ROZDZIAŁ IV

1. Co rozumiemy przez pojęcia „użyteczność całkowita” i „użyteczność krańcowa” i do jakich celów one służą?

Użyteczność całkowita to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi posiadanie danego dobra Dobro jest tym użyteczniejsze, im intensywniej zaspokaja określoną potrzebę. W miarę zaspokajania potrzeb tracą one na intensywności. Człowiek z reguły dąży głównie do zaspokojenia najbardziej intensywnych potrzeb jak wyżywienie, odzież, mieszkanie, jego wyposażenie itp. Dopiero po ich zaspokojeniu pojawiają się potrzeby wyższego rzędu związane z komfortem życia, kulturą, rozrywką, itp. Hierarchia potrzeb bywa więc różna.

Zwolennicy teorii użyteczności formułują na tej podstawie ogólną psychologiczną prawidłowość, zgodnie z którą w miarę wzrostu zapasu lub spożycia jakiegoś dobra jego użyteczność całkowita rośnie wolniej niż wzrasta zapas.

Użyteczność krańcowa ( dla której punktem wyjścia jest użyteczność całkowita) jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu konsumpcji lub zapasu dobra.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej informuje o tym, że zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z kolejnej, następnej jednostki. W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji, mierzone jako użyteczność marginalna, zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

2. Wyjaśnij pojęcia krzywej obojętności i mapy preferencji konsumenta.

Krzywa obojętności( o różnym możliwym nachyleniu i ograniczeniu analizy do dwóch dóbr substytucyjnych) przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom użyteczności.

Krzywa obojętności jest skonstruowana przy założeniu prawa malejącej substytucyjności krańcowej. Oznacza to, że każde następne zwiększenie spożycia dobra M, przy utrzymaniu użyteczności całkowitej na nie zmienionym poziomie, wymaga coraz mniejszych rezygnacji ze spożycia dobra W

*maksymalne zadowolenie z konsumpcji określonych dóbr konsument osiąga wówczas, gdy stosunek użyteczności krańcowych konsumowanych dóbr zrównuje się z relacjami cen tych dóbr. Ta sytuacja wyraża stan równowagi konsumenta. Współczesna teoria zachowania się konsumenta opiera się na uporządkowanym systemie preferencji konsumowanych dóbr. Preferencje te są ilustrowane za pomocą krzywych obojętności.

Przykład

Załóżmy, że analizujemy miesięczną konsumpcję warzyw oraz mięsa w kg. Spożycie obu dóbr daje konsumentowi takie samo zadowolenie.

Jest on tak samo zadowolony gdy spożywa 9kg warzyw i 1kg mięsa, jak wówczas gdy spożywa 1kg warzyw i 5kg mięsa miesięcznie. Chcąc zwiększyć konsumpcję jednego dobra (mięsa), musi równocześnie zmniejszyć konsumpcję dobra drugiego (warzyw). W rezultacie krzywa obojętności będzie miała nachylenie ujemne.

Każdy konsument woli mieć więcej dobra niż mniej i nie zrezygnuje z wyższego poziomu całkowitej konsumpcji na rzecz jej niższego poziomu. Dlatego jego preferencje można zilustrować za pomocą wielu krzywych obojętności. Krzywe te tworzą mapę gustów(preferencji konsumenta) i wyrażają jego indywidualne upodobania w obojętnej proporcji konsumowanych dóbr

Im wyżej położona jest krzywa obojętności, tym wyższe jest spożycie dóbr. Punkt E reprezentuje wyższy poziom spożycia obu dóbr w porównaniu z punktem B, zaś punkt F jest dla konsumenta korzystniejszy niż punkt E.

Między tymi dobrami występuje zjawisko substytucyjności. Miernikiem efektu substytucyjnego jest krańcowa stopa substytucji rozumiana jako stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do ubytku innego dobra.

3. Wyjaśnij pojęcie linii budżetu i do jakich celów ona służy.

Linia budżetu konsumenta ilustruje wysokość rozporządzalnego dochodu przeznaczonego do nabycia obu wymienionych dóbr konsumpcyjnych. Dzięki niej można sprawdzić różne możliwości nabycia dwóch dóbr przy tym samym dochodzie konsumenta.

4.W jaki sposób zmieniają się linie budżetu pod wpływem zmian relacji cen oraz zmian dochodu konsumenta?

Załóżmy, że konsument przeznacza na zakup mięsa i warzyw 100 jednostek. Cena 1kg warzyw to 10 jednostek, a 1kg mięsa 25 jednostek. Za 100 jednostek może kupić:

Mięso w kg 0 1 2 3 4

Warzywa w kg 10 7,5 5 2,5 0

Na wykresie linia budżetu przybiera nachylenie ujemne.

Za te same 100 jednostek i przy stałych cenach można kupić coraz więcej mięsa, ale coraz mniej warzyw. Gdy dochód konsumenta wzrośnie, a relacje cen nie zmieniają się, wtedy linia budżetu przesunie się na prawo, a łączna suma nabywanych dóbr wzrośnie. Gdy dochód spadnie linia budżetu przesunie się równolegle w kierunku początku układu osi współrzędnych a suma nabywanych dóbr spadnie.

W rzeczywistości zmieniają się także proporcje cen nabywanych towarów na rynku. Zmiany tych cen ilustruje się zmianą nachylenia linii budżetu.

W 1 przypadku, gdy cena dobra W nie zmienia się, a spada cena dobra M przy nie zmienionym dochodzie, wtedy linia budżetu przesuwa się na prawo wzdłuż osi odciętych maleje jej kąt nachylenia.

W 2 przypadku, gdy cena dobra W rośnie, a dochód nie zmienia się, wówczas konsument może kupić mniej dobra W przy tej samej ilości dobra M.

5.Jakie wielkości ekonomiczne wyznaczają równowagę konsumenta?

Punkt równowagi wyznaczony jest przez punkt styczności krzywej obojętności z linią budżetu konsumenta. Ważna jest więc jednocześnie krzywa preferencji, która wyraża pragnienia i upodobania konsumenta jak i linia budżetu która określa jego realne możliwości.

Punkt równowagi wskazuje, że konsument przy danych dochodach maksymalizuje użyteczność całkowitą płynącą z określonej proporcji spożycia dwóch dóbr. Jest on oznaczony symbolem O_pt , gdyż stanowi on optymalne, tzn. najlepsze z możliwych rozwiązanie połączenia pragnień i możliwości konsumenta.

6. Wyjaśnij efekt dochodowy przy obniżce cen i nie zmienionych relacjach między nimi.

Zakładamy, ze wysokość nominalnego dochodu konsumenta jest stała. Wzrośnie z tego tytułu dochód realny konsumenta.

Linia budżetu przesunie się równolegle z pozycji AB na pozycję A'B' (linia przerywana na rys.). W rezultacie uzyskujemy nowy punkt równowagi w punkcie D. Przejście z punktu E do D ilustruje efekt dochodowy spowodowany taką obniżką cen obu dóbr, iż relacja między nimi nie ulegnie zmianie. Tym samym nie zmieni się struktura nabywanych dóbr W oraz M. Przy wyższym dochodzie realnym konsument znajdzie się nawyżej położonej krzywej obojętności i4, gdyż będzie mógł więcej kupić zarówno dobra m jak i W. Użyteczność całkowita też wzrasta.

7. Wyjaśnij efekt substytucyjny przy zmianach relacji cen nabywanych dóbr konsumpcyjnych.

Zakładamy, że zmieniły się relacje cen obu dóbr, gdyż obniżona została cena dobra M przy nie zmienionej cenie dobra W. Linia budżetu zmieni swoje położenie z AB do AC. Przy nowych relacjach cen i stałym dochodzie nominalnym punkt D staje się dla konsumenta nieosiągalny, gdyż nie mieści się w granicach dochodu. Pod wpływem zmiany relacji cen konsument będzie zainteresowany zmianą struktury zakupów. Kupi on więcej dobra M, którego cena spadła, ale równocześnie zmniejszy zakupy dobra W, którego cena się nie zmieniła. Pod wpływem zmiany relacji cen obu dóbr konsument dokona substytucji, czyli zastąpienia pewnej ilości dobra W zwiększoną ilością dobra M, aby osiągnąć nowy punkt równowagi S dostosowany do zmienionych warunków.