Fonoskopia

Żartobliwie ujmując, w procesie pobierania materiału porównaw­czego do badań fonoskopijnych chodzi o to, że „trzeba umieć przegrywać, jak powiedział ma­gnetofon do magnetofonu...”.

Fonoskopia jest dyscypliną, w której eks­pert musi posiadać nieprzeciętny słuch fone-matyczny umożliwiający analizę i syntezę słuchową mowy bełkotliwej lub zarejestro­wanej w sposób niski jakościowo. Kandydat na eksperta przechodzi fonoskopijne testy odsłuchowe. W pracy wykorzystuje się wie­dzę zarówno z nauk humanistycznych, jak i ścisłych. Zakres wiedzy obejmuje lingwi­stykę (fonetykę artykulacyjną i akustyczną oraz fonologię), akustykę oraz znajomość obsługi urządzeń technicznych służących do analizy mowy.

Ekspertyzy fonoskopijne sporządzane są w Centralnym Laboratorium Kryminalistycz­nym Komendy Głównej Policji. W Laborato­rium Kryminalistycznym KSP wykonywane są nagrania materiału porównawczego do ba­dań fonoskopijnych oraz część ekspertyzy fo-noskopijnej odnosząca się do spisywania treści nagrań przedmiotowych rozmów.

Nagrania, które analizuje się w badaniach fonoskopijnych, często mają niską jakość, w związku z tym poddawane są korekcji. Praca z nagraniem nigdy nie odbywa się na taśmie dostarczonej do badań przez organ procesowy. Wstępnego opracowania doko­nuje się na kopii, w celu uniknięcia skasowa­nia materiału dowodowego. Taśma dowodo­wa jest wykorzystywana dopiero przy bada­niach technicznych.

Spisanie treści nagrania odbywa się zgodnie z zasadami ortograficznymi języka polskie­go. Nie jest to sprawą łatwą przy szybkiej, zakłóconej mowie potocznej, często z nale­ciałościami gwarowymi. W przypadku, gdy wypowiedzi nie udaje się podciągnąć pod żadną z norm wymawianiowych, zapisuje się ją fonetycznie i oznacza znakiem [fon. ]. Podobnie postępuje się ze znakami inter­punkcyjnymi, które ortografia zakłada w określonych konfiguracjach wyrazowych, a interlokutorzy stosują specyficzne pauzy retardacyjne (czas na ułożenie wypowiedzi). W przypadkach rozbieżności znaków prze­stankowych z pauzami stosuje się zasady or­tograficzne, z założeniem wychwycenia i przekazania sensu wypowiedzi, nie zaś wiernego odtworzenia wszystkich pauz. Za­pisanie wypowiedzi zgodnie z normami or­tograficznymi ma na celu wygodę osoby czytającej ekspertyzę bez uprzedniego od­słuchania nagrania. Zapis w pełni zgodny z wypowiedziami osób byłby bardzo trudny do odczytania i zrozumienia.

Treść spisywana jest jednak zgodna z zapi­sem nagrania, z uwzględnieniem wszelkich

zająknięć i przejęzyczeń. Oznaczane są rów­nież braki ciągłości zapisu i oceniany jest ich związek z ewentualnym montażem nagrania.

Istnieje możliwość identyfikacji osób bio­rących udział w rozmowie, określenia ich przybliżonego wieku, warunków psychicz­nych, faktu znajdowania się pod wpływem alkoholu lub środków odurzających. Okre­ślana jest także liczba osób biorących udział w rozmowie.

Identyfikacja rozmówców odbywa się na pod­stawie analizy technicznej wybranych para­metrów głosu oraz dokładnej analizy lingwi­stycznej, w której ekspert wykorzystuje swo­ją wiedzę i ucho przy ustalaniu i porówny­waniu charakterystycznych cech głosowych i mownych. Dopiero z tych składniowych powstaje część identyfikacyjna ekspertyzy fo-noskopijnej.

Materiał dowodowy, który dociera do ba­dań, zapisany jest na różnych nośnikach. Są to kasety magnetofonowe, taśmy microkase-towe, płyty kompaktowe, płyty z minidy-sków, oraz urządzenia rejestrujące z aparatów cyfrowych i innych rejestratorów nagrań. Najbardziej popularnymi nośnikami są mi-krokasety z nagraniami z sekretarek automa­tycznych oraz dyktafonów.

Materiał porównawczy do badań na ogół nagrywany jest w warunkach studyjnych. Nagrania najczęściej dokonuje ekspert, ma bowiem możliwość pobrania materiału po­równawczego odpowiednio do wytypowa­nych, charakterystycznych cech mownych i głosowych danego człowieka.

Studio fonoskopijne można bez żadnej przesady uznać za najdroższe pomieszczenie Laboratorium Kryminalistycznego KSP i jedno z najdroższych w Komendzie Sto­łecznej Policji.

Powstało zgodnie z założeniami projektu technicznego opracowanego przez specjali­styczne biuro projektowe przy współpracy z akustykiem. W celu zapewnienia właści­wych parametrów akustycznych, warunkujących pracę z dźwiękiem na poziomie euro­pejskim, zastosowano najnowszej generacji rozwiązania materiałowe.

Podstawowym zadaniem było właściwe uformowanie akustycznego pola dźwięku bezpośredniego i rozproszonego, a także uzyskanie odpowiedniego czasu pogłosu i je­go właściwej charakterystyki częstotliwo­ściowej, innych dla studia do zapisywania dźwięku, a innych do odtwarzania. Dlatego studio fonoskopijne składa się z dwóch po­mieszczeń, odpowiednio odizolowanych od dźwięków zewnętrznych. Izolacja akustyczna zrealizowana została przez odpowiednią konstrukcję ścian, pod­łogi, sufitu, drzwi i okien pomieszczenia. Potocznie konstrukcja taka nazywa się „pu­dełkiem w pudełku”, studio odizolowano bowiem od ścian budynku elastycznymi podkładkami i nie ma z nimi żadnych sztywnych połączeń (takich jak rury cen­tralnego ogrzewania, czy wodociągowe). Drzwi pomieszczeń są dźwiękoszczelne, podwójne, o wielowarstwowej konstrukcji. Zamontowano też potrójne okna o odpo­wiedniej grubości szyb.

Zniwelowano nawet zakłócenia powo­dowane przez urządzenia klimatyzacyjne, instalacje sanitarne i elektryczne, instalując je w wytłumionych komorach. łączny koszt adaptacji pomieszczeń wyniósł (sześć lat temu) ponad trzysta sześćdziesiąt tysięcy złotych.