Kraj

Etapy

Przyczyny

Skutki

Anglia

Od poł. XIV w. tzw. ogradzanie. Likwidacja drobnych form własności i przejmowanie ich przez własność średnią i wielką

Po 1640 zniesienie powinności rycerskich

i przekształcenie lenn w wolne dobra

1 poł. XVIII w. ogradzanie polityką państwową

Przechodzenie szlachty na gospodarkę hodowlaną (owce). Rewolucja angielska

Zepchnięcie chło­pów do roli pracow­ników najemnych, migracja do miast. Zacieranie różnicy między szlachtą a mieszczaństwem

Francja

1789 zniesienie przywilejów szlachty i powin-­ności feudalnych chłopów za odszkodowa­niem, prawo wykupu od czynszów

1790 sprzedaż chłopom dóbr pochodzących ze skonfiskowanych majątków

1793 zniesienie wszelkich powinności feu­dalnych bez odszkodowań

Wybuch rewolucji

i konieczność zdobycia przez burżuazję poparcia chłopów

Zwiększenie mo­bilności społecznej

i możliwości awan­-su społecznego chłopów, złamanie potęgi arystokracji

Austria

2 poł. XVIII w. patenty cesarskie ogranicza­jące pańszczyznę

1781 zniesienie zależności osobistej chłopów 1848 zniesienie pańszczyzny za odszkodo­waniem

XVIII w. - wpływ idei Oświecenia (józefińska reformą państwa),

1848 - nacisk społeczny

Rozdrobnienie wsi. Uzależnienie szla­chty (zabiegającej

o korzystniejsze warunki odszkodo­wania) od państwa

Prusy

1797 zakaz usuwania chłopów z ziemi bez wyroku sądu

1807 zniesienie poddaństwa osobistego

1811 edykt regulacyjny: uwłaszczenie za odszkodowaniem (ograniczenie - 1816)

1823 powtórzenie edyktów regulacyjnych 1811 i 1816 dla Wielkiego Ks. Poznańskiego 1848-1850 zniesienie powinności feudalnych, objecie uwłaszczeniem chłopów małorolnych

1872 zniesienie policyjno-administracyjnej władzy pana nad chłopem

Klęska w wojnie

z rewolucyjną Francją,

powstanie chłopów na Górnym Śląsku 1810-11,

chęć modernizacji państwa

Odpływ

bezrolnych

chłopów do miast, powstanie dużych gospodarstw

rolnych zdolnych

do gromadzenia funduszy inwestycyjnych - „pruska droga do kapitalizmu”

Rosja

1817-19 zniesienie poddaństwa w Inflantach 1841 zamiana pańszczyzny na czynsz w do­brach rządowych

1861 nadanie wolności osobistej chłopom i wprowadzenie tzw. „czasowych zobowiązań”

1881 zniesienie czasowych zobowiązań

Tendencje liberalne i modernizujące za Aleksandra I (chęć nadrobienia zapóź-nienia wobec Europy)

Napływ chłopów

do miast i osłabie­-nie żywiołu nie­mieckiego w mia­stach inflanckich

Króle­stwo Polskie

1815 konstytucyjne potwierdzenie wolności osobistej chłopów nadanej przez Ks. War­szawskie w 1807

1863 dekret rządu powstańczego o uwłasz­czeniu chłopów bez odszkodowań

1864 dekret carski o uwłaszczeniu chłopów (odszkodowania wypłaca rząd)

Rywalizacja pow­stańców i Rosjan

o poparcie chłopów

Odciągnięcie chło­pów od powstania. Wysokie podatki nałożone na ludność w celu uzyskania funduszy na spłatę odszkodowań

Dania

1784 Początek komasacji rozdrobnionych gruntów chłopskich

1787-92 Równouprawnienie w sądach, redukcja pańszczyzn (wkrótce zniesione)

Idee liberalne, doś­wiadczenia z zarzą­dzania dobrami prywatnymi

Silna warstwa za­możnych chłopów, szybki rozwój kapitalimzu rolnego