Pamięć deklaratywna i proceduralna

Pamięć jest zjawiskiem tak złożonym, że nie wystarczy jeden system klasyfikacji jej różnych rodzajów. Jednym z możliwych jest podział pamięci długotrwałej na pamięć deklaratywną i proceduralną. Za pomocą pamięci deklaratywnej nabywamy wiedzę, za pomocą pamięci proceduralnej - umiejętności. Pamięć deklaratywna dotyczy zjawisk, które można opisać; jest to pamięć wydarzeń, znaczenia słów, faktów i zasad. Większość materiału przerabianego w szkole, większość informacji zdobywanych w życiu potocznym, w zasadzie wszystkie informacje uzyskane przez publikatory potrafimy wykorzystać dzięki pamięci deklaratywnej.

Pamięć proceduralna to zapamiętanie sposobów wykonania pewnych czynności, których możemy się nauczyć drogą prób i błędów i przez naśladowanie, ale nie umiemy i nie możemy dokładnie objaśnić słowami. Nie sposób opisać słowami, na czym "naprawdę" polega umiejętność jazdy na rowerze czy nartach - gdy się tego nauczymy, wiemy, na czym umiejętność polega, nie angażując w jej wykorzystanie uwagi i intelektu.

Jedną z istotnych różnic między pamięcią deklaratywną i proceduralną jest to, że pamięć proceduralna jest bardzo trwała, umiejętności raz wyuczonej - jazdy na nartach, prowadzenia samochodu, pisania na maszynie bez patrzenia na klawiaturę - nie zapominamy do późnej starości, chociaż czasem już pogarszająca się kondycja fizyczna nie pozwala naszych umiejętności wykorzystać. Natomiast pamięć deklaratywna ulega amnezji, zapominaniu, które może być wynikiem bądź procesów naturalnych, bądź nastąpić pod wpływem leków, alkoholu, narkozy, kontuzji, obrażeń głowy itp.

Dla starszych czytelników najlepszym literackim przykładem rozszczepienia tych typów pamięci był Znachor, tytułowy bohater powieści Dołęgi-Mostowicza, wybitny chirurg, który ogłuszony przez rabusia cał-kowicie zapomina kim jest, ale zachowuje całą swoją wspaniałą umie- jętność przeprowadzania zabie- gów chirurgicznych. Dla młodszych - Bourne z powieści Ludluma. Amnezja - zanik pamięci deklaratywnej, spowodowany niemożnością przywołania engramu i przeniesienia go do pamięci roboczej - jest częstym kłopotem u osób starszych.

Oczywiście tę kwestie można rozpatrywać z punktu widzenia koncepcji stopni swobody. Więc nauczanie, opanowanie czynności ruchowej można także rozpatrywać jako pokonywanie nadmiernej ilości swobody poruszającego się organizmu. Czyli w ten sposób jednostka zostaje przekształcona w system regulująco-sterujący. Można tutaj także wyodrębnić 3 fazy: 1 - wiązała by się z aktywnym pokonywaniem nadmiernej liczby stopni swobody. Organizm wyłącza niepotrzebne w danym ruchu stopnie swobody, przekształcając układ ruchu w układ zdolny do samosterowania. Głównie tu chodzi o samosterowanie parametrami przestrzennymi. Przypominam, że rozpatrując to z tego punktu widzenia możemy też stwierdzić ze ta metoda charakteryzuje się łączeniem wszystkich mięśni i stopni swobody ruchu, ale w trakcie ćwiczenia następuje stopniowe wyłączanie ruchu celem ekonomizacji ruchu w stawie. Z punktu widzenia fizjologii zachodzi tu zjawisko generalizacji wyrażające się w irradiacji pobudzenia CUN a więc pobudzenia tych ośrodków, które nie są konieczne do wykonywania danej czynności. Stąd też niepotrzebna liczba grup mięśniowych włączana do wykonywania czynności ruchowych powoduje, że ten ruch jest nieekonomiczny. 2 - wiąże się z celowym wykorzystaniem stopni swobody i sił zewnętrznych. W pierwszym okresie wiąże się to z nadmierna ruchliwością, która jest procesem poszukiwania optymalnego wariantu. W sumie optymalizacja ruchu polega na uwzględnieniu indywidualnych cech osobnika. Z punktu widzenia fizjologii następuje tutaj analiza prowadząca do koncentracji pobudzenia co pozwala na pewniejsze wykonanie czynności zgodnie ze wzorcem. 3- mamy do czynienia z celowym wykonywanie najskuteczniejszych sił zewnętrznych przy zmiennych warunkach środowiska i sytuacji. W tej fazie doprowadzamy do pełnej automatyzacji opanowania czynności.

Tutaj część zjawisk znaczeniowa programu ruchowego umożliwia wykorzystanie świadomości do celów bezpośrednio związanych z wykonywanym ruchem. Wiąże się to z twórczą zmianą, koncentrowaniu się na uzyskaniu ostatecznego efektu. Nie wiążemy świadomości z techniką wykonywania danego ruchu, a z celem np.:chcemy uzyskać bramkę itp.Są także 2-fazowe modele. 1- ogólna koordynacja(ramowa koordynacja) 2- koordynacja precyzyjna. Głównym kryterium podziału były: utrzymanie i zapominanie informacji o danej czynności. W pierwszej fazie tej koordynacji ramowej chodzi o to by doprowadzić do wykonania ćwiczenia, a więc uzyskania celu bez uwzględnienia szczegółów. W tej fazie następuje też pamięciowe umocnienie koordynacji danej czynności. To umocnienie powoduje iż tej fazy nie zapomina się nigdy, zostaje ona mocno zakodowana w pamięci. Dotyczy to głównie ruchów cyklicznych. Druga faza - koordynacja precyzyjna to jest właściwie interpretacja wszystkich parametrów czynności ruchowej, a więc dynamiczno-czasowo-przestrzennych. brak ćwiczenia powtarzania powoduje to iż dochodzi do utraty precyzji. Więc niejako jednostka wraca na szczebel ramowej koordynacji.

Uczenie się motoryczne jest związane z procesem pamięci. Pamięć oznacza przechowywanie wewnętrznych reprezentacji w czasie z możliwością wykorzystania ich w zachowaniu się organizmu. Te dwa procesy pamięć i uczenie się warunkują nasze indywidualne zachowanie się dostosowanie do środowiska. Pamięć możemy rozpatrywać dwojako- jako zdolność i jako proces. Na tym zestawieniu są tu te główne kryteria jako zdolność i jako proces. Podłożem anatomiczny i neurofizjologicznym pamięci i uczenia się jest ukł nerwowy. Oba terminy pamięć i uczenie się taki teoretyczny reprezentują te same treści. Empiryczne wskaźniki uczenia się i pamięci są w dużej mierze takie same. Brak zgodności w interpretacji relacji między uczeniem się i pamięcią spowodowały, że występują 3 stanowiska. są też stanowiska skrajneże uczenie się związane jest tylko z nabywaniem, a pamięć z przechowywaniem. Stosunek w jakim pozostają oba te pojęcia można sprowadzić do trzech stanowisk. 1- jedno stanowisko można sprowadzić do tego, że zakres obydwu tych pojęć jest jednakowy. 2 -drugie ujmuje kwestię tak iż pamięć jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uczenia się. 3- trzecie jest odwrotne do drugiego.Pamięć - to termin określający biochemiczne, neurofizjologiczne i psychologiczne struktury, funkcje warunkujące kodowanie, przechowywanie i dekodowanie informacji w ukł. nerwowym. Pamięć wiąże się zapamiętywaniem, przechowywaniem i odtwarzaniem informacji. Te struktury stanowią zapis całości indywidualnego doświadczenia i tożsamości człowieka. Pamięć w aspekcie strukturalnym zależy od zmian powstałych w komórkach nerwowych pod wpływem bodźców, chodzi tu o pozostawienie śladów pamięciowych, engramów. Zmiany te, które zachodzą w układzie nerwowym nie znikają po zaprzestaniu działania.. Pamięć gatunkowa jest zakodowana w strukturze kwasu DNA. Natomiast struktura biochemiczna kwasu RNA umożliwia kodowanie informacji składającej się na pamięć osobniczą. Szczególną rolę w kształtowaniu się doświadczenia osobniczego, a więc w procesach pamięciowych przypada synapsą. Synapsa działa w sposób dynamiczny tzn. że jej przednie pobudzenie wpływa na następne odpowiedzi na impulsy. Organizacja mózgowa pamięci przebiega w kilku kierunkach. 1.Struktury podkorowe i pień mózgu- one głownie umożliwiają odbiór informacji i wstępne różnicowanie, przesyłanie do dalszej analizy na wyższe piętra CUN. Uszkodzenie tych okolic prowadzi do zaburzeń świadomości i niespecyficznych zaburzeń pamięci. 2. drugie piętro- to są struktury korowe łączenie z analizatorami. To piętro umożliwia opracowanie danych o różnej modalności , a więc impulsy słuchowe, wzrokowe, kinestetyczne. Te struktury umożliwiają zapamiętywanie materiału do uczenia się. Uszkodzenie tych struktur powoduje występowanie specyficznych zaburzeń pamięci. Tutaj szczególna rola przypada zespołowi Hipokampa. 3.Trzecie piętro - struktury kory przedruchowej i płatów czołowych. Te struktury odpowiadają za planowanie działań związanych z organizacją informacji celowym przypominaniem. Z procesami zapamiętywania przechowywania i przypominania związane jest zjawisko zapominania. Procesy te wyst. w różnych postaciach i mierzone są za pomocą różnych wskaźników. Wyodrębniono kilka chrakterystyk, a więc mówimy o :*1właściwościach pamięci *2 rodzajach pamięci *3 systemach pamięci *4 modelach pamięci. AD1 mówimy tu głownie o następujących kryteriach: -szybkość pamięci dotyczy głownie fazy zapamiętywania . Mierzy się czasem, liczbą błędu, liczbą powtórzeń koniecznych do opanowania nowego zadania.-trwałość pamięci dotyczy fazy przechowywania. Oznacza czas w którym zakodowana inf. Jest przechowywana - dokładność pamięci odnosi się do relacji między przypominaniem a tym co stanowiła treść zapamiętania - gotowość pamięci odnosi się do fazy przypominania. Wyraża się w trwałości, szybkości natychmiastowego przypominania -zakres pamięci określa to ile różnorodnych inf. Można zapamiętać w czasie jakiejś jednej ekspozycji. AD2 głównym kryterium jest czas utrzymywania się śladu pamięciowego i odtwarzania inf. Wychodząc z tego kryterium dzielimy pamięć na dwa rodzaje :a) pamięć krótkotrwałą-dzieli się na sensoryczna(ultrakrótkotrwała) i pierwszorzędowa. Jest określana jako pamięć świeża, pamięć operacyjna. Pamięć pierwszorzędowa jest związana z przejściowym przejęciem pewnego werbalnego kodowania materiału informacyjnego. Ona często wygasa pod wpływem napływu nowych inf. Pojemność jest tu niewielka. b) pamięć długotrwała - dzieli się na drugo i trzeciorzędową. Pamięć drugorzędowa- może trwać latami jest to już duża pojemność. Pamięć trzeciorzędowa - praktycznie nie wygasa. Innym kryterium jest przedmiot pamięci a więc treść: pamięć obrazowa, słowna, uczuciowa. Kryterium ze względu na rozumienie: pamięć mechaniczna i logiczna. Kryterium ze wzgl. na udział woli: dowolna i mimowolna. Kryterium ze wzgl. na rodzaj przypominania: pamięć rozpoznawcza i odtwórcza. AD3 podstawowym kryterium jest charakter nabywanej informacji. Możemy wyodrębnić następujące systemy: *pamięć deklaratywna- mająca charakter pamięci świadomej. Jest to pamięć wiedzy. Możemy wyodrębnić pamięci: epizodyczną(związana z miejscami i zdarzeniami), semantyczną (związaną z wyobrażeniami) *pamięć proceduralna- związana z nieświadomą formą pamięci. Jest to pamięć zachowania, związana z umiejętnościami nawykami, z torowaniem i warunkowaniem. AD 4 jest to pewien spójny system założeń odnoszący się do właściwości struktury i funkcji pamięci. Modele pamięci są środkami pozwalającymi na poznanie bezpośrednio nie obserwowanych procesów pamięciowych. Tworzymy tu sami pewne modele pamięci, w których staramy się wyjaśnić procesy pamięciowe. One mogą dotyczyć różnych aspektów między innymi mogą dotyczyć ujmowania i opisywania aspektów pamięci na podstawie przekroju procesów psychicznych, mogą odwoływać się do danych neurofizjologicznych, czy do zjawisk fizycznych. Modele dotyczą również rodzaju pamięci np.: semantyczne, a modele odnoszące się do analogii między umysłem a komputerem.

Zapominanie- utrata zdolności do odtwarzania lub rozpoznania tego co zostało wcześniej przyswojone. Głownie to jest zanikanie nieużywanych inf. Utrwalonych w postaci śladów pamięciowych. Uczenie się jest to proces ściśle związane z pamięcią i dzisiaj modne jest takie ujęcie: „Uwolniony model uczenia się „.Ten paradygmat przetwarzania inf. Do dzisiaj jest bardzo rozpowrzechniony, wsparty wieloma empirycznymi badaniami i także badacze procesów uczenia się skostruowali taki ogólny model wiążąc to z pamięcią operacyjną, długotrwałą i sensoryczną. Także te dwa zagadnienie: pamięć i uczenie się są właściwie nierozłączne. Proces uczenia się przebiega nie w sposób jakiś jednostajnie narastający ale możemy wyodrębnić pewne fazy w tym procesie, wygląda to tak. To jest poziom uczenia się a to jest czas. Tutaj ten model wyodrębnia kilka tych faz. FAZA A- to pewne przyzwyczajenie się. FAZA B - to przyswajanie inf., materiału, dochodzimy do stanu koordynacji ogólnej czy ramowej. FAZA C - w procesie uczenia się możliwa jest czasowa stagnacja tzw. Plateu, ze mimo ćwiczenia nie ma postępu jest to faza przejściowa. FAZA D - jest związana z doskonaleniem i dochodzeniem do drugiej fazy precyzyjnej koordynacji. FAZA E - to już jest ta trzecia faza Mainerowska czyli stabilizacja, automatyzacja i dostosowania do różnorodnych sytuacji, warunków. W trakcie tego może występować przejściowa FAZA F gdzie następuje pewne obniżenie, labilizacja. Mówiąc o uczeniu się należało by wspomnieć o transferze uczenia. To są zmienne działania równoległe tych następnych procesów uczenia się. Uczę się pewnych czynności, one mogą mieć pozytywny bądź negatywny wpływ na inne opanowania czynności. Pozytywne to mówimy o transferentnych a w negatywnych o interferentnych wpływach. Właściwie proces uczenia się jest ciągłym procesem, jak to Bernstein podkreślił „ jest to swoistym powtarzaniem bez powtarzania” bo jeżeli to samo ćw. powtarzamy to kolejne wykonanie nie wychodzi już z tego samego poziomu, jesteśmy już na jakimś innym pułapie niedostrzegalnym często, ale nie są to już te same warunki. Problem uczenia się a rozwój osobniczy jednostki. w procesie ontogenezy występują fazy. Od ponad pól wieku panuje niekwestionowane do tej pory przekonanie iż najlepsze efekty w uczeniu się motorycznym osiągają dzieci przed okresem dojrzewania. Zgodnie z tym poglądem dziecko pod koniec młodszego wieku szkolnego, a więc ok. 10-12 lat wchodzi w okres zwany „etapem dziecka doskonałego”, ”złotym wiekiem dzieciństwa” lub „optymalnym wiekiem uczenia się”. Dziecko w tym wieku charakteryzuje się niezwykłą wartością opanowania ruchu, nawet w skomplikowanej strukturze. Właściwie nie ma wielkich statystycznie różnic między tymi 10-11 letnimi, 16-17 letnimi, ale efekty tej stymulacji koordynacyjnej, kształtowaniem koordynacji w klasach , w których była pewna akcja stymulacji, koordynacji motorycznej w stosunku do klas w których nie było tej stymulacji efekty są znaczące natomiast między tymi grupami wiekowymi te różnice nie są znaczące. O sukcesie motorycznego uczenia się decyduje ilość jakość i różnorodność dotychczasowych doświadczeń. Te z reguły są większe u młodzieży. Występujące trudności w wykonywaniu szeregu czynności ruchowych nie należy łączyć z kwestią obniżania się zdolności uczenia się, lecz z rozwojem niekorzystnych proporcji ciała związanych z tzw. Skokiem pokwitania. Konsekwencją metodyczną tej sytuacji było do tej pory zalecenie zmniejszenia wymagań koordynacyjnych w stosunku do dziewczyn np.: ćwicz ostrożnie, nie rób skomplikowanych ćwiczeń. Dzisiejsza praktyka sportowa wskazuje, że odwrotnie należy , właśnie w tym okresie naprzeciw niekorzystnym stosunkom biomechanicznym, antropologicznym stosować złożone ćwiczenia techniczne, środki oddziaływania, które powodują pewną niwelizację tych niekorzystnych czynników rozwojowych i pozwalanie na szybsze i skuteczniejsze nabywanie kolejnych czynności. Oczywiście ten pogląd dotychczasowy, tradycyjny na problem motorycznego uczenia się należy upatrywać w kilku przyczynach. Po pierwsze brak było do tej pory badań - błędne stwierdzenie „ czego Jaś się nie nauczył tego Jan nie będzie umiał” . Błędne wnioskowanie o obniżonej zdolności motorycznej uczenia się i na podstawie faktu uzewnętrzniania się tzw.Hubertalnej niezręczności, a to jest zupełnie coś innego niż obniżenie zdolności. Po trzecie utożsamiania wysokich przyrostów sprawności np.: koordynacyjnej, a nie wysokiego poziomu efektywności, bo zwykle ten który ma najniższy poziom wyjściowy sprawności np.: koordynacyjnej po oddziaływaniu uzyskuje wyższe efekty niż ten, który wychodzi z wysokiego pułapu. Bo trudno zejść z 10,2 na 9,9sek. Ale z 13 na 11sek. Można zejść i wtedy ten wielki przyrost wcale nie świadczy o lepszej zdolności. Po prostu on wyszedł z innego pułapu. Po czwarte do tej pory wykorzystano błędną argumentację neurofizjologiczną wskazującą na większą plastyczność CUN u dzieci. Wykazano ze nie wielkość przyrostu, a poziom sprawności koordynacyjnej decyduje o efekcie. Neurofizjologia wykazała, że ta plastyczność CUN dotyczy całego rozwoju.