Postmodernizm a wychowanie
Opracowanie na podstawie przeprowadzonego konwersatorium (skrót) - ks. GK
Wprowadzenie:
Okres od XVI do połowy XX w. określany jest jako moderna (radykalne odejście od przeszłości lub formy jej kontynuacji). Moderna pociąga za sobą wieloznaczność kolejnego terminu ponowożytność - postmoderna (termin ten był używany w obszarze krytyki literackiej, sztuki, architektury itp.)
- Wzory kulturowe ponowoczesnego życia
a). Spacerowicz (wg Waltera Benjamina)
b). włóczęga
c). Turysta
d). Gracz
Te wzorce symbolizują:
- wydobycie z sytuacji marginesowej (społecznej, przestrzenno-czasowej)
- wcześniej były przedmiotem wyboru, a w ponowoczesności wzorów nie trzeba wybierać, ci sami ludzie czerpią z różnych wzorów)
Podstawowe informacje o postmodernizmie
a). Termin postmodernizm użył w 1917 r. Pannwitz, nawiązując do filozofii nietzscheańskiej. W zakresie filozofii zaczęto używać tego terminu na przełomie lat 70/80 (dzieło J. F. Lyotarda pt. La condition postmoderne, 1979). Lata 90 - te to etap autonomii i usamodzielnienia się tego terminu).
Hasła i kategorie postmodernistyczne, to nie tyle terminy, co pakiet poglądów na kulturę, religię, społeczeństwo, człowieka, naukę filozofię
b). Trzy odmiany postmodernizmu (wg: S. Morawskiego)
- filozoficzna (nie kiedy rozumiany jako nurt filozofii po Kancie)
- socjokulturowa (skierowany przeciwko kulturze burżuazyjnej)
- artystyczna
c). Próba definiowania
postmodernizm - z jednej strony domaga się nieskrępowanej wolności dla każdego człowieka, z drugiej odmawia mu podmiotowości, autonomii, także w podejmowaniu decyzji, gdyż podlega on kontrolowanym wpływom.
d). Co kryje się za postmodernizmem?
- program stymulowania społeczno-politycznych zachowań jednostek i społeczeństw (np. postutopijny liberalizm polityczny - Lyotard, Rorty) oraz pakietem praktycznych zaleceń
- filozofia postmodernistyczna - to odrzucenie filozofii nowożytnej, filozofowania, preferowanie agnostycyzmu, relatywizmu, sceptycyzmu
- koncepcja człowieka - skrajnie pojęta wolność człowieka (indywidualizm), tolerancja odmiennych zachowań (jedyną granicą mojej wolności jest wolność drugiego człowieka)
- postawa życiowa i styl bycia (ars Vita) - otwartość na wszystkie wzorce, sposoby zachowania, na oryginalność, „odmienność”.
- Rezygnacja z wartości absolutnych i niezmiennych
- Głoszenie upadku myślenia jednoznacznego i pewnego.
- Odstępuje od tego, co „jasne i wyraźne" na rzecz uznania tego, co powikłane i tajemnicze.
(Przedstawiciele tej ideologii na gruncie pedagogiki: Neil Postman, Francis Fukuyama, Zbigniew Kwieciński, Lech Witkowski, Tomasz Szkudlarek, Zbyszko Melosik).
3. Postmodernizm a wychowanie
(za: Gałkowski, Rozwój i odpowiedzialność…)
a). Wychowanie - jest tworzeniem nowego człowieka, bez opierania się na wzorcach. Pedagog bezustannie eksperymentuje w budowaniu konsensusu rezygnując z pozycji wszechwiedzącego narratora.
W wychowaniu:
- dzieci muszą mieć autonomię wewnętrzną, by wykreować w sobie prywatność, a ta nie może być wynikiem nacisków publicznych. Dlatego wychowanie byłoby ingerencją społeczeństwa w prywatność, byłoby indoktrynacją.
b). Funkcje wychowania (za: Rorty, przedstawiciel pedagogiki ironii)
- socjalizacja (przekształcanie małych zwierzątek w istoty ludzkie, poprzez czynienie ich zdolnymi do kontrolowania i sublimowania emocjonalności, do posługiwania się perswazją zamiast siły)
- wyzwalanie (od dominacji, rodziców, środowiska, tradycji, by zwrócili się ku nowym praktykom społecznym).
Takie ujęcie teorii wychowania rodzi problemy związane z relacją uczeń - nauczyciel. Celem nauczyciela jest pomoc w wyzwoleniu ucznia z dyskursów społecznych. Efektem takich działań jest radykalna pedagogika emancypacyjna (nastawiona na obronę inności: klasowej, etnicznej, płciowej i seksualnej). Odrzuca się to co wspólne, stąd nauczyciel nie powinien podejmować trudu uspołeczniania wychowanka.
c). Rodzaje wychowania
- Wychowanie wyzwalające (Rorty domaga się obdzielenia tożsamości prywatnej od publicznej (wychowanie ma pomagać w tworzeniu obu, mimo że mogą być od siebie różne). Można posiadać swój światopogląd, ale nie można go wcielać do publicznych działań).
- Wychowanie uspołeczniające (wychowawca postmodernistyczny może czuć się zwolniony do szukania racjonalnych postaw swej działalności, a nawet przedstawiania racjonalnych argumentów. W procesie wychowawczym nie odwołujemy się do rozumu (choć jest to dopuszczalne) ale do wyobraźni i wrażliwości).
d). Wychowanie postmodernistyczne (pokrywa się z założeniami antypedagogiki)
- równość i relatywność
- brak obiektywnych kryteriów
- nie wiadomo kim jest człowiek
- ingerencja w cudzą prywatność jest aktem przemocy
Przewodnie hasła:
bezzałożeniowość
- nie można zatem tu mówić o teorii wychowania, nie wolno stawiać celów wychowawczych (wychowanie do lub dla, powoduje bycie marionetką)
- równość pokoleń (zrównuje prawa dzieci i dorosłych). Dzieciństwo nie jest fazą przejściową, ale stanem humanum każdej osoby (oczywiste jest to, że dziecko ma prawo i godność, ale dziecko nie jest w pełni dojrzałe, dlatego należy mu się ochrona).
wpieranie rozwoju
- wspierać zamiast wychowywać (choć wychowawca nie wie jak ma wspierać wychowanka, jeżeli dziecko nie prosi o pomoc, to znaczy, że wszystko jest w porządku)
- antypedagogika ujmuje dziecko, jako serię następujących po sobie, niepowiązanych ze sobą stanów, momentów.
- zdaniem antypedagogów (za: Śliwerski) pedagogika całościowa jest niezadowolona z człowieka takim jaki on jest, stąd chce go zmienić, udoskonalić, interweniując w świat jego uczuć, myśli, zachowań)
e). Główne przesłanki wychowania postmodernistycznego:
- nie obowiązuje autorytet
- nie ma apelowania do posłuszeństwa,
- nie ma przestrzegania norm, postępowania wg wzorów
- dominuje wolność, emancypacja
- fragmentaryczność, tymczasowość
- nie ma nic stałego
f). Zasady kształcenia:
- wielość systemów oświatowych
- dowolność w wyborze form kształcenia
- mnogość stylów uczenia
- odrzucenie podręczników
Lit. podstawowa: S. Gałkowski, Rozwój i odpowiedzialność. Antropologiczne podstawy koncepcji wychowania moralnego, Wyd. KUL, Lublin 2003, s. 151-189 (Postmodernizm. Wychowanie bez wskazówek).
Tekst wiodący: A. Bronk, Krajobraz postmodernistyczny, „Ethos” 1996, nr 33-34. s. 79-100.
Bauman Z., Ponowoczesne wzory osobowe. „Studia Socjologiczne” 1993, nr 2 (129), s.7 - 31.