbarwienia aparatu asymilacyjnego drzew);

obserwacje symptomów uszkodzeń biotycznych.

Zakres badań i oceny stanu zdrowotnego lasów:

Na 148 stałych powierzchniach obserwatorskich II rzędu dodatkowo wykonywane są (z różną częstotliwością) badania:

- zanieczyszczeń powietrza ( co miesięczne);

- składu chemicznego opadów atmosferycznych (co miesiąc);

- jakości nasion sosny (raz w roku);

- składu chemicznego igliwia lub liści (co 4 lata)

- ocena różnorodności runa leśnego (co 5 lat)

- intensywności i przeżywalności odnowień naturalnych (co 5 lat)

- miąższości i przyrostu miąższości drzewostanów (co 5 lat);

- glebowe: właściwości chemiczne (co 4 lata), typologia gleb (co 8 lat), skład granulometryczny (co 8 lat), właściwości fizyczne (co 8 lat)

Na 1 SPO II rzędu w lasach chojnowskich będą dodatkowo prowadzone badania chemizmu:

- roztworów glebowych;

- opadu podkoronowego;

- spływu po pniach.

Badania monitoringowe służą do corocznej oceny stanu zdrowotnego lasów w Polsce.

Do jej sporządzenia wykorzystywane są także dane meteorologiczne z IMGW oraz dane o podłożach w lasach z DGLP.

Wyniki badań są przekazywane raz w roku z Instytutu Badawczego Leśnictwa (IBL) do:

- GIOŚ, MŚ, DGLP, RDLP I GUS (stan lasów);

- Federal;

- Komisji Europejskiej;

Forma upowszechniania wyników badań:

- fazy danych IBL w IBL/GIOŚ;

- strony internetowe GIOŚ (raz w roku);

- publikacja BMŚ „Stan uszkodzenia lasów w Polsce na podstawie badań monitoringowych” i „Stan zdrowotny lasów Polski” (co 2 lata).

Defoliacje: 5 klas

0 - bez defoliacji 12,2%

1 - lekka defoliacja 57,1%

2 - średnia defoliacja 28,2%

3 - duża defoliacja 1,9%

4 - drzewa martwe 0,6%

MONITORING PTAKÓW, W TYM MONITORING OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW NATURA 2000.

Cel i zakres badań monitoringu ptaków:

Celem jest:

- zebranie informacji o stanie populacji wybranych gatunków ptaków dla potrzeb oceny zastosowanych metod ochronnych: liczebność, areał, trendy, status ochronny.

- przedstawienie metod badawczych;

- opracowanie poradników metodologicznych dla potrzeb wdrażania docelowych rozwiązań w zakresie monitoringu ptaków

- zgromadzenie danych niezbędnych do wypełniania obowiązków sprawozdawczych wynikających z Dyrektywy Ptasiej.

Monitoringiem zostanie objęty obszar całego kraju, w tym szczególnie obszary wyznaczone jako obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000.

Monitoringiem zostaną objęte następujące grupy ptaków:

- gatunki wymagające szczególnej ochrony w granicach UE - 72 gatunki

- gatunki migracyjne, związane z siedliskami wodno błotnymi wymagające szczególnej ochrony - 40 gatunków;

- gatunki których pozyskanie łowieckie jest dozwolone w granicach UE - 55 gatunków;

- gatunki charakterystyczne dla krajobrazu rolniczego, których liczebność składa się na wskaźnik Farnland Bird Index, zatwierdzony w październiku 2004 przez KE jako jeden z oficjalnych wskaźników strukturalnych przemian krajów członkowskich UE. Jego wartości są corocznie publikowane przez poszczególne kraje i zamieszczane w bazie Eurostat.

Gatunki ptaków będą oceniane w podprogramach:

- pospolitych ptaków lęgowych (MPPL);

- ptaków średniolicznych (MPS): gatunki flagowe, wodne, leśne;

- gatunki rzadkie (MGR)

Upowszechnianie wyników monitoringu ptaków

Wyniki badań są przekazywane raz w roku z:

- Muzeum i Instytutu Zoologii PAN (z Zakładem Ornitologii PAN, Ogólnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptaków, Komitetem Ochrony Orłów) 2 razy w roku;

- Narodowego funduszu Ochrony Środowiska NFOŚ Parków Narodowych - raz w roku;

- GIOŚ

- WIOŚ

- GUS

- MŚ

- KE (część raportów dotyczących dyrektywy siedliskowej)

Formy upowszechniania wyników badań:

- bazy danych z Milz PAN;

- strony internetowe GIOŚ (raz w roku);

- publikacja BMŚ „Biuletyn monitoringu przyrody (raz w roku).

MONITORING GATUNKÓW I SIEDLISK PRZYRODNICZYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM SPECJALNYCH OBSZERÓW OCHRONY SIEDLISK NATURA 2000

Celem jest:

- uzyskanie informacji na temat stanu zachowania w skali całego kraju i regionu biogeograficznego wybranych dzikich gatunków fauny i flory (z wyłączeniem ptaków) oraz siedlisk przyrodniczych.

zadania dyrektywy środowiskowej DS. oceniane będą:

- zajmowana powierzchnia,

- zasięg;

- specyficzna struktura;

- funkcje siedlisk przyrodniczych;

- zasięg i dynamika populacji gatunków

- wielkość i jakość ich siedlisk

- perspektywy zachowania.

Czas realizacji 3 lata.

W latach 2007-2008 monitoring w stosunku do wymagań DS. będzie ograniczony głównie do monitoringu siedlisk i gatunków priorytetowych:

- ok. 20 siedlisk (na 76 siedliska wymagane w DS.)

- ok. 19 gatunków zwierząt (na 144 gatunki wymagane w DS.)

- 16 gatunków roślin (na 52 gatunki i rodzaje wymagane w DS)

- wśród wybranych do monitorowania siedlisk przyrodniczych i gatunków, znajdują się gatunki i siedliska szczególnie uzależnione od wody występujące na obszarach wodno - błotnych (konwencja Ramiarska);

- w połowie 2007 roku zostanie opracowana dla KE część raportu z wdrażania DS. dotycząca siedlisk przyrodniczych i gatunków

- w 2008 roku przewidywana jest kontynuacja monitoringu oraz rozszerzenie jego zakresu o inne gatunki i siedliska przyrodnicze.

Wyniki badań są przekazywane raz w roku z:

- IOP, PAN;

- WIOŚ, parków narodowych i krajobrazowych (koordynatorzy krajowi, eksperci lokalni) do: GIOŚ, WIOŚ, GUS, MŚ, Dyrekcje Generalne Lasów Państwowych, zarządzający specjalnymi obszarami ochrony siedlisk, KE (część raportu dotycząca dyrektywy siedliskowej), Eurostat/OECD Wildlife.

Formy upowszechniania wyników badań:

- bazy danych w IOP, PAN i GIOŚ

- strony internetowe GIOŚ (raz w roku);

- publikacje BMŚ „Biuletyn monitoringu przyrody” (raz na 3 lata).

Sieć krajowa programu monitoringu przyrody obejmowała 4 zadania:

- monitoring ekosystemów lądowych,

- monitoring ekosystemów wodnych,

- monitoring gatunków,

- monitoring skuteczności obszarowej ochrony konserwatorskiej.

Monitoring ekosystemów lądowych - do 2005 roku

Monitoring fitocenoz leśnych. Był on ściśle powiązany z monitoringiem lasów i obejmował m.in.:

- pomiar rocznego przyrostu grubości drzewa,

- określenie stanu odżywienia drzewa,

- określenie defoliacji i uszkodzenia drzewostanów,

- badania odnowień naturalnych,

- analizę składu gatunkowego i struktury runa leśnego, badania gleb leśnych.

Monitoring fitocenoz nieleśnych - prowadzony na 92 powierzchniach w 3 strefach klimatycznych:

- północnej - pas pojezierzy;

- środkowej - pas nizin środkowopolskich

- południowej - pas wyżyn i gór.

Dotyczy także krajowych zbiorowisk nieleśnych:

- łąk niskoturzycowych,

- łąk wilgotnych i Świerzych

- pastwisk;

- murów: napiaskowych, skalnych, kserotermicznych, górskich;

- ziołorośli, ze szczególnym uwzględnieniem zbiorowisk silnie zagrożonych w kraju oraz objętych Dyrektywą Habitatowi.

Monitoring ekosystemów jeziornych - główne zadania to dostarczenia informacji o strukturze gatunkowej i liczebności podstawowych kompleksów biocenoz jeziornych:

- roślinności litoralnej;

- zooplanktonu pelagicznego;

- zooplanktonu litoralnego

- dużych skorupiaków przydennych

- zespołu mięczaków i ryb.

Badania prowadzone w 8 jeziorach różnych typów limnologicznych i troficznych oraz różniących się użytkowaniem terenu w ich zlewniach bezpośrednich.

Monitoring ekosystemów rzecznych dostarczał informacji o stanie oraz zmienności długookresowej i przestrzennej fauny bezkręgowców m.in.:

- skąposzczetów; - pijawek; - skorupiaków; - ważniejszych grup owadów

- mięczaków zasiedlających wody płynące.

Jest ukierunkowany na rozpoznanie migracji obcych gatunków inwazyjnych i ich wpływu na rodzimą faunę. Prowadzony na Wiśle i Odrze oraz strefach przejściowych ich ważniejszych dopływów.

Monitoring roślin naczyniowych, w tym gatunków:

- rzadkich i flagowych

- wskaźnikowych z poszczególnych typów siedlisk

- zagrożonych przez pozyskiwanie ze stanu naturalnego

Szczególnie gatunków ujętych:

- konwencji Berneńskiej;

- Dyrektywie Habitatowej

- umieszczonej w polskiej „Czerwonej liście”

- prawnie chronionych w Polsce.

Monitoring porostów - 10 powierzchni monitoringu fitocenoz leśnych

Monitoring grzybów (wieloowocnikowych):

- prowadzone na powierzchniach monitoringu fitocenoz leśnych oraz w ich pobliżu.

Monitoring ryb, w tym gatunków realizowanych w obrębie całych dorzeczy (Skrwy Prawej, Liwca, jednym z dopływów Sanu), dostarczał informacji o :

- strukturze ichtiofauny;

- jej zróżnicowaniu na obszarze kraju,

- zmianach w czasie.

Monitoring płazów i gadów - na wybranych stanowiskach w różnych rejonach Polski.

Monitoring ssaków - obserwacje:

- nietoperzy;

- dużych ssaków drapieżnych (niedźwiedź, wilk, ryś)

- susłów - bobrów - wydr

Monitoring biegaczowatych - obserwacje na wybranych powierzchniach monitoringu fitocenoz leśnych.

Klasyfikacja gatunków zagrożonych i ginących:

IUCN/WCU (światowa unia ochrony przyrody) klasyfikuje gatunki w kategoriach zagrożeń:

EX - gatunki całkowicie wymarłe, które jednak utrzymywały się na obszarze polski najdłużej i tu miały swoje ostoje: tur, tarpan.

EXP - gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce, o nie potwierdzonym występowaniu w ostatnim półwieczu: norka europejska, strepet, jesiotr zachodni.

CR - gatunki skrajnie zagrożone, których liczebność zmalała skrajnie, do poziomu krytycznego (od jednostek do setek osobników) a tępo zanikania wynosi 80% w ciągu 10 lat lub 3 pokoleń. Gatunki tak zagrożone wymagają aktywnej ochrony oraz zapobiegania przyczyn wymierania: orlik grubodzioby, kraska, wąż Eskulapa.

EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone wyginięciem ze względu na mała populację ( na poziomie lub mniejsza od populacji minimalnej), porozrywany zasięg lub/i niepokojące tempo zanikania populacji (liczebności czy areału na poziomie 50% w ciągu 10 lat lub 3 pokoleń). gatunki zaliczane do tej kategorii, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania ochronne mogą w przeciągu kilku lat znaleźć się w kategorii CR: suseł perełkowany, cietrzew, strzebla błotna.

VU - gatunki narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek liczebności populacji (także lokalny), struktury siedliskowe lub nadmierną eksploatację. Zaliczane są tu gatunki, które są jeszcze stosunkowo liczne, ale ich regres może się nasilać, jeśli nie zostaną usunięte przyczyny zamierania populacji: sowa błotna, wodniczka, gniewosz plamisty.

NT - gatunki niższego ryzyka, lecz bliskie zagrożenia, które nie są jeszcze bezpośrednio zagrożone, ale przejawiają oznaki spadku populacji i wymagają specjalnego nadzoru: ryś, odróżniczek, piskosz.

LC - gatunki najmniejszej troski, które nie wykazują na razie regresu populacyjnego i nie należą do zbyt rzadkich (mogą nawet lokalnie zwiększać swój stan posiadania), także takie które reprezentowane są przez populacje marginalne ledwie zaznaczające się i nie trwałe.

Zagrożone gatunki i obszary chronione w Europie i Azji Środkowej.

Na Europie spoczywa poważna odpowiedzialność za ochronę zagrożonych w skali światowej ssaków, ptaków i gatunków roślin, zgodnie z konwencjami:

- o różnorodności biologicznej

- Berneńską

- Ramiarską;

- wieloma konwencjami w sprawach mórz i oceanów.

Dwa z uznanych za szczególnie chronione regiony różnorodności biologicznej oraz Arktyka są częściowo położone w Europie, na Kaukazie i basenie Morza Śródziemnego.

- Europę zamieszkuje duża ilość ras zwierząt domowych, stanowiąca prawie połowę światowej liczby różnorodności ras;

- prawie połowie z tych europejskich ras grozi wymarcie

- Europa jest także obszarem, gdzie największy odsetek ras (26% ssaków i 24% ptaków) znajduje się pod szczególną ochroną.

Fakty i liczby

Spośród 3948 gatunków zagrożonych kręgowców, 335 żyje w krajach Europy i krajach Azji Środkowej:

- 37% stanowią wśród nich ssaki - 15% ptaki - 4% płazy - 10% gady - 34% ryby słodkowodne

Mimo widocznego postępu, eksploatacja przyrody do celów hodowlanych stanowi zagrożenie dla rodzimych gatunków szczególnie w krajach Federacji Rosyjskiej i w krajach Azji Środkowej.

Częściowo, zjawisko to jest skutkiem popytu ze strony mieszkańców Europy zachodniej:

- łącznie obszary chronione w europie Środkowej i wschodniej stanowią 9% całego obszaru tego regionu;

- W Europie zachodniej, obszary chronione stanowią 15%

- w Europie istnieje 65000 obszarów chronionych w ok. 600 kategoriach.

ZINTEGROWANY MONITORING ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO (od 2005 oddzielny podsystem)

Istotą ZMŚP jest dostarczenie danych do:

- silnie reprezentatywnych geoekosystemów Polski (z uwzględnieniem ich geo - i bioróżnorodności)

- mechanizmach ich funkcjonowania;

- tendencjach zmian zachodzących w nich pod wpływem zmian klimatu i działalności człowieka;

- rodzaju i charakteru zagrożeń geoekosystemów.

Jest on realizowany przez prowadzenie szerokiego zakresu obserwacji i pomiarów w obrębie abiotycznych i biotycznych komponentów geoekosystemu.

Ma on swoje źródło w europejskim programie Intergrated Monitoring, funkcjonującego w ramach konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości. jest prowadzony ze względu na możliwość poznania mechanizmów zmian zachodzących w charakterystycznych dla Polski geoekosystemów.

Cel badań ZMŚP

Lokalizacje stacji bazowych ZMŚP na lub w pobliżu obszarów wyznaczonych do sieci Natura 2000 powoduje, że dostarcza on danych dotyczących zagrożeń związanych z:

- presją czynników lokalnych: eutrofizacja wód podziemnych i powierzchniowych, zanieczyszczenia powietrza, zmiany struktury użytkowania.

- procesami w skali globalnej (zmiany klimatu) dla potrzeb monitoringu przyrody.

Lokalizacja badań ZMŚP:

Pomiary są prowadzone w sieci krajowej, składającej się z 7 stacji bazowych w obrębie reprezentowanych zlewni rzecznych i jeziornych.

Są to zlewnie:

- górnej Parsęty (Stacja Bazowa Storkowo);

- Czarnej Hańczy (Stacja Bazowa Wigry)

- Jeziora Łęku (Stacja Bazowa Puszcza Borecka)

- Strugi Toruńskiej (Stacja Bazowa Koniczynka)

- Kanału Olszowieckiego (Stacja Bazowa Pożary)

- Bystrzynki (Stacja Bazowa Szymbark)

- zlewnia rolniczo-leśna w Górach Świętokrzyskich (Stacja Bazowa Święty Krzyż)

Zakres badań ZMŚP

Obejmuje:

- pomiary: meteorologiczne, zanieczyszczeń powietrza.

- pomiary i analizy: chemizmu opadów atmosferycznych, chemizmu opadu podkoronowego i spływu po pniach, gleb i roztworów glebowych, opadu biologicznego (ściółki), ilości i jakości wód powierzchniowych, składu chemicznego i pomiaru wód podziemnych,

- obserwacje i pomiary: porostów (w tym koncentracje metali ciężkich i siarki w plechach), flory i roślinności, fauny bezkręgowców, uszkodzenia drobnoustrojów, rejestracja zmian pokrycia terenu i użytkowania ziemi.

Każdy z rodzajów pomiarów obejmuje zestaw wskaźników w programie :

- podstawowym;

- rozszerzonym.

Program pomiarowy ZMŚP realizowany jest w 3 aspektach:

- bilansu energii i materii w układzie zlewni rzecznej (jeziornej);

- przepływu materii w profilu: atmosfera-roślinność-gleba.

- monitoringu (bioindykacji) wybranych biologicznych elementów geoekosystemów.

wyniki badań są przekazywane raz w roku z:

- stacji bazowej ZMŚP za pośrednictwem Uniwersytety im. A Mickiewicza (UAM) w Poznaniu do: GIOŚ, WIOŚ.

Formy upowszechniania wyników badań:

- bazy danych ZMŚP i WIOŚ oraz Instytutu Badań Czwartorzędu i Geoekologii UAM

- strony internetowe GIOŚ/PMŚ (raz w roku)

- publikacja BMŚ „Stan geoekosystemów Polskich”

(co 4 lata).

BLOK PRSJE

Zadania PMŚ wskazują na konieczność włączenia danych dotyczących rozwojów i ilości substancji lub energii wprowadzanych do powietrza, wód, gleby i ziemi, wykorzystywanych do:

- analizy stanu i trendów zanieczyszczeń poszczególnych komponentów środowiska,

- rozwijania metod obliczeniowych i innych metod uzupełniających w systemie oceny i prognoz jakości poszczególnych komponentów środowiska,

- weryfikacja i rozwój programów i sieci pomiarowych;

- wspomaganie prac dotyczących strategii i programów ochrony poszczególnych elementów środowiska oraz oceny skuteczności działań w zakresie ochrony środowiska.

W ramach bloku presje będą realizowane zadania związane z pozyskiwaniem informacji o :

- źródłach i ładunkach substancji odprowadzanych do powietrza dla potrzeb oceny i wstępnej jakości powietrza;

- źródłach i ładunkach substancji odprowadzanych do wód lub do ziemi oraz o poborach wód, krajowych emisjach zanieczyszczeń do powierzchni do wody.

- źródłach emisji energii odprowadzanej do środowiska;

- informacji niezbędnych do oceny gospodarki odpadami;

Istotnym źródłem danych o emisjach są inne systemy PMŚ oraz system statystyki publicznej (charakteryzujący się ograniczeniami wynikającymi z braku dostępu do indywidualnych danych statystycznych dotyczących pomiarów gospodarczych) i inne organa administracyjne lub podmioty gospodarcze.

Zakres badań dotyczących ładunków substancji odprowadzanych do powietrza i wód jest zbieżny z zakresem badań dotyczących stanu jakości powietrza i wód.

Emisje są szacowane na podstawie:

- statystycznego bilansu paliw,

- aktywności poszczególnych kategorii źródeł;

- odpowiadającym im wskaźnikom emisji;

- danych o emisjach z największych źródeł punktowych.

Emisje są prezentowane jako:

- całkowite dane krajowe;

- z podziałem na sektory i kategorie źródeł

- w ujęciu przestrzennym: w sieci kwadratów, z podziałem na jednostki administracyjne.

Cele podsystemów:

Jest on realizowany, analogicznie do oceny jakości powietrza na 2 poziomach:

- krajowym

- wojewódzkim.

Pozyskiwanie informacji o źródłach emisji energii odprowadzanych do środowiska.

W celach zwiększenia zasobów informacji na temat stanu zanieczyszczenia środowiska, spowodowanego emisją energii do środowiska, na poziomie województwa będą prowadzone informacje dotyczące źródeł hałasu oraz sztucznie wytworzonego promieniowania elektromagnetycznego.

Źródłem danych na temat emisji hałasu do środowiska są:

- dane gromadzone przez IOŚ w ramach monitoringu hałasu oraz działalności kontrolnej;

- mapy akustyczne obrazujące presje na środowisko spowodowane emisją hałasu.

Dane te posłużą m.in. do oceny stanu akustycznego środowiska.

WIOŚ będą gromadziły informacje na temat źródeł promieniowania elektromagnetycznego, mogących znacząco oddziaływać na środowisko, tj.:

- stacje elektromagnetyczne lub na powietrzne linie elektromagnetyczne, o napięciu nie mniejszym niż 110 kV, o dł. nie mniejszej niż 15km;

- instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne, radiolokacyjne, emitujące pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowania, wynosi nie mniej niż 15W, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30kHz do 300GHz.

Dane na temat źródeł promieniowania elektromagnetycznego będą corocznie przekazywane przez WIOŚ do GIOŚ, w celu tworzenia bazy źródeł PEM w skali całego kraju.