Akty mowy (na podstawie Tomasika) - teoria Johna Austina (How to Do Things with Words)
wypowiedzi to:
I konstatacja (prawdziwa - zgodna ze stanem faktycznym/fałszywa - niezgodna…)
II performatyw (fortunny - powołuje do życia fakt właściwy dla kontekstu/niefortunny)
podział taki możliwy jest ze względu na relacje między wypowiedzią a faktem
teoria perfomatywów była punktem wyjścia i uogólnienia TEORIA AKTÓW MOWY
akt mowy = siła illokucyjna
kategorie prawdziwości/fałszywoście, fortunności/niefortunności zastąpił Austin zbiorczą kategorią odpowiedniości
“Nasze słowo jest naszym zobowiązaniem”
typy działań realizowanych przez nadawcę:
akty lokucyjne - wypowiadanie pewnych słów (dźwięków należących do pewnego słownika) w pewnych konstrukcjach (zgodnych z gramatyką) z określonym sensie, w odpowiednim kontekście
akty illokucyjne - wartość towarzysząca wypowiedzi nadawcy, naddana; to, że możemy określić daną wypowiedź jako: stwierdzenie, grożbę, ostrzeżenie, obietnicę itd. - tak naprawdę każda wypowiedź może być i ostrzeżeniem, i groźbą i obietnicą etc.
akty perlokucyjne - konsekwencje aktu illokucjynego np. groźba -> przestraszenie
teoria aktów mowy nie uwzględnia takich użyć języka jak żart czy literatura. Na przeciwnym biegunie buduje więc Austin “doktrynę etiologii” mówienie nie na serio - zawieszanie odpowiedzialności za słowa, mówiący nie utożsamia się z podmiotem wypowiedzi
w wypowiedzi etiolacyjnej następuje rozszczepienie nadawcy, ale i odbiorcy; zniesienie zasady referencji
John Searle - kontynuator myśli Austina; Czynności mowy
-akty wypowiadania, -sądzenia, -illokucyjne, -perlokucyjne (w“norm.”warunkach mówiący dokonuje wszystk. aktów w jednej wypowiedzi)
referencja- której Searle poświęca dużo uwagi - najściślej związana jest z aktem sądzenia (orzekanie o jakiejś domenie rzeczywistości); wtrażenia referencyjne mogą mieć zastosowania niereferencyjne np. nie ma odnoszenia w wypadku metajęzyka, nazwa w cudzysłowie nie odnosi się do rzeczywistego przedmiotu tylko do nazwy.
przykładem niereferencyjności jest również literatura
aksjomat referencyjności: “wszystko do czego się odnosimy musi istnieć”
wypowiedź fikcjonalna uzykuje referencję w obrębie świata fikcji
stponiowalność referencji - autor wstrzymuje się przed ostatecznym osadzeniem wypowiedzi w świecie
w literaturoznastwie teorie Austina i Searle'a pierwszy zastosował Richard Ohmann - opisywanie lietratury z punktu illokucyjnego; w wypowiedzi literackiej zawieszone zostają normalne kryteria fortunności; zawieszenie umowy “our words is our band” następuje na mocy umowy między autorem i czytelnikiem - siła illokucyjna zostaje zawieszona - udawan intencja referencyjna autora
Cambell - rozwija myśl Ohmanna dotyczącą dwu pozimów literackiej wypowiedzi
1)mówienie autora do czytlenika 2) poziom komunikacji fikcyjnych postaci
tekst literacki jest więc oparty o dychotomię: rzeczywiste (poeta) vs. udawane (figura poety)
Levin (Nowa Krytyka: autonomia śiwata literackiego; wyjątkowy status języka poetyckiego; w tym ujęciu jest on postrzegany jako odseparowany od emocji i intencji poety, neutralny, oderwany od biografii i rzeczywistości; liczą się wyłącznie wew. relacji semantyczne)
odrzuca ideę aktu mimesis
<---- ---
rzeczwistość ---- poeta, jego wyobraźnia -----> świat wykreowany
akt mowy = akt wyobrażania - razem dają tworzenie
Dlatego zdaniem Levina nie należy mówić o mimetyczności - zawieszenie wiary jest równoznaczne z literalnym postrzeganiem świata przedstawionego: przestaje działac metaforyczność
Marcia Eaton: koncepcja „mówców dramatycznych” - autor nie bierze odpowiedzialności za utwór lit., jego słowa nie wchodzą w skład biografii autora; to mówcy dramatyczni (postaci literackie) spełniają akty illokucyjne, tak więc autor dokonuje aktów translokacyjnych
Monroe Beardsley
biografia nie jest oderwana od literatury
upada Ohmannowska idea mimesis - problem z wyznaczeniem granicy
akt pisania - akt wydania; ten drugi jest przekazaniem informacji o fikcjonalnym charakterze utworu
udawanie aktu (nie akt udawania) - wypowiedź fikcjonalna to pozorowanie aktu illokucyjnego; pozorowanie aktów mowy i informowanie o tej pozorności
Mary Louis Pratt [polemika z literaturoznawstwem w ujęciu formalnym i strukturalnym]
Literatura nie różni się niczym od pozostałych form mówienia, jeśli idzie o stylistykę; zawieszona natomiast zostaje aktywność odbiorcy: nie może odpowiadać, dyskutować, może oceniać i osądzać.
przedstawienie w miejsce przekazywania - nie fikcyjność stanowi kryterium, ale sposób ujęcia; tekst przedstawiający
pomysł dwu płaszczyzn: fikcyjnej, autorskiej (wyróżnionej dzięki Z K)
Zasada Kooperacji - Grice - uogólnienie aktów mowy; mówienie jest racjonalnym działaniem człowieka dążącym do maksymalnej efektywności w przekazywaniu informacji, które jest celem mówiących;
maksymy konwersatoryjne [nauczanie ZK prowadzi do destrukcji]
maksyma ilości: niech twój wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile jej potrzeba
maksyma jakości: nie mów tego, o czym jesteś przekonana, że nie jest prawdą
maksyma stosunku: niech to, co mówisz, będzie relewantne
maksyma sposobu: wyrażaj się przejrzyście
Pratt rozumie maksymy jako uregulowania gatunkowe; stosują się niezależnie dla dwu płaszczyzn utworu: fikcyjny narrator może odstępować od maksym, łamać Z K
1986 - Pratt po raz kolejny odnosi się do aktów mowy i stwierdza, że uznanie literatury za naznaczoną etiologią świadczy o niedomaganiu tej teorii; za głównym punkt słabości uznaje „ideologię szczerości:” (zawsze mówimy prawdę, stanowisko jest niezmienne; jeden na jednego; nacisk położony na racjonalizm zachowań człowieka; Grice - mówienie instrumentalne, nastawione na cele poza słowne)