CECHY:

Morfologiczne uwarunkowania motoryczności i człowieka wyniki badań naukowych
Spośród tych morfologicznych elementów, które ograniczają możliwości wpływania na organizm osobnika oraz modyfikują sposób postępowania motorycznego, wymienia się w pierwszym rzędzie cechy związane z: wielkością i kształtem ciała w ujęciu trójwymiarowym,
proporcjami między długościami poszczególnych części i obfitością umięśnienia różnych okolic, stosunkami wewnętrznymi między komponentami tkankowymi ciała.
Siła mięśni jest proporcjonalna do powierzchni poprzecznego przekroju, czyli proporcjonalna do kwadratu wymiaru liniowego, natomiast ciężar jest funkcją sześcienną.
Nawet proporcjonalne zwiększenie wysokości ciała musi prowadzić do obniżenia siły w stosunku do ciężaru, co jest jednym z czynników ograniczających sprawność fizyczną.

Liniowość i nieliniowość powiązań parametrów morfologicznych i motorycznych
Przebieg związków zachodzących między poziomem określonego parametru morfologicznego a dowolną właściwością motoryczną, prowadzący do różnicowania się populacji i osobników, może być niezwykle złożony. Niemal powszechną prawidłowością są zjawiska braku prostoliniowości poszczególnych zależności. Wyróżnia się trzy strefy wpływów wielkości parametru morfologicznego na poziom danej cechy funkcjonalnej: a) strefa negatywnego wpływu - progresywnego, obejmuje taki obszar wielkości parametrów morfologicznych, w którym jakikolwiek przyrost tej zmiennej niezależnej spowoduje przyrost zmiennej zależnej, b) strefa wpływu optymalnego jest to ten obszar wielkości parametru morfologicznego, w którym poszczególni osobnicy mogą sięgać najwyższych wartości cechy funkcjonalnej. Wartość wzorcowa jest zawsze umiejscowiona w strefie optymalnego wpływu. Wielkościom parametrów morfologicznych w pewnych granicach poniżej przeciętnych i wyraźnie zbliżonym do średniego dla badanej populacji ich poziomu towarzyszą najkorzystniejsze wartości cech funkcjonalnych.

Genetyczne uwarunkowania zdolności motorycznych:

Odziedziczalność - jest to stosunek wariancji genetycznej do całkowitej fenotypowej wariancji danej osoby.

Metody do określenia stopnia kontroli genetycznej:

Metoda bliźniąt- opiera się ona na założeniu, że wielkość wariancji danej cechy bliźniąt MZ jest równa wariancji środowiskowej, zaś wariancja bliźniąt DZ jest sumą wariancji genetycznej i środowiskowej.

Metoda badania podobieństw rodzinnych- w tym wypadku wskaźnik odziedziczalności określany jest na podstawie współczynników korelacji między daną cechą rodziców i dzieci.

Metoda longitudinalnej stabilności rozwojowej- utrzymanie danej cechy osobnika na określonym poziomie w toku rozwoju. Im większa korelacja, tym silniejsza kontrola genetyczna.

Kontrola genetyczna predyspozycji:

1.Wchodzące w skład zdolności siłowych: siła absolutna- słabo kontrolowana genetycznie, szczególnie w wieku młodszym, większa u chłopców, podatna na trening; siła względna- słabo uwarunkowana genetycznie, brak różnic między płciami, wskaźnik odziedziczalności od 0,2 do 0,5.

2.Predyspozycje somatyczne (mają udział w kształtowaniu pozostałych zdolności motorycznych): dł. ciała- najsilniejsza kontrola genetyczna, wskaźnik odziedziczalności 0,6-0,8, wyższe u mężczyzn i rosną z wiekiem; wymiary szerokościowe szkieletu- słabsze uwarunkowania genetyczne, silniejsze u kobiet; masa ciała szczupłego (LBM)- wskaźnik odziedziczalności średni 0,4-0,5 ze względu na silny związek z wysokością ciała, możliwości wytrenowalności masy mięśni są bardzo duże, nie może, więc być ona pod silną kontrolą genetyczną, masa tłuszczu- bardzo słaba kontrola genetyczna, rodzinne podobieństwa wynikają z uwarunkowań środowiskowych; struktura mięśni- bardzo silna kontrola genetyczna, wg niektórych cecha niezmienna w ciągu życia (proporcje włókien FT do ST).

3.Zdolności wytrzymałościowe- średnio silnie uwarunkowane genetycznie, wskaźnik odziedziczalności 0,4-0,6, nieco silniej u płci męskiej, a siła kontroli rośnie z wiekiem.

4.Zdolności koordynacyjne (czas reakcji prostej, koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, czucie proprioreceptywne)- najsilniejsze uwarunkowania genetyczne (0,4-0,6) wykazuje orientacja przestrzenna. Średnia kontrola genetyczna (0,27-0,52)- koordynacja wzrokowo- ruchowa (większy wpływ czynnika genetycznego u chłopców, wzrost siły uwarunkowań genetycznych waz z wiekiem). Czas reakcji prostej- cecha bardzo labilna, słabo uwarunkowana genetycznie, znaczna podatność na bodźce środowiskowe. Czucie kinestetyczne- brak kontroli genetycznej.

Środowiskowe uwarunkowania motoryczności człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem czynników społeczno-rodzinnych i ekologicznych

Środowisko- miejsce przebywania osobnika lub populacji przez dłuższy czas. Rodzaj środowiska oznacza zespół czynników wzajemnie się na siebie nakładających. Ten sam zbiór czynników może wywołać odmienne reakcje u osób o niejednakowym podłożu dziedzicznym i może umożliwić różny stopień ekspresji genotypu w kolejnych fazach rozwoju osobniczego.

Środowisko wpływa na motoryczność w sposób bezpośredni bądź pośredni. Pośrednie wpływy mają miejsce wówczas, gdy stwierdzamy oddziaływanie czynników zewnętrznych na te cechy somatyczne (jak budowa ciała, masa mięśniowa) lub te procesy rozwojowe (jak tempo dojrzewania), które warunkują możliwości ruchowe człowieka. Wpływy bezpośrednie polegają na pobudzaniu bądź hamowaniu rozwoju zdolności kondycyjnych, umiejętności ruchowych, motywów inicjujących aktywność fizyczną i tym podobne elementy motoryczności.Każdy organizm posiada zdolności adaptacyjne do warunków środowiska, w których musi funkcjonować. W zależności od warunków zewnętrznych środowiska organizm wyzwala szereg fizjologicznych reakcji przystosowawczych, które prowadzą do strukturalnych zmian.

Rodzaje zmian przystosowawczych organizmu na bodźce środowiskowe. 1.Jednorazowa odpowiedź na bodziec pojedynczy lub ich krótkotrwałą serię; 2.Zmiany adiustacyjne, odwracalne, cofające się po pewnym okresie od wygaśnięcia czynników, które je spowodowały; 3.Przystosowanie plastyczne, wyrażające się w nieodwracalnych zmianach, np. w budowie ukł. kostnego sportowca intensywnie trenującego w młodości; 4.Adaptacja genetyczna prowadząca do eliminowania osobników nie przystosowanych, a utrwalania się w populacji osobników najlepiej przystosowanych.

Czynniki zewnętrzne wpływające modyfikująco na rozwój człowieka.1.Modyfikatory naturalne (czynniki biogeograficzne)- świat roślin, zwierząt, woda, powietrze, klimat (temperatura, ciśnienie, wilgotność), ukształtowanie terenu. 2.Czynniki społeczno- ekonomiczne (modyfikatory cywilizacyjno- kulturowe)- wykształcenie rodziców, tradycje i zwyczaje społeczne, czynniki psychiczne (stany emocjonalne). 3.Tryb życia- aktywność fizyczna.

Modele adaptacyjne.

1.Niewykorzystanie możliwości rozwojowych- ograniczone stymulowanie motoryki człowieka uniemożliwiające wykorzystanie genetycznych możliwości.

2.Stymulacja adekwatna do genetycznie wyznaczonych norm reakcji- optymalny rozwój predyspozycji i zdolności motorycznych (wych. fiz. oraz rekreacja).

3.Stymulacja na granicy zdolności przystosowawczych- charakterystyczny dla treningu sportowego.

4.Przekroczenie genetycznie zdeterminowanych możliwości przystosowawczych- niewłaściwe obciążenia treningowe, niedostosowane do możliwości organizmu, przetrenowanie, przewaga pracy nad wypoczynkiem).

Morfologiczne uwarunkowania motoryczności człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem procesów dojrzewania i rośnięcia

Spośród tych morfologicznych elementów, które ograniczają możliwości wpływania na organizm osobnika oraz modyfikują sposób postępowania motorycznego, wymienia się w pierwszym rzędzie cechy związane z: wielkością i kształtem ciała w ujęciu trójwymiarowym,
proporcjami między długościami poszczególnych części i obfitością umięśnienia różnych okolic, stosunkami wewnętrznymi między komponentami tkankowymi ciała. Siła mięśni jest proporcjonalna do powierzchni poprzecznego przekroju, czyli proporcjonalna do kwadratu wymiaru liniowego, natomiast ciężar jest funkcją sześcienną. Nawet proporcjonalne zwiększenie wysokości ciała musi prowadzić do obniżenia siły w stosunku do ciężaru, co jest jednym z czynników ograniczających sprawność fizyczną.

Adaptacja - zmiana w celu przystosowania do nowych warunków. Przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych.

Przez adaptację rozumieć należy filogenetyczny proces zachowania ciągłości genetycznej gatunku. Adaptacja polega na utrzymaniu się populacji z korzystnym zespołem cech wyznaczających minimalny i maksymalny zakres możliwej zmienności genetycznej populacji. Zakres ten nosi miano adaptacyjnej. Norma adaptacyjna-to mniej lub bardziej trwały kompleks dostosowanej do środowiska zmienności genetycznej w obrębie populacji. Środowisko w przypadku adaptacji to wszystko to co jest zewnętrzne względem materiału dziedzicznego czyli kuli genów.

Adaptabilność- przystosowalność-zjawisko ontogenetycznego kształtowania się cech zapewniających populacji przetrwanie w określonych warunkach środowiska. Efektem adaptabilności jest rzeczywista zmienność fenotypowa populacji określona przedziałem wyznaczonym przez skrajne warianty tych cech. Zakres osobniczej zmienności fenotypowej występującej w ontogenezie nazywa się normą reakcji. Norma reakcji-jest zdeterminowana genetycznie-to zakres reakcji fenotypowych określonego genotypu uzewnętrzniający się w postaci różnych fenotypów powstałych w wyniku współdziałania tego genotypu z czynnikami środowiskowymi. Zakres zmienności fenotypowej danego genotypu nie może więc przekraczać granic jego normy reakcji. Rozwój osobnika(R)w każdym czasie(Ti)jest funkcją czynników genetycznych(G) środowiskowych(E)i czasu(T)jaki upłynął od momentu powstania zygoty(Tl)do czasu(Tn)Rti=F(GET) i-l…..n Adaptabilność to szereg nieodwracalnych przemian zachodzących w trakcie rozwoju osobniczego, nie utrwalające sięw materiale dziedzicznym i polegających na kierunkowaniu sekwencji przemian epigenetycznych przez środowisko.

Dziedziczenie cech polega na przekazywaniu potomstwu kwasu dezoksyrybonukleinowy czyli DNA w którym jest zawarta informacja jak zbudowane są białka. Gen- fragment DNA określający budowę konkretnego białka. Genetyka- jest to nauka o regułach i mechanizmach dziedziczenia cech. Allele- są to odmiany tego samego genu pochodzącego od ojca i matki. Allele w parze mogą być identyczne lub inne. Gen warunkujący daną cechę ma swoje miejsce w chromosomie. Każda komórka organizmu zawiera typowy zestaw chromosomów dla danego gatunku. Taki zestaw chromosomów zawiera komplet chromosomów pochodzących od ojca i komplet pochodzący od matki. Chromosomy tworzące parę czyli pochodzące jeden od ojca i drugi od matki nazywamy chromosomami homologicznymi. W chromosomach homologicznych geny kodujące tę samą cechę czyli allele tego samego genu występują w odpowiadających sobie miejscach. Cechą dominującą jest ta z pary dominujących cech która ujawnia się w pierwszym pokoleniu mieszańców. Warunkuje ją allel dominujący zapisywany wielką literą. Cechą recesywną jest ta z pary przeciwstawnych cech która jest maskowana przez cechę dominującą i nie ujawnia się w pierwszym pokoleniu mieszańców. Warunkuje ją allel nazywany zapisujemy go małą literą. Homozygota- to osobnik, który ma dwa identyczne allele w parze warunkują się daną cechą. Heterozygota- to osobnik, który ma dwa różne allele w parze warunkujące daną cechę. Genotyp- to zapis wskazujący jakie geny występują u danego osobnika. Fenotyp- to opis zewnętrznych i wewnętrznych cech osobnika.
W pierwszym pokoleniu F1 osobniki są fenotypowo identyczne (czarna sierść), są heterozygotami z dominującą cechą czarnej sierści. W drugim pokoleniu F2 ujawnia się cecha recesywna (biała sierść) u heterozygoty jak i homozygoty cc, pozostałe osobniki zarówno heterozygoty jak i homo zygoty są fenotypowo czarne. Garnitur (zestaw chromosomów) organizm jest charakterystyczny dla danego gatunku. U zwierząt większość komórek organizmu ma diploidalny zestaw chromosomów (2n). Tylko gamety (powstające w wyniku mejozy) mają haploidalny zestaw chromosomów „n”. O płci człowieka decyduje jedna para chromosomów są to tak zwane chromosomy płci: -para xx warunkuje płeć żeńską, -para xy warunkuje płeć męską. Choroby dziedziczne: -Zespół Dawna- jest to nieprawidłowa liczba chromosomów. Opóźniony rozwój, upośledzenie. -Muskowiscydoza- allel warunkujący jest recesywny, chorują tylko ci u których uszkodzenie występuje w obu allelach. Zaburzenie w wydzielaniu płynów w organiźmie. -Choroba Huntingtona- allel warunkujący chorobę jest dominujący, jeden uszkodzony allel powoduje zachorowanie. Groźne dolegliwości fizyczne. -Hemofilia- allel warunkujący jest recesywny, krew nie tworzy skrzepów. -Fenyloketunoria- uszkodzenie układu nerwowego.