Neologizmy
Język polski zmienia się w każdym wymiarze, szczególnie w słownictwie.
Neologizmami (nowotworami) nazywamy nowe wyrazy, nowe znaczenia i formy oraz związki wyrazowe, wyrażenia i zwroty, które uzupełniają i wzbogacają słownictwo danego języka. Przyczyną powstawania nowych słów jest przede wszystkim rozwój kultury, nauki i techniki.
Osobnym zjawiskiem są neologizmy artystyczne - tworzy się je, by wzmocnić oryginalność wiersza lub utworu prozatorskiego.
Połącz.
neologizmy poetyckie 1. tworzone od wyrazów istniejących za pomocą
(artystyczne) odpowiednich formantów, np. od komputer >
komputerowiec (przedrostki, przyrostki, wrostki)
słowotwórcze 2. nowe połączenia wyrazów, np. kopara komuś
opadła, jestem za, a nawet przeciw, róbta, co chceta
semantyczne 3. nadawanie nowego sensu wyrazom już istniejącym,
np. mysz jako zwierzę i mysz jako część komputera, maluch
(neosemantyzm, neologizm znaczeniowy)
frazeologiczne 4. utworzone na potrzeby wiersza lub prozy, aby wzbogacić
wypowiedź, uczynić ją oryginalną
Jaki to neologizm?
Ogród mój chwilami wolałby bezlistnieć (B. Leśmian) …………………………………………
wczasy pod gruszą …………………………………………………………………………………
glina (w znaczeniu policjant) …………………………………………………
ikona (np. popkultury) ………………………………………
puścić kogoś w skarpetkach ……………………………………………
A gdy sierpiec na niebłoczu łyście,
W cieniem ciemnie jeno niedośpiewy (J. Tuwim) ……………………………………………………
budżetówka ……………………………………
kotowiec ………………………………………………………
zakablować ……………………………………………………
kamerować ……………………………………………………
przecudowniaste ……………………………………………………………
pakiet zobowiązań ………………………………………………
strona (jako internetowa)…………………………………………
Frazeologizmy
Frazeologizm - inaczej związek frazeologiczny, idiom - utrwalone zwyczajem dwu lub więcej wyrazów. Jego znaczenie jest całościowe, przenośne, nie wynikające ze znaczenia poszczególnych składników, np. niebieski ptak nie oznacza wcale ptaka o kolorze niebieskim, tylko człowieka unikającego zobowiązań. Np. zbijać bąki (lenić się) nie wynika w żaden sposób ze znaczeń wyrazów zbijać i bąki.
Niektóre stałe związki frazeologiczne pozostają w niezmienionej postaci od wielu wieków, dlatego przetrwało w nich wiele archaizmów gramatycznych, leksykalnych, znaczeniowych i rzeczowych, np. nazwy dawnych miar i wag, broni monet, wyrazy związane z walką, kultem religijnym, życiem kulturalnym itd. Np. w wyrażeniu wet za wet przetrwało słowo wet oznaczające w średniowiecznym sądownictwie podarunek dawany sędziemu po zakończeniu sprawy. Jeszcze w XIX wieku istniej rzeczownik tapet, czyli pokryty suknem stół w sali obrad, do dziś pozostał on w zwrocie - mieć coś na tapecie (coś właśnie omawiać, czymś się teraz zajmować).
W utrwalonych frazeologizmach pozostały również archaiczne formy gramatyczne, dawne końcówki, np. fora ze dwora, innymi słowy, wyjść za mąż.
Wypełnij luki - klasyfikacja frazeologizmów.
Ze względu na postać gramatyczną frazeologizmy możemy podzielić na:
Wyrażenia, czyli związki frazeologiczne, w których nie występuje czasownik, głównie zaś jego osią jest………………………………………………………………………………………………………, np. krecia robota, pięta Achillesa.
Zwroty, czyli połączenia, w których podstawowym zwrotem jest ………………………………………, np. wpędzić kogoś do grobu, cienko prząść.
Frazy, czyli związki mające postać zdania lub …………………………, np. Szafa gra; Nie od razu Kraków zbudowali; Człowiek człowiekowi wilkiem.
Jaki to frazeologizm?
Czarny koń ………………………………………
Kość niezgody …………………………………
Cienko prząść ……………………………………
Kto mieczem wojuje, od miecza ginie …………………………………
Mieć duszę na ramieniu ……………………………………………
Wyszło szydło z worka……………………………………………
Dać się we znaki ………………………………………………
Drzeć koty ……………………………………………………
Stajnia Augiasza ………………………………………………
Paniczny strach ………………………………………………
Robić coś na jedno kopyto ……………………………………
Podział związków frazeologicznych ze względu na rodzaj łączliwości (stopień zespolenia):
Luźne (swobodne) - każdy wyraz tego związku może wchodzić w dowolne połączenia z innymi wyrazami, np. słońce świeci, gore, pali itd.
Łączliwe - związki, w których jeden ze składników można wymienić, ale w ograniczonym zakresie, np. torować drogę, ścieżkę, przejście itp.
Stałe (idiomy) - związki o skostniałej formie gramatycznej, są nieprzetłumaczalne na inne języki. Ich ogólne znaczenie nie wynika z sumy znaczeń poszczególnych wyrazów, np. nie bez kozery, leje jak z cebra, wlec się jak żółw, wpaść jak bomba.
Pochodzenie frazeologizmów (źródła związków). Dopisz rodowód stałych związków frazeologicznych. Wybierz spośród: z mitologii, Biblii, literatury, historii, z dawnych obyczajów, z wojskowości, z obserwacji ludzkich lub zwierzęcych zachowań, z rolnictwa.
Wieża Babel ………………………………………………
Czepiać się maminej spódnicy ……………………………
Zbierać owoce pracy ……………………………………
Salomonowy wyrok ………………………………………
Ruszyć z kopyta …………………………………………
Spartańskie warunki ………………………………………
Koń trojański ……………………………………………
Dantejskie sceny …………………………………………
Walczyć z wiatrakami ……………………………………