Prawo międzynarodowe - prawo( zespół norm) które reguluje stosunki między państwami.
Nazwa powstała wtedy gdy podmiotem tego prawa były narody, państw nie było, stąd prawo narodów - łacińskie ius gentium. W czasach rzymskich termin ten oznaczał coś innego - była to część prawa rzymskiego , w zasadniczych pojęciach zgodna z prawem peregrynów. Terminem prawo narodów posługiwala się również Konstytucja 3 Maja z 1791r.
Def szeroka : prawo międzynarodowe które reguluje stosunki międzynarodowe między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego.
Podmioty prawa międzynarodowego
Podstawowy - państwo
Państwo może wchodzić w relacje z innymi państwami, zawierać umowy międzynarodowe, stosunki dyplomatyczne, występować z roszczeniami , dochodzić swoich praw na drodze pokojowej.
Państwo ponosi odpowiedzialność międzynarodową, posiada własne obywatelstwo.
Państwa są to tzw podmioty suwerenne o charakterze pierwotnym. Mają pełen zakres do czynności prawnych.
Państwo jest strukturą posiadającą 3 elementy
Ludność ( mogą być różne nacje)
Terytorium ( oznaczone granicami)
Legalna władza ( rząd, konstytucja)
Zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami ( nowy element)
Jeden z tych elementów może nie występować tymczasowo tj terytorium a państwo pozostanie państwem wg prawa międzynarodowego.
Uznanie państwa przez społeczność międzynarodową warunkuje to, że państwo jest podmiotem w prawie międzynarodowym.
Inne podmioty ( niepełne podmioty )
- organizacje międzynarodowe o charakterze rządowym ( ONZ, NATO, WE)
*mogą wchodzić w relacje z innymi podmiotami, nawiązywać stosunki dyplomatyczne,
*nie posiadają terytorium i własnej ludności
- strony wojujące
* może zawierać umowy np. o pokoju
- organizacje narodowo - wyzwoleńcze ( Organizacja Wyzwolenia Palestyny)
Państwa mogą mieć charakter
Jednolity( unitarny) np. Polska
Całość stosunków międzynarodowych jest realizowana przez władzę państwową
Złożony ( federalny)
Składają się z innych państw np. Niemcy, USA, Brazylia, Rosja
W stosunkach międzynarodowych sprawy dotyczące tych stosunków są realizowane przez władzę federalną
Inny typ państw- konfederacja
Luźny związek poszczególnych państw, które mają wspólną głowę państwa, wspólne elementy, politykę zagraniczną ( Wspólnota Brytyjska)
Powstawanie państw
Przez oderwanie (wyodrębnienie) części terytorium państwa z istniejących już podmiotów i utworzenie nowego, niezależnego państwa np. Auchazja
Rozpad podmiotów na kilka nowych państw np. Jugosławia, Związek Radziecki
Połączenie się istniejących podmiotów i utworzenie nowego państwa np. NRD I RFN= Zjednoczone Niemcy
Utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności żadnego państwa.
Źródła prawa międzynarodowego
Zwyczaj
Umowa międzynarodowa- od 3,5 tys. lat,
Do połowy XIX w. - 8 tys umów dotyczyły spraw pokoju, religii, transportu, handlu
W ostatnich 100 latach ilość umów zwielokrotniła się do …
W ostatnich 50 latach zarejestrowano 50 tys nowych umów
Ad. 1
Zwyczaj- jednolite postępowanie państw wobec takiej samej bądź podobnej sytuacji. Jest szanowany przez wszystkich, uważany za niepisane prawo, potem kodyfikowany.
Odgrywa dużą rolę w p. morza, p. dyplomatycznym i konsularnym ( etykieta dyplomatyczna)
Do pierwszej kodyfikacji prawa zwyczajowego doszło w 1969 r , przyjęto wtedy prawo traktatów.
Ad.2
Umowa międzynarodowa - akt pisany zawarty pomiędzy państwami ( def. Wąska)
Umowa międzynarodowa - akty zawarte między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego , zawarte w formie pisemnej, mogą być zawarte w formie ustnej.
Umowy słowne (gentelmeńskie) odgrywają coraz większą rolę.
Podział umów międzynarodowych
- zawierane w trybie złożonym ( wymagają ratyfikacji i zatwierdzenia) oraz w trybie prostym ( bez ratyfikacji i zatwierdzenia)
- państwowe ( w imieniu państwa występuje głowa państwa, podpisywane w imieniu Prezydenta RP, podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP, zaliczamy do nich traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie , normujące problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej , umowy o obrocie prawnym z zagranicą)
- rządowe - podpisywane w imieniu RM, podlegają zatwierdzeniu przez RM lub Prezydenta RP jeżeli mają zasadnicze znaczenie dla państwa a ponadto jeśli wyraźnie przewidują ratyfikację lub ją dopuszczają a okoliczności uzasadniają ratyfikację.
-resortowe - podpisywane przez właściwego ministra , dotyczy to umów których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, są zatwierdzane przez RM lub Prezesa RM.
-dwustronne ( bilateralne) np. między dwoma państwami
-wielostronne ( multilateralne)
-zamknięte - nie może do nich przystąpić żaden inny podmiot np. umowa o granicy
-otwarte - może do nich przystąpić kolejny podmiot albo za zgodą dotychczasowych podmiotów( np. umowa o WE) albo bez ich zgody. ( prawo traktatu z 1969r)
Okres zawierania umów:
- krótkoterminowy ( do 5 lat )
-średnioterminowy ( 10-15 lat )
-długoterminowy ( powyżej 15 lat)
Język umów międzynarodowych
- j. światowe : grecki( np. dyplomacja) , łaciński ( do rewolucji francuskiej), francuski ( od czasów Napoleona do I wojny światowej) , angielski ( za sprawą USA, w traktacie wersalskim.)
W okresie wojennym 2 języki : francuski i angielski
Po II wojnie światowej mamy następujące języki światowe ( tłumaczone): angielski, francuski, rosyjski, chiński, hiszpański , arabski , są to języki stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Przy umowach dwustronnych posługujemy się swoimi językami( umowa sporządzana w 2 językach.) W wyjątkowych sytuacjach 1 z języków światowych ( gdy nie ma podpisu tłumacza przysięgłego)
Umowy wielostronne - w językach światowych lub języku strony umowy międzynarodowej.
Wypowiedzenie umowy ( klauzule wypowiedzenia) - z reguły z rocznym wyprzedzeniem, czasem raz na 5 lat
- gdy zniknie przedmiot umowy, spełniono warunki zawarte w umowie.
Podział umów międzynarodowych :
Umowy państwowe - między państwami, podpisywane przez głowy państw, podlegają pełnej ratyfikacji dokonanej przez głowę państwa za zgodą parlamentu np. traktat dobro- sąsiedzki - umowa polityczna z sąsiadem , daje podstawę do zawierania umów rządowych.
Umowy rządowe - podpisywane pomiędzy rządami państw lub Ministrem Spraw Zagranicznych dotyczące np. współpracy zagranicznej , podlegają małej ratyfikacji ( wchodzą w życie jeśli zatwierdzi je Rada Ministrów.
Umowy resortowe - większość jest niekwalifikowana do typowych umów międzynarodowych np. traktaty handlowe.
Niektóre umowy międzynarodowe nie wymagają ratyfikacji , wchodzą z dniem podpisania.
Tytuły umów międzynarodowych:
Traktat - najważniejsza umowa zawarta w sposób uroczysty
Układ np. układ rozbrojeniowy
Pakt np. Pakt Północnoatlantycki ( NATO)
Akt końcowy konferencji np. akt końcowy konferencji w Helsinkach
Porozumienie
Karta np. Karta ONZ
Deklaracja -specjalna umowa międzynarodowa nie rodząca skutków odpowiedzialności za brak realizacji zapisów deklaracji.
Sukcesja ( dziedziczenie) umów międzynarodowych
- ma miejsce w przypadku rozpadu państw
- z reguły powstaje 1 dominat biorący odpowiedzialność za realizację umów międzynarodowych
Wyodrębnia się 4 główne teorie
Teoria tabula rasa -nowo powstałe państwo nie przejmuje ani praw ani obowiązków dawnego suwerena , nie jest związane żadnymi dawnymi umowami międzynarodowymi.
Teorię prawa wyboru : nowo powstałe państwo ma prawo dokonać wyboru i zadecydować które z umów zawartych przez dawnego suwerena chce utrzymywać w mocy
Teorię kontynuacji z prawem wypowiedzenia - między nowym państwem a dawnym suwerenem istnieje tzw sukcesja generalna z tym, że nowemu państwu jak i innym kontrahentom przysługuje prawo wypowiedzenia umów którymi nie chcą być wzajemnie związani
Teoria prawa do namysłu - zastosowana po raz 1 przez Tanganikę. Polega na utrzymaniu w mocy wszystkich umów dwustronnych celem przeprowadzenia negocjacji co do ich ewentualnego przedłużenia lub zmiany; umowy wielostronne uznane są za wiążące na zasadzie wzajemności a więc w stosunkach z państwami które nie wyraziły przeciwnego zamiaru.